Jan van der Noot

Jan van der Noot

Jonker Jan Baptista van der Noot (Brecht, omstreeks 1539 – Antwerpen, na 1595) was 'n Suid-Nederlandse digter. Hy was die vernaamste vroeë renaissance digter uit die Nederlande.

Lewe en werk

Jeug en Antwerpse periode

Detail van 'n glasraam (anno 1544) in die Sint-Leonarduskerk te Sint-Lenaarts (Brecht). Die detail beeld die ridder Adriaan Van der Noot, sy eggenote Josine Daens, en so ook hul drie seuns en dogter uit.

Van der Noot was die sewende en jongste kind van die ridder Adriaan van der Noot, wat die schout van Brecht en oud-schepen van Antwerpen was, en van sy vrou Josine Daens. Na die dood van sy ouers (respektiewelik in 1555 en 1557) vestig van der Noot hom in Antwerpen waar hy in 1562 schepen word. In 1565 word hy nogmaals aangestel as schepen vir die stad.

Van der Noot begin aanvanklik met die skryf van Franse en Nederlandse verse waaruit die invloed van die Pléiadedigters soos Pierre de Ronsard en Joachim du Bellay duidelik blyk. In Maart 1567 neem hy as calvinistiese voorman deel aan die rewolusionêre oproer met die hoop om markgraaf van Antwerpen te kan word. Sy afkerige houding ten opsigte van die Rooms-Katolieke Kerk staan in skrille kontras met die lewensbeskouing van sy vader, wat in 1544 'n belangrike bydrae tot die bou van die Sint-Leonarduskerk te Sint-Lenaarts (Brecht) gemaak het. Die opstand waaraan sy seun Jan deelgeneem het misluk ewenwel en noop hom om op vlug te slaan na Londen nadat hy eers sy huis verkoop het.

Londense periode

In Londen verskyn in 1568 Het Theatre oft Toon-neel wat in Frans en Engels verskyn. Die werk bevat 'n aantal kort gedigte en vertalings van die werk van Francesco Petrarca en Du Bellay, asook van sy eie allegoriese gedigte, voorsien van prosakommentaar waarin die Katolieke Kerk sterk aangeval word.

Die tweede werk wat in Londen verskyn was Het Bosken in 1570. Die titel was geïnspireer deur Le Bocage van Pierre de Ronsard uit 1554. Die werk bevat jeugpoësie van Van der Noot, en was die eerste volwaardige renaissance-agtige digbundel in Nederlands in die Nederlande.

Ondertussen was Van der Noot op 15 Februarie 1570 deur toedoen van die hertog van Alva weens sy calvinistiese simpatieë tot lewenslange verbanning uit die Spaanse Nederlande gevonnis.

Duitse periode

Van der Noot reis in 1571 na Duitsland waar hy vertoef in die hertogdom Kleef en in die Rynland. Van der Noot publiseer daar die Duitse vertaling van Het Theatre oft Toon-neel (1572) onder die titel Theatrum das ist Schawplatz. Ondertussen het hy hom weer bekeer tot die Rooms-Katolieke Kerk en het hy dienooreenkomstig in die Duitse vertaling die aanvalle teen die kerk vervang deur aanvalle teen die duiwel. Waarom van der Noot uiteindelik tog weer rooms-katoliek word is onduidelik.

In 1576 publiseer van der Noot in Keulen Das Buch Extasis, te wete 'n epos in renaissance-styl ter ere van die stad oftewel heiligdom van Olimpia.

Ontmoeting met die Pléiadeskrywers

In die somer van 1578 woon Van der Noot vir 'n tydperk in Parys, waar hy 'n aantal ontmoetings het met Pléiadedigters soos Jean Dorat en sy sy afgod Pierre de Ronsard. Na die somer keer hy terug na Antwerpen nadat sy beeld deur die Pasifikasie van Gent in ere herstel is.

Terug in Antwerpen

In 1579 word 'n Nederlandse en Franse verkorte vertaling van Das Buch Extasis in Antwerpen gepubliseer onder die titel Cort Begrijp der XII. Boecken Olympiados / Abregé des douze livres Olympiades. Die volgende jaar word Lofsang van Braband/Hymne de Braband gewy aan die hertogdom van Brabant en gepubliseer met die versoek om Van der Noot as amptelike digter aan te stel. Van toe af het hy genoegsame vergoeding ontvang en broodskrywer geword. Tussen 1580 en 1595 verskyn Poeticsche werken, 'n versameling van enkele oorspronklike, eentonige bundels wat elk aan ander mense gewy is. Jan van der Noot het self 'n stapel gedigte gehad wat die koper volgens sy eie smaak en insig in 'n versameling gedigte kon saamstel, waardeur die kliënt van voor af die gedig(te) wat hy vir hom bedoel was kon vind. Elke uitgawe van Poeticsche werken is in werklikheid 'n aparte publikasie.

Belang van Van der Noot

Van der Noot was na die rederijkers die eerste renaissancedigter wat 'n hoër opvatting betreffende poësie gehad het. In navolging van Petrarca en Pléiade-digters soos De Ronsard blyk dit uit sy werk dat hy oor 'n grondige kennis van die oudheid en die mitologie beskik het. Van der Noot het ook die epos en die sonnet (saam met Lucas d'Heere en Daniël Heinsius) aan die Nederlandse literatuur/Nederlandse letterkunde bekend gestel.

Enkele gedigte

• Uit: Het bosken

Sonet

Ick sach myn Nimphe int suetste van den Iare
In eenen beemt gheleghen aende sye
Van heuren hof, alleene als de vrye:
Neffens een gracht, waer af het water clare
Gheboort met lisch, cruyt en bloemen eenpare,
Lustigher scheen dan alle schilderye,
Noyt man en sach schoonder tappisserye,
Soo schoon was tvelt ghebloeyt veer ende nare:
Ghelyck Flora sadt sy daer op die bloemen,
Om heur schoonheyt machmense Venus noemen,
Om heur verstant Minerua wys van sinne,
Diana oock om heur reyn eerlyck wesen,
Bouen Iuno is sy weert t'syn ghepresen:
Tsynts desen tyt queelt myn siele om heur minne.

• Uit: Het theatre (1568)

Sonet

Ick sach op een wit peert sitten den man ghetrouwe,
Hebbendé ooghen als vier, en op sijn hooft veel croonen,
Synen naem was d'woort gods, syn cleet bebloet was schoone
Een scherpsnydende sweert quam wt synen mont bouwe,
Des hemels scharen oock volchden op witte peerden,
met witte sy' gecleedt, hy tradt des torens persse.
Den enghel wt der son' riep met een stem seer versse
Den vogelen compt eet t' vlees der Princen der eerden,
De Coninghen sach ick met de beeste versaemt,
Om teghen hem (die op het wit peert sat) te stryden,
Ende de beeste werdt met den valschen Propheten,
Ghegrepen endé inden vierighen poel ghepraemt:
En d'ander sijn gedoot deur syns monts sweerts scherp snijden
En de vogelen syn versayt van heur vleesch t' eten.

Bibliografie

• A.P. Grové, J.L. Steyn (samestellers), Keur uit die Nederlandse poësie, (Nasou Beperk), ISBN 0 625 00160 5 , Twaalfde druk, November 1979

Eksterne skakels

• Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Jan van der Noot.
• DickJan Braggaar, Nederlandse letterkunde voor dummies, Pearson Education, 2006, ISBN 9789043010498
• Willem Schrickx, Jonker Jan Baptist van der Noot in het Nationaal Biografisch Woordenboek, deel 1, kol. 728-735, Brussel, 1964