Прагляд зыходнага тэксту старонкі Антыгуа і Барбуда

{{Дзяржава
 |Беларуская назва        = Антыгуа і Барбуда
 |Арыгінальная назва   = {{lang-en|Antigua and Barbuda}}
 |Родны склон       = Антыгуа і Барбуды
 |Герб                    = Coat of arms of Antigua and Barbuda.svg
 |Дэвіз                   = Each Endeavouring, All Achieving<br />(Стараннем кожнага здзяйсняецца агульнае)
 |Назва гімна          = Fair Antigua, We Salute Thee
<!-- |Аўдыё= -->
 |Форма кіравання         = [[Канстытуцыйная манархія]]
 |lat_dir =N |lat_deg =17 |lat_min =5 |lat_sec = 0
 |lon_dir =W |lon_deg =61 |lon_min =48 |lon_sec = 0
 |region                 = AG
 |CoordScale             =500000
 |На карце                = Antigua and Barbuda in its region (zoomed).svg
 |На карце2               =
 |Мова                    = [[Англійская мова|англійская]]
 |Заснавана/Заснавана       =
 |Дата незалежнасці      = [[1 лістапада]] [[1981]]
 |Незалежнасць ад        = [[Вялікабрытанія|Вялікабрытаніі]]
<!-- |Дата ліквідацыі= -->
<!-- |Прычына ліквідацыі= -->
 |Сталіца                 = [[Сент-Джонс]]
 |Найбуйнейшыя гарады     = Сент-Джонс
 |Пасады кіраўнікоў       = [[Кароль]]<br />[[Генерал-губернатар Антыгуа і Барбуды|Генерал-губернатар]]<br />[[Прэм’ер-міністр Антыгуа і Барбуды|Прэм’ер-міністр]]
 |Кіраўнікі               = [[Карл III (кароль Вялікабрытаніі)|Карл III]]<br />[[Родні Уільямс]]<br />[[Гастон Броўн]]
 |Краіны-суседзі          =
 |Месца па тэрыторыі      = 195
 |Тэрыторыя               = 442
 |Працэнт вады            = малаваж.
  |Месца па насельніцтве     = 197
  |Насельніцтва              = 94 731<ref>https://www.cia.gov/library/publications/resources/the-world-factbook/geos/ac.html</ref>
  |Год ацэнкі           = 2017
  |Шчыльнасць насельніцтва    = 220
 |ВУП                     = 2,372 млрд<ref>http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2017/01/weodata/weorept.aspx?pr.x=85&pr.y=14&sy=2017&ey=2022&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=311&s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC%2CLP&grp=0&a=</ref>
 |Год разліку ВУП         = 2017
 |Месца па ВУП            = 172
 |ВУП на душу насельніцтва   = 25 998
 |ІРЧП= 0,783
 |Год разліку ІРЧП= 2014
<!-- |Авіякампанія= -->
 |Валюта                  = [[Усходне-карыбскі долар]] 
 |Дамен                   = [[.ag]]
 |ISO                     = ATG
 |Тэлефонны код          = 1-268
 |Часавы пояс            = -4
<!-- |Заўвагі= -->
<!-- |Без сцяга і герба=* -->
<!-- |Без гімна=* -->
}}
'''Антыгуа́ і Барбу́да''' ({{lang-en|Antigua and Barbuda}}) — дзяржава на астравах Антыгуа, Барбуда і Рэдонда, якія належаць да рэгіёну [[Вест-Індыя]] і ўваходзяць у архіпелаг [[Малыя Антыльскія астравы]] ў [[Карыбскае мора|Карыбскім моры]]. Тэрыторыя — 441,6 кв. км.

Насельніцтва — 101 тыс. чалавек (2016), 91 % — афрыканскага паходжання. Сталіца — [[Сент-Джонс]] (каля 30 тыс. жыхароў), знаходзіцца на востраве Антыгуа, на якім жыве 98 % насельніцтва краіны. Дзяржаўная мова — англійская. Большасць насельніцтва вызнае [[пратэстанцтва]].

