Іўе
Горад
Іўе  Вуліца да касцёла
Іўе на карце Беларусі ±   | ||||||||||||||||||||||||||||||||
Іўе на Вікісховішчы
|
І́ўе[2] (трансліт.: Iŭje) — горад у Гродзенскай вобласці Беларусі, адміністрацыйны цэнтр Іўеўскага раёна, на р. Іўянка. За 158 км ад Гродна, за 10 км ад чыгуначнай станцыі Гаўя на лініі Ліда — Маладзечна, вузел аўтадарог на Мінск, Ліду, Навагрудак. Насельніцтва 7 702 чал. (2018)[3].
Назва
[правіць | правіць зыходнік]Назва Іўя ад назвы ракі, на якой паселішча паўстала. Адпачатная форма рачной назвы, засведчаная ў асяроддзі літоўскамоўных аўтахтонаў — Vija[4].
Гідранімічны аналаг — назва прытока латвійскай Гаўі ракі Vija. Звязана з літоўскім vyti «звіваць, скручваць»[5]. Далей да індаеўрапейскага *ṷei- «згінаць, скручваць, віць»[6].
Ад таго ж кораня назвы Вейна (рэкі ў басейнах Віліі, Дзвіны, Дняпра).
Назва ракі Vija (> Іўянка) значыць «Звілістая (рака)».
Згодна з іншымі меркаваннямі, назва Іўя ад іва «вярба»[7][8] або ад нейкай фінска-ўгорскай асновы са значэннем «выток ракі»[9].
Гісторыя
[правіць | правіць зыходнік]У трэцім томе «Жывапіснай Расіі» П. Сямёнаў сцвярджае, што першапачаткова Іўе называлася Еўе і было заснавана жонкай вялікага князя літоўскага Гедзіміна Евай.
Вядома з пачатку XV ст. як велікакняжацкі двор. З 1444 г. належала земскаму маршалку літоўскаму Пятру Мантыгердавічу, у XVI—XIX ст. Забярэзінскім, Кішкам, Глябовічам, Агінскім, Сапегам, Тызенгаўзам і інш. З 1561 г. мястэчка Ашмянскага павета, тут існавала арыянская школа. У 1585—1593 гг. рэктарам яе быў мысляр-гуманіст і педагог Ян Ліцыній Намыслоўскі. У 1561 г. у Іўі існавала 2-дзённая паншчына, а ў 1598 г. сяляне адпрацоўвалі 3 дні ў тыдзень з валокі[10]. У 1598 г. у мястэчку пасяліліся татары. Каля 1600 пабудаваны касцёл і манастыр бернардзінцаў. З 1795 у складзе Расійскай імперыі, цэнтр воласці Ашмянскага павета. У сярэдзіне XIX ст. належала графам Замойскім. З 1921 г. у складзе Польшчы, мястэчка Валожынскага павета. З 1939 у БССР, з 1940 г. гарадскі пасёлак, цэнтр раёна. З 2000 г. — горад.
Насельніцтва
[правіць | правіць зыходнік]- XIX стагоддзе: 1897 год — 2828 чал.[11]
- XX стагоддзе: 1971 год — 5000 чал.[11]; 1995 год — 8,9 тыс. чал.[11]
- XXI стагоддзе: 2006 год — 8,6 тыс. чал.; 2015 год — 7801 чал.[12]; 2016 год — 7712 чал.[13]; 2017 год — 7630 чал.[3]; 2018 — 7702 чал.; 2023 — 7243 чал.
Эканоміка
[правіць | правіць зыходнік]Прадпрыемствы харчовай прамысловасці і сацыяльна-бытавога абслугоўвання. Гасцініца «Іўе».
Славутасці
[правіць | правіць зыходнік]- Іўеўскі Петра-Паўлаўскі касцёл і манастыр бернардзінцаў
- Іўеўскі мячэт
- Іўеўская крыніца — помнік прыроды рэспубліканскага значэння
- Храм у гонар мучаніка немаўляці Гаўрыіла Беластоцкага (1995)
- Памятны знак «У гонар дружбы і згоды канфесій Іўеўшчыны»
-
Касцёл -
Мячэт -
Мячэт -
Млын -
Царква -
Памятны знак «У гонар дружбы і згоды канфесій Іўеўшчыны»
Вядомыя асобы
[правіць | правіць зыходнік]- Барыс Гендэлевіч Берман (1881 — пасля 1940) — адзін з пачынальнікаў фатаграфіі, грамадскі дзеяч.
- Хаім Ойзер Градзінскі (1863—1940) — яўрэйскі рэлігійна-грамадскі дзеяч.
- Валерый Іванавіч Гушча (нар. 1956) — беларускі хірург і палітык.
- Валерый Мікалаевіч Карашкоў (нар. 1953) — беларускі дзяржаўны дзеяч.
