Перайсці да зместу

Пятая калона

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі

«Пятая калона» (ісп.: quinta columna) — найменне агентуры генерала Франка, якая дзейнічала ў Іспанскай Рэспубліцы падчас Грамадзянскай вайны ў Іспаніі 1936—1939 гадоў. У палітычнай фразеалогіі і журналістыцы словазлучэнне актыўна ўжываецца ў адносінах да розных тыпаў унутранага суперніка, звычайна ў двукоссі, што падкрэслівае прэцэдэнтнасць назвы.

Этымалогія

[правіць | правіць зыходнік]

Аўтарства тэрміна «пятая калона» прыпісваецца іспанскаму генералу Эміліо Моле, які камандаваў войскам франкістаў падчас грамадзянскай вайны, на падставе сведчання мадрыдскага журналіста газеты Нью-Ёрк Таймс Вільяма Кэрні (англ.: William P. Carney )[1]. Паводле Карні, наступаючы на Мадрыд, Мола перадаў па радыё ў пачатку кастрычніка 1936 года зварот да насельніцтва іспанскай сталіцы, у якім заявіў, што акрамя наяўных у яго распараджэнні чатырох вайсковых калон ён размяшчае таксама пятай калонай у самім Мадрыдзе, якая ў вырашальны момант ударыць з тылу. Кэрні — кансерватар, які пісаў свае рэпартажы з боку нацыяналістаў — у цэлым ацэньваецца гісторыкамі як ненадзейная сведка[2] [3].

Па меркаванні Х. Томаса, за некалькі тыдняў да Малы тэрмін быў ужыты бароном Сент-Освальдом  (англ.) (бел. ) (у той час карэспандэнтам у рэспубліканскай Іспаніі) [4].

Міхась Кальцоў, які знаходзіўся ў гэты час у Мадрыдзе, прыпісваў тэрмін генералу Варэлі [5].

Эрнст Нольтэ ў сваёй кнізе «Фашызм у яго эпосе» узводзіць гісторыю словазлучэння да Мусаліні, які ўжо падчас Першай сусветнай вайны казаў пра «пятае войска» (італ.: quinta arma), якую Нямеччына стварыла ў тылах супернікаў саюза Цэнтральных дзяржаў [6] (саюз у той час складаўся з чатырох краін).

Тэрмін хутка распаўсюдзіўся ў рэспубліканскай Іспаніі, магчыма, з-за аналогіі з « пятым палком » [7]. Практычна адразу яго калькі праніклі і ў большасць еўрапейскіх моў[8].

«Спыніць пятую калону»: амерыканская прапаганда часоў Другой сусветнай вайны

Напярэдадні і падчас Другой сусветнай вайны 1939-1945 гадоў "пятай калонай" называлі нацысцкую агентуру ў розных краінах, якая дапамагала захопу гэтых краін нямецкімі войскамі.

Сучаснае ўжыванне

[правіць | правіць зыходнік]

У расійскай палітычнай фразеалогіі словазлучэнне актыўна ўжываецца ў журналістыцы ў адносінах да розных тыпаў унутранага суперніка ці ворага [9], звычайна ў двукоссі, што падкрэслівае прэцэдэнтнасць назвы. Я. Шабаліна вылучае наступныя прымянення [9] :

  • палітычныя групоўкі, якія таемна ці яўна супрацьдзейнічаюць асноўнай палітыцы дзяржавы;
  • тэрарысты;
  • бізнесмены з інтарэсамі за мяжой.

Шабаліна таксама адзначае «ўстойлівую дэнатацыйную аднесенасць» тэрміна да габрэйскага насельніцтва Расіі ў некалькіх кантэкстах, паказваючы на магчымыя лінгвістычныя асацыяцыі са словазлучэннем « пятая графа » [10].

Гісторыкі выкарыстоўваюць словазлучэнне для абазначэння падрыўной агентуры варожых краін (як сапраўднай[11] [12], так і выдуманай у прапагандысцкіх мэтах[13]).

Гл. таксама

[правіць | правіць зыходнік]

Нататкі

[правіць | правіць зыходнік]
  1. ↑ Bolinger, Dwight L. Fifth column marches on. // American Speech (1944): 47-49.
  2. ↑ Julie Prieto. Partisanship in Balance: The New York Times Coverage of the Spanish Civil War, 1936—1939. Stanford, 2007. (англ.)
  3. ↑ Alejandro Pizarroso. La intervención extrajera y propaganda: la propaganda exterior de las dos Españas // Historia y Comunicación Social 6 (2001), 79-81. (ісп.)
  4. ↑ H. Thomas. The Spanish Civil War. New York, 1961. С. 317, примеч. 5. Цит. по
  5. ↑ См. militera.lib.ru/db/koltsov_me/04.html Испанские дневники. 1 ноября 1936.
  6. ↑ Нолте ссылается на Opera Omnia di Bennito Mussolini. T. 10. Флоренция, 1951. С. 136, 158. Цит. по
  7. ↑ Bolinger, Dwight L. Fifth column marches on. // American Speech (1944): 47-49.
  8. ↑ Шабалина, Екатерина Владимировна. Числительные в русской политической фразеологии: пятая колонна и пятая графа. // Политическая лингвистика 1 (2011).
  9. ↑ а б Шабалина, Екатерина Владимировна. Числительные в русской политической фразеологии: пятая колонна и пятая графа. // Политическая лингвистика 1 (2011).
  10. ↑ Шабалина, Екатерина Владимировна. Числительные в русской политической фразеологии: пятая колонна и пятая графа. // Политическая лингвистика 1 (2011).
  11. ↑ Йонг Л. де. Немецкая пятая колонна во Второй мировой войне. М.: «Международная литература», 1958.
  12. ↑ Louis de Jong. The German Fifth Column, 1933—1945. Netherlands State Institute for war documentation, 1952.
  13. ↑ Савин, А. И. Формирование концепции немецкой «пятой колонны» в СССР (середина 1920-х годов) // Вопросы германской истории. Немцы Украины и России в конфликтах и компромиссах XIX—XX вв.: Материалы международной научной конференции. Днепропетровск, 24-27 сентября 2007 г. / Отв. ред. С. И. Бобылева. — Д.: «Пороги», 2007. С. 215—227.

Літаратура

[правіць | правіць зыходнік]

Спасылкі

[правіць | правіць зыходнік]

Канстанцін Душэнка. Пятая калона. // Чытаем разам. Ліпень, 2010.

Узята з "https://be.wikipedia.org/wiki/Пятая_калона"