1945-1960,

1960-1970,
1970-1990

онууд дахь нийгмийн ажлын онол-арга зүйн

онцлог ба хөгжил
 “Нийгмийн ажилтан - үйлчлүүлэгч хоорондын
Ф.Бистек харилцаа нь эцсийн дүндээ үйлчлүүлэгчийг өөрийгөө
“Нийгмийн зохион байгуулахад сургах, хөгжүүлэх туслахад
чиглэсэн “динамик интерактив” систем юм.
ажилтан, Ф.Бистек, “Нийгмийн ажилтан -Үйлчлүүлэгч”
үйлчлүүлэгч хоорондын харилцан үйлдлийн үндсэн 7-н зарчим:
хоорондын
харилцан 1. Асуудлыг хувь хүнчлэх –Individualization
2. Мэдрэмжийг ил тод илэрхийлэх- Purposeful
үйлдлийн expression of feeling
судалгаа-1957”, 3. Үйлчлүүлэгчийн сэтгэл хөдлөлийн хяналт -
[Felix Biestek Controlled emotional involvement
1912-1994 ] 4. Хүндэтгэх, хүлээн зөвшөөрөх- Acceptance
5. Үл шүүх хандлага -Nonjudgmental attitude
6. Сэдэлжүүлэх, бие даах чадварыг хөгжүүлэх- Client
self-determination
7. Нууцыг хадгалах- Confidentiality
 • Individualization : The recognition of each client as a unique individual. It is based on the need and the
right of each human being to be treated as an individual and not just as a typical member of a category or
group.
• Purposeful expression of feeling : The recognition of the client's need to express his feelings freely,
especially his negative feelings. The worker listens purposefully, neither discouraging nor condemning the
expression of these feelings. To deny a client the opportunity to express his feelings, his fears, his hopes,
his hostility, etc. is a refusal to deal with the total person. In social work, it is believed that every problem or
request for help has an emotional component, and that the client has a need and right to express it.

Biestek’s 7-
• Controlled emotional involvement : The worker's sensitivity to the client's feelings, an understanding of
the meaning of these feelings, and a purposeful, appropriate response. The worker's response is not only
verbal; it is also nonverbal. The worker becomes “involved” emotionally by sensing and responding to
feelings. The involvement is “controlled” by the self-discipline of the worker, the purpose of the case, and

Principles of
other factors. This principle is one of the key principles in social work
• Acceptance: The worker perceives and deals with the client as he really is, including his strengths and
weaknesses, his positive and negative feelings, his constructive and destructive attitudes and behaviour,

Social
while maintaining and communicating a sense of the client's innate dignity and personal worth. Acceptance
does not mean approval. The object of acceptance is not “the good”, but “the real”. The acceptance, which
the client perceives, permits him to reveal himself fully, without damage to his sense of dignity.

Casework
• Nonjudgmental attitude: The non-judgmental attitude is based on the belief that social work does not
include assigning guilt or innocence. If the client fears blame and judgment, he will not talk about himself.
Not only blame, but also praise and approval, are examples of a judgmental attitude. Blame and praise may
have the same effect on a client: to hide a part of himself so as not to be judged.
• Client self-determination : The recognition of the right and the need of the client to have freedom in
making his own choices and decisions in the social work process. The worker does not take responsibility
for the client, does not persuade in a controlling way, and does not manipulate the client to make decisions
to conform to the worker's preferences. (The client's right to self-determination may be limited by the client's
capacity for decision-making, by civil and moral law, and by the function of the agency).
• Confidentiality: Confidentiality is the preservation of private information concerning the client, which is
disclosed within the professional relationship, or is received from other sources in the course of working with
a client. (The client's right to confidentiality is not absolute. There are situations in which another right or
duty is greater than the client's right to confidentiality).
 • 1912–1994) was an American priest and professor who made significant
contributions to the field of social work during its period of expansion
following World War II.
• The participation of fathers in treatment at the Child Center,
Typoskript der Master Thesis, 1949
• The principle of client self-determination in social casework,
Felix Dissertation, Washington, D.C. 1951
• The Non-judgmental Attitude, in: Families in Society: The
Biestek Journal of Contemporary Social Services, Jahrgang 34
(1953), Heft 6, S. 235–239
• Wesen und Grundsätze der helfenden Beziehung in der
sozialen Einzelhilfe, (Original: The Casework Relationship,
Loyola University Press, 1957), Freiburg: Lambertus 1968, 
ISBN 978-3-7841-0034-0 (5. Auflage 1977)
• I cinque metodi del servizio sociale di Felix Biestek,
Malpiero 1960
• Client Self-Determination in Social Work, 1978, 
ISBN 978-0-8294-0275-9.
Х. Перлман - Helen Harris Perlman ‘problem solving
approach’

