Papers by Penelope Papagiannopoulou
«Τα 12 Μικρολούδια για κουαρτέτο εγχόρδων: Hommage à Mihály András, Op.13 του György Kurtág. Αναλυτική προσέγγιση σε ζητήματα μορφολογικής, φθογγικής δομής και αρμονικού είδους» στο Πρακτικά 15ου Διατμηματικού Μουσικολογικού Συνεδρίου. «Από την επικαιρότητα στην διαχρονικότητα: Μαρία Κάλλας, 100 ..., 2024
György Kurtág is widely regarded as a prominent figure in contemporary music. His music is known ... more György Kurtág is widely regarded as a prominent figure in contemporary music. His music is known for the concise and aphoristic nature of his short pieces. The 12 Microludes for string quartet op. 13, composed in 1978, exemplifies Kurtág's musical language and incorporates the compositional techniques and form that remain characteristic of his work to this day, whether instrumental or vocal. Many of the 12 short pieces, part of Kurtág’s Op. 13, typically do not exceed one minute in duration, reminiscent of a post-Webernian style.
Despite its modern character and the emphasis on manipulating timbre through extended instrumental techniques, the composition also reflects references to the past. The reference is evident not only in the formal structure of the individual pieces and the work as a whole, but also in the harmonic content and the overall organization of preludes based on the twelve notes of the chromatic scale.
The following paper delves into how unity and differentiation are achieved within these small pieces through an analysis of their formal organization and harmonic structure. It also explores the role of the resulting diatonicity in the harmonic structure, using Forte’s pitch-class set genera as an objective frame of reference to identify the operational constituents of harmony in each case. The significance of pitch-class set genera in delineating the palindromic arch form of the work is crucial, as the emerging from the analysis generic structure aligns with motivic and thematic elements.
Πρακτικά 13ου Διατμηματικού Μουσικολογικού Συνεδρίου, 2023
Κατά το δεύτερο μισό του 20ου αιώνα, η ανάγκη για εξεύρεση ενός μεθοδολογικού εργαλείου για την ε... more Κατά το δεύτερο μισό του 20ου αιώνα, η ανάγκη για εξεύρεση ενός μεθοδολογικού εργαλείου για την ερμηνεία της ατονικής μουσικής σε επίπεδο ανάλυσης έγινε επιτακτική. Οι προσπάθειες προς αυτή την κατεύθυνση περιλαμβάνουν πλήθος θεωρητικών προσεγγίσεων ετερόκλιτων ως προς τον τρόπο προσέγγισης (αντίληψη-μουσική επιφάνεια, γλωσσολογία, ψυχολογία, μαθηματικά, πληροφορική, κ.α.). Η παρούσα ομιλία, μέσω των αναφορών σε σχετικές μελέτες και άρθρα, καθώς και σε απαντήσεις και κριτικές της εποχής, εξετάζει τον τρόπο με τον οποίο η θεωρία φθογγικών συνόλων, όπως αυτή διατυπώθηκε και συστηματοποιήθηκε στη δεκαετία του 1970, ήρθε σταδιακά στην επιφάνεια, το βαθμό αποδοχής και πρόσληψής της στην Ευρώπη και την Αμερική και το χρονικό περιθώριο που χρειάστηκε μέχρι τελικά να πάρει τις διαστάσεις που έχει σήμερα στο χώρο της μουσικής θεωρίας και της ανάλυσης. Παράλληλα, εστιάζει στις εξελίξεις που συντελέστηκαν στη θεωρία κατά τα χρόνια που ακολούθησαν τις πρώτες διατυπώσεις της και το βαθμό στον οποίο οι εξελίξεις αυτές επηρεάστηκαν από τις προαναφερθείσες κριτικές.
In memoriam KATY ROMANOU 1939-2020, 2021
The present paper focuses on the special features of Skalkottas’s chamber works that employ Greek... more The present paper focuses on the special features of Skalkottas’s chamber works that employ Greek folk elements and on the way in which these elements are used in each case. The overall structure of the paper is based on the division of the works into two tables: the first table includes works in which Greek folk elements are employed and in which a direct reference to Greekness is also made in the work or movement titles, and the second includes works that incorporate those Greek elements in more indirect or abstract ways. This division is important because it makes it possible to first trace the more obvious Greek folk elements in the works of the first table and then explore their more abstract characteristics in the works of the second.
The features revealed through the analysis of specific passages are: folk or folk-like tunes, traditional rhythms, modes, formal features and instrumentation. These observations are then organized in ways that allow us to trace connections between different works, compositional periods and practices and even different idioms, and finally yield a clear view of the ways in which the composer uses folk elements in art music.
ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΤΟΥ 12 ου ΔΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚΟΥ ΜΟΥΣΙΚΟΛΟΓΙΚΟΥ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ υπό την αιγίδα της Ελληνικής Μουσικολογικής Εταιρείας, 2022
Η μουσική δωματίου, όπως και η ορχηστρική μουσική του Νίκου Σκαλκώτα, παρουσιάζει σε μία συνολική... more Η μουσική δωματίου, όπως και η ορχηστρική μουσική του Νίκου Σκαλκώτα, παρουσιάζει σε μία συνολική αποτίμηση ποικιλομορφία όσον αφορά στο εκάστοτε χρησιμοποιούμενο ιδίωμα. Περιλαμβάνει λοιπόν έργα ατονικά, τονικά καθώς και δωδεκάφθογγα είτε με την έννοια του αυστηρού δωδεκαφθογγισμού είτε με την ιδιαίτερη ελευθεριάζουσα δωδεκαφθογγική τεχνική που ανέπτυξε ο συνθέτης. Ωστόσο, ανάμεσα σε αυτά υπάρχουν χαρακτηριστικά που συνδέουν κατά τρόπο οργανικό συγκεκριμένα έργα ή ομάδες έργων. Ένα από αυτά είναι η ελληνικότητα, η οποία διατρέχει το σύνολο του έργου του συνθέτη με διαφορετικές εκφάνσεις.
Στην παρούσα εισήγηση επιχειρείται η κατηγοριοποίηση των διαφόρων εκφάνσεων ελληνικότητας, εστιάζοντας στον αρμονικό παράγοντα και το ιδίωμα και συγκρίνοντας αναλυτικά τα γένη τάξεων φθογγικών συνόλων που εκφράζουν το αρμονικό είδος συγκεκριμένων παραδειγμάτων επιλεγμένων ατονικών και δωδεκαφθογγικών έργων μουσικής δωματίου. Στα έργα αυτά αναδεικνύονται διατονικά και κυρίως τροπικά στοιχεία τα οποία αναμιγνύονται με άλλα και ενσωματώνονται πλήρως σε ένα ενοποιημένο σύνολο με τη χρήση διαφορετικών κατά περίπτωση τεχνικών.
Πρακτικά 9ου Διατμηματικού Μουσικολογικού Συνεδρίου, «Παραλλαγές, επεξεργασίες, μεταμορφώσεις», 2021
Ο Σκαλκώτας ως συνθέτης που κινείται ανάμεσα στην παράδοση και την καινοτομία, έδειξε καθ’ όλη τη... more Ο Σκαλκώτας ως συνθέτης που κινείται ανάμεσα στην παράδοση και την καινοτομία, έδειξε καθ’ όλη τη διάρκεια της δημιουργικής του περιόδου μία ιδιαίτερη προτίμηση στη σύνθεση κοντσέρτων, η οποία συνδυάζεται με την επιλογή του να κρατάει δεσμούς με το παρελθόν προτιμώντας σαφώς τις κλασικές μουσικές μορφές (φυσικά με παρεκκλίσεις που οφείλονται είτε στη φύση του θεματικού υλικού, είτε στην έλλειψη της τονικότητας). Σε μια συγκριτική θεώρηση των γρήγορων μερών των κοντσέρτων για έναν ή δύο σολίστες και ορχήστρα του Νίκου Σκαλκώτα τίθενται ερωτήματα για τους λόγους για τους οποίους ο συνθέτης επιλέγει το κατά περίπτωση συγκεκριμένο θεματικό υλικό για την ανάπτυξη, τον τρόπο οργάνωσής της και τα μέσα που χρησιμοποιεί ώστε να επιτευχθεί η απαραίτητη φραστική και δομική αστάθεια που θα αποτελέσει κίνητρο για την επαναφορά της σταθερότητας στην επανέκθεση. Σημαντικό παράγοντα αποτελεί η έννοια της αναπτυσσόμενης παραλλαγής και ο ρόλος της στη δημιουργία της μορφής και πιο συγκεκριμένα στη διάταξη του θεματικού υλικού στην ενότητα της ανάπτυξης. Η εποπτική παρουσίαση θα εστιάσει επίσης μέσω της συγκριτικής ανάλυσης σε τμήματα με μεταβατική λειτουργία προς την επανέκθεση, τμήματα που εμφανίζουν νέες θεματικές ιδέες ή ενδιάμεσα επεισόδια, καθώς επίσης και στο φθογγικό υλικό (κατά περίπτωση τονικότητα-ατονικότητα-δωδεκαφθογγισμός) και τον τρόπο που επηρεάζει τη μορφολογική δομή.
Dissertation, 2019
Nikos Skalkottas (1904-1949) is a Greek composer who studied in Berlin (1921-1933) with Kurt Weil... more Nikos Skalkottas (1904-1949) is a Greek composer who studied in Berlin (1921-1933) with Kurt Weil, Philipp Jarnach and mainly with Arnold Schoenberg. He has composed both chamber and orchestral music and his musical language comprises serial, atonal and tonal idioms. Among his thirty orchestral works, fourteen concertos or concertante works can be found, and four of them are double concertos: Concerto for piano, violin and orchestra (1930), Concertino for two pianos (1935), Concerto for violin, viola and wind orchestra (1939-40) and Concerto for two violins and orchestra (1944). These four concertos have been composed in different periods of his compositional career, representing different phases of his creativity. In addition, except for the Concertino (Twelve-tone), all the other works are in an atonal idiom. As a result, by analyzing works so different from each other we intent to give a wider view of his compositional method by comparing their formal and pitch organization.Through the analysis of the four double concertos of Nikos Skalkottas, composed during several periods in his life, conclusions regarding the theme and the basic idea, the development and the developmental processes, recapitulation and repetitions, the role of the orchestra and tradition and innovation emerged. Although in general the movements of the concertos follow traditional norms, there are several differences between the concertos that do not relate to some kind of evolution. They are rather related to compositional choices, the basic idea and the creation of form through this. This conclusion is drawn on the basis of some common factors in all the concertos under consideration. Methodologically, for the purpose of analyzing the four double concertos, theoretical tools that are used focus on two issues: atonal pitch organization and musical form in the twentieth century.
