Пісьмо баса
| Баса (вах) | |
|---|---|
 Літара Таўх пісьмом баса |
|
| Тып пісьма | кансанантна-вакалічнае пісьмо |
| Мовы | баса |
| Гісторыя | |
| Стваральнік | Томас Нарвін Льюіс |
| Дата стварэння | к. 1900 года |
| Перыяд | да гэтага часу |
| Паходжанне | штучнае пісьмо |
| Уласцівасці | |
| Напрамак пісьма | злева направа |
| Дыяпазон Юнікода | U+16AD0 … U+16AFF |
| ISO 15924 | Bass |
 Медыяфайлы на Вікісховішчы | |
|
Старонка або раздзел змяшчае спецыяльныя сімвалы Unicode. Калі ў вас не ўсталяваны неабходныя шрыфты, некаторыя сімвалы могуць адлюстроўвацца няслушна. |
Пісьмо баса (bassa), таксама вядома як вах (vah), — алфавітная пісьменнасць, ужывальная для запісу мовы баса, адной з моў Ліберыі[1]. Сама мова належыць да заходнеафрыканскай групы моў кру і мае каля 300 000 носьбітаў з аднайменнага народа, які пражывае галоўным чынам у Ліберыі.
Пісьмо баса часам апісваецца як складовае пісьмо, падобнае пісьменнасці ваі. У рэчаіснасці, пісьмо баса паўнавартасны алфавіт. Яно абазначае 23 зычных, 7 галосных і пяць тонаў. Тоны абазначаюцца наборам кропак і рыс, якія ставяцца ўнутры галосных літар.
На мове баса пісьменнасць называецца «вах», што значыць «ставіць знак». Сёння пісьмо амаль поўнасцю выйшла з ужытку, замененае лацінскай графікай[2].
Паходжанне
[правіць | правіць зыходнік]Паходжанне алфавіту баса незразумела.
У 1900-х гадах Томас Нарвін Льюіс[3] адкрыў, што некаторыя былыя рабы з народа баса ў Бразіліі і Вест-Індыі карысталіся ўласнай пісьменнасцю. Люіс раней не сустракаўся з гэтым алфавітам, і пасля таго як вывучыў яго сам, вырашыў адрадзіць пісьменнасць баса ў Ліберыі.
Паводле іншай версіі, алфавіт быў распрацаваны Люісам самастойна.
Люіс атрымаў доктарскую ступень па хіміі ў Сіракузскім універсітэце ў ЗША. Пасля заканчэння вучобы ён вярнуўся ў Ліберыю, папярэдне замовіўшы ў Дрэздэне друкарскі станок для сваёй пісьменнасці. У Лібэрыі ён заснаваў школу, у якой навучанне адбывалася на пісьмовасьці баса. Першая кніга выйшла каля 1907 года.
З часам пісьменнасць выйшла з ужытку з прычыны складанасцяў з яе прымяненнем у выдавецкай справе. Аднак яна карыстаецца вялікай павагай і ўсё яшчэ выкарыстоўваецца людзьмі старэйшага ўзросту, пераважна для вядзення запісаў.
Літары
[правіць | правіць зыходнік]Вах пішацца злева направа. Гэта паўнавартасны алфавіт з 23 зычнымі літарамі, сямю галоснымі і пяццю тонавымі дыякрытычнымі знакамі. Кропка абазначаецца знакам 𖫵.
| 𖫧 [a]? a |
𖫢 [b]? b |
𖫔 [ɓ]?/[mᵇ]? ɓ |
𖫟 [c]? c |
𖫗 [d]? d |
𖫦 [ɖ]?/[ɺ]? ɖ |
𖫕 [dʲ]?/[ɲ]? dy |
𖫫 [e]? e |
𖫬 [ɛ]? ɛ |
𖫓 [f]? f |
| 𖫖 [g]? g |
𖫝 [ɡ͡b]? gb |
𖫔 [ŋ͡m]? gm |
𖫤 [h]? h |
𖫠 [hʷ]? hw |
𖫭 [i]? i |
𖫙 [ɟ]? j |
𖫑 [k]? k |
𖫘 [k͡p]? kp |
𖫐 [n]? n |
| 𖫨 [ɔ]? ɔ |
𖫩 [o]? o |
𖫥 [p]? p |
𖫒 [s]? s |
𖫡 [t]? t |
𖫪 [u]? u |
𖫣 [v]? v |
𖫛 [w]? w |
𖫚 [xʷ]?/[ħʷ]? xw |
𖫜 [z]? z |
Тоны
[правіць | правіць зыходнік]Вах выкарыстоўвае пяць дыякрытычных знакаў для абазначэння танальнасці галосных. Пісьменнасць адрознівае пяць тонаў: высокі, нізкі, сярэдні, сярэднеўзыходны і сыходны.
| высокі 𖫰◌ [˦]? |
нізкі 𖫱◌ [˨]? |
сярэдні 𖫲◌ [˧]? |
сярэднеўзыходны 𖫳◌ [˨˧]? |
сыходны 𖫴◌ [˥˩]? |
| 𖫰𖫧 | 𖫧𖫱 | 𖫲𖫧 | 𖫳𖫧 | 𖫧𖫴 |
Унікод
[правіць | правіць зыходнік]Шрыфт «Bassa Vah» быў дададзены ў стандарт Unicode у чэрвені 2014 года з абнаўленнем версіі 7.0.
Пісьмо баса ахоплівае дыяпазон U+16AD0–U+16AFF: Афіцыйная табліца УнікодPDF
Крыніцы
[правіць | правіць зыходнік]- ↑ Coulmas, Florian, рэд. (1999). "Bassa alphabet". The Blackwell Encyclopedia of Writing Systems. Hoboken, New Jersey: Wiley. p. 39. doi:10.1002/9781118932667.ch2. ISBN 9780631214816.
- ↑ Unseth, Peter (2011). "Invention of Scripts in West Africa for Ethnic Revitalization". In Joshua A. Fishman; Ofelia García (рэд-ры). Handbook of Language and Ethnic Identity: The Success-Failure Continuum in Language and Ethnic Identity Efforts. New York: Oxford University Press. pp. 23–32. ISBN 9780199837991.
- ↑ History of the Bassa Script(недаступная спасылка). Bassa Vah Association. Архівавана з першакрыніцы 22 лютага 2007.
