Залаты мяч (фр.: Ballon d’Or; часта згадваецца як узнагарода найлепшаму футбалісту года ў Еўропе) — штогадовая футбольная ўзнагарода. Яна прысуджаецца ў канцы кожнага года футбалісту, які, паводле галасавання спецыялістаў, гуляў лепш за ўсіх сёлета. Прэмія была створана галоўным рэдактарам журнала «France Football» Габрыэлем Ано, які папрасіў сваіх калегаў прагаласаваць за найлепшага футбаліста года ў Еўропе ў 1956 годзе. Першым пераможцам стаў Стэнлі Мэцьюз з «Блэкпула», які таксама стаў самым узроставым уладальнікам узнагароды, атрымаўшы яе ў 41 год[1].
Першапачаткова журналісты маглі галасаваць толькі за еўрапейскіх футбалістаў, якія выступалі ў еўрапейскіх клубах, а такія гульцы, як Дыега Марадона (які гуляў у еўрапейскіх клубах, але не быў еўрапейцам) і Пеле (які не быў еўрапейцам і не гуляў у еўрапейскіх клубах) не маглі атрымаць узнагароду[2]. Змены ў правілах у 1995 годзе дазволілі прэтэндаваць на прэмію нееўрапейскім футбалістам, калі яны гулялі ў еўрапейскіх клубах, і ў тым жа годзе «Залаты мяч» атрымаў першы нееўрапейскі гулец Джордж Веа з Ліберыі, які выступаў за «Мілан»[3]. У выніку, з 1995 па 2009 гады найбольшую колькасць «Залатых мячоў» атрымалі бразільскія гульцы (5). З 2007 года любы футбаліст у свеце атрымліваў права прэтэндаваць на «Залаты мяч», а таксама павялічылась колькасць журналістаў, якія вызначалі пераможцу: з 52 еўрапейскіх журналістаў, якія галасавалі ў 2006 годзе, да 96 журналістаў з усяго свету, кожны з якіх абіраў пяцёрку найлепшых гульцоў[4].
Чатыры футбалісты атрымлівалі ўзнагароду па тры разы: Ёхан Кройф, Мішэль Плаціні, Марка ван Бастэн і Крыштыяну Раналду. Плаціні стаў адзіным гульцом, які атрымаў прэмію тры разы запар, выйграўшы «Залаты мяч» з 1983 па 1985 гады[1]. У 1997 годзе Раналду стаў першым бразільцам, які атрымаў гэту ўзнагароду, пасля таго, як нееўрапейцы атрымалі такую магчымасць[3]. Найбольшую колькасць узнагарод атрымалі нідэрландскія і нямецкія футбалісты — па 7 «Залатых мячоў». Гульцы з іспанскага клуба «Рэал», а таксама італьянскіх клубаў «Мілан» і «Ювентус» атрымалі па 8 узнагарод, што таксама з’яўляецца рэкордам[5]. Ліянель Месі атрымаў апошні «Залаты мяч» у 2009 годзе, стаўшы першым і адзіным прадстаўніком Аргенціны, які выйграў гэту ўзнагароду[6]. Дванаццаць разоў пераможцы «Залатога мяча» ў тым жа годзе атрымлівалі і ўзнагароду «Ігрок года ФІФА».[7][8]
Прэмія «Залаты мяч» была аб’яднаная з прэміяй ФІФА «Ігрок года ў свеце» ў 2010 годзе, і з таго часу найлепшы футбаліст штогод атрымліваў узнагароду «Залаты мяч ФІФА»[9]. У 2011 годзе УЕФА заснавала прэмію «Ігрок года ў Еўропе», і яна можа лічыцца пераемніцай старога «Залатога мяча» пасля таго, як ён быў ператвораны на «Залаты мяч ФІФА»[10].
У верасні 2016 года ФІФА спыніла супрацоўніцтва з «France Football» па ўручэнні «Залатога мяча ФІФА», і «Залаты мяч» быў адноўлены пад эгідай «France Football». Цяперашнім уладальнікам узнагароды з’яўляецца іспанскі футбаліст англійскага клуба «Манчэстэр Сіці» Радрыга Эрнандэс, які атрымаў яе 28 кастрычніка 2024 года.
Табліца дэманструе тыя чэмпіянаты, у якіх зараз гуляюць клубы ўладальнікаў «Залатых мячоў». У некаторых выпадках чэмпіянат, у якім клуб гуляе сёння, адрозніваецца ад чэмпіянату, у якім клуб гуляў у тым годзе, калі футбаліст атрымаў узнагароду. Напрыклад, у 1962 годзе, калі Ёсеф Масапуст атрымаў «Залаты мяч», яго каманда, «Дукла», гуляла ў Першай лізе Чэхаславакіі, а зараз — у Першай лізе Чэхіі.
У 1999 годзе «France Football» прапанаваў былым пераможцам «Залатога мяча» абраць «Футбаліста стагоддзя»[22]. Бразілец Пеле атрымаў найбольшую колькасць галасоў: яго прызналі найвялікшым гульцом усіх часоў 17 прагаласаваўшых. Сярод 34-х уладальнікаў «Залатых мячоў» (з 1956 па 1999 год) у галасаванні прымалі ўдзел 30. Стэнлі Мэцьюз, Амар Сівары і Джордж Бест адмовіліся галасаваць, а Леў Яшын памёр ад раку страўніка за дзевяць гадоў да гэтага. Кожны з 30 удзельнікаў галасавання абіраў па 5 найлепшых футбалістаў. Першыя месцы атрымлівалі па 5 ачкоў, другія месцы — па 4, трэція — па 3, чацвёртыя — па 2 і пятыя — па 1. Альфрэда Ды Стэфана абраў толькі першае месца, Мішэль Плаціні — толькі першае і другое месцы, а Джордж Веа абраў два пятыя месцы (даўшы па ½ ачка кожнаму з іх).
↑The FIFA Ballon d’Or is born(нявызн.)(недаступная спасылка). FIFA.com. Fédération Internationale de Football Association (5 ліпеня 2010). Архівавана з першакрыніцы 14 верасня 2014. Праверана 4 снежня 2012.
↑How the award came about(нявызн.). UEFA.com. Union of European Football Associations (9 жніўня 2011). Праверана 6 лістапада 2011.