Байт

Вымярэнне ў байтах
ГОСТ 8.417-2002			Прыстаўкі СІ		прыстаўкі МЭК
Назва	Сімвал	Ступень	Назва	Ступень	Назва	Сімвал		Ступень
байт	Б	20	-	100	байт	B	Б	20
кілабайт	КБ	210	кіла-	103	кібібайт	KiB	КіБ	210
мегабайт	МБ	220	мега-	106	мебібайт	MiB	МіБ	220
гігабайт	ГБ	230	гіга-	109	гібібайт	GiB	ГіБ	230
тэрабайт	ТБ	240	тэра-	1012	тэбібайт	TiB	ТіБ	240
петабайт	ПБ	250	пета-	1015	пебібайт	PiB	ПіБ	250
эксабайт	ЭБ	260	экса-	1018	эксбібайт	EiB	ЭіБ	260
зэтабайт	ЗБ	270	зэта-	1021	зэбібайт	ZiB	ЗіБ	270
йотабайт	ЙБ	280	йота-	1024	йобібайт	YiB	ЙіБ	280

Байт (англ.: byte) — адзінка захоўвання і апрацоўкі лічбавай інфармацыі; сукупнасць бітаў, якая апрацоўваецца камп’ютарам аднамомантна. У сучасных вылічальных сістэмах байт лічыцца роўным васьмі бітам, у гэтым выпадку ён можа прымаць адно з 256 (2⁸) розных значэнняў (станаў, кодаў). Аднак у гісторыі камп’ютараў вядомыя вырашэнні з іншым памерам байта (напрыклад, 6 бітаў, 32 біта, 36 бітаў), таму часам у камп’ютарных стандартах і афіцыйных дакументах для пазначэння 8-бітнага слова ўжываецца тэрмін «актэт» (лац.: octet).

У большасці вылічальных архітэктур байт — гэта мінімальны незалеэна адрасавальны набор даных.

Гісторыя

Назва «байт» (слова byte уяўляе сабой скарачэнне словазлучэнне BinarY TErm — «двайковы тэрм») было ўпершыню выкарыстана ў 1956 годзе В. Бухгольцам (англ.: Werner Buchholz) падчас праектавання першага суперкамп’ютара IBM 7030 дзеля жмуту перадавальных адначасова ў прыладах уводу-вываду шасці бітаў. Пазней у межах таго ж праекта, байт быў пашыраны да васьмі біт.

Шэраг ЭВМ 1950-х і 1960-х гадоў (БЭСМ-6, М-220) выкарыстоўвалі 6-бітавыя сімвалы ў 48-бітавых ці 60-юітавых машынных словах. У некаторых мадэлях ЭВМ вытворчасці Burroughs Computer Corporation (зараз Unisys) памер сімвала быў роўны 9 бітам. У савецкай ЭВМ Мінск-32 выкарыстоўваўся 7-бітны байт.

Байтавая адрасацыя памяці была ўпершыню ўжыта ў сістэме IBM System/360. У ранейшых камп’ютарах адрасаваць можна было толькі цалкам машыннае слова, якое складалася з некалькіх байтаў, што ўскладняла апрацоўку тэкставых даных.

8-бітныя байты былі прыняты ў System/360, верагодна, з-за ўжывання BCD-фармата ўяўлення лікаў: адна дзесятковая лічба (0-9) патрабуе 4 біта (тэтраду) для захоўвання; адзін 8-бітны байт можа ўяўляць дзве дзесятковея лічбы. 6-ббітныя байты могуць захоўваць толькі па адной дзесятковай лічбе, два біта застаюцца незадзейнічаныя.

Па другой версіі, 8-бітны памер байта звязаны з 8-бітным лікавым уяўленнем сімвалаў у кадыроўцы EBCDIC.

Па трэцяй версіі, з-за двайковай сістэмы кадавання у камп’ютарах найбольш выгоднымі для апаратнай рэалізацыі і зручнымі для апрацоўкі даных з’яўляюцца даўжыні словаў кратныя спупеням 2, у тым ліку і 1 байт = 2³ = 8 бітаў, сістэмы і камп’ютары з даўжынямі словаў не кратнымі спуменям 2 адпалі з-за нявыгаднасці і нязручнасцяў.

