ANG

EKOKRITISISMO
ETOMOLOHIYA,KAHULUGAN AT KALIGIRAN
NG EKOKRITISISMO

UNANG PANGKAT
ARALIN
1 Ang ekokritisismo ay isang kritikal na pag-
aaral at pagsusuri ng mga akda na nakatuon
sa mga isyu at tema ng kalikasan,
kapaligiran, at ekolohiya. Ito ay isang uri ng
pamamaraan sa pag-aaral ng panitikan na
naglalayong suriin ang mga akda mula sa
perspektiba ng kapaligiran at ang mga
implikasyon nito sa lipunan at kalikasan.
ARALIN 1 Ang salitang "ekokritisismo" ay binubuo
dalawang salita: "eko" na nangangahulugang
ng
kalikasan o kapaligiran, at "kritisismo" na
tumutukoy sa pagsusuri o pag-aaral ng isang
akda. Ang ekokritisismo ay naglalayong bigyan
ng diin ang mga isyu ng kapaligiran at
kalikasan sa pamamagitan ng pag-aaral ng
mga akda at paglalapat ng mga teorya at
konsepto mula sa ekolohiya at iba pang
ARALIN 1 Ang ekokritisismo ay nagsimula noong mga
dekada ng 1970 at 1980 bilang isang
reaksiyon sa mga isyu ng kapaligiran at
pagsisimula ng kamalayang pang-ekolohikal.
Ito ay naglalayong matalakay ang mga isyu
tulad ng pagkasira ng kalikasan, pagkawala
ng biodiversity, pagbabago ng klima, at iba
pang mga suliranin na nauugnay sa
kapaligiran. Sa pamamagitan ng
ARALIN 1 Sa kasalukuyan, ang ekokritisismo ay patuloy
na lumalago bilang isang sulating pang-
akademya at isang paraan ng pag-aaral ng
panitikan. Ito ay naglalayong maghatid ng
kamalayan at pag-unawa sa mga isyu ng
kapaligiran at kalikasan sa pamamagitan ng
pag-aaral ng mga akda at paglalapat ng
mga teorya mula sa ekolohiya, sosyolohiya,
at iba
ARALIN
1.1 Ang ekokritismo ay isang kritikal na teorya
na naglalayong suriin ang ugnayan ng tao sa
kalikasan at ang implikasyon nito sa kultura
at panitikan. Ito ay nagtataglay ng mga
batayang kaalaman mula sa mga disiplina
tulad ng ekolohiya, antropolohiya, at
panitikan.
Narito ang ilan sa mga batayang kaalaman
ARALIN
1.1
1. Ekolohiya - Ang ekolohiya ay ang pag-
aaral ng mga ugnayan sa pagitan ng mga
organismo at ang kanilang kapaligiran. Sa
konteksto ng
ekokritismo, ang ekolohiya ay nagbibigay
ng batayan para sa pag-unawa sa mga isyu
ng kalikasan at ang epekto nito sa mga
ARALIN
1.1
2. Antropolohiya - Ang antropolohiya ay
ang pag-aaral ng mga kultura at lipunan
ng mga
tao. Sa ekokritismo, ang antropolohiya ay
nagbibigay ng perspektiba sa kung paano
ang mga tao ay nakikipag-ugnayan sa
kalikasan at kung paano ito nakakaapekto sa
kanilang mga paniniwala at pag-uugali.
ARALIN
1.1
3. Panitikan - Ang panitikan ay isang
mahalagang sangay ng ekokritismo dahil
ito
ang sumasalamin sa mga karanasan at
pananaw ng mga tao sa kalikasan. Ang mga
akda na may temang kalikasan ay nagbibigay
ng mga pagsusuri at paglalarawan ng mga isyu
at karanasan sa kalikasan.
ARALIN
1.1 4. Kapaligiran at krisis sa kalikasan - Ang
ekokritismo ay naglalayong suriin ang mga
isyu
at krisis sa kalikasan tulad ng pagbabago
ng klima, pagkasira ng mga ekosistema, at
pagkaubos ng mga likas na yaman. Ito ay
tumutulong sa pag-unawa sa mga hamon na
kinakaharap ng ating planeta at ang papel
ARALIN
1.1
5. Pagkilala sa interaksyon ng tao at
kalikasan - Ang ekokritismo ay
nagpapakita
ng ugnayan at interaksyon ng tao at
kalikasan. Ito ay nagbibigay-diin sa
kahalagahan ng pag-unawa sa mga
proseso ng kalikasan at ang epekto ng
mga pagbabago sa kalikasan sa mga tao.
ARALIN 1.1
Ang mga batayang kaalaman na ito ay
nagbibigay ng malalim na pang-unawa sa
ekokritismo at ang papel nito sa pag-aaral
ng ugnayan ng tao at kalikasan. Ito ay
nagbibigay ng mga tool at perspektiba sa
pag-analisa ng mga isyu ng kalikasan at ang
epekto nito sa kultura at panitikan.
ARALIN 1.2

