Latynse alfabet
| Latynse alfabet | ||||
| ||||
| Soort skryfstelsel | Alfabet | |||
| Tyd gebruik | Sedert 700 v.C. | |||
| Rigting | Links na regs | |||
| Tale | Talle | |||
| Stelsels | ||||
| Moederstelsels | ||||
| Susterstelsels | ||||
| ISO 15924 | Latin, 215 | |||
| Nota | ||||
| Hierdie bladsy kan fonetiese IFA-simbole of letters uit ander alfabette bevat | ||||
| ||||
Die Latynse alfabet is die alfabet wat deur so te sê alle Westerse tale as skryfmedium gebruik word, insluitend Afrikaans en die ander amptelike tale van Suid-Afrika.
as die enigste amptelike skrif
as 'n mede-amptelike skrif
word nie gebruik nie
Die voorloper van die westerse alfabet is ontwikkel deur die Fenisiërs (sien Fenisiese alfabet). In gewysigde vorm is dit deur die Grieke oorgeneem. Die Romeine het weer 'n nuwe alfabet daarvan afgelei, wat egter ten opsigte van tekens van sy voorloper verskil. Die Latynse alfabet tel in die tyd van Cicero 21 letters. Vir die weergee van Griekse woorde word Y en Z later toegevoeg. I en V het sowel vokaliese as konsonantiese waarde. In die Middeleeue kom J (konsonant=medeklinker) en U (vokaal=klinker) daarby. W is dubbel V om /w/ weer te gee (die bilabiale semivokaal van, byvoorbeeld, die Engelse: wall, well, will, of Afrikaanse twee, swaai ens).
Tans bestaan vir Afrikaanse spelling 'n gebruiklike variant van die Latynse alfabet uit die volgende 26 hoofletters:
| A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | K | L | M |
| N | O | P | Q | R | S | T | U | V | W | X | Y | Z |
en die volgende 26 kleinletters:
| a | b | c | d | e | f | g | h | i | j | k | l | m |
| n | o | p | q | r | s | t | u | v | w | x | y | z |
In baie tale is ekstra letters bygevoeg, of soos in Afrikaans is letters voorsien van diakritiese tekens (kappies, deeltekens ens.) om voorsiening te maak vir taalspesifieke skryfwyses.
- In Nederlands beskou sommige naslaanwerke die IJ, wat as die Afrikaanse Y uitgespreek word, as 'n aparte letter. Die meeste kies egter om die IJ as 'n kombinasie van die letters I en J te sien, of as spellingsvariant van Y.
- In Bokmål en Deens is die volgende letters aan die einde van die alfabet gelas:: æ, ø en å. Die letters q, w, x en z word amper nooit in Deens gebruik nie.
- In Sweeds word die volgende ekstra tekens gebruik: å, ä, en ö. "w" kan in Sweeds as 'n variant van "v" beskou word en slegs in name en leenwoorde gebruik word.
- In Faroëes is nog 'n paar toegevoeg om die volgende ekstra letters te gee: á, í, ó, ú, ý, ð (edh), ø en æ. Die letters c, q, w en z word nie gebruik nie. Die spesiale letter edh (ð) word op verskillende maniere uitgespreek. Meestal is dit stom.
- In Yslands is ekstra letters of tekens:: á, é, í, ó, ú, ý, ð (edh), þ (thorn), ö en æ. Die letters c, q, w en z word nie gebruik nie.
- In Duits word drie diakritiese letters en een ekstra teken gebruik: ä, ö, ü
- ß (genoem kringel-S of in Duits: eszett of scharfes s). Die diakritiese letter word soos in Afrikaans nie as deel van die alfabet beskou nie. Die eszett of scharfes s (ß) bestaan net as 'n kleinletter aangesien dit nooit aan die begin van 'n woord kan voorkom nie. Standardisering agv die Duitse spellinghervorming van 1996 het die voorkoms van die letter drasties verminder. Die "ß" word nou net na 'n lang klinker (soos in Fuß "voet" en mäßigen "matig") gebruik, terwyl die kort klinkers altyd 'n "ss" het: byvoorbeeld dass "dat" en Verdruss "verdriet". Die "ß" word gewoonlik sorteer asof dit 'n "ss" is – soms as 'n "s", maar dit word as verkeerd beskou. In Switserland word "ß" nie gebruik nie. Om gestandaardiseerde sleutelborde vir Duits, Frans en Italiaans te skep, word dit vervang met "ss".
Sien ook
[wysig | wysig bron]Eksterne skakels
[wysig | wysig bron]
Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Latynse alfabet.
Wikiwoordeboek het 'n inskrywing vir Latynse alfabet.
