Налибок шырлығы

Налибок шырлығы
	Налибок шырлығы
	бел. Налібоцкая пушча
Нигеҙләү датаһы	X быуат
Дәүләт	Беларусь
Административ-территориаль берәмек	Гродненская область[d]
Диңгеҙ кимәленән бейеклек	151 метр
Майҙан	190 000 ± 50 000 гектар
	Налибок шырлығы Викимилектә

Налибок шырлығы, Налибок урмандары (бел. Налібоцкая пушча) — Белоруссияның төньяғындағы Ошмян ҡалҡыулығынан алып көнсығығышта Минск ҡалҡыулығына тиклем ^[2]. — Көнбайыш Березина һәм Уса йылғаларының уң ҡушылдыҡтары бассейнанда урынлашҡан ҙур урман массивы. Шырлыҡтың майҙаны 1400 кв. километрҙан 2400 кв. километрға тиклем барып етә, билдәләү критерийҙарына бәйле сиктәш территорияларҙы ла иҫәпкә алғанда ул ғәмәлдә тағы ла ҙурыраҡ^[3]. Хәҙерге ваҡытта шырлыҡ Минск өлкәһенең Воложин һәм Столбцов райондары, шулай уҡ Гродно өлкәһенең Новогруд, Корелич һәм Ивьев райондары территориларында ята. Налибок шырлығы тарихи һәм мәҙәни юҫыҡтан ҡарағанда Белоруссияның славян, Балтика һәм Европа йолалары бергә уҡмашҡан уникаль төбәге. 2009 йылдан башлап йыл һайын Налибок шырлығында Налибока марафоны үтә^[4].

Тарихы

Ҡуйы урман эсендә ултырған Налибоки ауылы атамаһы шырлыҡтың исеме булып китә.

Бөйөк Ватан һуғышы осоронда ағалы-ҡустылы Бельскийҙарҙың партизан отряды Налибок урманында йәшеренә, шулай уҡ хәрби хәрәкәттәр алып барған Булаттың отряды ла, ошонда урынлашып, дошманға ҡаршы һуғыша.

Чернобыль АЭС-ындағы авариянан һуң шырлыҡ территорияһы өлөшләтә радиоактив зарарланыуға дусар була (мәҫ., Ивенец ҡалаһы районы). 2013 йыл мәғлүмәттәре буйынса бер нисә ауыл «күсенеү хоҡуғына эйә» статусына эйә. Унда йыйылған еләк-емеш, бәшмәктәр дозиметрик контроль үтергә тейеш.

Тәбиғәте

Налибок шырлығы — Көнбайыш Березина һәм Уса йылғалары тирәһендәге тотош урман менән ҡапланған массив. Ул граб-имән-ҡуйы төҫтәге ылыҫлы урман зонаһына ҡараған Неман-Передполесский геоботаник округына ҡарай^[5].

Налибок шырлығы күл-боҙлоҡ һәм аллювиаль ҡатламлы Үрге Янеман уйһыулығының көнсығыш өлөшөн биләй. Рельефы тулҡынлы. Массивтың көньяғында Кромань күле йәйрәп ята.

Шырлыҡта көньяҡ тайганың ҡуйы төҫтәге ылыҫлы ағастары көнбайыш Европаның киң япраҡлы ағастары һыҙаты менән аралашып үҫә. Нигеҙҙә, ҡарайғай ағастары өҫтөнлөк итә. Имәнлектәр аҙ. Налибок шырлығының көньяҡ-көнбайыш өлөшөн тотошо менән граб ағасы ҡаплап алған.

Шырлыҡта тупраҡ күбеһенсә кәҫ-көллө һәм таш-ҡом ҡатыш. Березина, Ислочь, Волка һәм түбәнге ағымында Уса йылғаһы үҙәндәре территорияһы һаҙлыҡлы, уның торфлы-һаҙ тупрағында ерек һәм ҡайын урмандары үҫә. Ерек һәм шыршы урмандарында ҡара көртмәле һәм ҡымыҙлыҡ күп. Шырлыҡтың үҙәк һәм көнсығыш өлөштәре бик аҙ һаҙланған, унда ҡарағайҙың бихисап төрөн осратырға була. Урман сөйәлле ҡайын менән ҡапланған. Дардар урмандары ла осрай. Һирәк үҫемлектәр бар: үгеҙ күҙе, ләлә һәм башҡалар.

