J.A.S. Oberholster

Dr. Jan Andries Stefanus Oberholster (distrik Strydenburg, 10 Julie 1899 - Kaapstad, 4 Mei 1959) was die tweede argivaris van die Kaapse Kerk, van Julie 1939 tot sy dood.

As opvolger van eerw. Andries Dreyer in dié amp was Oberholster die tweede groot Afrikaanse gemeentegeskiedskrywer. Saam met ds. A.P. Smit, sy opvolger as argivaris, en ná dié se dood sy opvolger, ds. H.C. Hopkins, het dié vier argivarisse van 1899 met Dreyer se Geschiedenis van de Gemeente Swellendam tot Smit se Goudini: Genade genoeg vir Goudini. Geskiedenis van die Ned. Geref. Gemeente Goudini, 1879-1979 binne 80 jaar die geskiedenis van sowat 70 gemeentes te boek gestel.

Herkoms, opleiding en gemeentebediening

Jan Oberholster was die seun van Pieter Coenraad Oberholster en sy vrou, Cornelia Swiegers. Ná sy primêre en sekondêre onderwys op sy geboortedorp en aan die Paarl, het hy aan die destydse Transvaalse Universiteitskollege in Pretoria en die Universiteit van Stellenbosch studeer waar hy die B.A.-graad en die ander vereiste vakke vir toelating tot die Kweekskool behaal het. Hy is in 1930 gelegitimeer en op 5 Desember 1931 as leraar van sy eerste en enigste gemeente, Nuwerus, bevestig. Sy geseënde dienstyd van vyf jaar moes hy egter kortknip toe hy sy emeritaat op 10 Oktober 1936 moes aanvaar weens swak gesondheid.

Argivaris en geskiedskrywer

Die grafsteen van dr. en mev. Oberholster op Wellington in die Boland.

Hy het egter in so 'n mate herstel dat hy op 1 Julie 1939 diens kon aanvaar as argivaris van die Kaapse Kerk as die opvolger van eerw. Andries Dreyer, die baanbreker in Suid-Afrika op die gebied van gemeentegeskiedskrywing. Ten spyte van gesondheidsprobleme het hy in die daaropvolgende 20 jaar (1939–'59) in stilte reusewerk in die sentrale argief van die NG Kerk in Kaapstad verrig tot aan sy onverwagte dood in Mei 1959 in die ouderdom van 59 jaar. Toe hy in 1939 diens aanvaar, was die dokumente nog baie onvolledig en inventarisering betreklik onversorg, aldus ds. A.P. Smit in die Suid-Afrikaanse Biografiese Woordeboek. Smit skryf: "Met kenmerkende deeglikheid, stipte presiesheid en taaie volharding het hy (met) die jare die massa dokumente georden, en die vereiste vindmiddels – inventarisse, sakeregisters, katalogusse en so meer opgestel sodat die bronnemateriaal toeganklik vir die navorser gemaak is. Verder het hy 'n tegniese (afdeling) vir die herstel en inbind van stukke ingestel en die argiefbewaarplek uitgebou deur onder meer die versameling van nuwe en aanvullende stukke en die uitbreiding van die naslaanbiblioteek. Deur die opstel van handleidings en ander inligtingstukke het hy die kerklike besture, kommissies en amptenare ingelig oor die opstel, bewaring en versorging van dokumente en die noodsaaklikheid van die inlewering van argiefmateriaal by die sentrale kerkargief. So het hy hierdie bewaarplek uitgebou tot die grootste en besversorgde kerkargief in Suid-Afrika."