Η παρούσα διατριβή στοχεύει στην αναλυτική προσέγγιση των τεσσάρων διπλών κοντσέρτων του Νίκου Σκαλκώτα, ως ένα επαρκές δείγμα του τρόπου με τον οποίο χρησιμοποίησε δημιουργικά τη μορφή, το είδος του κοντσέρτου και τη συνύπαρξη δύο σολιστών. Το δείγμα αυτό περιλαμβάνει τρία ελεύθερα ατονικά και ένα δωδεκαφθογγικό έργο, καλύπτοντας εν μέρει και το αναλυτικό κενό που υπάρχει στη βιβλιογραφία, όσον αφορά στην ανάλυση της ατονικής μουσικής του συνθέτη. Τα υπό εξέταση έργα καλύπτουν όλες τις δημιουργικές περιόδους του συνθέτη [Κοντσέρτο για πιάνο βιολί και ορχήστρα(1930), Κοντσερτίνο για δύο πιάνα και ορχήστρα(1935), Κοντσέρτο για βιολί, βιόλα και ορχήστρα πνευστών (1939) και Κοντσέρτο για δύο βιολιά και ορχήστρα(1944)]. Η διαδικασία της ανάλυσης και τελικής σύγκρισης των εν λόγω έργων επιχειρεί: A) να φέρει στην επιφάνεια κοινά στοιχεία που μπορεί να έχουν έργα τελείως διαφορετικού ιδιώματος, B) να αναδείξει διαφορές ανάμεσα σε ομοειδή έργα, Γ) να δείξει μέσω του συνδυασμού αναλυτικών μεθοδολογιών τρόπους και τεχνικές προσέγγισης της ατονικής μουσικής του συνθέτη, Δ) να εξερευνήσει μέσα από υφολογικά και μορφολογικά χαρακτηριστικά τον τρόπο με τον οποίο ο Σκαλκώτας αντιμετωπίζει το είδος του διπλού κοντσέρτου, Ε) να φέρει στην επιφάνεια τις νεοκλασικές εκφάνσεις του έργου του συνθέτη ΣΤ) να θέσει ζητήματα που αφορούν στο δημιουργικό διάλογο του συνθέτη με την παράδοση και τη νεωτερικότητα. Η διατριβή αποτελείται από έξι κεφάλαια. Το πρώτο κεφάλαιο θέτει το μεθοδολογικό πλαίσιο και τους βασικούς προβληματισμούς της έρευνας και τοποθετεί τον Σκαλκώτα και τα κοντσέρτα του στο ιστορικό τους πλαίσιο. Γίνεται αναφορά στις θεωρίες που θα αποτελέσουν τη μεθοδολογική βάση της ανάλυσης και τίθενται θέματα ορολογίας και μορφολογικών προτύπων. Τα τέσσερα διπλά κοντσέρτα αναλύονται στα επόμενα κεφάλαια ξεχωριστά, τοποθετημένα κατά χρονολογική σειρά, ενώ κάθε κεφάλαιο περιλαμβάνει τα συμπεράσματα για κάθε μέρος χωριστά. Το τελευταίο κεφάλαιο της διατριβής αναφέρεται σε γενικές παρατηρήσεις, συμπεράσματα και συγκρίσεις και αναδεικνύεται τελικά ο μοναδικός τρόπος με τον οποίο ο Σκαλκώτας συνεχίζει τη ρομαντική παράδοση στη μορφή του κοντσέρτου αξιοποιώντας διάφορα ιδιωματικά στοιχεία της μουσικής του γλώσσας δημιουργικά. Ο τρόπος που διαχειρίζεται τις παραλλαγές μέσα στα πλαίσια τέτοιων μορφών αποτέλεσε βασικό πυλώνα της ανάλυσης και προέκυψαν τύποι μετασχηματιστικών διαδικασιών, που μπορούν να εφαρμοστούν τελικά σε μεγάλο μέρος της εργογραφίας του. Οι διαδικασίες αυτές λειτουργούν ταυτόχρονα ως παράγοντες ενότητας και διαφοροποίησης και συχνά συνδέονται με δομικούς παράγοντες. Σε κάθε περίπτωση, η ανάλυση του ατονικού και δωδεκαφθογγικού έργου του Σκαλκώτα περιλαμβάνει τα παραπάνω ως αναπόφευκτο στοιχείο, ενώ παράλληλα δεν απουσιάζουν φθόγγοι βαρύνουσας σημασίας σε ατονικό περιβάλλον, διατονικά και τροπικά στοιχεία ακόμα και σε δωδεκαφθογγικό πλαίσιο, συμμετρίες, διαστρωματωμένες υφές και ιδιωματικοί τρόποι διαχείρισης μεθόδων και τεχνικών σύνθεσης. Έτσι, η οποιαδήποτε αναλυτική προσέγγιση τέτοιων έργων οφείλει να συνδυάζει μεθοδολογικά εργαλεία και τεχνικές, ώστε να προσεγγίσει το πλήθος των εγγενών αυτών στοιχείων, που τελικά χαρακτηρίζουν την τόσο ιδιαίτερη μουσική γλώσσα του συνθέτη.