BAGONG TEORYANG PAMPANITIKAN

ARALIN 1.2
Ang ekokiritisismo ay pinaikling anyo
ng Ecological Literary Criticism na
nagtatatanghal sa kalikasan hindi
lamang bilang teksto kundi isang
indibiduwal na may sariling entidad na
may malaking papel bilang
protagonista ng akda.
ARALIN 1.2
Ito ay mula sa mga salitang Greek na oikos
at kritos. Ayon kay Glotfelty and Fromm,
ang oikos ay nature o kalikasan na syang
pinakamalawak na tahanan, at ang kritos
ay ang arbiter of taste o tagapaghatol sa
kalidad at integridad o karangalan ng akda
na nagtataguyod sa kanilang diseminasyon.
ARALIN 1.2

Henry David Thoreau -isa sa mga

ekokritiko, at sinabi niyang kapag
ang tao ay nbigong matuto mula
sa kaniyang kalikasan, siya ay
hindi lubos na nabubuhay.
ARALIN
1.2 John Muir -isa sa ekokritiko mula sa
US; namumukod tangi ang kanyang
akdang My First Summer in the
Sierra.
Ang halagang ililahad ni Muir ay ang
pagkadismaya sa nangyari sa
kalikasan bunga ng paninirang dala
ARALIN 1.2

Ralph Waldo Emerson (1803-1882)

Maragarett Fuller (1810-1850) -Si
Emerson, ang kanyang aklat ay may
pamahat na Nature. Si Fuller naman
ay may pamagat sa kanyang akdang
Summer on the Lakes.
ARALIN
1.2 Aktibong Tagapagtaguyod ng
Ekokiritisismo
• Jonathan Bate
• Lawrence Coup
• Richard Kerridge
• Greg Garrard
• Terry Gifford
ARALIN
2

UGNAYAN NG EKOKRITISISMO
SA IBA'T IBANG LARANGAN
ARALIN 2

Ang panitikan ay repleksiyon ng isang

lipunan. Karaniwan nang tumatalakay
ito sa mga nagaganap at sa mga
maaari pang maganap sa isang
komunidad.
ARALIN 2
Ayon kay Honorio Azarias (Panganiban,1987).
"Ang panitikan ay pagpapahayag ng mga
damdamin ng tao sa lalong pinakamarangal na
paraan hinggil sa lipunan at pamahalaan, at
sa kaugnayan ng kaluluwa sa Bathalang
Lumikha".
Ito ay umaayon sa prinsipyo ni Horace(c.13.
B.G., Ars Poetica, Epistula ad Pisones).
ARALIN 2

Ang mga katangiang ito ay hindi rin

nawawala sa mga akdang likha at
ipinapalaganap nang oral o pasalin-dila. Ang
mga akdang nag-ugat sa kanunu-nunuan at
nanatiling buhay sa bagong salinlahi na
nagtataglay ng mga kaalaman at kariktan na
kailangan ng lipunan sa patuloy na
pakikipamuhay sa mundo.
ARALIN
2.1

