Ашкеназы

Ашкена́зы — субэтнічная група яўрэяў, нашчадкаў выхадцаў з сярэднявечнай Германіі. Складаюць вялікую частку яўрэяў Еўропы і Амерыкі, каля паловы яўрэяў Ізраіля. Мова — ідыш.

Тэрмін, які ўжываўся ў сярэднявечнай яўрэйскай літаратуры да яўрэяў, якія пражывалі на Рэйне, а затым ва ўсіх германскіх землях у цэлым. У далейшым стаў пазначаць не толькі нямецкіх яўрэяў, але і ўсіх яўрэяў, якія з’яўляюцца па сваім паходжанні нашчадкамі яўрэйскага насельніцтва Германіі сярэднявечча. У цяперашнім разуменні тэрмін «ашкеназы» ахоплівае ўсю тую частку яўрэйскага народа, якая належыць да гэтага сацыяльнага і культурнага комплексу. Гэты тэрмін ужываецца як вызначанае проціпастаўленне тэрміну сефарды, які пазначае яўрэйскі культурны комплекс, што склаўся ў Іспаніі і Партугаліі.

Ужыванне тэрміна «ашкеназскае яўрэйства» для пазначэння адмысловай культурнай супольнасці, якая ўключае суполкі Паўночнай Францыі, Германіі і славянскіх краін, раней вядомыя як Эрэц-Кна‘ан, зафіксавана ўжо ў крыніцах, што ўзыходзяць да XIV ст.

У адрозненне ад сефардаў, дачыненне якіх да рэлігіі падвергнулася яўнаму знешняму ўплыву, ашкеназскія яўрэі прытрымліваліся суцэльнай нязломнай веры. Ашкеназскія навукоўцы надавалі больш увагі вывучэнню Талмуда і тлумачэнню святых тэкстаў, чым спробам сістэматычнай кадыфікацыі Галахі або стварэнню абагульняючых норм. Аднак ашкеназскія і сефардскія культурныя цэнтры ўплывалі адзін на аднаго.

Ашкеназская суполка была заснаваная на прынцыпе манагамнай сям’і паводле ўсталявання (Таканот) Гершома бен Ехуды Мэёр ха-Гала. Яе кіраўніцтва знайшло новыя і паспяховыя спосабы для ажыццяўлення супольнай аўтаноміі. З цягам часу адрозненні ў звычаях ашкеназскіх і сефардскіх яўрэяў выліліся ў аддзеленыя нормы, якія праяўляліся і ў вобразе жыцця, і ў вымаўленні іўрыта, у літургіі і ў шрыфце.

У XV і XVI стст. цэнтр ашкеназскага яўрэйства перамясціўся ў Багемію, Маравію, Польшчу і Літву. Ужыванне мовы ідыш стала адметнай прыкметай ашкеназскіх яўрэяў. Паралельнае развіццё сефардскіх і ашкеназскіх рэлігійных і сацыяльных правілаў і звычаяў праходзіла пад значным уплывам прац кадыфікатараў Ёсефа Кара і Машэ Ісэрлеса. Кара ў сваім кодэксе «Шулхан арух» часцей за ўсё прытрымліваецца рашэнняў сефардскіх паскім (кадыфікатараў). Ісэрлес папоўніў «Шулхан арух» глосамі (нататкамі-тлумачэннямі) у тых месцах, дзе ашкеназскія меркаванні адрозніваліся. Ашкеназы прынялі рашэнні Ісэрлеса, сефарды жа палічылі для сябе абавязковымі тлумачэнні Кара.

З XVII ст. павялічваецца колькасць ашкеназскіх яўрэяў, і значэнне іх узрастае. Пасля разні яўрэяў і пагромаў, учыненых полчышчамі Багдана Хмяльніцкага ў 1648 годзе, шматлікія ашкеназы з Украіны, Польшчы і Беларусі рассеяліся па Заходняй Еўропе, і некаторыя нават перасеклі Атлантычны акіян. Праз некалькі пакаленняў колькасць ашкеназскіх яўрэяў перавысіла колькасць сефардаў у краінах Захаду. У канцы XIX ст. у выніку праследаванняў пачалася масавая эміграцыя ашкеназаў з Расіі ў ЗША. Менавіта тады ашкеназскія яўрэі дамагліся колькаснай перавагі амаль ва ўсіх суполках Еўропы, ЗША, Аўстраліі, Паўднёвай Афрыкі.

Сефардскае яўрэйства захавала сваю перавагу толькі ў Паўночнай Афрыцы, Італіі, на Блізкім Усходзе і ў краінах Азіі. Перад другой сусветнай вайной ашкеназскае яўрэйства складала 90 % ад усяго яўрэйскага насельніцтва ў свеце. Знішчэнне яўрэяў у Еўропе падчас гітлераўскай акупацыі рэзка паменшыла колькасць ашкеназскіх яўрэяў, такім чынам знізіўшы іх колькасную перавагу.

Адносіны паміж ашкеназскімі і сефардскімі яўрэямі насілі розны характар у залежнасці ад эпохі і месца. Прыбыццё ашкеназаў у Іерусалім у XVII і XVIII стст. стварыла напружаныя адносіны з сефардамі, аднак у пачатку XIX ст. сефардскія яўрэі дапамаглі ашкеназам дабіцца ад турэцкіх уладаў дазволу аднавіць іх суполку ў Іерусаліме. Абедзве суполкі існавалі побач, але паасобна. Гэты падзел адлюстроўваецца зараз у Ізраілі і ў складзе Вярхоўнага рабіната.

Гл. таксама

Меламед

Спасылкі

Пра яўрэяў-ашкеназі і краіну Ашкеназ(недаступная спасылка)
Генетыка груп яўрэяў Архівавана 23 мая 2007.
Ашкеназійская рэвалюцыя Архівавана 11 сакавіка 2011.