Malmesbury, Wes-Kaap

Malmesbury
Dorp
Die NG gemeente Swartland se geskiedkundige kerkgebou
Malmesbury  Malmesbury se ligging in Wes-Kaap
Koördinate: 33°27′42″S 18°43′06″O
Land	Suid-Afrika
Provinsie	Wes-Kaap
Distrik	Weskus
Munisipaliteit	Swartland
Stigting	1882
Oppervlak
• Totaal	18,8 km2 (7,3 vk. myl)
Bevolking  (2011)
• Totaal	35 900
• Digtheid	1 910/km2 (4 900/vk. myl)
Rasverdeling (2011)
• Wit mense	18.4%
• Indiërs/Asiërs	0.5%
• Bruin mense	55.3%
• Swart mense	24.9%
• Ander	0.9%
Taal (2011)
• Afrikaans	73.9%
• Xhosa	16.3%
• Engels	3.8%
• Ander	2.8%
Poskode (strate)	7300
Poskode (posbusse)	7299
Skakelkode	022
Webwerf	http://malmesbury.net/

Malmesbury is die hoofdorp van die Swartland-streek en -munisipaliteit, 66 km noordoos van Kaapstad en 50 km noordwes van die Paarl. Dit is geleë in 'n vrugbare landbougebied waar graan en druiwe die hoofgewasse is. Die inwonertal is in 2011 op 35 900 geskat.

Die dorp is so eienaardig in die vallei van die Dieprivier geleë dat treine agteruit moet ry voor hulle verwissel kan word op die noordelike voortsetting van die spoorlyn.

Die vooruitstrewende Malmesbury was geruime tyd merkwaardig onder plattelandse dorpe in Suid-Afrika in die opsig dat hier twee weekblaaie uitgegee is, naamlik die Swartland en Weskus Herald en die Swartlander. Die koerante smelt egter in Maart 2010 saam onder beheer van Media24 en word Swartland Monitor.

Geskiedenis

Maude Goliath is 'n burgemeesterskomiteelid van die Swartland en een van die dorp se bekende inwoners.

Jan van Riebeeck het die gebied kort na sy aankoms aan die Kaap Het Zwarte Land of Groenkloof genoem. In 1745 is verlof aan 24 persone verleen om 'n NG Kerk hier te stig. Die dorp het in die 18de eeu uit 'n klein versameling huisies ontstaan, wat rondom 'n swaelchloor-fontein gebou is. 'n Ruk lank was die water in die mode en 'n klein sanatorium is hier gebou. Sir Galbraith Lowry Cole, Britse goewerneur van die Kaap van 1829 tot 1834, het die spa in 1829 besoek en dit Malmesbury genoem na sy skoonpa, sir James Harris, die eerste Graaf van Malmesbury, wat sowat agt jaar vantevore oorlede is. Die fontein het mettertyd in onbruik geraak. Munisipale status is in 1860 verwerf.

Wapens

Afdelingsraad (1) — Malmesbury se afdelingsraad (d.w.s. die plaaslike owerheid vir die landelike gebiede buite die dorpsgrense) het in 1958 'n wapen aangeneem: Deurgesny van swart en blou, 'n golwende rooi dwarsbalk silwer gefimbrieer vergesel in die skildhoof van 'n adelaar met uitgespreide vlerke tussen twee koringgerwe alles van goud, en in die skildvoet van 'n seeleeu gedeel van goud en silwer. Die wapen is deur Ivan Mitford-Barberton ontwerp.

Munisipaliteit — Die munisipale raad het in 1963 'n wapen by die Kaapse Provinsiale Administrasie geregistreer : Kepersgewys deursnede van swart en rooi met 'n keper van hermelyn op die snylyn, die swart belaai met twee gerwe en die rooi met 'n seeleeu, almal goud. Die helmteken was 'n graaf tussen twee renosterbostakkies, en die wapenspreuk "Deo frumentoque vires". Die wapen is in 1966 deur die provinsiale administrateur verleen en in 1969 by die Buro vir Heraldiek geregistreer. Die wapen is waarskynlik deur dr. Cornelis Pama ontwerp.

Voor 1963 het die raad 'n nie-heraldiese embleem gebruik wat 'n koringgerf en 'n ploeg uitgebeeld het.

