İyun deportasiyası
| SSRİ-də məcburi köçürülmələr |
|---|
| Siyasətlər |
| Xalqlar |
| Əməliyyatlar |
| İkinci Dünya müharibəsində müharibə əsiri əməyi |
| Kütləvi əmək qüvvəsinin köçürülməsi |
İyun deportasiyası (est. juuniküüditamine, latış. jūnija deportācijas, lit. birželio trėmimai) — Sovet İttifaqı tərəfindən 1940–1941-ci illərdə işğal olunmuş Baltikyanı ölkələr, işğal olunmuş Polşa (əsasən indiki Qərbi Belarusiya və Qərbi Ukrayna) və Moldaviyadan on minlərlə insanın kütləvi deportasiyası.
Bu kütləvi deportasiya SSRİ Xalq Daxili İşlər Komissarı Lavrenti Beriyanın baş icraçı olmaqla NKVD və DTK -nın müəyyən etdiyi göstərişlərə əsasən təşkil edilib. Çox məxfi əməliyyatın rəsmi adı “Sosial yad elementlərin Baltikyanı respublikalardan, Qərbi Ukraynadan, Qərbi Belarusiyadan və Moldovadan çıxarılması haqqında Qətnamə” idi. “Militsya” adlanan sovet polisi həbsləri yerli Kommunist Partiyası üzvlərinin əməkdaşlığı ilə həyata keçirib.[1]
Deportasiyalar
[redaktə | mənbəni redaktə et]Deportasiya 1941-ci il mayın 22-dən iyunun 20-dək, faşist Almaniyasının Sovet İttifaqına hücum etməsindən əvvəl baş verdi. Lakin deportasiyaların məqsədi almanların hücumuna hazırlıq zamanı təhlükəsizliyi gücləndirmək deyil, sovet hökumətinin siyasi əleyhdarlarını uzaqlaşdırmaq idi.[2]
Deportasiya Baltikyanı dövlətlərin, Bessarabiyanın və Şimali Bukovinanın işğalından və ilhaqından bir il sonra baş verdi və “antisovet elementləri” – keçmiş siyasətçilər, polislər, varlı sənayeçilər və torpaq sahibləri və s. hədəf alındı. İşğal olunmuş Polşada bu, kütləvi deportasiyaların dördüncü dalğası idi və "əks-inqilabçı" Ukrayna Millətçiləri Təşkilatına qarşı mübarizə üçün nəzərdə tutulmuşdu.
Deportasiya proseduru Serov təlimatları adlanan İvan Serov tərəfindən təsdiq edilmişdi. İnsanlar mühakimə olunmadan deportasiya edildi. Kişilər ümumiyyətlə həbs olunurdu və onların əksəriyyəti Sibir əsir düşərgələrində ölürdü (bax: Qulaq); qadınlar və uşaqlar Omsk və Novosibirsk vilayətlərində, Krasnoyarsk və Altay diyarlarında və Qazaxıstanda məcburi məskunlaşmalara köçürüldülər. Estoniyadan deportasiya edilənlər arasında ölüm nisbəti 60% səviyyəsində təxmin edilir.[2]
Deportasiya edilənlərin sayı
[redaktə | mənbəni redaktə et]Deportasiya edilənlərin sayına aşağıdakılar daxildir:
| Müharibədən əvvəlki </br> ölkə |
Deportasiya edilənlərin sayı | ||
|---|---|---|---|
| Məcburi məskunlaşmalara </br> ( NKVD -nin rəsmi hesabatlarından) |
Həbs düşərgələrinə və </br> məcburi məskunlaşmalar |
Şişirdilmiş rəqəmlər | |
| Estoniya | 5,978 | 10.000 - 11.000 [2] | |
| Latviya | 9546 | 15 000[3] | |
| Litva | 10,187 | 17 500[4] | |
| Polşa | 11,329 (Qərbi Ukrayna) </br> 22,353 (Qərbi Belarusiya)[5] |
</br> 24,412 (Qərbi Belarus) |
200.000 - 300.000[6][7] |
| Rumıniya a | 24,360 | 300.000 [8] | |
| Moldova , habelə Ukraynanın Çernovtsı və İzmail vilayəti | |||
Mediada
[redaktə | mənbəni redaktə et]
