B.R. Buys
B.R. Buys (*10 April 1876, Albert –† April 1949) was ’n vroeë Afrikaanse skrywer uit die Eerste Afrikaanse Taalbeweging. Hoewel hy hoofsaaklik digkuns lewer vir Ons Klyntji, lewer hy sy beste werk met die twee novelles: ’n Haastige huwelik en Terug in lewe (beide onder skuilname geskryf). Hierdie novelles verskyn ook in Ons Klyntji.
Lewe en werk
wysigHerkoms en vroeë lewe
wysigBarend Rudolf Buys is op 10 April 1876 op die plaas Krompoort in die distrik Albert gebore. Sy ouers was Hendrik Jacobus Buys en Geertruida Louisa van Schalkwyk. Hy is ’n direkte afstammeling van die stamvader van die Buys-familie wat omstreeks 1720 uit Duitsland na die Kaap toe gekom het. Sy eerste onderwys ontvang hy van sy moeder met behulp van ’n spel- en leesboek en daarna in ’n privaat skool op ’n naburige plaas. Hierna gaan hy in 1888 na mnr. Philip Snyman se Vrye Christelike Skool op Burgersdorp en word in 1892 oorgeplaas na die Gereformeerde Teologiese Skool, waar hy in 1894 die Junior Sertifikaat-eksamen aflê. Weens geldgebrek gaan hy hierna na Aliwal-Noord, waar hy in 1895 matrikuleer. Dan word hy vanaf September 1895 onderwyser, terwyl hy steeds studeer en in 1897 ’n derdeklas-onderwyssertifikaat met lof behaal. In die begin van 1899 word hy onderwyser by ’n skool in die distrik Waterberg in Transvaal, waar hy met mej. De Beer getroud is. Hulle het ’n gelukkige huwelikslewe gehad tot tot sy in 1912 weens koors oorlede is.
Betrokkenheid by die Anglo-Boereoorlog
wysigMet die uitbreek van die Anglo-Boereoorlog sluit hy by die Boeremagte aan. Hy word in 1901 gevange geneem en na Bermuda gestuur as krygsgevangene. Ná die oorlog gee hy weer ’n jaar lank onderwys in Transvaal, waar hy en sy vrou in ’n tentwoning bly wat die onderwysdepartement verskaf. Ter wille van sy vrou se gesondheid, wat die ontberings van hierdie bestaan te veel gevind het, aanvaar hy dan ’n betrekking by die Paarl Drukpersmaatskappy (D.F. du Toit & Co). Hier word hy onderredakteur van Ons Klyntji en Di Patriot, maar die besigheid gaan in 1904 tot niet en hy gee weer onderwys, hierdie keer in die Vrystaat. Sy vrou sterf in 1912 en hy trou daarna weer, in 1913 met Maryna Elizabeth Levina van Zyl. ’n Dogter, Hester Susanna, word uit die huwelik gebore. Hierdie huwelik is nie gelukkig nie en sy vrou verlaat hom wanneer hy in armoede en werkloosheid verval.
Loopbaan in die onderwys
wysigHy is agtereenvolgens hoof van 27 staatskole op die platteland in al vier provinsies en onder al vier onderwysdepartemente en gee ook onderwys by ’n aantal privaatskole. Vanaf 1928 gaan dit baie sleg met hom, weens omstandighede buite sy beheer. Hy verloor sy onderwyspos en gee dan private onderwys, maar word in die depressie van 1933 gedwing om op die paaie te gaan werk met graaf en pik. Later woon hy in Johannesburg, waar hy vir nege maande by die Johannesburgse Stadsraad werk en sanitêre slote grawe. Hy word afgedank omdat hy kwansuis “te oud en swak” is vir die werk, waarna hy vir drie maande in ’n skoenfabriek werk, maar ook hierdie werk in September 1939 verloor. Hierna is hy werkloos tot met sy dood. In April 1949 is hy oorlede.
Skryfwerk
wysigSy eerste bydrae vir Ons Klyntji is in Julie 1897 met ’n oplossing van Bybelse raaisels, waarvoor hy in Augustus 1897 die eerste prys wen. S.J. du Toit skryf ook ’n prysvraag uit vir die beste lys tipies Afrikaanse woorde vir die samestelling van die Patriot-Woordeboek, waarvoor hy die eerste prys wen met 2224 woorde.
Digkuns
wysigSy letterkundige bydrae is verskeie versies wat veral in Ons Klyntji verskyn (sommige onder skuilname soos Barbu en Darius Bendolf). In November 1898 kry hy die tweede prys vir die beste geskiedkundige gedig met Dapper Dirkie Uys, waarin hy die geskiedkundige verhaal van hierdie Voortrekkerseun in verse van vyf reëls vertel. Dirkie gaan saam met sy pa, Piet Uys, op ’n strafekspedisie teen die Zoeloes wat die Voortrekkers in die laers vermoor het. In die geveg snel hy sy pa te hulp wanneer hy in die moeilikheid raak, maar Dirkie word ook in hierdie poging gedood.