Нацыянальнае свята — 1 лістапада (1981 год) — Дзень незалежнасці. Грашовая адзінка — усходнекарыбскі долар. Уваходзіць у склад [[Арганізацыя Усходніх Карыбскіх дзяржаў|Арганізацыі Усходніх Карыбскіх дзяржаў]], [[Садружнасць нацый]], краін АКЦ (арганізацыя краін Афрыкі, Карыбскага басейна і Ціхага акіяна).

== Этымалогія ==
Назва дзяржавы — гэта сума назваў двух буйнейшых астравоў, імёны якіх з іспанскай перакладаюцца як «старажытны» (Антыгуа) і «барадаты» (Барбуда). Імя галоўнаму востраву даў у 1493 годзе сам Калумб, ушанаваўшы севільскую ікону Маці Божай Санта Марыя ла Антыгуа. Таксама у краіны ёсць паэтычная назва «Зямля 365 пляжаў», гавораць, не беспадстаўна.

== Геаграфія ==
{{main|Геаграфія Антыгуа і Барбуды}}
[[File:Антыгуа і Барбуда.png|thumb|left|Карта краіны]]
[[File:Antigue 34622.jpg|thumb|left|Англійская бухта, Антыгуа]]
Дзяржава знаходзіцца ў паўночнай частцы Наветраных Малых Антыльскіх астравоў, высоўваючыся на ўсход ад асноўнай восі архіпелага, на 17-м градусе паўночнай шыраты. На ўсход прасціраецца Атлантычны акіян, на захад — [[Карыбскае мора]]. Найбліжэйшыя суседзі — [[Сент-Кітс і Невіс]] ды [[Мантсерат]] на захадзе.

Большы з двух галоўных астравоў — Антыгуа, на яго прыпадае 62 % плошчы краіны. Амаль што ўдвая меншая Барбуда ляжыць за 48 км на поўнач. За 56 км на захад ад Антыгуа можна знайсці трэці па велічыні востраў — драбнюткую незаселеную Рэдонду. Берагі астравоў моцна зрэзаныя, з пляжамі, лагунамі і прыроднымі гаванямі, абрамленыя рыфамі і водмелямі.

Сучасны рэльеф астравоў абавязаны сваім паходжаннем вапняковым пародам і вулканічнай актыўнасці, прычым уплыў першых значна большы. Самы высокі пункт краіны — гара [[Абама (гара)|Абама]] на Антыгуа (раней Boggy Peak, перайменаваны у 2009 у гонар першага цёмнаскурага прэзідэнта [[Злучаныя Штаты Амерыкі|ЗША]]) — рэшткі вулканічнага кратара, што ўздымаецца на 402 метры. Вышэйшы пункт Барбуды дасягае ўсяго 42 м. Большая ж частка астравоў уяўляе сабой нізіну, якая не чапляе паўночна-ўсходнія пасаты, і яны праходзяць паўз, не пакідаючы тут дастатковай для фарміравання рачной сеткі колькасці ападкаў (у сярэднім — 990 мм).

Дажджлівы сезон (верасень-лістапад) непасрэдна звязаны з сезонам ураганаў. Антыгуа і Барбуда ляжаць акурат на шляху знакамітых карыбскіх [[ураган]]аў, што наведваюць астравы ў сярэднім раз на год. 7 верасня 2017 года ўраган «[[Ірма (ураган)|Ірма]]» знішчыў 90 % пабудоў на востраве Барбуда.<ref>[https://news.tut.by/world/559159.html «Сейчас остров едва ли пригоден для жизни». «Ирма» разрушила на Барбуда 90 % построек] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20170907060330/https://news.tut.by/world/559159.html |date=7 верасня 2017 }}</ref>. Сярэднегадавая тэмпература +27, сярэднемесячныя адхіляюцца ад гэтай лічбы вельмі нязначна.

Асабліва распаўсюджаныя на астравах пясчаныя глебы здольныя падтрымаць існаванне хіба што хмызняковай расліннасці. Толькі на узбагачанх вулканічным попелам глебах цэнтральнай раўніны Антыгуа растуць пасаджаныя лясы-плантацыі акацый, махагоняў і чырвоных і белых кедраў, якія займаюць 11 % тэрыторыі вострава. Дзякуючы лесапасадкам, палепшылася сітуацыя з воднымі рэсурсамі і глебамі.

