Romantizm

Jozef Vernet, 1759

Romantizm (fr. romantisme) — XVIII əsrin sonu — XIX əsrin əvvəllərində Avropa və Amerika mədəniyyətində ideya-bədii cərəyan. Romantizm ədəbi-estetik anlayış kimi Almaniyada "Yena məktəbi" nümayəndələrinin (Şleqel qardaşları, F.Novalis, L. Tik, V. Vakkenroder) fəaliyyəti (1798–1802) sayəsində yayılmağa başlamışdır. Romantizmin estetik əsasını "bədii ideallaşdırma" prinsipi, müstəsna şəraitdə müstəsna xarakterlərin yaradılması, həyatın olduğu kimi deyil, "olmalı olduğu kimi" təsviri təşkil edir.

A. S. Puşkin, M. Y. Lermontov, E. Hofman, C. Q. Bayron, P. B. Şelli, C. Kits, V. Hüqo, F. R. Şatobrian, A. Vinyi, C. Leopardi, A. Mandzoni, Ş. Petefi, M. Eminesku, T. Şevçenko romantizmin ən görkəmli nümayəndələri hesab olunurlar.

Azərbaycan ədəbiyyatında romantizm isə H. Cavid, M. Hadi, A. Səhhət, A. Şaiq və b. tərəfindən icra olunmşdur.

Romantizm rəsm əsərlərində

Romantizm, XVIII əsr Avropasının həyəcan və coşğusunu, azadlıq ehtiraslarını dilə gətirən bir axındır. Ağıldan çox duyğuya səslənən bir sənətdir. Romantik şəklin qabaqcıllarından Gericaultnun Napoleona Ordusundan Bir Süvarini göstərən əsəri (Louvre, Paris) ilə Davidin Napoleoneu qarışlaşdırıldığında aradakı üslub fərqi açıqca görülər. Davidin şəklindəki görkəmli monumentallığa qarış, Gericaultun şəklində atla minicisini qaynaşdıran və fonddakı rənglərin iştirakıyla inteqrasiya olunan bir həyəcan boşalımı söz mövzusudur. Eyni təsir, daha sıx şəkildə məşhur Fransız Romantiki Delacroixin Örtül Ovu (Art Institute, Chicago) adlı əsərində də görülər. Sənətçinin belə amansız bir mübarizə səhnəsini seçməsi, dizginlenemeyen həyəcanlarını, ruhi çalkantılarını ən təsirli şəkildə dilə gətirə bilmək üçündür.

Romantizm və İngiltərə incəsənəti

Romantik sənət axını da qısa müddətdə Fransadan bütün Avropaya yayılaraq, şəkildən musiqiyə, ədəbiyyatdan fəlsəfəyə qədər bütün sahələrdə təsirli olmuşdur. Dövrün ıngiliz rəssamı Turner dəniz mənzərələriylə tanınmış bir sənətçidir. Əsir Gəmi (Museum of Finə Arts, Boston) adlı əsərində bir dəniz döyüşü sonunda həbs olunmuş bir gəmini mövzu götürmüşdür. Sənətçi hadisəni sakit bir havada deyil, fırtınalı bir dənizdə göstərmişdir. Döyüşdən arta qalan insanlar bu dəfə dalğalarla boğuşmaqdadırlar. şahlanan atlar qədər, fırtınalı dənizlər də Romantik sənətçilərin düşkün olduqları mövzulardır. Çünki bu mövzularla öz iç çalkantılarını da xaricə vura bilirdilər. Eyni şeylər, Turnerın Yağış, Buxar, Sürət (National Gallery, London) adlı əsəri üçün də deyilə bilər. Sənətçi 1844 tarixli bu əsərində sağnaq altında sürətlə irəliləyən bir qatarı betimlemiştir. Beləcə həyəcanlarını əks etdirməklə qalmayaraq, müasir texnologiyanın təbiətə meydan oxuyan gücünü də vurğulamışdır.

Alman Romantik rəssamları

Henri Fazeli, 1781

Alman Romantik rəssamı Caspar Friedrich isə inqilabçı hərəkətlərə qatılmış bir sənətçi idi. Amma bu rəftarını sənətində olduqca romantik və mistik bir şəkildə dilə gətirmişdir. Rungen Adasında Əhəng Qayalıqları (Winterthur Oskar Reinhardt Vəqfi) adlı əsərində romantik bir mühitdə göstərilən üç adam, özü və inqilabçı yoldaşlarıdır. Sənətçi, vətənpərvərliyi təbiət sevgisiylə birləşdirən bir görüşün qabaqcılıdır. Bu sevgini də təbiətə tapınmağa qədər vardırmışdır.

