Забел Есаян

Забел Есаян
Асабістыя звесткі
Імя пры нараджэнні	з.-арм.: Զապել Հովհաննիսեան
Дата нараджэння	4 лютага 1878(1878-02-04)
Месца нараджэння	Ускюдар[d], Канстанцінопаль, Асманская імперыя
Дата смерці	1943[…]
Месца смерці	Закаўказзе, СССР
Грамадзянства	Асманская імперыя  СССР
Муж	Тыгран Есаян[d]
Альма-матар	Парыжскі ўніверсітэт
Месца працы	Tzolk[d] Хог[d] Aztag[d] Mer Oughine[d] Anahit[d]
Прафесійная дзейнасць
Род дзейнасці	пісьменніца, перакладчыца, публіцыстка, раманіст, літаратар, паэтка, выкладчыца ўніверсітэта
Подпіс
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Забел Есаян (арм.: Զապէլ Եսայեան, 4 лютага 1878 — 1943) — армянскі празаік, паэтэса і перакладчыца, прафесар літаратуры.

Біяграфія

Забел Есаян нарадзілася 4 лютага 1878 года. Яе дзявочае прозвішча Хаўханесян. Бацька Мкрціч Хаўханесян, родам з Сіладара, раёна Скутары, які жыў там у разгар руска-турэцкай вайны. Дзяўчынка хадзіла ў пачатковую школу Святога Крыжа (Սուրբ Խաչ). У 1895 годзе яна пераехала ў Парыж, дзе вывучала літаратуру і філасофію ў Сарбоне. Натхнёная французскім рамантычным рухам XIX стагоддзя і адраджэннем армянскай літаратуры ў Заходнеармянскім дыялекце, яна стала займацца паэтычнай творчасцю. Яе першыя празаічныя вершы («Начная песня») з'явіліся ў часопісе Tsaghik (Кветка) у 1895 годзе. Яна публікавала кароткія апавяданні, літаратурныя эсэ, артыкулы і пераклады на французскай і армянскай мовах у мясцовых перыядычных выданнях Меркюр дэ Франс, Маіс, Аніт і Арэвелян Мамул.

Жывучы ў Парыжы, яна выйшла замуж за мастака Есаяна. У іх было двое дзяцей, Сафі і Грант.

Пасля младатурэцкай рэвалюцыі ў 1908 годзе Забел Есаян паехала ў Канстанцінопаль. У 1909 годзе яна адправілася ў Кілікію і апублікавала там серыю артыкулаў пра Кілікійскую разню. Трагічнаму лёсу армян у Кілікіі прысвечаны яе творы: Сярод руін (Աւերակներու մէջ, Канстанцінопаль, 1911), навелы Праклён (1911), апавяданні Сафіе (1911) і Новая нявеста (1911).

Есаян была адзінай жанчынай у спісе армян, якіх меліся заарыштаваць і дэпартаваць 24 красавіка 1915 года ў Асманскай імперыі младатурэцкім урадам. Але тады Забел патрапіла пазбегнуць арышту і ўцячы ў Балгарыю, а потым на Каўказ, дзе працавала з армянскімі бежанцамі, запісваючы іх расказы пра зверствы, якія мелі месца пры турэцкім Генацыдзе армян.

Забел Есаян (у цэнтры) у Канстанцінопалі з літаратурнымі дзеячамі: Грыгор Захраб, крайні справа, Лявон Шант паміж Захрабам і Есаян.

1918 год заспеў яе на Блізкім Усходзе ў арганізацыі перасялення бежанцаў і сірот. Да гэтага перыяду належаць яе навелы Апошні Кубка (Վերջին բաժակը) і Мая душа ў выгнанні (Հոգիս աքսորեալ, 1919).