EKOKRITISISMO AT
KULTURAL-
ANTROPOLOHIYA
ARALIN 2.1
Ayon kay Horace (c.13 B.C., Arts Poetica ad
Pisones), ang Panitikan ay may layuning mag-aliw
at magturo. Nagsisilbing daan ang kasiyahang
dulot ng panitikan sa lipunan sa pakikipag-
ugnayan ng tao sa Maykapal samantalang ang
kaalamang dulot ng akda ay maging ng tao sa
kanyang pakikipag- ugnayan sa kapwa at
kanyang kapaligiran sa
ARALIN 2.1
Masasalamin sa maraming panitikang lumaganap sa
tradisyong pasulat maging sa tradisyong oral kung
paano nakikipag-ugnayan ang mga tao sa lipunan o
kapaligiran.
Sinusuri ang ugnayan ng tao at kalikasan na naging
bahagi ng panitikan sa lente ng ekokritisismo. Ang
mga tema ng pagbubunyi ng kalikasan at pagbibigay-
babala ng mga panganib sa kalikasan na mababanaag
ARALIN 2.1
Ito ay sa kadahilanang, ang pagsusuring
gamit ang ekokritisismo, pag-aaral ng
kultura at antropolohiya at iba pang
teoryang pampanitikan ay
interdisiplinaryo at higit na mas malalim
ang pagpapakahulugan sa mga akdang
pampanitikan na pumapaksa sa kalikasan.
ARALIN
2.2

INTERKONEKSYON NG
KALIKASAN AT
KULTURA
ARALIN 2.2

Magkabuhol ang kalikasan at kultura na

ibinbandila sa mga akdang
pampanitikan.
Tuon ng ekokritisismo ang
interkoneksyon sa pagitan ng kalikasan
at kultura, particular na sa kultural na
artifacts na wika at panitikan.
ARALIN 2.2

Ayon kay Glotfelty (1994),as a critical

stance, ecocritism has one foot in
literature and the other on land; as a
theoretical discourse, it negotiates
between the human and the nonhuman.
ARALIN 2.2
Ang kultura ng lipunan ay masasalamin kung
paano sila nakikipag-ugnayan sa kapwa-tao at sa
mga hindi tao o ng kalikasan sa mga panitikan.
Masusuri mula sa panitikan gamit ang metapora
ng wika, kung anong ugnayan ang namayani sa tao
at ng kalikasan, kung ito’y kanyang ipinagbunyi o
di kaya’y kanyang sinisira at/o isinasapanganib.
ARALIN 2.2

Sa lente ng ekokritisimo, hindi maiiwasang

matatalakay din ang siyensya ng ekolohiya; at ang
kulturang namayani sa lugar na mapapansin sa
mga akda bilang tugon ng panitikan sa kalikasan
bilang aktoe ng alinmang akda.
ARALIN
2.3

EKOKRITISISMO
AT
SOSYOLOHIYA
ARALIN 2.3

Ekokritisismo-nanggaling sa dalawang
salitang “ekolohiya” at
“kritisismo”.Ekolohiya–tawag sa pag-
aaral ng ugnayan o interaksiyon sa
pagitan ng mga hayop, halaman at ng
kalikasan.
ARALIN 2.3

Kritisismo–teknikal na katumbas ng
mgasalitang “puna”, “saloobin”, o
“persepsyon” na pawang bunga ng
maaghamna pagsusuri ng mga bagay-bagay
sa paligid.-isang interdisiplinaryong
larangan ng makaagham na pagsulat ng
ARALIN 2.3

Propesor Cheryll Burgess Glotfelty–siya ang

unang nagtambal sa dalawang salitang
ekolohiya at kritisismo noong 1996 na
nagpapahalaga sa kaugnayan ng panitikan
at kalikasan.
ARALIN 2.3

sa taong 1996, kasama si Harold Fromm,

inilathala nila ang kauna-unahang
“Kalasikong Antolohiya ng mga
PiyesangPampanitikan” na may kaugnayan
sa ekolohiya.
ARALIN 2.3

sa taong 1996, kasama si Harold Fromm,

inilathala nila ang kauna-unahang
“Kalasikong Antolohiya ng mga
PiyesangPampanitikan” na may kaugnayan
sa ekolohiya.Ekokritisismo-bagong teorya ng
panitikan, kultura at kalikasan.
ARALIN 2.3