- Мікалай Іванавіч Пазняк (нар. 1945) — беларускі вучоны ў галіне афтальмалогіі. Доктар медыцынскіх навук (1990).
- Віталь Мікалаевіч Ракавец (нар. 1976) — беларускі ляснічы, дэпутат.
- Георгій Іванавіч Чарняўскі (1909—1985) — беларускі мастак.
- Шахно Эпштэйн (1881—1945) — яўрэйскі пісьменнік, грамадскі дзеяч, публіцыст і літаратуразнавец.
- Ядзвіга Браніславаўна Юферава (нар. 1949) — «Заслужаны работнік культуры», Ганаровы грамадзянін горада Іўе.
Гл. таксама
[правіць | правіць зыходнік]Заўвагі
[правіць | правіць зыходнік]- ↑ Численность населения на 1 января 2024 г. и среднегодовая численность населения за 2023 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов, поселков городского типа — Белстат, 2024.
- ↑ Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Гродзенская вобласць: нарматыўны даведнік / І. А. Гапоненка і інш.; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2004. — 469 с. ISBN 985-458-098-9 (DJVU).
- ↑ а б Колькасць насельніцтва на 1 студзеня 2017 г. і сярэднегадавая колькасць насельніцтва за 2016 год па Рэспубліцы Беларусь у разрэзе абласцей, раёнаў, гарадоў і пасёлкаў гарадскога тыпу (руск.). Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь (29 сакавіка 2017). Праверана 3 красавіка 2017.
- ↑ K. Būga. Rinktiniai raštai. Vilnius, 1961. C. 544.
- ↑ A. Vanagas. Lietuvių hidronimų etimologinis žodynas. — Vilnius, 1981. — С. 380.
- ↑ J. Pokorny. Indogermanisches etymologisches Wörterbuch. Bern / München 1959 / 1969. C. 1120—1122.
- ↑ В. Жучкевич. Краткий топонимический словарь Белоруссии. Минск, 1974. С. 144.
- ↑ І. П. Крэнь. У складзе Вялікага Княства Літоўскага і Рэчы Паспалітай
- ↑ Ніна Баршчэўская. Уплыў суседніх народаў на змену дзяржаўнага назову Беларусі — 3 // Беларуская рэдакцыя Польскага Радыё, 17 кастрычніка 2007
- ↑ Лойка, П. А. Прыватнаўласніцкія сяляне Беларусі: Эвалюцыя феадальнай рэнты ў другой палове XVI—XVIII ст. / П. А. Лойка; АН БССР, Інстытут гісторыі; Пад рэд. В. І. Мялешкі. — Мн.: Навука і тэхніка, 1991. — 111 с. — С. 24. — ISBN 5-343-00563-2. Са спасылкай на: ЦГДА БССР. — Ф. КМФ-5. — Воп. 1. — Спр. 1468. — Арк. 15.
- ↑ а б в Беларусь 1995.
- ↑ Колькасць насельніцтва на 1 студзеня 2015 г. і сярэднегадавая колькасць насельніцтва за 2014 год па Рэспубліцы Беларусь у разрэзе абласцей, раёнаў, гарадоў і пасёлкаў гарадскога тыпу (руск.). Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь (31 сакавіка 2015). Праверана 3 красавіка 2017.
- ↑ Колькасць насельніцтва на 1 студзеня 2016 г. і сярэднегадавая колькасць насельніцтва за 2015 год па Рэспубліцы Беларусь у разрэзе абласцей, раёнаў, гарадоў і пасёлкаў гарадскога тыпу (руск.). Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь (30 сакавіка 2016). Праверана 3 красавіка 2017.
Літаратура
[правіць | правіць зыходнік]- Ивье // Туристская энциклопедия Беларуси / редкол. Г. П. Пашков [и др.]; под общ. ред. И. И. Пирожника. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2007. — 648 с. — ISBN 978-985-11-0384-9.
- Іўе // Беларусь: энцыклапедычны даведнік / Рэдкал. Б. І. Сачанка (гал. рэд.) і інш.; Маст. М. В. Драко, А. М. Хількевіч. — Мн.: БелЭн, 1995. — С. 350. — 800 с. — 5 000 экз. — ISBN 985-11-0026-9.
Спасылкі
[правіць | правіць зыходнік]
На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Іўе
Геаграфічныя звесткі па тэме Іўе на OpenStreetMap- м. Іўе на Radzima.org
- Generation.BY:Беларускае Рыо-дэ-Жанэйра — Іўе
- Віртуальная Іўеўшчына Архівавана 21 снежня 2019.
- Старонка мясцовага тэлеканала «Ивье ТВ»
 | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||||
| |||||||||
Слоўнікі і энцыклапедыі | |
|---|---|
| Нарматыўны кантроль |