Fransa Romantik rəssamları

Filip Ceyms de Lozerberq, 1801

Fransız rəssamı, karikaturanın atası Daumier əsərlərində yoxsul insanların həyatını, siyasətçilərin ikiüzlülüyünü, ədalət təşkilatının açımasızlığını, işsiz xalqın oradan oraya savruluşunu işləmişdir. Daumiernin bezmədən işlədiyi bir başqa mövzu da Don Kişottur. Amma onun Don Kişotu yel dəyirmanlarına hücum edən güldürücü ağıl xəstəsi deyil, haqsızlıqlara baş qaldıran qorxmaz bir ideal insanıdır. Bir baxıma Daumierin öz şəxsiyyətidir. Daumiernin bu həqiqi yanaşması, bir başqa Fransız rəssamı olan Gustav Courbetdee dərin əks-sədalar tapar. Courbet, Roman idisizmi izləyən Realizm axınının qabaqcılı və qurucusudur. Gerçək xarici, düşsel mövzuların şəkildə yeri olmadığını müdafiə edən sənətçi, Daşçılar (Gemaldegalerie, Dresden) adlı əsərində qızğın günəş altında gün boyu çəkic yelləyən, daş daşıyan kəsləri betimlemiştir. Courbet, bir şərh etmədən gerçəyi olduğu gbi vermək məqsədindədir. Ona görə, çılpaq gerçək öz başına kifayət qədər təsir edicidir, şərhə ehtiyac yoxdur.

XIX əsrin ortasına gəlindiyində Fransada əhəmiyyətli bir sənət dəyişməsinə şahid olunar. Bu dövrdə Paris Gözəl Sənətlər Akademiyası, yenidən qurulan krallığın dəstəyiylə sənəti korlanmış, yaradıcılığını itirmiş bir yola məcbur etməkdədir. Klassik heykəl kopiyalarını illər ili resimlemekten bezən kimi sənətçilər, təhsili buraxıb qırlara açılar, ətraf kəndlərə yerləşərlər. Barbizon kəndində toplaşan, günboyu təbiətdən mənzərələr betimleyen bu sənətçilərin yanaşması "Barbizon üslubu" deyə adlandırılmışdır. Theodore Rousseau və Corot, bu üslubun əhəmiyyətli sənətçiləridir. Ancaq dəyişməni başladan əsl hadisə 1863-cü ildə partlaq vermişdir.

1863-cü ilin payızında Akademiyanın açdığı illik sərgiyə qatılan bir bölük gənc sənətçinin 781 əsərini münsif geri çevirmişdir. Haqsızlığa uğrayan sənətçilər bir ərizəylə Kral İŞILDA. Napoleonea müraciət etmişlər, kral da onların əsərlərini bir başqa salonda sərgiləmələrinə icazə vermişdir. Amma bu Geri Çevrilənlər Sərgisi gocunan Akademiya müəllimlərinin də qışqırtmasıyla böyük bir səs-küyə gətirib çıxarmışdır. Ən çox reaksiya oyandıran şəkil də Manetnin Çöldə Günorta Yeməyi (Louvre, Paris) adlı əsəridir. Şəkil qabiliyyətini daha əvvəlki sərgilərdə sübut etmiş olan Manetnin bu şəklində yadırğanılan şey, mövzunun ələ alınış formasıidi. Ciddi geyimli kişilərin arasında iştirak edən çılpaq bir küçə qadını görülməkdə idi. Bu qədər bir fərqliliyə göstərilən reaksiya, o dövrdəki akademik anlayışın nə cür qatılaşmış olduğunun bir göstəricisi idi. Domeniki Manettinin sərgilədiyi Olimpia (Louvre, Paris) də eyni sərt reaksiyayla qarışlaşmışdır. Sənətçi ənənəvi Venera təmasını yenə hörmətsizcə ələ salmış, üstəlik bir çirkin qadını model tutub resimlemişdi. Məşhur romançı Emil Zolya bu əsəri tərifləyən bir kitabça nəşr etdi.

Qalereya (Romantizm fransız rəssamlarının əsərlərində)

• 
  Teodor Jeriko, 1812
• 
  Jan Enqr, Leonardo davinçinin ölümü, 1818
• 
  Ejen Delakrua, Movritan süvarilərinin toqquşması, 1843–44
• 
  Ejen Delakrua, Abidos gəlini, Byronun romnı əsasında

Xarici keçidlər

• Afaq Məmmədova "Romantizm" Arxivləşdirilib 2016-03-05 at the Wayback Machine