Xipe-Totec
| Reizh pe jener | paotr  |
|---|---|
| Tad | Ōmeteōtl |
| Breur pe c'hoar | Tezcatlipoca, Quetzalcoatl, Huitzilopochtli |
E mitologiezh an Azteked, Xipe Totec (Xīpe Totēc /ˈʃiːpe ˈtoteːk(ʷ)/ e nahouatleg klasel) pe Xipetotec[1] ("Hon Aotrou, an hini digroc'henet")[2] a oa un doue eus al labour-douar, eus ar struj, ar reter, an nevezamzer, an orfebourien, an dieubadur, hag ar c'houlzoù-amzer[3]. Anavezet e oa Xipe Totec dindan anvioù all, en o mesk Tlatlauhca (e nahouatleg /t͡ɬaˈt͡ɬawka/), Tlatlauhqui Tezcatlipoca (/t͡ɬaˈt͡ɬawki teskat͡ɬiˈpoːka/) ("Melezour ruz a zivoged"), Yohuallahuan ("an ever diouzh an noz"),[4] ha Yaotzin ("Enebour enoret")[5]. Azeulet e oa ur furm eus an doue-se gant an Dlaxcalteked hag an Huexotzincaed anvet Camaxtli[6], hag heñvel eo ouzh Yopi, un doue Zapotek a weler skeudennaouet war jarloù eus ar prantad klasel[7]. An doueez kevatal da Xipe Totec e oa Xilonen-Chicomecoatl[8].
Xipe Totec zo un doue eus nevezadur ar struj hag eus ar brezel[9]. En em gignañ a rae e-unan da reiñ boued d'an dud, un arouez eus an doare ma koll an had maiz o gwiskadoù diavaez a-raok diwan hag eus an naeron a cheñch kroc'hen. Taolennet e vez alies e ruz dindan ar c'hroc'hen kignet gwisket gantañ, ar pezh a ra dave d'ar fed m'eo kignet e-unan. Krediñ a rae an Azteked e oa bet ijinet ar brezel gant Xipe Totec[10]. Dougen a ra an tog begek hag ar vazh-strakell, evel an impalaerien vec'hikat er brezel[11]. Un templ anvet Yopico en doa e diabarzh Templ bras Tenochtitlan[7]. Liammet eo Xipe Totec ouzh ar burbuennoù, an danijenn, ha kleñvedoù an daoulagad[12][13], ha marteze gant ar vosenn[14]. Xipe Totec en deus ul liamm kreñv gant kleñvedoù evel ar vrec'h, ar c'hlogorennoù ha drougoù an daoulagad[15] ha pa c'houzañve unan bennak unan eus ar c'hleñvedoù-se e veze graet profoù dezhañ[16].
Diasur eo orin an doue-se. Azeulet e veze Xipe Totec un tamm e pep lec'h e kreiz Mec'hiko da vare Aloubadeg ar Spagnoled[7], hag anavet e oa er pep brasañ eus Mezoamerika[17]. Kavet ez eus bet skeudennoù eus an doue-mañ ken pell ha Tazumal er Salvador. Azeulet e veze Xipe Totec hed-ha-hed arvor Pleg-mor Mec'hiko da vare deroù ar prantad goude-klasel. Dont a reas an doue-mañ da vezañ un doue pouezus evit an Azteked goude o aloubadeg eus arvor Pleg-mor Mec'hiko e-kreiz ar XVvet kantved[7].
E miz Genver 2019, arkeologourien eus Mec'hiko a laboure evit Skol-uhel vroadel an antropologiezh hag an Istor a gadarnaas o doa dizoloet ar c'hentañ templ anavet a oa gouestlet da Xipe Totec e stad Puebla e Mec'hiko[18]. Kavet e oa an templ dre ma oad o studiañ aspadennoù eus ar pobloù popolucat. Savet e oa bet an templ ganto en un tolead anvet Ndachjian-Tehuacan etre 1000 ha 1260 goude J.-K. a-raok aloubadeg an Azteked[19].
