Christendom in Pole
Pole is 'n land met 'n sterk Christelike karakter. Tans is meer as 80 persent van die totale bevolking praktiserende Katolieke. Die Rooms-Katolieke Kerk se sterk posisie is deur die land se geskiedenis bevorder - in tye van onderdrukking, toe Pole nie meer as selfstandige staat bestaan het nie (tussen 1795 en 1918), of deur Sowjet-Rusland oorheers is (tussen 1945 en 1989), was dit 'n belangrike bron van nasionale identiteit en 'n simbool van verset teen die onderdrukkers.
Die kerk se maatskaplike en politieke invloed het in 1978 'n hoogtepunt bereik met die verkiesing van die Poolse kardinaal Karol Wojtyła as pous Johannes Paulus II. Hy was die eerste pous in meer as 400 jaar wat geen boorling van Italië was nie - en het die magshebbers in Warskou in verleentheid gebring omdat hy nie geskroom het om ope kritiek op die kommunistiese bewind in Pole te lewer nie. Sy pontifikaat word deur baie politieke ontleders as 'n beslissende faktor by die omverwerping van die kommunistiese stelsel in Oos-Europa beskou.
Geskiedenis
[wysig | wysig bron]Die Rooms-Katolieke Kerk (Kościół katolicki) se invloed in Pole strek terug na die kerstening van die land in 966. In teenstelling met sy huidige oorheersende posisie het dit eeue lank naas ander sterk Christelike kerke, veral die Oosters-Ortodokse Kerk (Kościół prawosławny), bestaan. As 'n grensland tussen Westerse en Oosterse Christendom is Pole se Christelike geskiedenis deur albei gelowe geskryf.
Oosters-Ortodokse en Geünieerde Kerk
[wysig | wysig bron]
Met die Unie van Brest het die Poolse Ortodokse kerkhiërargie in 1596 van die Oosters-Ortodokse Kerk afgesplits en hom aan die gesag van die pous in Rome onderwerp. Dit sou voortaan as die Geünieerde (Kościół unicki) of Grieks-Katolieke Kerk (Kościół Greko-katolicki) bekend staan. Ongeag die nuwe kerkdoktrines het die Geünieerde Kerk sy tradisionele Oosterse rites, praktyke en liturgiese taal bewaar.
Ná die Tweede Wêreldoorlog is die Poolse staatsgebied weswaarts verskuif, en groot dele van Oos-Pole met sy Ortodokse en Grieks-Katolieke bevolking het onder Russiese bewind gekom. Alhoewel aanhangers van die Pools-Ortodokse Kerk sodoende 'n klein minderheid van minder as twee persent geword het wat in die uiterste ooste en suid-ooste saamgetrek is, vorm hulle nogtans die tweede grootste kerkgemeenskap ná die Rooms-Katolieke Kerk.
Die Ortodokse Kerk se liturgie maak steeds gebruik van Kerk- of Oud-Slawies, terwyl preke - afhangende van die etniese samestelling van 'n kerkgemeente - in Wit-Russies of Oekraïens gehou word. Oosters-Ortodokse kerkgeboue (cerkwie) kan maklik aan hul uievormige koepels uitgeken word. Die heiligdom in die binneruimte word deur 'n ikonostase van die sentrale kerkskip geskei.
Die aanhangers van die Geünieerde Kerk (0,5 persent van die totale bevolking) is merendeels etniese Oekraïners en Lemke wat as gevolg van etniese verdrywings kort ná die Tweede Wêreldoorlog (sien die artikel oor Bieszczady) oor die hele land verstrooid is. Die argitektuur en binneruimte van geünieerde kerkgeboue, waarna in Pools eweneens as cerkwie verwys word, toon baie ooreenkomste met dié van ortodokse kerke.
Protestantse kerke
[wysig | wysig bron]Sien die hoofartikel Evangelies-Augsburgse Kerk in Pole
'n Klein aantal Protestantse kerke bestaan hoofsaaklik in gebiede wat tot die einde van die Tweede Wêreldoorlog deur etniese Duitsers bewoon is, so in Silesië (Suidwes-Pole) en in die vroeëre suidelike Oos-Pruise (Noordoos-Pole). Die persentasie Protestantse Christene in Pole beloop sowat 0,5 persent.
Rooms-Katolieke Kerk
[wysig | wysig bron]
Ná die politieke omwenteling in 1989 het die Rooms-Katolieke Kerk moeite gedoen om baie van die maatskaplike en politieke leemtes te vul wat die Kommunistiese Party gelaat het. So het dit onder meer as morele gesag vir die hele land probeer fungeer en politieke prioriteite begin verander. Sy veldtog teen aborsie, wat sedert 1956 wettig was en as 'n algemeen aanvaarde metode van geboortebeperking en gesinsbeplanning beskou is, het skielik 'n deel van die Poolse politieke agenda geword.
Alhoewel slegs tien persent van die totale bevolking ten gunste van 'n algehele ban op aborsie was, het die Poolse parlement in 1993 'n streng anti-aborsiewetgewing aanvaar.[1] Meer gematigde politici het nogtans daarin geslaag om veranderinge aan die wet aan te bring waarvolgens voorbehoedmiddels aan vroue beskikbaar gestel moes word en vir die eerste keer in die geskiedenis seksopvoeding in Poolse skole aangebied is.
Die kerk het sy invloed ook in die onderwysstelsel laat geld. Die vrywillige godsdienstige onderrig in laerskole, wat in 1990 ingevoer is, het in 1992 verpligtend geword. Tegelykertyd het Poolse geestelikes leemtes in ander Europese lande begin vul. Daarnaas het die kerk ook voorregte in die mediabedryf geniet soos voorkeur-toegang tot elektroniese media.
Omstreeks 1994 het die Rooms-Katolieke Kerk die slagoffer van sy eie suksesse geword. Groot dele van die Poolse publiek was moeg vir die kerk se politieke inmenging. In 1995 het die kerk se tradisionele aartsvyande, die vroeëre kommuniste en huidige Sosiaal-Demokratiese Party, met Aleksander Kwaśniewski as teenkandidaat van die behoudende en soms militant katolieke Lech Wałęsa, 'n oorwinning in die Poolse presidentsverkiesing behaal.
Pole gee graag uitdrukking aan hul godsdienstigheid deur hul deelname aan kerkdienste en die besoek van bedevaartsoorde, maar dit word dikwels ook as 'n vorm van sosiale kontak en ritueel van die alledaagse lewe beskou en weerspieël nie noodsaaklik hul ooreenstemming met kerkdoktrines of kerkbeleid nie.
Terwyl die gesinslewe 'n sentrale rol in ou Slawiese tradisies en die Rooms-Katolieke etiek speel, is die kerk se invloed beperk tot doopsels en kerklike huwelike - in teenstelling met hul eweknieë in ander Europese lande bly min Poolse pare ongetroud. Nogtans is geboortesyfers met 'n gemiddeld van 1,25 kinders per vrou intussen selfs laer as in lande wat in vergelyking met Pole algemeen as meer sekulêre samelewings beskou word, soos byvoorbeeld Duitsland (1,35) of Frankryk (2).
Die gewildheid van religieuse rituele en simbole word sigbaar in Rooms-Katolieke heiligdomme - kerkgeboue wat relikwies van heiliges bewaar en vertoon, of in godsdienstige beelde waaraan wonderdadige krag toegeskryf word. Heiligdomme word dikwels deur bewaarders versorg, privaat persone wat ook na pelgrims omsien. Maria as Moeder van God geniet besondere verering in Pole.[2]