Πρακτικά 11ου Διατμηματικού Μουσικολογικού Συνεδρίου. "Νεωτερισμός και παράδοση", 2020
Στο αρχείο του Νίκου Σκαλκώτα έχουν ανακαλυφθεί μέχρι τώρα ελάχιστα δείγματα καταγεγραμμένων σειρ... more Στο αρχείο του Νίκου Σκαλκώτα έχουν ανακαλυφθεί μέχρι τώρα ελάχιστα δείγματα καταγεγραμμένων σειρών για κάποιο έργο, παρά το γεγονός ότι αποτελεί έναν συνθέτη που υιοθέτησε το δωδεκαφθογγισμό σε μεγάλο μέρος του έργου του. Εντυπωσιακό δείγμα είναι ένα δισέλιδο με σαρανταοκτώ καταγεγραμμένες σειρές που σχετίζονται μεταξύ τους. Το χειρόγραφο πιθανότατα ανήκει σε αυτά της τελευταίας χρονιάς της ζωής του συνθέτη, ωστόσο μέχρι τώρα αναπάντητο παραμένει το ερώτημα σε σχέση με το έργο στο οποίο αφορά. Το 1949 ο συνθέτης έγραψε, ανάμεσα σε άλλα, ένα σύνολο από έργα για τσέλο και πιάνο, στο οποίο δωδεκαφθογγισμός εναλλάσσεται με ατονικότητα και τονικά στοιχεία. Ωστόσο, ο δωδεκαφθογγισμός των εν λόγω έργων έχει διαφορετικές κάθε φορά εκφάνσεις και είναι ιδιάζων σε σύγκριση με τα έργα των προηγούμενων χρόνων. Η παρούσα ανακοίνωση εστιάζει στις σχέσεις τετραχόρδων και εξαχόρδων μεταξύ των σειρών στο προσυνθετικό στάδιο. Στη συνέχεια, διερευνάται η δωδεκαφθογγική οργάνωση των έργων του ’49 και ο τρόπος με τον οποίο οι σχέσεις αυτές αξιοποιούνται σε έργα διαφορετικού ιδιώματος αλλά με έναν κοινό παρονομαστή. Επιχειρείται λοιπόν η ανάδειξη των παραπάνω στοιχείων στο στάδιο των σχεδίων αλλά και στην πραγμάτωσή τους στα πλαίσια έργων μουσικής δωματίου μέσα από την ανάλυση σε επίπεδο φθογγικής και δομικής οργάνωσης.
Πρακτικά 8ου Διατμηματικού Μουσικολογικού Συνεδρίου "Επιδράσεις και αλληλεπιδράσεις", 2019
Η παρούσα ανακοίνωση εστιάζει στη δομική σημασία και τις σχέσεις που μπορεί να έχουν διαφορετικά ... more Η παρούσα ανακοίνωση εστιάζει στη δομική σημασία και τις σχέσεις που μπορεί να έχουν διαφορετικά φθογγικά σύνολα μέσα σε ένα έργο, με αφορμή τα διαστηματικά σύνολα του Alan Chapman (JTM, 1981). Η θεωρία φθογγικών συνόλων, το πλέον διαδεδομένο μεθοδολογικό εργαλείο για την ανάλυση της ατονικής μουσικής, βασίζεται σε πρωταρχικές μορφές συνόλων και διαστηματικά διανύσματα αυτών, βάσει των οποίων προκύπτει και το σύνολο των σχέσεων που μπορεί να συνδέουν δύο συνηχήσεις (Rp, R0, R1, R2, Ζ). Ωστόσο, το διαστηματικό διάνυσμα μιας πρωταρχικής μορφής ενός φθογγικού συνόλου, δεν αποτελεί παρά μια επιφανειακή απεικόνιση του διαστηματικού περιεχομένου της εκάστοτε συνήχησης, που οδηγεί σε αφηρημένους συσχετισμούς.
Μέσω της εφαρμογής των βασικών αρχών των διαστηματικών συνόλων και της πιθανής επέκτασης αυτών σε επίπεδο μελωδικής γραμμής και κατώτερου επιπέδου συνοδείας, στο κομμάτι για πιάνο υπ’ αριθμόν 21 (Romance-Lied) από τα 32 κομμάτια για πιάνο του Νίκου Σκαλκώτα, θα επιχειρηθεί να καταδειχθούν οι σχέσεις που μπορεί να συνδέουν συνηχήσεις διαφορετικών φθογγικών συνόλων στη μουσική επιφάνεια δημιουργώντας οικογένειες αρμονικών δομών. Παράλληλα, θα εστιάσει στις διαστηματικές διεργασίες που συνεχώς μετασχηματίζουν το υλικό, την ανάδειξη συσχετισμών μεγάλης κλίμακας στη μουσική επιφάνεια και τον τρόπο πραγμάτωσής τους.