Ecopoetics-tambalang salita noon pang

1978 na binuo ni William Rueckert,
isang makata.-pinakinang sa larangang
ito ang walang katulad na paraluman
ng tula gamit ang mga elemento ng
kalikasan.
ARALIN 2.3
Kalikasan–ang lahat ng lupa, anyong tubig,
ang walang hanggang kalawakan sa
himpapawid kasali na ang mganabubuhay,
pinakamaliit man sa bawat sulok ng
kalikasan. Malaki ang kaugnayan nito sa
lipunan at kultura ng taoupang makamit natin
ang timbang na ekolohiya.
ARALIN 2.3

▪Hinuhubog ng kalikasan ang lipunan at

kultura ng tao. Sa parehong paraan,
hinuhubog
ng lipunan at kultura ang kalikasan.
ARALIN 2.3

▪Kung sisirain ng tao ang kalikasan,

kasama siya sa kasiraang iyon, kung aalagaan
niya ang
kalikasan, ginhawanaman mula sa
kalikasan ang kanyang
mararanasan.
ARALIN
2.4

EKOKRITISISMO AT
ARALING
PANLIPUNAN
ARALIN 2.4

Sa pag-aaral ng pampanitikan, ang

ekokritisismo ay nagbibigay-diin sa mga
isyu ng kalikasan, kapaligiran, at ekolohiya,
at naglalayong makabuo ng mas malalim na
pang-unawa sa kung paano kinikilala at
iniuugma ng mga akda ang mga aspetong
ARALIN 2.4

Sa pangkalahatan, ang ekokritisismo ay

isang diskursong pang-akademiko na
nag-uugma ng mga aspeto ng
pampanitikan at ekolohiya upang
mapalaganap ang kamalayan sa mga
isyu ng kalikasan at pagpapahalaga rito.
ARALIN
2.5

KALIKASAN BILANG
PROTAGONISTA SA MGA
AKDANG PANITIKAN
ARALIN 2.5

• Karaniwan nang binabasa ang

panitikan na nagtatanghal ng tao
bilang sentro o
pokus ng mga akdang pampanitikan.
• Anthropocentric.
ARALIN 2.5

• "The Cosmopolitanization of
Childhood: Eco-knowledge in
Children's Eco-
Edutainment,"

• "Literature as cultural
ARALIN
2.6

ANG EKOKRITISISMO SA
PAGDALUMAT NG PANATIKAN
ARALIN 2.6

Ekokritisismo • Ang salitang

ekokritisismo ay nagmula sa salitang
Greek na “Eco-oikos (House-mundo)
at “Critic-kritis (judge)” na kapag
pinagsama ay nangangahulugang
“house judge”.
ARALIN 2.6

•Sa ekokritisismo ay mabibigyan ng

bagong pakahulugan ang lugar,
tagpuan,
at kapaligiran.
ARALIN 2.6
•Sa ekokritisismo ay mabibigyan ng
bagong pakahulugan ang lugar,
tagpuan,
at kapaligiran. Ecocriticism - Isang
kilusang naisilang bilang reaksyon
sa hindi etikal at mapang-abusong
ARALIN 2.6
Ayon kay Mishra • Ang pag-aaral sa
panitikan na nakatuon sa kapaligiran ay
magdudulot ng ekolohikal na literasi na
sa proseso ng pagbababasa ay magtamo
ng kamalayang pang-ekolohiya at
matutong magpahalaga sa inang
ARALIN 2.6

Edukasyon • Ang edukasyon ay may

malaking papel sa pagkakaroon ng eco-
literacy kung saan ang panitikan ang
siyang nangungunang aralin sa larangan ng
batayang edukasyon.
ARALIN 2.6

