Грамадзянская вайна ў Паўночным Емене

Грамадзянская вайна ў Паўночным Емене
Асноўны канфлікт: Халодная вайна
Манархісты падчас баёў з егіпецкімі танкавымі падраздзяленнямі.
Дата	1962—1970
Месца	Паўночны Емен
Вынік	перамога рэспубліканцаў
Праціўнікі
Еменскае Мутавакілійскае Каралеўства Саудаўская Аравія пры падтрымцы: Вялікабрытанія Еменская Арабская Рэспубліка Егіпет пры падтрымцы: СССР
Камандуючыя
Махамед аль-Бадр Абдала ас-Саляль
Агульныя страты
100 000 – 200 000 загінулых усяго
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Грамадзянская вайна ў Паўночным Емене — узброены канфлікт на тэрыторыі Паўночнага Емена паміж прыхільнікамі рэспублікі і манархіі.

Перадгісторыя

У 70-х гадах XIX ст. Еменскае дзяржава, размешчаная ў паўднёва-заходняй і паўднёвай частцы Аравійскага паўвострава, аказалася гвалтоўна падзелена на дзве часткі. Паўночная тэрыторыя трапіла пад уладу турэцкага султана, а на паўднёвую распаўсюджвалася панаванне Вялікабрытаніі. У 1903—1905 гады былі падпісаны англа-турэцкія пратаколы аб межах, якія аддзялілі англійскія ўладанні ў Емене ад астатняй яго часткі.

У 1919 годзе пасля распаду Асманскай імперыі паўночныя раёны сталі незалежным каралеўствам. У 1934 годзе быў падпісаны англа-еменскі дагавор, па якім Вялікабрытанія прызнала незалежнасць Еменскага Каралеўства, захаваўшы за сабой паўднёвую частку краіны. У 1959 годзе англічане стварылі Федэрацыю Арабскіх Эміратаў Поўдня (у 1962 года перайменавана ў Федэрацыю Паўднёвай Аравіі).

Развіццё канфлікту

26 верасня 1962 года ў паўночнай частцы Емена адбылася антыманархічная рэвалюцыя, якую ўзначаліла прагрэсіўная група «Свабодныя афіцэры». Была абвешчана Еменская Арабская Рэспубліка (ЕАР). У галіне ўнутранай палітыкі рэспубліканскі ўрад абвясціў мэтай усталяванне сацыяльнай справядлівасці і ліквідацыю феадальнай сістэмы. Апублікаваны дэкрэт аб адмене рабства і знішчэнні інстытута закладнікаў.

СССР, Егіпет, Ліван, Сірыя, Ірак, Судан, Алжыр, Туніс прызналі рэспубліканскі рэжым у Емене. Саудаўская Аравія, ЗША і Брытанія бачылі ў нараджэнні рэспублікі пагрозу сваім эканамічным, палітычным і ваенна-стратэгічным інтарэсам і з першых дзён існавання маладой дзяржавы пачалі актыўна ўмешвацца ў яе ўнутраныя справы. З дапамогай Саудаўскай Аравіі былы кароль і яго прыхільнікі арганізавалі ўзброенае супраціўленне новаму рэжыму. У гэтай абстаноўцы ўрад звярнуўся па дапамогу да Егіпта — адзінай дзяржаве ў арабскім свеце, якая мела ваенную і матэрыяльную магчымасць аказаць падтрымку еменскім рэспубліканцам. Неўзабаве егіпецкія войскі нанеслі шэраг зруйнавальных удараў саудаўскай арміі і еменскім манархістам.

Да канца 1962 года намеціўся працэс размежавання ў рэспубліканскім кіраўніцтве, з прычыны чаго радыкальна настроеныя афіцэры пайшлі на кампраміс з умерана-рэфармісцкімі пластамі і феадальна-племянной верхавінай. У інтарэсах апошняй была трансфармавана праграма сацыяльна-эканамічных пераўтварэнняў, абвешчаных у першых дакументах рэспублікі.

На падзеі ў Емене істотным чынам паўплывала ізраільска-егіпецкая вайна 1967 года. Урад ЕАР абвясціў Ізраілю вайну і разарваў дыпламатычныя адносіны з ЗША. На Хартумскай канферэнцыі ў жніўні 1967 года паміж Егіптам і Саудаўскай Аравіяй была дасягнута дамоўленасць па егіпецкім пытанні: Каір павінен быў вывесці свае войскі з Паўночнага Емена, а Саудаўская Аравія — спыніць дапамогу манархістам. У кастрычніку 1967 года апошнія падраздзяленні егіпецкіх войскаў пакінулі Емен.

У завяршальны перыяд вайны стала відавочна, што аднавіць манархію не атрымаецца.

23 сакавіка 1970 года, у дзень пачатку канферэнцыі міністраў замежных спраў мусульманскіх дзяржаў у Джыдзе, былы кароль Мухамед аль-Бадр звярнуўся з заклікам дамагчыся прымірэння паміж рэспубліканцамі і манархістамі. Адначасова пры пасярэдніцтве саудаўскага ўрада пачаліся перамовы еменскіх уладаў з манархічнай эміграцыяй. Пасля дасягнутага вясной 1970 года пагаднення грамадзянская вайна спынілася, дзеячы манархічнага руху прызналі рэспубліканскі лад і сталі ўдзельнічаць у раённых органах дзяржаўнага кіравання.

Уплыў вайны

Поспехі рэспубліканцаў у Паўночным Емене ўзмацнілі антыкаланіяльную барацьбу Паўднёвага Емена, што ў канчатковым выніку прывяло да ліквідацыі Федэрацыі Паўднёвай Аравіі і абвяшчэнню 30 ліпеня 1967 года Народна-Дэмакратычнай Рэспублікі Емен (НДРЕ).

Гл. таксама

• Савецкія ваенныя спецыялісты ў Паўночным і Паўднёвым Емене

Літаратура

• Коллектив авторов. Россия (СССР) в войнах второй половины XX века — М.: Триада-фарм, 2002.