Chinese porselein

Chinese porselein is reeds sedert die Tang-dinastie (618-907) vervaardig. Deur die eeue heen is dit uitgevoer na verskeie lande in die Ooste en na Europa, waar dit om die besondere kwaliteit daarvan bewonder is, en baie het dit begin namaak. Op die porselein, wat meestal wit was, is blou of veelkleurige beskilderinge aangebring.

Algemeen

Pottebakkerswerk is omstreeks 2500 v.C. al in China gemaak. Na allerlei eksperimente is tydens die Tang-dinastie daarin geslaag om porselein te vervaardig. Dit was baie harder as erdewerk, maar nog nie so dun en deursigtig soos die porselein wat later gemaak is nie. In die begin is daar ook nog baie porseleinagtige erdewerk gemaak wat wei hard, maar baie dikker was as egte porselein, die sogenaamde seladon-erdewerk. Dit was meestal roomkleurig of liggroenblou geglasuur. Die liggroen seladon-glasuring het baie beroemd geword.

Jwan- en Ming-dinastie

Tydens die Jwan-dinastie (1279-1368) is porselein gemaak wat met blommotiewe beskilder is. Die groot bloeiperiode van Chinese porselein het egter eers onder die daaropvolgende Ming-dinastie (1368-1636) begin. Behalwe met blomme, is die porselein van toe af ook met diere en mensfiguurtjies versier. Die belangrikste porseleinstad was Tsjing-tuh-tsjen. Hierdie bloeitydperk het voortgeduur tot in die 19e eeu. Die Mingporselein het veral uit komme, borde en vase bestaan. Later het ook teeserviese bygekom.

Die porseleinware is eintlik net in opdrag van die Chinese keisers en vir uitvoer vervaardig. So is porselein vir die eerste keer gedurende die 16e eeu deur middel van die Portugese in Europa ingevoer. Van die porselein was wit wat met ʼn grysagtige blou beskilder is en uit die tyd van die Wan-Ii-keiser (1573-1619) dateer. In Nederland het dit bekend geraak as kraakporselein, so genoem na die Portugese skepe (kraak = caraque, 'n soort skip) waarmee die ware vervoer is en wat in 1604 deur die Nederlanders buitgemaak is. Hierna het die Verenigde Oos-Indiese Kompanjie (VOC) self die invoer behartig.

Tsjing-dinastie

Wu Shuang Pu dekor met Ban Chao (32-102), Xianfeng tydperk (1850-1861)

In die Weste was die Kang-si-porselein baie gewild, en dit het sy naam gekry van Kang-si (1662-1722), die tweede keiser van die Tsjing-dinastie (1636-1911). Dit was suiwer wit met helderblou beskilderinge. Groot hoeveelhede hiervan is na Europa uitgevoer. Net so gewild, veral gedurende die 18e eeu, was die porselein wat met verskillende kleure beskilder is en later Franse benaminge gekry het, afhangende van die belangrikste kleur in die beskildering. So was daar die famille rose (ligrooi), die famille verte (groen) en die baie seldsame famille noire (swart).

Daar was ook suiwer wit porselein sonder enige beskildering, die blanc de Chine, en die porselein met gekleurde glasuur, bv. Goudgeel, koningsblou of donkerrooi. Behalwe die tipies Chinese porselein is daar ook die waarvoor spesiale opdragte ontvang is, die Chine de commande, wat beskilder is met Europese voorstellings soos portrette en stadswapens. Die meeste hiervan dateer uit die 18e eeu. Gedurende die 19e eeu het die porseleinbedryf in China vinnig agteruitgegaan as gevolg van verskeie rampe wat die land getref het. Sedertien was dit van geen noemenswaardige betekenis.

Navolging

Chinese porselein is in baie lande nagemaak. In Nederland, waar die vraag die aanbod oortref het, het veral die Delftse pottebakkers in die 17e en 18e eeu probeer om dit met hul erdewerk na te boots. Elders in Europa is eers in die 18e eeu daarmee begin, ook eers met erdewerk en later met egte porselein. In Japan is nabootsings spesiaal vir uitvoer na Europa gemaak.

Die Japanse Arita-porselein het later baie bekend geword. In Suid-Afrika het daar sedert die middel van die 20e eeu ʼn nuwe belangstelling gekom in die kuns om fyn porselein van hoë gehalte te vervaardig. By Blackheath naby Kaapstad en in Rosslyn by Pretoria is daar fabrieke wat besondere produkte lewer.

Versamelings

Waardevolle versamelings van Chinese porselein is in die Haagse Gemeentesentrum,, die Het Princessehof-museum in Leeuwarden en die Victoria and Albert-museum in Londen. Gedurende die bewind van die VOC is heelwat Chinese porselein in Suid-Afrika gebring. In die Nasionale Kultuurhistoriese en Opelug-meuseum in Pretoria is daar baie mooi voorbeelde van Chinese keramiek uit verskillende tydperke, terwyl daar in die Nasionale Kultuurhistoriese Museum in Kaapstad ook ʼn waardevolle versameling ten toon gestel word.