Ayon kay Chua • Tula ang siyang naging

pokus ng kanyang pagsusuri,isang genre
na maaring magkaroon ng malaking
kontibusyon sa eko-litirasi ng bayan at
mamamayan.
ARALIN 2.6
Ayon kay Santiago: • “ Ang babae sa mga
Piling Akdang Pampanitikang Pilipino: isang
Feministang Kritisismo”. - Pinapakita dito ang
ugnayang ng kababaihan at ang kalikasan kung
saan ang pang-aabuso samga kalikasan ay
hawig sa pagsasamantalang nararanasan ng
mga kababaihan.
ARALIN 2.6

Ayon kay Santos

•Isang malaking tulong sa pagsusuri sa mga
panitikang-bayan ang mga konseptong
ekofeminismo na naniniwlang magkaugnay
ang pang-aabuso sa mga babaeat kalikasan.
ARALIN 2.6

Rawit-dawit - Isang panitikan ng

Bikol kung saan isaang panitikan sa
mga nangungunang aralin
salarangan ng batayang edukasyon.
WIKA NG
EKOLOHIYA

ARALIN
 Sinasabing, malaki ang naging tungkulin ng
wika sa kapaligiran. Sapagkat, wika ang
maituturing na pinakamahalagang sangkap at
ugnayan sa pakikipagkapwa-tao. Malaki ang
tungkulin nito sa pakikipag-unawaan at
pakikisalamuha ng tao sa kanyang tahanan,
paaralan, pamayanan at lipunan (Hufana et al.
2018).
 Ipinaliwanag naman ni Dobie (2012),
ekokritisismo ang tawag sa pag-aaral ng
panitikan at kapaligirang mula sa
interdisiplinaryong pananaw na kung saan,
ipinagsama-sama ang lahat ng mga agham
para pag-aaralan at susuriin ang
kapaligiran
 at magpapalitan ng kaisipan sa posibleng
solusyon upang maitama ang sitwasyong
pangkapaligiran sa kasalukuyan. Sa lagay na ito,
ang halaga ng ekolohiya sa panitikan ay hindi
lamang umiiral bilang bahagi ng
interdisiplinaryong prinsipyo sapagkat
umaalingawngaw rin ito sa disiplina ng pag-aaral
ng wika.
 Ipahiwatig nito. HIGAONON: WIKANG
KAKAMBAL NG KALIKASAN Ang salitang
Higaonon ayon kay Levita (1996), ay
galing sa salitang “gaon” na ang ibig
sabihin ay “bundok”. Sa pinaikling
salita ito ay “taong-bundok” o “taong
tagabundok”.
ARALIN 3
Nagmula sa tatlong mahahalagang kataga
ang pangalan ng pangkat – higa (buhay),
gaon (bundok) at onon (tao) ayon sa
UNAHI
Mindanao.
ARALIN
Sa ibang banda naman, ang higa ay binukid
na salita na may kahulugang
“pinagkukutaan” at ang non naman ay
taguri sa “taong taga-itaas” ayon sa papel
ni Tangian (2010). a. )

ARALIN 3
 Sa ibang banda naman, ang higa ay binukid na
salita na may kahulugang “pinagkukutaan” at ang
non naman ay taguri sa “taong taga-itaas” ayon sa
papel ni Tangian (2010). a. ) Lumad Lumad ang
taguri sa isang taong “isinilang at nabuhay sa
iisang lugar”.
Ang pangkat ng Higaonon ay bahagi ng 18 pangkat
na etnolinggwistikong Mindanaon at hindi naging
Islam.
 Ang mga Higaonon ay binubo ng walong pangkat
na nasa mga lugar ng Bukidnon, Misamis Oriental,
Agusan del Norte, Agusan del Sur at Lanao. b.)
Wika ng Kapayapaan Sa tuwing binabanggit ang
wikang Higaonon, ang sinuman sa kanila ay
palaging inaalala ang mga nakaukit na kataga sa
salasila (batas ng
pangkat),
 Ang “Bungkatol Ha Bulawan Daw Nang Ka Tasa
Ha Lana” na pinakamataas na tunguhin ng bawat
katutubo sa lahing ito. Ito ay nagpapahalaga sa
kanilang pagkakaisa at kapayapaan. Ang pag-ibig
at pagpapahalaga sa kapwa ang isinasaad sa
bawat titik nito upang makamit ang katahimikan
at masayang buhay. Maihahambing ito sa Bibliya
ng mga Kristiyano.
HIGAONON: WIKANG
KAKAMBAL NG
KALIKASAN
ARALIN
HIGAONON- Ayon Kay Levita 1996 UNAHI
Mindanao - Higa, Goan, at onon
Sa papel ni Tangian (2010), Ang
higa ay salitang binukid Ang non
naman at taguri "Pinagkukutaan
ng mga taong taga-taas."