Afdelingsraad (2) — Die afdelingsraad van Swartland, wat in 1980 uit die samesmelting van Malmesbury en Piketberg se afdelingsrade ontstaan het, het in 1985 'n wapen by die Buro geregistreer: In rooi, 'n goue swemmende seeleeu, blou getong en genael; op 'n goue gekantelde skildhoof twee heraldiese fonteine. Die helmteken was 'n rooi toring op 'n rots, en die wapenspreuk "Unitate fortior". Dr. Cornelis Pama het die wapen ontwerp.

Die seeleeu wat in hierdie wapens verskyn is ontleen aan die familiewapen van baron Van Imhoff, wat die Swartlandse gemeente in 1745 gestig het.

Kerkskeuring

Die liberale gemeente se kerkgebou en pastorie is reeds jare lank vervalle.

Op die Nederduitse Gereformeerde Kerk se Kaapse sinode van 1862 het verskille in die kerk na vore begin tree tussen 'n meer konserwatiewe (of regsinnige) groep, aan die een kant, en 'n liberale (of vrysinnige) groep aan die ander kant. Die strydpunt het veral gehandel oor 'n meer ortodokse siening van die Bybel as onfeilbare woord van God (die regsinniges) teenoor die bybring van die rede en moderne uitlegmetodes in Bybel-interpretasie (die vrysinniges).

Plaaslik het die verdeeldheid in die kerk in 1863 'n werklikheid geword toe die NG gemeente Swartland in daardie jaar skeur. Ruim 300 lidmate het weggebreek en hulle by ds. J. Kotzé se sogenaamde liberale geskaar. Kotzé is reeds die jaar vantevore deur die sinode geskors toe hy in die volle vergadering verklaar het hy verwerp die leer van die gedurige geneigdheid van die mens om te sondig.

Kotzé het nie sy skorsing gelate aanvaar nie, want eers die Kaapse Hooggeregshof en toe die Geheime Raad in Engeland handhaaf sy appèl en in 1863 moet die sinode weer sy bediening herstel. Die sinode het toe 'n wet herroep ingevolge waarvan leraars nie in ander gemeentes mag preek nie. Op Malmesbury het Kotzé, wat op Darling gewoon het, 'n groot gevolg gehad. Die krag agter die Liberale kerk hier plaaslik was mnr. Willem Wethmar.

Die liberale is nie in die NG kerkgebou toegelaat nie en hulle bou toe in 1870 die kerkgebou in Loedolffstraat soos hy vandag nog daar staan. Die kerk het sitplek vir 500 lidmate gehad en die lidmate het ook 'n woonhuis langsaan die kerk gebou.

Groot bitterheid en verdeeldheid het tot 1894 in die gemeenskap geheers en 'n felle stryd is gevoer. Deur die bemiddeling van die minsame ds. C. Rabie (plaaslike predikant van 1881 tot 1911) is die geskille uiteindelik bygelê en Kotzé het sy emiraat aanvaar en afgetree.

Die liberale het hulle kerkgebou en ander kerklike eiendom verkoop, die geld in hulle sak gesteek en so het daar weer vrede in die gemeente gekom. Die kerkgebou waarvan Kotzé die Woord 24 jaar lank aan sy liberale volgelinge bedien het, het 'n minder gelukkige geskiedenis. Dit het al as drilsaal, skaatsbaan, pakhuis en danssaal gedien. Tans staan dit leeg.

Malmesbury-aksent

Die Malmesbury-aksent verwys na die Afrikaanse uitspraak waaraan die mense van die Malmesbury-distrik uitgeken word. Die belangrikste kenmerk van die aksent is die gebryde "r". Dit word vandag ook in ander dele van Suid-Afrika aangetref, nie net onder blankes nie, maar ook onder kleurlinge. Generaal Jan Christian Smuts het sy lewe lank met dié aksent, wat hy as kind in die omgewing geleer het, gepraat.

Sien ook

• Lys van dorpe in Suid-Afrika
• Malmesbury-warmbron

Bronnelys

• Scannell, J.P. (red.), Afrikaanse Kernensiklopedie, Nasionale Boekhandel Beperk, Kaapstad, 1965.
• Rosenthal, Eric (red.). Ensiklopedie van Suidelike Afrika. Londen en New York: Frederick Warne & Kie Bpk.

Eksterne skakels

• Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Malmesbury, Wes-Kaap.