Шырлыҡта хайуандар донъяһы Белоруссияның урта һыҙатындағы урмандарындағы кеүек. Зубр, болан, мышы, ҡабан, төлкө, янут эте, урман һыуһары, ҡара көҙән, шәшке, аҫ, ҡуян, үрғуян; һыубаҫар һыу ятҡылыҡтарында — ҡондоҙ, ҡама^[6]. Ҡоштар: һуйыр, ҡор, сел, ҡара ҡауҙы, кесе подорлик, балыҡсы турғайы һ. б. Йылғаларында Белоруссияла һирәк осраған бәрҙе балығы бар. XXI быуат башында бер быуаттан һуң шырлыҡта көрән айыуҙар күренә башлай, Березинский ҡурсаулығынан килгәндәрҙер, тигән фараз бар^[7].

Белоруссия почта маркалары серияһы «Налибок шырлығы»

Шулай уҡ ҡара

- [./https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%BA_%D0%B7%D0%B0%D0%BF%D0%BE%D0%B2%D0%B5%D0%B4%D0%BD%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%B2_%D0%B8_%D0%BD%D0%B0%D1%86%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D1%8B%D1%85_%D0%BF%D0%B0%D1%80%D0%BA%D0%BE%D0%B2_%D0%91%D0%B5%D0%BB%D0%BE%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B8 Список заповедников и национальных парков Белоруссии]
- [./https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9F%D1%83%D1%89%D0%B0 Пуща]
- [./https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9D%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%B1%D0%BE%D0%BA%D0%B8 Налибоки]

Иҫкәрмәләр

↑ GeoNames (ингл.) — 2005.
↑ Природа Белоруссии: Попул. энцикл. / БелСЭ; Редкол.: И. П. Шамякин (гл.ред.) и др. — Мн.: БелСЭ, 1986. — 599 с., 40 л. ил. С. 91.
↑ Тәбиғәт Белоруссия: Попул. энцикл. / БелСЭ; Редкол.: И. п. Шамякин (гл. ред.) и др. — Мн.: БелСЭ, 1986. — 599. с., л. 40 ил. 91. с.
↑ Необходимо задать параметр url= в шаблоне {{cite web}}. Необходимо задать параметр title= в шаблоне {{cite web}}. [ ] (билдәһеҙ).
↑ Беларуская ССР-Ы. Кароткий энцыклапедыя. 2. т. Мн., БелСЭ. 1979. 464 с.
↑ Vasili Shakun (Шакун Васіль): «European bison (bison bonasus) in the central Belarus: current of the state of free conservation and prospects-population ranging 'Volozhinskaya'.» Bison Newsletter Conservation European, 5 Vol (2012) pp: 95-102. (инглиз мов)
↑ nalibaki.org

Әҙәбиәт

Кокорев Ю. М. По рекам и озёрам Белоруссии. — Изд. 2-е, доп. — М.: Физкультура и спорт, 1975. — 136 с. — (По родным просторам). — 40 000 экз. (1 баҫма — 1966)
Турецкий С. И. По Верхнему Неману и Налибокской пуще. — Минск, 1988.

Һылтанмалар

Налибокская пуща на NewsBY.org 2011 йыл 29 сентябрь архивланған.

[_35c7c3220cb1658a-1] GeoNames (ингл.) — 2005.

[2] Природа Белоруссии: Попул. энцикл. / БелСЭ; Редкол.: И. П. Шамякин (гл.ред.) и др. — Мн.: БелСЭ, 1986. — 599 с., 40 л. ил. С. 91.

[3] Тәбиғәт Белоруссия: Попул. энцикл. / БелСЭ; Редкол.: И. п. Шамякин (гл. ред.) и др. — Мн.: БелСЭ, 1986. — 599. с., л. 40 ил. 91. с.

[4] Необходимо задать параметр url= в шаблоне {{cite web}}. Необходимо задать параметр title= в шаблоне {{cite web}}. [ ] (билдәһеҙ).

[5] Беларуская ССР-Ы. Кароткий энцыклапедыя. 2. т. Мн., БелСЭ. 1979. 464 с.

[EBCN_2012-6] Vasili Shakun (Шакун Васіль): «European bison (bison bonasus) in the central Belarus: current of the state of free conservation and prospects-population ranging 'Volozhinskaya'.» Bison Newsletter Conservation European, 5 Vol (2012) pp: 95-102. (инглиз мов)

[7] .org

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]