Abstract
Nikos Skalkottas's oeuvre includes tonal, atonal, twelve-tone and serial compositions. ... more Abstract
Nikos Skalkottas's oeuvre includes tonal, atonal, twelve-tone and serial compositions. Also, his musical language frequently includes Greek folk elements, such as folk or folk-like tunes, traditional rhythms and modes. In his Concerto for two violins and orchestra, composed in Athens in 1944-45 and never performed during his lifetime, he chose the rebetiko song by Vassilis Tsitsanis "Tha pao ekei stin Arapia «as a theme for the Variations form of the second movement. The theme is formed by an almost exact version of the song's melody harmonized by the composer. The overall atonal context of the movement is created by the multiple layers of musical texture, in which modal interchange, modulation, added chromatic elements and consecutive or simultaneous use of different modes have as a result extreme chromaticism. The present paper tries to explore the way that modal elements, which either exist in the rebetiko tune or arise in Skalkottas's variations, are used in order to serve as a source for the transformations of the thematic melodic material (especially in the third variation). The starting point of the analysis will be the re-harmonization of the modal melody. Then, the analytical procedure will focus on the way modal pitch relations as well as intervallic relations (horizontal or vertical) establish (or not) pitch centers and symmetries as part of the pitch organization of the movement. Also, the issues of transposition, polymodal chromaticism, developing variation and other features and compositional techniques relating to the overall realization of the variation process will be examined and presented.
Keywords
Skalkottas, Double Concerto, Tsitsanis, Rebetika, Variations
Uploads
Papers by Penelope Papagiannopoulou
Despite its modern character and the emphasis on manipulating timbre through extended instrumental techniques, the composition also reflects references to the past. The reference is evident not only in the formal structure of the individual pieces and the work as a whole, but also in the harmonic content and the overall organization of preludes based on the twelve notes of the chromatic scale.
The following paper delves into how unity and differentiation are achieved within these small pieces through an analysis of their formal organization and harmonic structure. It also explores the role of the resulting diatonicity in the harmonic structure, using Forte’s pitch-class set genera as an objective frame of reference to identify the operational constituents of harmony in each case. The significance of pitch-class set genera in delineating the palindromic arch form of the work is crucial, as the emerging from the analysis generic structure aligns with motivic and thematic elements.
The features revealed through the analysis of specific passages are: folk or folk-like tunes, traditional rhythms, modes, formal features and instrumentation. These observations are then organized in ways that allow us to trace connections between different works, compositional periods and practices and even different idioms, and finally yield a clear view of the ways in which the composer uses folk elements in art music.
Στην παρούσα εισήγηση επιχειρείται η κατηγοριοποίηση των διαφόρων εκφάνσεων ελληνικότητας, εστιάζοντας στον αρμονικό παράγοντα και το ιδίωμα και συγκρίνοντας αναλυτικά τα γένη τάξεων φθογγικών συνόλων που εκφράζουν το αρμονικό είδος συγκεκριμένων παραδειγμάτων επιλεγμένων ατονικών και δωδεκαφθογγικών έργων μουσικής δωματίου. Στα έργα αυτά αναδεικνύονται διατονικά και κυρίως τροπικά στοιχεία τα οποία αναμιγνύονται με άλλα και ενσωματώνονται πλήρως σε ένα ενοποιημένο σύνολο με τη χρήση διαφορετικών κατά περίπτωση τεχνικών.