Levrlennadur
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]- Coe, Michael D. (2008). Mexico From the Olmecs to the Aztecs. New York, New York : Thames & Hudson. ISBN 978-0-500-28755-2. OCLC 2008901003.
- (2001) Archaeology of Ancient Mexico and Central American Encyclopedia. New York : Garland Publishing. ISBN 978-0-8153-0887-4.
- Fernández, Adela (1996). Dioses Prehispánicos de México (in es). Mexico City : Panorama Editorial. ISBN 978-968-38-0306-1. OCLC 59601185.
- Matos Moctezuma, Eduardo (1988). The Great Temple of the Aztecs: Treasures of Tenochtitlan, Doris Heyden (trans.), New Aspects of Antiquity series, London : Thames & Hudson. ISBN 978-0-500-27752-2. OCLC 17968786.
- Matos Moctezuma, Eduardo (2002). Aztecs. London : Royal Academy of Arts. ISBN 978-1-903973-22-6. OCLC 56096386.
- Milbrath, Susan (2003). "Revisiting Mayapan: Mexico's last Maya capital". Ancient Mesoamerica 14: 1–46. DOI:10.1017/s0956536103132178
- Miller, Mary (2003). An Illustrated Dictionary of the Gods and Symbols of Ancient Mexico and the Maya. London : Thames & Hudson. ISBN 978-0-500-27928-1. OCLC 28801551.
- Museo de América. Museo de América (Catalogue - item 1991/11/48). Ministerio de Educación, Cultura y Deporte.
- Neumann, Franke J. (February 1976). "The Flayed God and His Rattle-Stick: A Shamanic Element in Pre-Hispanic Mesoamerican Religion". History of Religions 15 (3): 251–263. DOI:10.1086/462746
- Robelo, Cecilio Agustín (1905). Diccionario de Mitología Nahua (in es). Mexico City, Mexico : Biblioteca Porrúa. Museo Nacional de Arqueología, Historia y Etnología. ISBN 978-9684327955.
- Saville, Marshall (1929). "Saville 'Aztecan God Xipe Totec". Indian Notes(1929): 151–174
- Smith, Michael E. (2003). The Aztecs, second, Malden MA; Oxford and Carlton, Australia : Blackwell Publishing. ISBN 978-0-631-23016-8. OCLC 59452395.
Notennoù
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]- ↑ Robelo 1905, p. 768.
- ↑ Marshall Saville, 1929, p. 155.
- ↑ Fernández 1992, 1996, pp.60-63 ; Matos Moctezuma 1988, p.181 ; Matos Moctezuma & Solis Olguín 2002, pp.54-5 ; Neumann 1976, pp.252.
- ↑ Fernández 1992, 1996, p.60. Neumann 1976, p.255.
- ↑ Brinton, Daniel G. (April 17, 2021). XV. Hymn to a Night-God.
- ↑ Fernández 1992, 1996, p.60-1.
- ↑ 7,0 7,1 7,2 ha7,3 Miller & Taube 1993, 2003, p.188.
- ↑ Matos Moctezuma & Solis Olguín 2002, p.426.
- ↑ Evans and Webster 2001, p. 107.
- ↑ Matos Moctezuma & Solis Olguín 2002, p.423.
- ↑ Toby Evans & David Webster, 2001, p.107
- ↑ (11 September 2013) Archaeology of Ancient Mexico and Central America: An Encyclopedia. Taylor & Francis. 218 p. ISBN 978-1-136-80185-3.
- ↑ worldhistory.org
- ↑ (2007) Walking with the Green Man: Father of the Forest, Spirit of Nature. Career Press. 148 p. ISBN 978-1-56414-931-2.
- ↑ Fernández 1992, 1996, p.62"
- ↑ Citing Bernardino de Sahagún: (1970-01-01) General history of the things of New Spain : Book I, the Gods. School of American Research. ISBN 9780874800005. OCLC 877854386.
- ↑ Fernández 1992, 1996, p.60.
- ↑ Wade, Lizzie, "Archaeologists have found a temple to the ‘Flayed Lord’ in Mexico", Science, 4 a viz Genver 2019
- ↑ Mexican experts discover first temple of god depicted as skinned human corpse (3 January 2019).
