Kşumantsyan Pirquz
| Kşumantsyan Pirquz | |
|---|---|
 | |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | 19 noyabr 1940 |
| Vəfat tarixi | 22 avqust 2024[1] (83 yaşında) |
| Təhsili | |
| Fəaliyyəti | riyaziyyatçı, ictimai xadim |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Kşumantsyan Pirquz (erz. Кшуманцянь Пиргуж, Kšumancäń Pirguž; əsl adı — Qriqori Dmirieviç Musalyov) — Erziyan milli hərəkatının fəalı, hüquq müdafiəçisi. Erzyalıların inyazoru (1999-2019).
Bioqrafiya
[redaktə | mənbəni redaktə et]Erkən illər
[redaktə | mənbəni redaktə et]Üç qardaşın ən kiçiyidir. Atası İkinci Dünya müharibəsi iştirakçısı olmuş, Stalinqrad yaxınlığında vuruşmuş, 1943-cü ildə Xarkov yaxınlığında vəfat etmişdir. Anası kolxozçu olmuşdur.
1958-ci ildə Bolşeiqnatovskaya orta məktəbini bitirmiş, sonra orada laborant işləmişdir. 1959-1962-ci illərdə SSRİ ordusunda xidmət edib.
Mordoviya Universitetinin fizika-riyaziyyat fakültəsini bitirmiş, sonra orada riyaziyyatçı-proqramçı kimi çalışmışdır.
Sosial fəaliyyət
[redaktə | mənbəni redaktə et]1980-ci illərin sonundan etibarən Erzyan milli hərəkatında iştirak edir. İyirmi il ərzində o, Rusiyanın hər yerində bir çox erzyanlıları əhatə edən Erzyan Dilinin Qorunması Fondunun rəhbəridir. “Erzyan Kelen çi” milli bayramının (Erzyan dili günü; 1994-cü ildən) qurucularından, təşkilatçılarından biri onun daimi rəhbəridir.
Kşumantsyan Pirquz 1999-cu ildən Mordoviya Respublikasının Bolşeiqnatovski rayonunun Çukalı kəndində “Rasken Ozks” ritual və mərasim bayramını XVII əsrdə keçirildiyi yerdə yenidən keçirməyə başlayıb. İlk “Rasken Ozks”a 5 gün qalmış dimi mərasimi təşkilatçısı kimi o, Rusiya hakimiyyət orqanları tərəfindən həbs edilib. Polis Kşumantsyan Pirquzdan bayramı ləğv etməyi tələb edir, lakin Erzyan lideri əməkdaşlıqdan imtina edir[2].
Pirquz hər il keçirilən "Velen ozks" respublika bayramının qurucusu və rəhbəridir. Taşto Kşumants kəndində 1990-cı ildən iyulun ikinci şənbə günü keçirilir.
1994-cü ildən “Erzyan mastor” qəzetinin nəşri və yayımında iştirak edir.
Musalev Saranskda Erzya milli qəhrəmanı Şahzadə Purqazın abidəsinin ucaldılması ideyası ilə çıxış edib. Lakin abidənin tikintisi hələ də aparılmayıb.
Maarifləndirmə işi, Erzya ədəbiyyatının yayılması üçün hər ay Mordoviya bölgələrinə səfərlər təşkil deir. Fin-Uqor Xalqlarının 6-cı Ümumdünya Konqresində Erzyan xalqından nümayəndə (2012) heyətinin başçısı olur[3].
2003-cü ildə Kiyevdə və Rovnoda Anti-Bolşevik Xalqlar Blokunun qurulmasının 60 illiyinin qeyd edilməsində iştirak etmiş, burada hərbi Erzyan ədəbiyyatı sərgiləri açmışdır.
Yerli xalqların zülmü mövzusunda Rusiya Federasiyasının mərkəzi orqanlarına çoxsaylı yüksək səviyyəli məqalələrin və müraciətlərin müəllifidir. Erzyanın ruslaşdırma siyasətini tənqid edir[4].
Hüquq-mühafizə fəaliyyətinə görə dəfələrlə hüquq-mühafizə orqanları tərəfindən təqiblərə məruz qalıb. Yerli mətbuatda fəalı gözdən salmaq üçün kampaniya başladıldılıb[5].
2019-cu ilin yayında o, İnyazor vəzifəsi üçün Ukraynadakı Erzya diasporunun nümayəndəsi Sıres Bolyaeni açıq şəkildə dəstəkləyir. Vəzifəsinə görə o, Mordoviya Respublikasının Mədəniyyət Nazirliyinin təzyiqləri ilə üzləşib. Respublika hakimiyyətinin nümayəndələri Kşumantsyan Pirquzdan “Sıres Bolyaen”ə dəstəkdən imtina etməyi tələb etmişlər, lakin buna nail ola bilməmişlər[6]. 12 sentyabr 2019-cu il tarixində Kiyev Həmkarlar İttifaqları Evində keçirilən yeni seçilmiş İnyazor Sıres Bolyaenin andiçmə mərasimində iştirak etmişdir. Mərasim zamanı o, Erzyan koları (inyazorun qüdrət simvolu) öz varisinə təntənəli şəkildə təhvil vermişdir[7].
Mükafatları
[redaktə | mənbəni redaktə et]Musalev Mordoviya Respublikasının və Rusiyanın fəxri vətəndaşı adına layiq görülüb.
2014-cü ilin fevralında Pirquz Estoniya Prezidenti Tomas Hendrik İlves tərəfindən 5-ci dərəcəli Məryəm Torpaq ordeni ilə təltif edilmişdir[8][9].
2015-ci ildə 1 nömrəli “Böyük Erzyanlı” fəxri nominal ordeni ilə təltif edilib.
İstinadlar
[redaktə | mənbəni redaktə et]- ↑ https://mariuver.com/2024/08/22/umer-grigorij-musaljov/.
- ↑ "Газета "Эрзянь мастор" : Архив номеров". 2019-04-01 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-11-06.
- ↑ "Список делегатов и наблюдателей от Эрзя народа на 6-ой Всемирный конгресс финно-угорских народов". 2019-04-01 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-11-06.
- ↑ "Инязор Г.Д. Мусалёв – наследник великого Пургаза!". 2019-04-01 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-11-06.
- ↑ "Григорий Мусалев не вышел «Ростом»". 2019-04-01 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-11-06.
- ↑ "Власти Мордовии вмешиваются в работу Атянь Эзем". 2022-01-25 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-11-06.
- ↑ "Боляень Сыресь официально возглавил эрзянское национальное движение". 2022-01-25 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-11-06.
- ↑ "Эрзянского активиста наградили орденом Эстонии". 2019-04-01 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-11-06.
- ↑ "Vabariigi President". 2019-10-06 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-11-06.