Laísmo

El laísmo ye, n'español, l'usu de los pronomes personales d'oxetu direutu femenín "la" y "les" como oxetu indireutu pa referentes femeninos, en llugar de formar estándar "-y" y "-yos". La Real Academia Española afirma que'l laísmo ye impropiu y nun correspuende a norma culta del español estándar.^[1]

Ye abondo común en ciertos dialeutos del español como'l dialeutu madrilanu y el dialeutu castellanu septentrional, polo que ta presente en bona parte de la metá norte de la Península ibérica.^[2]

Orixe

La llingua castellana caltién na so gramática l'antigua declinación llatina y l'usu de los casos llatinos nos pronomes personales. Na evolución temprana del castellán producida mientres la Edá Media, apaeció una ciertu enclín que promovía la eliminación total de los casos llatinos.^[3] Les variantes laístas deriven d'aquel enclín, neutralizando la diferencia ente acusativu (complementu direutu) y dativu (complementu indireutu) en favor de la distinción de xéneru.^[4]

El laísmo, de forma similar a otros fenómenos rellacionaos col usu non etimolóxicu de los pronomes átonos de tercer persona, como'l leísmo y el loísmo, surde en Castiella mientres la Edá Media.^[5] Nel sieglu XIII, produzse la reconquista de casi toa Andalucía, pero esti fenómenu llingüísticu nun llogró estendese na variedá del castellán andaluz y, por ello, tampoco pudo calar nel español atlánticu de Canaries y Hispanoamérica mientres la colonización del Nuevu Mundu.^[6]

Usu normativu

El laísmo defínese como l'usu de la y les en función de complementu (oxetu) indireutu; cuando'l referente ye femenín, en vegada del -y y -yos usáu nes variedaes non laístas. Asina n'árees laístas son comunes formes como:

doler la cabeza (variedá laísta) ('[a ella] dolía-y la cabeza') -> Nesti casu [a ella] ye complementu indireutu y la cabeza ye suxetu.

doler la cabeza (variedá laísta) ('[a elles] dolía-yos la cabeza')

Un casu más interesante ye la distinta interpretación que puede faese de ciertes oraciones en variedaes laístas y non laístas, asina nun área laísta, una oración como:

Pegar

al ser oyíu por un falante d'una variedá non laísta el pronome ye interpretáu como 'una cosa' referida foi pegada (con un adesivu) y non "cutida", que ye lo que'l "laísta" quería dicir.^[7]

El -y indireutu ye ambiguu; pa quitar l'ambigüedá puede utilizase un segundu pronome con preposición:

Da-y un besu, a ella (a él).

Variedaes laístas

L'área puramente laísta se circunscribe básicamente a la zona central y noroccidental de Castiella, Salamanca, esti de Cáceres y de Lleón, según bona parte de Cantabria.^[8]
El laísmo ye frecuente nel dialeutu madrilanu y otres zones del centru peninsular. Los verbos colos qu'apaez más el laísmo son: dicir, dar, gustar, poner, cuntar, quitar, ver, escribir, preguntar.^[9]

Bibliografía

Seco, Manuel. Diccionariu de duldes y dificultaes de la llingua española. Espasa. ISBN 84-239-9425-2.
Quilis, Antonio (1985). Los Pronomes "-y", "la", "lo" y los sos plurales na llingua española falada en Madrid. Conseyu Cimeru d'Investigaciones Científiques. Institutu de Filoloxía Hispánica (Madrid), páx. 216 páxs.. ISBN 8400059999.