In Junie 1898 maak hy ’n begin met Ons geskiedenis op rym, waarvan hy altesaam sewe hoofstukke lewer oor die eerste Portugese seevaarders soos Bartholomeüs Dias en Vasco da Gama se ontdekkingsreise langs die Suid-Afrikaanse kus.
Die laaste bydrae verskyn eers na die Anglo-Boereoorlog in Ons Klyntji van Desember 1905 en behandel die stigting van die Hollands-Oos-Indiese maatskappy, waarna die bydraes ophou. Onder die naam Darius Bendolf dig hy in Ons Klyntji van Mei 1903 oor Di mossi.
Oujaarsdag gedagtes verskyn in die uitgawe van Julie 1903 en hierin neem hy die vorige jaar (1902) in oënskou. Dit was die jaar wat begin het terwyl die oorlog nog aan die gang was, waarin vrede gesluit is en die volk hulle vryheid verloor het, met krygsgevangenes wat teruggekeer het na verwoeste plase en vrouens en kinders wat in die konsentrasiekampe gesterf het. Desnieteenstaande moet die toekoms met nuwe moed tegemoet gegaan word. Hy sit hierdie gedagtes voort in die volgende uitgawes, waarin hy onder andere die Afrikaanse volk op sy foute wys en hulle maan tot verbetering.
Ander gedigte van hom is Was hy een of sewe jaar? (Ons Klyntji Julie 1904), na aanleiding van die ouderdom van hierdie tydskrif wat op 29 Februarie 1896 gestig is en dus slegs een keer elke skrikkeljaar verjaar, met 1900 wat nie ’n skrikkeljaar was nie; ’n Teleurgestelde minnaar (Augustus 1904), ’n Smagtend blik (November 1904) en ’n vertaling van die Engelse gedig van W. Cowper, Myn moeders portret.
Novelles
wysigSy beste werk is egter die twee novelles ’n Haastige huwelik (onder die skuilnaam Barbu) en Terug in lewe (onder die skuilnaam Darius Bendolf), wat eweneens in Ons Klyntji verskyn het. Dit is romantiese verhale vol toevallighede en onwaarskynlikhede, maar so spannend dat lesers van die tydskrif nie kon wag vir die volgende uitgawe om uit te vind wat gebeur nie. In die gees van die verhale van die tyd is die karakterisering ook gebrekkig, met ’n opperste held wat teen ’n skurk stry om die liefde van die engelagtige nooi, met natuurlik die held wat eindelik oorwin. ’n Haastige huwelik word later apart uitgegee. Terug in lewe toon groot verbetering op sy eerste roman, veral ook wat die karakterisering betref. Die fabels van Aesopus vertaal hy uit die Engels en hy maak ook ’n begin met Ben Bos syn kaskenades (Ons Klyntji Oktober 1904), waarin hy kostelike verhaaltjies vertel.
Publikasies
wysig| Jaar | Publikasies |
|---|---|
| 1905 | ’n Haastige huwelik |
Bronnelys
wysigBoeke
wysig- Bouwer, Alba. Afrikaans 100. Tafelberg-Uitgewers Bpk. Kaapstad Eerste uitgawe 1975
- Dekker, G. Afrikaanse Literatuurgeskiedenis. Nasou Beperk Kaapstad Elfde druk 1970
- Kannemeyer, J.C. Geskiedenis van die Afrikaanse literatuur 1. Academica, Pretoria en Kaapstad Tweede druk 1984
- Nienaber, P.J. Eerste sooie. Perskor-Uitgewery Johannesburg Eerste uitgawe Eerste druk 1975
- Nienaber, P.J. Hier is ons skrywers! Afrikaanse Pers-Boekhandel Johannesburg Eerste uitgawe 1949
- Nienaber, P.J. Ons eerste digters. Nasionale Pers Bpk. Bloemfontein, Kaapstad en Port Elizabeth Tweede druk 1941
- Afrikaanse gedigte, byeenfersameld uit wat in di laaste 30 jaar ferskyn is, 1876-1906 Paarl Drukpers Maatskappy, Beperk - Mei 1906
Tydskrifte en koerante
wysig- Nienaber, P.J. Afrikaanse taalpionier ‘ontdek’: B.R. Buys. Die Brandwag, 27 Oktober 1939
Internet
wysig- Digitale Bibliotheek voor Nederlandse Letteren: http://www.dbnl.org/auteurs/auteur.php?id=buys018
- Geni: http://www.geni.com/people/Barend-Rudolph-Buys/6000000038498725042
- Genza: https://genza.org.za/index.php/en/herald-nw-genealogy-series/518-die-buyse
Ongepubliseerde dokumente
wysig- Nasionale Afrikaanse Letterkundige Museum en Navorsingsentrum (NALN) Bloemfontein. Buys, Barend Rudolph – Biografie.