== Гісторыя ==
{{main|Гісторыя Антыгуа і Барбуды}}
Самае старое знойдзенае паселішча археолагі датуюць 3100 да н.э. Гэта былі першыя жыхары Антыльскіх астравоў [[сібанеі]]. Яны насялялі астравы доўгі час, пакуль не былі выцесненыя [[Аравакі|аравакамі]], што прыйшлі ланцужком астравоў з ніжняй [[Арынока]]. Паўднёваамерыканскія індзейцы прынеслі з сабою земляробчыя веды і вырошчвалі кукурузу, салодкую бульбу, гуаву, тытунь а таксама знакаміты антыгуанскі чорны ананас. Яны былі выдатнымі маракамі і іх лёгкія чоўны перадольвалі сотні кіламетраў Карыбскага мора і Атлантыкі. Каля 1100 н.э. большасць аравакаў пакінула астравы. Тыя, хто застаўся, былі зваяваны карыбамі, ператвораны ў рабоў і нават [[канібалізм|з’едзены]]. Магчыма, плямёнаў, што насялялі астравы напярэдадні каланізацыі, было і болей, аднак еўрапейцы таго часу не вельмі цікавіліся этнаграфіяй.

[[File:Slaves working on a plantation - Ten Views in the Island of Antigua (1823), plate III - BL.jpg|thumb|Рабы саджаюць цукровы трыснёг, в. Антыгуа. У.Кларк, 1823.]]
І Антыгуа і Барбуда былі адкрыты [[Х. Калумб]]ам у 1493 годзе падчас трэцяга падарожжа. Іспанскія пасяленні праіснавалі тут нядоўга, не затрымаліся на астравах і французы. У 1632 Антыгуа, а праз 34 гады — Барбуда, былі каланізаваны Вялікабрытаніяй. Найбуйнейшымі землеўладальнікамі былі Кодрынгтаны (у свой гонар яны назвалі галоўны горад Барбуды), якія валодалі Барбудаю, а на Антыгуа мелі цукровныя плантацыі, для якіх з 1685 года пачалі завозіцца афрыканскія рабы. Рабства праіснавала на астравах да 1834 г. Еўрапейскія і афрыканскія хваробы (самым вялікім забойцам, верагодна, была воспа), недаяданне і рабства ў канчатковым выніку забілі большую частку карэннага насельніцтва Карыбскага мора, таму большасць жыхароў краіны сёння цемнаскурая.

У 1958 Антыгуа і Барбуда ўвайшлі ў Вест-Індскую федэрацыю, з 1962 — асобнае валоданне Вялікабрытаніі, з 1967 — «асацыяваная з Вялікабрытаніяй дзяржава». У 1977 г. Антыгуа і Барбуда падпісалі з ЗША дамову, згодна з якой ЗША захоўваюць вайсковыя базы на тэрыторыі краіны. 1 лістапада 1981 абвешчаная незалежнасць.

== Дзяржаўны лад ==
[[File:Gaston Browne 2015.jpg|thumb|Гастан Браун 2015]]
Канстытуцыйная манархія. У адпаведнасці з канстытуцыяй 1981 кіраўніком дзяржавы з’яўляецца брытанская каралева, прадстаўленая генерал-губернатарам (з 2014 — Р.Уільямс).

Заканадаўчая ўлада належыць двухпалатнаму парламенту (тэрмін паўнамоцтваў — 5 гадоў), які складаецца з Сената (17 прызначаных генерал-губернатарам членаў: 11 — па рэкамендацыі прэм’ер-міністра, 4 — лідара апазіцыі, 1 — ад Савета Барбуды і 1 — ад самога губернатара) і Палаты прадстаўнікоў (17 дэпутатаў: 16 ад Антыгуа і 1 ад Барбуды).

Выканаўчая ўлада належыць кабінету міністраў на чале з прэм’ер-міністрам (з 2014 — Г. Браун).

Асноўныя палітычныя партыі.
* Кіруючая Аб’яднаная прагрэсіўная партыя (утвораная ў 1992, лідар — Б. Спенсер)
* Лейбарысцкая партыя Антыгуа (заснаваная ў пачатку 1940-х гадоў, была кіруючай у 1980—2004 гадах, і зноў ва ўладзе з 2014).