Η παρούσα διατριβή στοχεύει στην αναλυτική προσέγγιση των τεσσάρων διπλών κοντσέρτων του Νίκου Σκαλκώτα, ως ένα επαρκές δείγμα του τρόπου με τον οποίο χρησιμοποίησε δημιουργικά τη μορφή, το είδος του κοντσέρτου και τη συνύπαρξη δύο σολιστών. Το δείγμα αυτό περιλαμβάνει τρία ελεύθερα ατονικά και ένα δωδεκαφθογγικό έργο, καλύπτοντας εν μέρει και το αναλυτικό κενό που υπάρχει στη βιβλιογραφία, όσον αφορά στην ανάλυση της ατονικής μουσικής του συνθέτη. Τα υπό εξέταση έργα καλύπτουν όλες τις δημιουργικές περιόδους του συνθέτη [Κοντσέρτο για πιάνο βιολί και ορχήστρα(1930), Κοντσερτίνο για δύο πιάνα και ορχήστρα(1935), Κοντσέρτο για βιολί, βιόλα και ορχήστρα πνευστών (1939) και Κοντσέρτο για δύο βιολιά και ορχήστρα(1944)]. Η διαδικασία της ανάλυσης και τελικής σύγκρισης των εν λόγω έργων επιχειρεί: A) να φέρει στην επιφάνεια κοινά στοιχεία που μπορεί να έχουν έργα τελείως διαφορετικού ιδιώματος, B) να αναδείξει διαφορές ανάμεσα σε ομοειδή έργα, Γ) να δείξει μέσω του συνδυασμού αναλυτικών μεθοδολογιών τρόπους και τεχνικές προσέγγισης της ατονικής μουσικής του συνθέτη, Δ) να εξερευνήσει μέσα από υφολογικά και μορφολογικά χαρακτηριστικά τον τρόπο με τον οποίο ο Σκαλκώτας αντιμετωπίζει το είδος του διπλού κοντσέρτου, Ε) να φέρει στην επιφάνεια τις νεοκλασικές εκφάνσεις του έργου του συνθέτη ΣΤ) να θέσει ζητήματα που αφορούν στο δημιουργικό διάλογο του συνθέτη με την παράδοση και τη νεωτερικότητα. Η διατριβή αποτελείται από έξι κεφάλαια. Το πρώτο κεφάλαιο θέτει το μεθοδολογικό πλαίσιο και τους βασικούς προβληματισμούς της έρευνας και τοποθετεί τον Σκαλκώτα και τα κοντσέρτα του στο ιστορικό τους πλαίσιο. Γίνεται αναφορά στις θεωρίες που θα αποτελέσουν τη μεθοδολογική βάση της ανάλυσης και τίθενται θέματα ορολογίας και μορφολογικών προτύπων. Τα τέσσερα διπλά κοντσέρτα αναλύονται στα επόμενα κεφάλαια ξεχωριστά, τοποθετημένα κατά χρονολογική σειρά, ενώ κάθε κεφάλαιο περιλαμβάνει τα συμπεράσματα για κάθε μέρος χωριστά. Το τελευταίο κεφάλαιο της διατριβής αναφέρεται σε γενικές παρατηρήσεις, συμπεράσματα και συγκρίσεις και αναδεικνύεται τελικά ο μοναδικός τρόπος με τον οποίο ο Σκαλκώτας συνεχίζει τη ρομαντική παράδοση στη μορφή του κοντσέρτου αξιοποιώντας διάφορα ιδιωματικά στοιχεία της μουσικής του γλώσσας δημιουργικά. Ο τρόπος που διαχειρίζεται τις παραλλαγές μέσα στα πλαίσια τέτοιων μορφών αποτέλεσε βασικό πυλώνα της ανάλυσης και προέκυψαν τύποι μετασχηματιστικών διαδικασιών, που μπορούν να εφαρμοστούν τελικά σε μεγάλο μέρος της εργογραφίας του. Οι διαδικασίες αυτές λειτουργούν ταυτόχρονα ως παράγοντες ενότητας και διαφοροποίησης και συχνά συνδέονται με δομικούς παράγοντες. Σε κάθε περίπτωση, η ανάλυση του ατονικού και δωδεκαφθογγικού έργου του Σκαλκώτα περιλαμβάνει τα παραπάνω ως αναπόφευκτο στοιχείο, ενώ παράλληλα δεν απουσιάζουν φθόγγοι βαρύνουσας σημασίας σε ατονικό περιβάλλον, διατονικά και τροπικά στοιχεία ακόμα και σε δωδεκαφθογγικό πλαίσιο, συμμετρίες, διαστρωματωμένες υφές και ιδιωματικοί τρόποι διαχείρισης μεθόδων και τεχνικών σύνθεσης. Έτσι, η οποιαδήποτε αναλυτική προσέγγιση τέτοιων έργων οφείλει να συνδυάζει μεθοδολογικά εργαλεία και τεχνικές, ώστε να προσεγγίσει το πλήθος των εγγενών αυτών στοιχείων, που τελικά χαρακτηρίζουν την τόσο ιδιαίτερη μουσική γλώσσα του συνθέτη.
Μέσω της εφαρμογής των βασικών αρχών των διαστηματικών συνόλων και της πιθανής επέκτασης αυτών σε επίπεδο μελωδικής γραμμής και κατώτερου επιπέδου συνοδείας, στο κομμάτι για πιάνο υπ’ αριθμόν 21 (Romance-Lied) από τα 32 κομμάτια για πιάνο του Νίκου Σκαλκώτα, θα επιχειρηθεί να καταδειχθούν οι σχέσεις που μπορεί να συνδέουν συνηχήσεις διαφορετικών φθογγικών συνόλων στη μουσική επιφάνεια δημιουργώντας οικογένειες αρμονικών δομών. Παράλληλα, θα εστιάσει στις διαστηματικές διεργασίες που συνεχώς μετασχηματίζουν το υλικό, την ανάδειξη συσχετισμών μεγάλης κλίμακας στη μουσική επιφάνεια και τον τρόπο πραγμάτωσής τους.