İyun deportasiyası 2010-cu illərdən bir neçə Baltik filminin mövzusu olub. 2013-cü ildə Litva istehsalı olan "Ekskursionist " filmi düşərgəsindən qaçan 10 yaşlı qızın təsviri vasitəsilə hadisələri dramatikləşdirdi. Estoniyanın 2014 -cü ildə “Kəsmə küləkdə” filmi Sibirə deportasiya edilmiş bir qadının xatirələrinə əsaslanan esse filmidir və ağ-qara lentə alınmış səhnələşdirilmiş canlı tablolar vasitəsilə danışılır. Estoniyalı Ülo Pikkov da 2012-ci ildə çəkilmiş Bədən Yaddaşı ( Kehamälu ) qısametrajlı cizgi filmindəki hadisələrə müraciət etdi. Latviyanın “ The Chronicles of Melanie ” filmi 2016-cı ildə işıq üzü görüb və eynilə “Kəsmə külək” kimi, deportasiyanı yaşayan bir qadının xatirələrinə əsaslanır, lakin daha ənənəvi dramatik şəkildə izah edilir.[9]
Həmçinin bax
[redaktə | mənbəni redaktə et]- SSRİ-də məcburi köçürülmələr
- Çeçenlərin və inquşların deportasiyası
- Axısqa türklərinin deportasiyası
- Krım tatarlarının deportasiyası
- Kalmıkların deportasiyası
İstinadlar
[redaktə | mənbəni redaktə et]
- ↑ "Lithuania". Lithuania | Communist Crimes (ingilis). 2020-10-10 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-08-13.
- ↑ 1 2 3 Rahi-Tamm, Aigi; Kahar, Andres. The deportation Operation "Priboi" in 1949 (PDF) // Hiio, Toomas; Maripuu, Meelis; Paavle, Indrek (redaktorlar ). Estonia Since 1944: Report of the Estonian International Commission for the Investigation of Crimes Against Humanity. Tallinn: Estonian International Commission for the Investigation of Crimes Against Humanity. 2009. səh. 310. ISBN 978-9949183005. 2019-03-28 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2022-04-24.
- ↑ Õispuu, Leo. Name list of persons deported from Estonia 1945-1953 (PDF). R8/3. Estonian Repressed Persons Records Bureau. 2014. səh. 16. ISBN 978-9985-9914-6-6. 2017-01-01 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-04-24.
- ↑ Stravinskienė, Vitalija. "Lietuvos lenkų trėmimai: 1941–1952 m." Istorija. Mokslo darbai (litva). 87. 2012. ISSN 2029-7181. 2016-12-25 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-04-24.
- ↑ Hryciuk, Grzegorz. Victims 1939–1941: The Soviet Repressions in Eastern Poland // Barkan, Elazar; Cole, Elizabeth A.; Struve, Kai (redaktorlar ). Shared History, Divided Memory: Jews and Others in Soviet-occupied Poland, 1939-1941. Leipziger Universitätsverlag. 2007. səh. 193. ISBN 9783865832405. 2020-06-25 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-04-24.
- ↑ Statiev, Alexander. The Soviet Counterinsurgency in the Western Borderlands. Cambridge University Press. 2010. 167–168, 184. ISBN 9780521768337. 2020-06-14 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-04-24.
- ↑ Lane, Thomas. Victims of Stalin and Hitler: The Exodus of Poles and Balts to Britain. Palgrave Macmillan. 2004. səh. 79. ISBN 978-1-349-51584-4.
- ↑ Brezianu, Andrei; Spânu, Vlad. The A to Z of Moldova. Scarecrow Press. 2010. səh. 117. ISBN 9780810872110. 2020-06-14 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-04-24.
- ↑ Priimägi, Tristan. "The Chronicles of Melanie: The dear deported". Cineuropa. 2016-11-29. 2013-12-31 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-02-05.
Sitat səhvi: <references> daxilindəki "blox" adlı <ref> teqi əvvəlki mətndə istifadə olunmur