ARALIN
LUMAD ang taguri sa isang taong "isinilang
at nabuhay sa iisang lugar"
(grown in place). May humigit-
kumulang 400,00 ang populasyon
ng Higaonon sa kasalukuyan at
nahahati parin sila sa tatlong
kategorya. Ano ano ang mga ito?

ARALIN
Ayon sa kasaysayan, nakapalibot sa walong
malalaking ilog ang mga
pamayanan ng indihenos na
liping ito. Nakatala sa kanilang
katutubong panitikang Dasang
(da-sang).

ARALIN
 WIKA NG KAPAYAPAAN
"Bungkatol Ha Bulawan Daw Nang Ka Tasa
Ha Lana."
Nagpapahalaga ito sa pagkakaisa at
kapayapaan.

ARALIN
1. Impakatugol intugon na Hadi ug lidason sang
pamalihi- makagaba.
2. Hadi yo ag lidasa alan na intugon.
3. Hadi ka lumalabaw.
4. Hadi nog ilingi so duma.
5. Hadi kag kasina.

ARALIN
6. Manayo ka ag ila ka.
7. Palangga-a no sa mga duma no.
8. Manging kauyagin kaw Ho maayad.
9. Miglupung kaw/ mig-iling kaw.
10. Paliman kaw alan ing-ila Ho Magbabaya.

ARALIN
 Daigdig ng Pangkat
Sa pananaw ng isang Higaonon, ang lupa ay
hindi maaring bilhin o ipagbili sapagkat
pag-aari ito ni Magbabaya.
Ganito ang sinabi ng isang lumad
sa "Kumperesiya sa Pananampalataya
ng mga Indihenos" :
ARALIN
Likha ni Magbabaya ang kalikasan na
kinabibilangan ng mga bundok,
punungkahoy, mga bata, ilog at lahat ng
buhay sa paligid. Bawat desisyon kaugnay
rito ay kailangang isangguni sa kalikasan sa
patnubay ng mga ispiritu upang magkaroon
tayo ng palagiang kapayapaan.

ARALIN
Dumanas ng iba-ibang karanasang pangkasaysayan
ang wikang Higaonon na naging sanhi ng
pagbabago sa alpabeto tulad ng sumusunod:

Ang alpabetong Higaonon ay kinabibilangan ng

20 grapema. May 22 itong tunog o ponema:
anim na patinig at 16 katinig.

ARALIN
Dumanas ng iba-ibang karanasang pangkasaysayan
ang wikang Higaonon na naging sanhi ng
pagbabago sa alpabeto tulad ng sumusunod:

Ang alpabetong Higaonon ay kinabibilangan ng

20 grapema. May 22 itong tunog o ponema:
anim na patinig at 16 katinig.

ARALIN
Agil-il
Agulanga
Agutay
Alumo
Ambubunaw
Apo
Apusaw

ARALIN
Anibung
Bagani
Bagyang
Bakusan
Baloy
Binaki
Binakion
Bito
ARALIN
Buuy
Gitamod
Ilian
Iligan
Ipuan
Kaamulan
Kapu-un
Kaya-kaya
ARALIN
Kolubi
Kumba
Lab-o
Limbay
Liyang
Lugimit
Magmana-u
Manggad
ARALIN
Manlulunda sa
Kinaiyahan
Okay
Padedeng
Pagbaton-baton
Pait-pait
Pulot
Sudsod
ARALIN
Sudsud
Tagabito
Tagaliyang
Tangkul

ARALIN