Паступова 8-бітныя байты сталі стандартам дэ-факта і з пачатка 1970-х у большасці камп’ютараў байты скаладаюцца з 8 біт і памер машыннага слова кратны 8 бітам.

З меркаванняў зручнасці адзінкі нетэкставых тыпаў даных таксама робяць кратнымі 8 бітам, напрыклад:

• памер аднаго сэмпла ў гукавых файлах роўны 8, 16 ці 24 бітам
• памер пікселя ў сістэме RGB роўны 24 бітам (па 8 біт на колер)

Колькасць станаў (кодаў) у байце

Колькасць станаў (кодаў, значэнныў), якое можа прымаць 1 васьмібайтны байт з пазіцыйным кадаваннем, вызначаецца ў камбінаторыцы, роўнае колькасці размяшчэнняў з паўтарэннем і вылічаецца па формуле:

$N_{p}={\bar {A}}(n,k)={\bar {A}}_{n}^{k}=n^{k}=2^{8}=256$ магчымых станаў (кодаў, значэнняў), дзе

• $N_{p}$ — колькасць станаў (кодаў, значэнняў) у адным байце.
• ${\bar {A}}(n,k)={\bar {A}}_{n}^{k}$ — колькасць рахмяшчэнняў з паўтарэннямі.
• $n$ — кольскасць станаў (кодаў, значэнняў) у адным біце; у біце 2 стану (n=2).
• $k$ — кольскасць бітаў у байце; у 8-бітным байце k=8 і ў ім можа быць ад 0 да 8 аднолькавых бітаў (паўтарэнняў).

Вытворныя адзінкі

Вымярэнне ў байтах
ГОСТ 8.417-2002			Прыстаўкі СІ		прыстаўкі МЭК
Назва	Сімвал	Ступень	Назва	Ступень	Назва	Сімвал		Ступень
байт	Б	20	-	100	байт	B	Б	20
кілабайт	КБ	210	кіла-	103	кібібайт	KiB	КіБ	210
мегабайт	МБ	220	мега-	106	мебібайт	MiB	МіБ	220
гігабайт	ГБ	230	гіга-	109	гібібайт	GiB	ГіБ	230
тэрабайт	ТБ	240	тэра-	1012	тэбібайт	TiB	ТіБ	240
петабайт	ПБ	250	пета-	1015	пебібайт	PiB	ПіБ	250
эксабайт	ЭБ	260	экса-	1018	эксбібайт	EiB	ЭіБ	260
зэтабайт	ЗБ	270	зэта-	1021	зэбібайт	ZiB	ЗіБ	270
йотабайт	ЙБ	280	йота-	1024	йобібайт	YiB	ЙіБ	280

Кратныя прыстаўкі для стварэння вытворных адзінак для байта ўжываюцца не як звычайна: памяньшальныя прыстаўкі не ўжываюцца зусім, а адзінкі вымярэння інфармацыі менш за байт завуцца спецыяльнымі словамі (ніббл і біт); павелічальныя прыстаўкі кратныя 1024=2¹⁰, гэта значыць кілабайт роўны 1024 байтам, мегабайт — 1024 кілабайтам ці 1 048 576 байтам і г. д. для гіга-, тера- і петабайтаў. Розніца паміж ёмістасцямі (аб’ёмамі), якія ўяўлены ў кіла = 10³ = 1000 і ўяўлены ў Кіла = 2¹⁰ = 1024, павялічваецца з ростам вагі прыстаўкі. МЭК раіць ужываць двайковыя прыстаўкі, але на практыцы яны пакуль не ўжываюцца, магчыма, з-за неблалагучнасці — кібібайт, мебібайт, йобібайт і г. д.

Часам дзесятковыя прыстаўкі ўжываюцца і ў прамым сэнсе, напрыклад, пры вызначэнні ёмкасці цвёрдых дыскаў: у іх гігабайт можа пазначаць не 1 073 741 824=1024³ байтаў, а мільён кілабайтаў (роўнае 1 024 000 000 байтаў), а то і наўпрост мільярд байтаў.

Гл. таксама

• Машыннае слова
• Двайковая сістэма злічэння
• Генэтычны код