Smit skryf voorts: "As navorser en kerkgeskiedskrywer het hy werk van goeie gehalte gedoen. Sy vermoë om bronne na te speur, vakkundig te interpreteer en sy stof wetenskaplik te orden en lesenswardig op skrif te stel, blyk veral uit sy werk Die Gereformeerde Kerke onder die Kruis in Suid-Afrika; hul ontstaan en ontwikkeling (1958)" Dié onderwerp het hom moontlik na aan die hart gelê omdat die eerste Gereformeerde kerk onder die Kruis, Strydenburg, juis dié op sy geboortedorp was. Op grond van dié werk het die Universiteit van Kaapstad die graad Ph.D. aan hom toegeken. Smit meen "dieselfde histories-wetenskaplike onderlegdheid spreek uit sy artikel 'Die Kerke in die binnekamer' in in die gedenkalbum Ons Ned. Geref. Kerk wat by geleentheid van die van Riebeeckfees in 1952 verskyn het".

Tussen 1941 en 1957 het 12 gemeentegedenkboeke uit sy pen verskyn. Sy vrou, Marguerite Marchand (gebore Le Roux), was verantwoordelik vir die eeufeesgedenkboek van die NG gemeente Alexandria (1954) en Wellington (1940).

Ds. J.H. van Wyk skryf in dr. Oberholster se lewenskets in die 1960-Jaarboek van die NG Kerke: "Twintig jaar lank het hy met toewyding en eer sy werk aan die Kaapse Kerkargief verrig. Sy beskeidenheid, veral waar dit sy eie werk geld, sy minsame omgang met sy medemense, net soos ook sy hulpvaardigheid, het vir hom 'n ruim plek verower in die harte van almal met wie hy in aanraking gekom het."

Dr. Oberholster was jare lank tot 1948 die hoofsamesteller van die Jaarboek en het veel gedoen vir dié amptelike publikasie van die NG Kerk. Sy laaste groot taak was die samestelling van 'n volledige lys van die 1 529 predikant wat in die eerste eeu (1859–1959) hul opleiding aan die Kweekskool voltooi en gelegitimeer is. Dié lys vermeld hul volle name, alfabeties gerangskik, hul geboortedatum, jaartal van legitimasie, standplase, dienstyd en sterfdatum, waar van toepassing. Dit het in 1959 in die Kweekskool se eeufeesboek verskyn. Ook daarin opgeneem, was 'n lys van name van diegene wat vir 'n korter of langer tyd aan die Kweekskool studeer maar nie hul studie voltooi het nie en die name van studente wat in die eeufeesjaar aan die skool geregistreer was.

Gesinslewe

Dr. Oberholster is op 6 Januarie 1932 getroud met Marguerite Marchand le Roux (oorlede op 30 Junie 1973), vroeë lektrise in geskiedenis aan die Universiteit Stellenbosch. Die huwelik was kinderloos. Mev. Oberholster was familie van ds. B.J.P. Marchand, 'n stigter van die arbeidskolonie Kakamas. Uit haar pen het onder meer verskyn die NG gemeente Wellington se gedenkboek (1840–1940) en dié van die NG gemeente Alexandria (1854–1954).

Gemeentegedenkboeke

Burgersdorp, 1846-1946
Dordrecht, 1857-1957
Franschhoek, 1845-1945
Hopetown, 1854-1954
Groote Kerk (die gebou), 1841-1941
Murraysburg, 1855-1955
Noorder-Paarl, 1875-1950
Die Paarl, 1691-1941
Richmond, 1843-1943
Strydenburg, 1893-1943
Tulbagh, 1743-1943
Villiersdorp, 1844-1944

Ander werke

Die Gereformeerde Kerke onder die Kruis in Suid-Afrika: Hul ontstaan en ontwikkeling. 1956. (Geskryf as sy doktorale proefskrif aan die Universiteit van Kaapstad; later deur HAUM uitgegee.)
Nie van brood alleen. Geskiedenis van die Suid-Afrikaanse Bybel-Vereniging, 1818 - 1958. 1958.

Bronne

(af) Geldenhuys, ds. J.N. 1959. Jaarboek van die Gefedereerde Nederduitse Gereformeerde Kerke, 1960. Kaapstad: N.G. Kerk-Uitgewers.
(af) Brown, dr. E. 1973. Gemeentegeskiedskrywing van die Afrikaanse kerke van gereformeerde belydenis - 'n kompilasie en kerk-historiese oorsig. Durban: Die skrywer.

Sien ook