Referencies

↑ «Laísmo: Lema 2». RAE. Consultáu'l 7 de setiembre de 2016. «Los pronomes la, les proceden, respeutivamente, de les formes llatines d'acusativu illam, illas. L'acusativu ye'l casu de la declinación llatina nel que s'espresaba'l complementu direutu. Por ello, la norma culta del español estándar solo almite l'usu d'estes formes pa dicha función»
↑ Centro Virtual Cervantes. «Muséu de los horrores: Leísmo, laísmo y loismo». Institutu Cervantes. Consultáu'l 2 de setiembre de 2016. «Hemos de tener en cuenta qu'en Madrid y otres zones del centru peninsular los errores nel usu de los pronomes átonos son bien frecuentes, y que d'ende pasaron tamién a ser frecuentes en munchos de los nuesos medios de comunicación.»
↑ RAI. «Lema: Leísmo. Seición 3ª». Consultáu'l 2 de setiembre de 2016. «(...) a diferencia de lo qu'asocedía en llatín, en llugar d'estremar funciones gramaticales al traviés de les distintes formes pronominales —-y(s) pal complementu indireutu y lo(s), la(s) pal complementu direutu—, tiende a estremar ente masculín y femenín, per un sitiu, y ente persona y cosa por otru.»
↑ «leísmo, laísmo y loísmo, claves». Consultáu'l 1 de setiembre de 2016.
↑ Baranda, Consolación (1 de xineru de 2006). El personaxe lliterariu y la so llingua nel sieglu XVI (en castellanu). Editorial Complutense, páx. 26. ISBN 9788474917970. Consultáu'l 1 de setiembre de 2016.
↑ RAI. «Laísmo: Lema 3.». Consultáu'l 6 de setiembre de 2016. «El laísmo, al igual qu'otros fenómenos paralelos rellacionaos col usu antietimológico (...) pero nun consiguió estendese a la variedá del castellán andaluz, polo que nun se treslladó al español atlánticu (Canaries y Hispanoamérica)»
↑ Anque la RAE nun diz qu'esti usu sía incorreutu (como sí fai col restu de laísmos), desaconseyar basándose nel so usu alcontráu a zones tradicionalmente laístas.[1]
↑ «Leísmo – laísmo – loísmo. Un enfoque sociollingüísticu».
↑ Antonio Quilis: Los Pronomes "-y", "la", "lo" y los sos plurales na llingua española falada en Madrid (ver Bibliografía), páx. 208

Ver tamién

[1] «Laísmo: Lema 2». RAE. Consultáu'l 7 de setiembre de 2016. «Los pronomes la, les proceden, respeutivamente, de les formes llatines d'acusativu illam, illas. L'acusativu ye'l casu de la declinación llatina nel que s'espresaba'l complementu direutu. Por ello, la norma culta del español estándar solo almite l'usu d'estes formes pa dicha función»

[cervantes-2] Centro Virtual Cervantes. «Muséu de los horrores: Leísmo, laísmo y loismo». Institutu Cervantes. Consultáu'l 2 de setiembre de 2016. «Hemos de tener en cuenta qu'en Madrid y otres zones del centru peninsular los errores nel usu de los pronomes átonos son bien frecuentes, y que d'ende pasaron tamién a ser frecuentes en munchos de los nuesos medios de comunicación.»

[3] RAI. «Lema: Leísmo. Seición 3ª». Consultáu'l 2 de setiembre de 2016. «(...) a diferencia de lo qu'asocedía en llatín, en llugar d'estremar funciones gramaticales al traviés de les distintes formes pronominales —-y(s) pal complementu indireutu y lo(s), la(s) pal complementu direutu—, tiende a estremar ente masculín y femenín, per un sitiu, y ente persona y cosa por otru.»

[4] «leísmo, laísmo y loísmo, claves». Consultáu'l 1 de setiembre de 2016.

[5] Baranda, Consolación (1 de xineru de 2006). El personaxe lliterariu y la so llingua nel sieglu XVI (en castellanu). Editorial Complutense, páx. 26. ISBN 9788474917970. Consultáu'l 1 de setiembre de 2016.

[6] RAI. «Laísmo: Lema 3.». Consultáu'l 6 de setiembre de 2016. «El laísmo, al igual qu'otros fenómenos paralelos rellacionaos col usu antietimológico (...) pero nun consiguió estendese a la variedá del castellán andaluz, polo que nun se treslladó al español atlánticu (Canaries y Hispanoamérica)»

[7] Anque la RAE nun diz qu'esti usu sía incorreutu (como sí fai col restu de laísmos), desaconseyar basándose nel so usu alcontráu a zones tradicionalmente laístas.[1]

[8] «Leísmo – laísmo – loísmo. Un enfoque sociollingüísticu».

[9] Antonio Quilis: Los Pronomes "-y", "la", "lo" y los sos plurales na llingua española falada en Madrid (ver Bibliografía), páx. 208

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]