Яе падтрымка Савецкай Арменіі была шчырая. У рамане Адступальныя сілы (Նահանջող ուժեր, 1923) яна апісвае жыццё простых людзей таго часу. У 1926 годзе яна пабывала ў Савецкай Арменіі і неўзабаве пасля гэтага апублікавала свае ўражанні ў газеце "Праметэй вызвалены (Պրոմէթէոս ազատագրուած, Марсель, 1928). У 1933 годзе яна вырашыла жыць у Савецкай Арменіі з сваімі дзецьмі. У 1934 годзе яна ўзяла ўдзел ў першым з'ездзе савецкіх пісьменнікаў СССР у Маскве.

Пераехаўшы жыць у Ерэван, Есаян выкладала ў Ерэванскім дзяржаўным універсітэце французскую і армянскую літаратуру і далей пісала. У гэты час выйшла яе навела Агняная кашуля (Կրակէ շապիկ, Ерэван, 1934) і аўтабіяграфічная кніга Сады Сілідар (Սիլիհտարի պարտէզները, Ерэван, 1935).

Падчас Сталінскага тэрору яна была абвінавачана ў «нацыяналізме» і ў 1937 годзе заарыштавана. У студзені 1939 года яе прысудзілі да расстрэлу, а 8 мая 1939 года прысуд быў заменены на дзесяць гадоў высылкі. Памерла пры невядомых абставінах у 1943 годзе (мяркуюць, што ўтапілася).

Творы

• Եսայան Զ., Կեղծ հանճարներ, Կ. Պոլիս, 1910
• Շնորհքով մարդիկ, Կ. Պոլիս, 1907
• Երբ ալյևս չեն սիրեր, Կ. Պոլիս, 1914
• Հոգիս աքսորիալ, Վիեննա, 1922
• Նահանջող ուժեր, Վիեննա, 1922
• Նահանջող ուժեր, Երևան, 1926
• Պրոմեթեոս ազատագրված, Մարսել, 1925
• Կրակե շապիկ, Երևան, 1934
• Սիլիհտարի պարտեզները, Երևան, 1935
• Երկեր, Երևան, 1959

На французскай мове

• L'agonie d'un peuple / auteur(s) : Hayg TOROYAN — [texte recueilli par] Zabel Essayan; témoignage traduit de l'arménien par Marc Nichanian. suivi de La voix et la plume / postface du traducteur. Editeur : Classiques Garnier. Année : 2013. ISBN 9782812408564
• Mon âme en exil / auteur(s) : Zabel ESSAYAN — Traduit de l'arménien par Anahide Drézian et Alice Der Vartanian, Postface de Krikor Beledian. Editeur : Parenthèses. Année : 2012. ISBN 9782863642665
• Dans les ruines — les massacres d'Adana, avril 1909 / auteur(s) : Zabel ESSAYAN — Editeur : Phébus. Année : 2011. ISBN 9782752905031
• Fragments d'Arménie / auteur(s) : Michael J. ARLEN — Jacques DEROGY — Zabel ESSAYAN — Hrant MATEVOSSIAN — RAFFI — Vahan TOTOVENTS — Kostan ZARIAN — textes choisis et présentés par Gérard Chaliand. Editeur : Presses de la Cité. Année : 2007. ISBN 9782258073883
• Les jardins de Silidhar : roman / auteur(s) : Zabel ESSAYAN — trad. de l'arménien par Pierre Ter-Sarkissian. Editeur : Albin Michel. Année : 1994. ISBN 9782226064165
• L'Univers lumineux de la littérature / auteur(s) : Zabel ESSAYAN — Editeur : Catholicossat arménien de Cilicie. Année : 1988

Спасылкі

• Iнтэрв'ю з амерыканскім перакладчыкам «Сады Сілідар»
• Есаян Забел
• Энцыклапедыя Арменіі. Zabel Yesayan

Літаратура

• Большая Советская Энциклопедия, т. 9. М., 1972.
• Звон колоколов. Страницы западноармянской прозы. Ер., 1989.
• История армянской советской литературы. М., 1966.
• Краткая Литературная Энциклопедия, т. 2. М., 1964.