Gaan na inhoud

Verkrampte en verligte

Voeg skakels by
in Wikipedia, die vrye ensiklopedie
(Aangestuur vanaf Verligte en verkrampte)

Verkrampte en verligte was benamings veral in die ou Suid-Afrika vir meesal wit mense en in die besonder Afrikaners met 'n politieke bewustheid wat óf konserwatief/behoudend [1] óf liberaal/progressief[2] was.

Dit was Willem de Klerk, latere redakteur van die dagblad Die Transvaler, wat in 1966 vir die eerste keer dié benamings gebruik het.[3] Hy was toe in die oog van die storm nadat hy met die benamings "verlig" en "verkramp" vorendag gekom het tydens 'n toespraak voor die SABRA-jeugkongres op Warmbad. Hy het albei soort Afrikaners bygekom en die gematigde voorgehou as die positiewe, ideale Afrikaner. Die toespraak het by die koerante uitgekom en De Klerk is as liberalis uitgeskel. In 1997 het hy verkramptheid as volg saamgevat: "Die wese van die destydse verkramptheid was: dat die verlede sover moontlik gekontinueer moet word; dat nuwe denke en nuwe spronge in politiek en kultuur teëgestaan moet word met 'n georkestreerde verdagmakery teen alles en almal wat kritiese probleme oopdink en ooppraat; en dat die enigste verweer teen die Totale Aanslag 'n vasbyt in verweerde en uitgediende tradisionele denke is." [4]

Die Transvaler onder Carel Nöffke was een van die platforms vir sy verguising. In Die Vaderland het A.M. van Schoor in 'n hoofartikel 'n gek van De Klerk probeer maak deur hom as die "nuwe verlosser" voor te stel - die wyse man en redder wat deur sy nek praat en Afrikanerskap beledig. Hierna is hy oorval deur uitnodigings om toesprake te lewer en sodoende het die derde begrip - die ideale Afrikaner - heeltemal verdwyn weens die bohaai oor "verlig" en "verkramp".

J.H.P. Serfontein bou in sy boek Die verkrampte aanslag (1970) De Klerk se begrippe verder uit. Diegene binne die Nasionale Party, wat gekant was teen afsonderlike ontwikkeling (en 'n "baasskap"-rassebeleid aangehang het), en ook gekant was teen 'n Suid-Afrikanisme met noue samewerking met die Engelssprekende, maar ook anderskleurige en anderstalige landgenote (en daarteenoor etnosentries Afrikaneridenteitsbewus en isolasionisties is), veranderde sportbeleid en uitruil van swart diplomate, word deur die skrywer (asook die destydse Nasionale Pers-koerante) beskou as verkramp.[5]

Die sogenaamde verkrampte Hertzog-groepie, wat verskeie frontorganisasies gestig het om, volgens Serfontein, van binne die N.P.-Party die mag en beeld van Eerste Minister John Vorster te ondermyn en self die party te beïnvloed, sou later gedwing word om van die N.P. weg te skeur om die Herstigte Nasionale Party te vorm. Maar waar daar onder die Nasionale Party verkramptes was (maar tog beweeglikheid), beskou Serfontein die Verenigde Party en Progressiewe Party asook die Engelse media geheel en al as gestolde monolitiese granietblokke.[6]

Nie alleen is daar geen "broedertwis" onder die Engelse koerante te bespeur wat op dinamiese gesonde oop gesprek dui nie, maar eerder wel op verstarde denke ("die totaalindruk is dié van ongeïnteresseerdheid, vaalheid, eenvormigheid, en 'n feitlik dodelike voorafbepaalbaarheid van wat die Engelse pers se standpunt oor 'n bepaalde saak gaan wees [anti-nasionalisties]")[7], maar ook die Verenigde Party se 19de-eeuse beleid van leierskap ("blanke leierskap oor 'n onverdeelde Suid-Afrika"[8]) stem op 'n druppel water ooreen met die verkrampte Herstigte Nasionale Party se "baasskap"-model[9]. 'n Jaarlange poging in 1966 deur 'n spesiale komitee binne die Verenigde Party om 'n vernuwende rassebeleid op te trek, is eenvoudig deur die leiding van sir De Villiers Graaff geveto.[10] Ook die Progressiewe Party het met die skrywe van Die verkrampte aanslag (23 Februarie 1970)[11] sedert sy stigtingsjaar in 1959 absoluut geen beleidsverandering aangebring nie. Serfontein beskuldig ook die opposisie (met vernaamlik Engelssprekende kiesers) dat, as feitlik geen belangstelling in Afrikanernasionalisme of -politiek in die hede getoon word nie (laat staan nog sy taal), diegene skynbaar nog minder sal weet wat Swart Nasionalisme behels (of hoe om dit met hul Westminster-gees te temper) wat aan die opmars is.[12]

Serfontein vergelyk in sy slotwoorde die verskil tussen verkramp en verlig met die Jodedom:[13]