== Насельніцтва ==
{{main|Насельніцтва Антыгуа і Барбуды}}
[[File:Anucarnival1.JPG|thumb|Карнавал на Антыгуа]]
На 2018 год ўсё насельніцтва краіны (каля 100 тыс.чал.) пражывае на востраве Антыгуа. Да ўрагана Ірма (верасень 2017) насельніцтва Барбуды складала 1638 чалавек, усе яны напярэдадні катастрофы былі эвакуяваны на Антыгуа.

Пачынаючы з 1990-х насельніцтва Антыгуа паступова расце, у 2017 натуральны прырост склаў каля 1 %, міграцыйны — каля 0,2 %<ref>https://www.cia.gov/library/publications/resources/the-world-factbook/geos/ac.html {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20150530031335/https://www.cia.gov/library/publications/resources/the-world-factbook/geos/ac.html |date=30 мая 2015 }}</ref>. Эканамічныя поспехі маленечкай дзяржавы дазволелі пераадолець негатыўныя тэндэнцыі 1980-х, калі склаўся пагрозлівы для існавання нацыі ўзровень эміграцыі. З таго часу шмат антыгуанцаў жыве па-за межамі краіны, пераважна ў Вялікабрытаніі, ЗША, Канадзе. Ў 2010-я асноўны прыток імігрантаў прыходзіўся на Дамініканскую рэспубліку, Ямайку, [[Гаяна|Гаяну]], [[Нігерыя|Нігерыю]]

Большасць антыгуанцаў маюць заходнеафрыканскае, брытанскае, мадэйрыянскае паходжанне. Гэта абумоўлівае перавагу цёмнага спектру ў адценнях скуры: 91 % насельніцтва краіны — негры і мулаты, 4,4 % — [[метыс]]ы і самба, 1,7 % — белыя, астатнія маюць пераважна азіяцкае паходжанне (усходнія індыйцы ды іншыя). На Антыгуа жывуць каля 4,5 тыс. грамадзян ЗША, гэта буйнейшая дыяспара на англамоўных усходніх Карыбах. Дзяржаўнай мовай з’яўляецца англійская, гутарковай — яе крэольская форма (з дамешкам афрыканскіх словаў і сінтаксісу), якой цураюцца вышэйшыя класы грамадства. Антыгуанскі акцэнт адрозніваецца ад барбуданскага.

77 % насельніцтва — хрысціяне, пераважна пратэстанцкіх дэнамінацыяў (адвентысты і інш.), каталікоў толькі 8 %. Іншыя веры: [[Растафары|растафарыянства]], іслам, [[Бахаі|бахаізм]].
 
Гараджане складаюць усяго чвэрць насельніцтва краіны, амаль усе яны (21 000) жывуць у сталіцы — горадзе Сент-Джонсе. Адзіны горад на Барбудзе — [[Кодрынгтан]] — разбураны і па сёння нежылы.

== Эканоміка ==
{{main|Эканоміка Антыгуа і Барбуды}}
Эканоміка арыентаваная на развіццё турызму, які забяспечвае больш за 70 % валютных паступленняў і занятасць 60 % працаздольнага насельніцтва. Антыгуа і Барбуда славяцца раскошнымі курортамі, трэцяя частка турыстаў прыходзіцца на ЗША. На пачатку 2000-х папулярнасць астравоў даволі рэзка ўпала, што прывяло да фінансавых цяжкасцяў. Увогуле ж у сферы паслуг занята больш за 80 % эканамічна актыўнага насельніцтва і ствараецца 77 % ВУП.<ref>https://www.cia.gov/library/publications/resources/the-world-factbook/geos/ac.htmlhttps://www.cia.gov/library/publications/resources/the-world-factbook/geos/ac.html{{Недаступная спасылка}}</ref> Памер ВУП — 2,4 млрд дол. ЗША (2017). У 2015—2017 ВУП астравоў рос з хуткасцю 2,8-5 %.