Nikos Skalkottas's oeuvre includes tonal, atonal, twelve-tone and serial compositions. Also, his musical language frequently includes Greek folk elements, such as folk or folk-like tunes, traditional rhythms and modes. In his Concerto for two violins and orchestra, composed in Athens in 1944-45 and never performed during his lifetime, he chose the rebetiko song by Vassilis Tsitsanis "Tha pao ekei stin Arapia «as a theme for the Variations form of the second movement. The theme is formed by an almost exact version of the song's melody harmonized by the composer. The overall atonal context of the movement is created by the multiple layers of musical texture, in which modal interchange, modulation, added chromatic elements and consecutive or simultaneous use of different modes have as a result extreme chromaticism. The present paper tries to explore the way that modal elements, which either exist in the rebetiko tune or arise in Skalkottas's variations, are used in order to serve as a source for the transformations of the thematic melodic material (especially in the third variation). The starting point of the analysis will be the re-harmonization of the modal melody. Then, the analytical procedure will focus on the way modal pitch relations as well as intervallic relations (horizontal or vertical) establish (or not) pitch centers and symmetries as part of the pitch organization of the movement. Also, the issues of transposition, polymodal chromaticism, developing variation and other features and compositional techniques relating to the overall realization of the variation process will be examined and presented.
Keywords
Skalkottas, Double Concerto, Tsitsanis, Rebetika, Variations
Despite its modern character and the emphasis on manipulating timbre through extended instrumental techniques, the composition also reflects references to the past. The reference is evident not only in the formal structure of the individual pieces and the work as a whole, but also in the harmonic content and the overall organization of preludes based on the twelve notes of the chromatic scale.
The following paper delves into how unity and differentiation are achieved within these small pieces through an analysis of their formal organization and harmonic structure. It also explores the role of the resulting diatonicity in the harmonic structure, using Forte’s pitch-class set genera as an objective frame of reference to identify the operational constituents of harmony in each case. The significance of pitch-class set genera in delineating the palindromic arch form of the work is crucial, as the emerging from the analysis generic structure aligns with motivic and thematic elements.
The features revealed through the analysis of specific passages are: folk or folk-like tunes, traditional rhythms, modes, formal features and instrumentation. These observations are then organized in ways that allow us to trace connections between different works, compositional periods and practices and even different idioms, and finally yield a clear view of the ways in which the composer uses folk elements in art music.
Στην παρούσα εισήγηση επιχειρείται η κατηγοριοποίηση των διαφόρων εκφάνσεων ελληνικότητας, εστιάζοντας στον αρμονικό παράγοντα και το ιδίωμα και συγκρίνοντας αναλυτικά τα γένη τάξεων φθογγικών συνόλων που εκφράζουν το αρμονικό είδος συγκεκριμένων παραδειγμάτων επιλεγμένων ατονικών και δωδεκαφθογγικών έργων μουσικής δωματίου. Στα έργα αυτά αναδεικνύονται διατονικά και κυρίως τροπικά στοιχεία τα οποία αναμιγνύονται με άλλα και ενσωματώνονται πλήρως σε ένα ενοποιημένο σύνολο με τη χρήση διαφορετικών κατά περίπτωση τεχνικών.
Η παρούσα διατριβή στοχεύει στην αναλυτική προσέγγιση των τεσσάρων διπλών κοντσέρτων του Νίκου Σκαλκώτα, ως ένα επαρκές δείγμα του τρόπου με τον οποίο χρησιμοποίησε δημιουργικά τη μορφή, το είδος του κοντσέρτου και τη συνύπαρξη δύο σολιστών. Το δείγμα αυτό περιλαμβάνει τρία ελεύθερα ατονικά και ένα δωδεκαφθογγικό έργο, καλύπτοντας εν μέρει και το αναλυτικό κενό που υπάρχει στη βιβλιογραφία, όσον αφορά στην ανάλυση της ατονικής μουσικής του συνθέτη. Τα υπό εξέταση έργα καλύπτουν όλες τις δημιουργικές περιόδους του συνθέτη [Κοντσέρτο για πιάνο βιολί και ορχήστρα(1930), Κοντσερτίνο για δύο πιάνα και ορχήστρα(1935), Κοντσέρτο για βιολί, βιόλα και ορχήστρα πνευστών (1939) και Κοντσέρτο για δύο βιολιά και ορχήστρα(1944)]. Η διαδικασία της ανάλυσης και τελικής σύγκρισης των εν λόγω έργων επιχειρεί: A) να φέρει στην επιφάνεια κοινά στοιχεία που μπορεί να έχουν έργα τελείως διαφορετικού ιδιώματος, B) να αναδείξει διαφορές ανάμεσα σε ομοειδή