Die ghetto-Jood was eeue lank vasgevang in 'n mentaliteit van isolasie, verdediging, vrees, 'n weiering om uitdagings te aanvaar, 'n ontvlugting van die werklikheid - 'n gevangene van "tradisionele" opvattings en taktiek wat nie durf verander nie. Daardie ghetto-Jode is nie alleen geminag nie, maar hul negativisme en vreesbevangenheid het indirek tot hul eie ondergang in Europa bygedra, hoewel daar aan hul inherente moed nie getwyfel kan word nie. Daarteenoor is daar die kibboets-Jood van die dertigerjare van hierdie eeu en daarna. Ook hy word beleër en bedreig. Maar nie vir hom die negatiewe strategie en verstarde benadering van isolasie, vrees en verdediging nie. Nee, die kibboets-Jood het vir die eerste maal die bewondering van die wêreld vir die Jodedom afgedwing. Die kibboets-mentaliteit van aanpassing, uitbeweeg, militêre verdediging met die geweer in die hand, gepaard met geestelike aggressiwiteit, onbevrees vir kontak met ander, van vreeslose selfondersoek, die inisiatief neem in plaas van in die gewaande veiligheid van isolasie verkeer, het die Jood, die moderne Israeliet, gemaak wat hy vandag is: gehaat, gevrees, uitgekryt, miskien 'n bron van irritasie vir die groot moondhede, maar beslis nie langer geminag nie. Hy dwing nou respek af. Die Afrikaner moet in die volgende dekade dieselfde keuse doen. Gaan die ghetto-mentaliteit met sy onderliggende minderwaardigheidskompleks, negatiewe verdediging en isolasionistiese uitkyk die oorhand kry? Dan is die Afrikaner gedoem en alle hoop vir 'n vreedsame oplossing van Suider-Afrika se probleme daarmee heen. Daarteenoor: wen die kibboets-mentaliteit van geestelike krag om onbevrees die wêreld aan te durf, van aanval, van die uitdaging te aanvaar wat die geskiedenis en omstandighede aan ons opgelê het om nieteenstaande geringe getalle ons leiersrol in Afrika en ons invloed op die kontinent te laat geld, van selfvertroue om sonder vrees vir die verlies van identiteit met anderstaliges en anderskleuriges saam te werk en aan hulle die leiding te gee - dan het die Afrikaner en die Suid-Afrikaner 'n kans om hul oorweldigende probleme te bowe te kom.

De Klerk se broer, oudpres. F.W. de Klerk, het "verligte" politiek tot by sy logiese uiteinde gevoer met die afskaffing van die mees striemende apartheidswette, die ontperking van verbode organisasies en die begin van onderhandelinge wat tot die koms van die demokrasie in Suid-Afrika gelei het.

Bronne

[wysig | wysig bron]
  • (af) Giliomee, Hermann en Mbenga, Bernard (reds.). 2007. Nuwe geskiedenis van Suid-Afrika. Kaapstad: Tafelberg.
  • (af) Richard, Dirk. 1985. Moedswillig die uwe. Perspersoonlikhede in die Noorde. Johannesburg: Perskor.

Verwysings

[wysig | wysig bron]
  1. ↑ (en) The Free Dictionary. URL besoek op 14 Februarie 2014.
  2. ↑ (en) The Free Dictionary. URL besoek op 14 Februarie.
  3. ↑ (af) "Verligte rebel in die binnekring", Beeld, 11 Augustus 2009.
  4. ↑ Verligtes en verkramptes steeds met ons, Beeld, 6 Junie 1997.
  5. ↑ Serfontein, J.H.P. 1970. Die verkrampte aanslag. Kaapstad: Human & Rousseau, p. 15
  6. ↑ Serfontein, J.H.P. 1970. Die verkrampte aanslag. Kaapstad: Human & Rousseau, p. 243
  7. ↑ Serfontein, J.H.P. 1970. Die verkrampte aanslag. Kaapstad: Human & Rousseau, p. 243
  8. ↑ Serfontein, J.H.P. 1970. Die verkrampte aanslag. Kaapstad: Human & Rousseau, p. 247
  9. ↑ Serfontein, J.H.P. 1970. Die verkrampte aanslag. Kaapstad: Human & Rousseau, p. 249
  10. ↑ Serfontein, J.H.P. 1970. Die verkrampte aanslag. Kaapstad: Human & Rousseau, p. 250
  11. ↑ Serfontein, J.H.P. 1970. Die verkrampte aanslag. Kaapstad: Human & Rousseau, p. 236
  12. ↑ Serfontein, J.H.P. 1970. Die verkrampte aanslag. Kaapstad: Human & Rousseau, p. 254
  13. ↑ Serfontein, J.H.P. 1970. Die verkrampte aanslag. Kaapstad: Human & Rousseau, p. 268

Eksterne skakel

[wysig | wysig bron]
Ontsluit van "https://af.wikipedia.org/w/index.php?title=Verkrampte_en_verligte&oldid=2378185"