У сельскай гаспадарцы (2,3 % ВУП) пераважае вырошчванне гародніны і садавіны для ўнутранага спажывання, паколькі для экспартных бавоўны, цукровага трыснягу і цытрусавых вытворчасць абмежавана нізкім гадавым узроўнем дажджавых ападкаў і глебавай эрозіяй. Рыбалоўства развіта слаба, у прыватнасці ў сувязі з збядненнем рыбных рэсурсаў і недахопам суднаў.

Прамысловасць (20,2 % ВУП) прадстаўленая ў асноўным тэкстыльнай і мэблевай галінамі, а таксама прадпрыемствамі па зборцы асобных відаў электраапаратуры, вытворчасці цукру-сырцу, харчовых прадуктаў, [[ром]]у, будматэрыялаў. Маецца нафтаперапрацоўчы завод.

У апошні час хутка развіваецца банкаўска-фінансавы сектар. Зарэгістравана больш 70 афшорных банкаў з удзелам замежнага капіталу (буйнейшыя — каралеўскі банк Канады (RBC) і Scotiabank) некалькі траставых і каля 5 тыс. камерцыйных кампаній. Інвестуючы ў эканоміку краіны (фонд нацыянальнага развіцця, дзяржаўныя аблігацыі), або набываючы нерухомую маёмасць, вы даволі лёгка можаце атрымаць грамадзянства Антыгуа і Барбуды. У апошнія гады ў мэтах процідзеяння адмыванню грошай у краіне прынятыя папраўкі да закона аб міжнародных карпарацыях. З 2002 ускладніўся рэжым выдачы антыгуанскіх пашпартоў замежным грамадзянам.

Пад сцягам Антыгуа і Барбуды плавае значная колькасць (каля 1300) суднаў, якія належаць замежным кампаніям У 2003 у краіне быў прыняты закон, які вызваліў уладальнікаў зарэгістраваных там суднаў ад выплаты прамых падаткаў на працягу 50 гадоў.

Знешні доўг — 86,8 % ВУП (2017). Узровень беспрацоўя — каля 11 % працаздольнага насельніцтва (2014).

Асноўныя артыкулы экспарту — бавоўна, цытрусавыя, ром, бытавая электратэхніка. Таварная наменклатура імпарту ўключае ў сябе харчаванне, машыны і транспартнае абсталяванне, прадукцыю прамысловага прызначэння, хімікаты і нафта. Галоўныя гандлёвыя партнёры — ЗША, Вялікабрытанія, Канада, усходнекарыбскія краіны, Японія, КНР, Германія.

{{зноскі}}

== Спасылкі ==
{{commons|Category:Antigua and Barbuda}}
* [http://www.ab.gov.ag/ Афіцыйны сайт урада Антыгуа і Барбуда]
* [http://www.kondakoff.com/gallery_landscapes.php?landscapes_id=11 Апісанне астравоў Антыгуа і Барбуда. Фатаграфіі.] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20110819185205/http://www.kondakoff.com/gallery_landscapes.php?landscapes_id=11 |date=19 жніўня 2011 }}
* [http://turizm.site40.net/?q=node/9 Антыгуа] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20090319060653/http://turizm.site40.net/?q=node%2F9 |date=19 сакавіка 2009 }}
* [http://song-cops.in/load/nashi_kollegi/korolevskaja_policija_antigua_i_barbudy/1-1-0-13 Каралеўская паліцыя Антыгуа і Барбуды] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20210602214125/http://song-cops.in/load/nashi_kollegi/korolevskaja_policija_antigua_i_barbudy/1-1-0-13 |date=2 чэрвеня 2021 }}

{{Антыгуа і Барбуда ў тэмах}}
{{Паўночная Амерыка}}
{{Краіны ў Карыбскага мора}}
{{Вест-Індыя}}
{{Садружнасць Нацый}}
{{Каралеўствы Садружнасці}}
{{Бібліяінфармацыя}}
[[Катэгорыя:Антыгуа і Барбуда| ]]
[[Катэгорыя:Канстытуцыйныя манархіі]]
[[Катэгорыя:Астраўныя дзяржавы]]
[[Катэгорыя:Унітарныя дзяржавы]]
[[Катэгорыя:Былыя калоніі Вялікабрытаніі]]
[[Катэгорыя:Англамоўныя краіны і тэрыторыі]]