έργα, Γ) να δείξει μέσω του συνδυασμού αναλυτικών μεθοδολογιών τρόπους και τεχνικές προσέγγισης της ατονικής μουσικής του συνθέτη, Δ) να εξερευνήσει μέσα από υφολογικά και μορφολογικά χαρακτηριστικά τον τρόπο με τον οποίο ο Σκαλκώτας αντιμετωπίζει το είδος του διπλού κοντσέρτου, Ε) να φέρει στην επιφάνεια τις νεοκλασικές εκφάνσεις του έργου του συνθέτη ΣΤ) να θέσει ζητήματα που αφορούν στο δημιουργικό διάλογο του συνθέτη με την παράδοση και τη νεωτερικότητα. Η διατριβή αποτελείται από έξι κεφάλαια. Το πρώτο κεφάλαιο θέτει το μεθοδολογικό πλαίσιο και τους βασικούς προβληματισμούς της έρευνας και τοποθετεί τον Σκαλκώτα και τα κοντσέρτα του στο ιστορικό τους πλαίσιο. Γίνεται αναφορά στις θεωρίες που θα αποτελέσουν τη μεθοδολογική βάση της ανάλυσης και τίθενται θέματα ορολογίας και μορφολογικών προτύπων. Τα τέσσερα διπλά κοντσέρτα αναλύονται στα επόμενα κεφάλαια ξεχωριστά, τοποθετημένα κατά χρονολογική σειρά, ενώ κάθε κεφάλαιο περιλαμβάνει τα συμπεράσματα για κάθε μέρος χωριστά. Το τελευταίο κεφάλαιο της διατριβής αναφέρεται σε γενικές παρατηρήσεις, συμπεράσματα και συγκρίσεις και αναδεικνύεται τελικά ο μοναδικός τρόπος με τον οποίο ο Σκαλκώτας συνεχίζει τη ρομαντική παράδοση στη μορφή του κοντσέρτου αξιοποιώντας διάφορα ιδιωματικά στοιχεία της μουσικής του γλώσσας δημιουργικά. Ο τρόπος που διαχειρίζεται τις παραλλαγές μέσα στα πλαίσια τέτοιων μορφών αποτέλεσε βασικό πυλώνα της ανάλυσης και προέκυψαν τύποι μετασχηματιστικών διαδικασιών, που μπορούν να εφαρμοστούν τελικά σε μεγάλο μέρος της εργογραφίας του. Οι διαδικασίες αυτές λειτουργούν ταυτόχρονα ως παράγοντες ενότητας και διαφοροποίησης και συχνά συνδέονται με δομικούς παράγοντες. Σε κάθε περίπτωση, η ανάλυση του ατονικού και δωδεκαφθογγικού έργου του Σκαλκώτα περιλαμβάνει τα παραπάνω ως αναπόφευκτο στοιχείο, ενώ παράλληλα δεν απουσιάζουν φθόγγοι βαρύνουσας σημασίας σε ατονικό περιβάλλον, διατονικά και τροπικά στοιχεία ακόμα και σε δωδεκαφθογγικό πλαίσιο, συμμετρίες, διαστρωματωμένες υφές και ιδιωματικοί τρόποι διαχείρισης μεθόδων και τεχνικών σύνθεσης. Έτσι, η οποιαδήποτε αναλυτική προσέγγιση τέτοιων έργων οφείλει να συνδυάζει μεθοδολογικά εργαλεία και τεχνικές, ώστε να προσεγγίσει το πλήθος των εγγενών αυτών στοιχείων, που τελικά χαρακτηρίζουν την τόσο ιδιαίτερη μουσική γλώσσα του συνθέτη.
Μέσω της εφαρμογής των βασικών αρχών των διαστηματικών συνόλων και της πιθανής επέκτασης αυτών σε επίπεδο μελωδικής γραμμής και κατώτερου επιπέδου συνοδείας, στο κομμάτι για πιάνο υπ’ αριθμόν 21 (Romance-Lied) από τα 32 κομμάτια για πιάνο του Νίκου Σκαλκώτα, θα επιχειρηθεί να καταδειχθούν οι σχέσεις που μπορεί να συνδέουν συνηχήσεις διαφορετικών φθογγικών συνόλων στη μουσική επιφάνεια δημιουργώντας οικογένειες αρμονικών δομών. Παράλληλα, θα εστιάσει στις διαστηματικές διεργασίες που συνεχώς μετασχηματίζουν το υλικό, την ανάδειξη συσχετισμών μεγάλης κλίμακας στη μουσική επιφάνεια και τον τρόπο πραγμάτωσής τους.
Nikos Skalkottas's oeuvre includes tonal, atonal, twelve-tone and serial compositions. Also, his musical language frequently includes Greek folk elements, such as folk or folk-like tunes, traditional rhythms and modes. In his Concerto for two violins and orchestra, composed in Athens in 1944-45 and never performed during his lifetime, he chose the rebetiko song by Vassilis Tsitsanis "Tha pao ekei stin Arapia «as a theme for the Variations form of the second movement. The theme is formed by an almost exact version of the song's melody harmonized by the composer. The overall atonal context of the movement is created by the multiple layers of musical texture, in which modal interchange, modulation, added chromatic elements and consecutive or simultaneous use of different modes have as a result extreme chromaticism. The present paper tries to explore the way that modal elements, which either exist in the rebetiko tune or arise in Skalkottas's variations, are used in order to serve as a source for the transformations of the thematic melodic material (especially in the third variation). The starting point of the analysis will be the re-harmonization of the modal melody. Then, the analytical procedure will focus on the way modal pitch relations as well as intervallic relations (horizontal or vertical) establish (or not) pitch centers and symmetries as part of the pitch organization of the movement. Also, the issues of transposition, polymodal chromaticism, developing variation and other features and compositional techniques relating to the overall realization of the variation process will be examined and presented.
Keywords
Skalkottas, Double Concerto, Tsitsanis, Rebetika, Variations