Х. Перлман диагностик болон функциональ хандлагуудыг синтезлэх

замаар хувь хүнтэй ажиллах шинэ загварыг боловруулан “асуудлыг
шийдвэрлэх арга” хэмээн тодорхойлж нийгмийн ажлын практикт
нэвтрүүлсэн.
•Перлманы үзлээр туслалцааны үйл явц нь тусламж дэмжлэг
үзүүлэх болон хүний дотоод нөөцийг ашиглах үндсэн бүрдэлтэй.
•Үйлчлүүлэгчийн хэрэгцээ шаардлагыг үндэслэн түүнд тулгараад буй
асуудлыг шийдвэрлэхдээ үйлчлүүлэгчийн сэдэл, үйл ажиллагааны
чадварыг дэмжин хөгжүүлэх, бие хүнийх нь нөөцийг өргөжүүлэн
тэлэх нь онцгой ач холбогдолтой.
•Тэрээр өөрийн санал болгож буй онол, загварын түлхүүр ойлголтуудыг:
4P-ийн онол: байр суурь, асуудал, үйл явц, нөөц бололцоо зэргээр дамжуулан
томъёолсон.
Helen Harris Perlman – “4- P”
‘Position, Problem, Process, Potential’
•Position - байр суурь - асуудлыг рациональчлах
(нийгмийн ажилтан үйлчлүүлэгчтэй хамтран асуудал чухам
юунд оршиж байгаа, ямар арга хэмжээ авах хэрэгтэй,
чухам яагаад энэ замыг сонгох нь зүйтэйг тодорхойлох)

• Problem - асуудал хэмээх ойлголтын дор тэрээр хувь хүн өөрийн

бодит хэрэгцээгээ бие даан шийдвэрлэж чадахгүй улмаас
нийгмийн үүргээ гүйцэтгэхэд нь хүндрэл учрах нөхцөл байдал.
•Process - үйл явц гэдэг нь үйл ажиллагааны дэс
дараалсан, дахин давтагдах загварын тусламжтайгаар
үйлчлүүлэгчийн асуудлыг шаардлагатай чиглэл рүү нь
хандуулах. Энэхүү үйл явц нь:
• Сөрөг энергийг гадагшлуулах, санаа зовинолыг
намжаах,
• Нийгмийн дэмжлэг туслалцаа, халамжийг хүлээн
авах эерэг сэдлийг төрүүлэх
• Эмоциональ сэтгэл хөдлөлөө хуваалцах, сэтгэлзүйн
хаалтыг арилгах
•Potential - Нийгмийн ажилтан, үйлчлүүлэгч хамтран
тулгараад буй асуудлыг үр өгөөжтэйгөөр шийдвэрлэхэд
хэрэгцээтэй нөөц бололцоог илрүүлэх, ашиглах
1961-1970-аад оны нийгмийн ажлын онолууд

Хязгаарлагдмал утгаараа,
нийгмийн энэхүү
Нийгмийн ажил нь улс
Тухайлбал: Германд өвөрмөц системд
орнуудын нийгэм эдийн
нийгмийн ажил нь идэвхгүй оролцдог бус
засаг, нийгэм хүн ам
өргөн утгаараа харин идэвхтэй
зүйн онцлогтой
нийгмийн ажил хамтран ажилладаг,
холбоотойгоор өвөрмөц
үйлчилгээг эрхэлдэг нийгмийн бодлого үзэл
нийгмийн хамгааллын
төрийн ба хувийн санааг нийгмийн орон
систем болон хөгжиж,
(privat), албад зайд хэрэгжүүлэхэд
онол арга зүйн тэргүүлэх
байгууллагуудын үйл хүчин зүтгэдэг,
чиг баримжаагаараа
ажиллагаа нийгмийн нийгмийн олон талт
ялгагдан, тэр
үүрэг хариуцлага, асуудлыг шийдвэрлэхэд
чинээгээрээ бүтцийн
нийгмийн удирдлагын чухал үүрэг гүйцэтгэдэг
төлөвшил, онол арга зүйн
формаль бүтцүүдийг хувийн, сайн дурын,
чиг хандлагын ялгарал
хамардаг. орон нутгийн
бүрэлдсэн.
байгууллага, холбоо
нийгэмлэгийг ойлгодог.
НА-ын онол-арга зүйн бүтэцчилэл
структурализм
1960-70 аад оноос
• Нийгмийн ажил үйлчилгээ, туслалцааг зөвхөн хувь хүнд туслах чиглэлд хандуулах
бус харин ч түүнийг нийгмийн бүлгийн хүрээнд үйл ажиллагаа явуулдаг “нийгэм
сурганы” үзэл баримтлалд түшиглэх тодорхой зорилго,
судлагдахуунтай институтчилагдсан, нэгдмэл нийгмийн бодлоготой холбох асуудал
чухалчлагдах болсон.
• Диагностик болон эмчилгээний аргууд нь терапи буюу төрөл бүрийн сэргээн
заслын, нөхөн сэргээх аргуудаар дамжин нийгмийн үйлчилгээний хэрэглээнд
нэвтэрч эхэлсэн.
• Түүнчлэн богино хугацааны эрчимжүүлсэн, хямралт нөхцөл дэх оролцоо нь удаан
хугацааны системтэй, дэс дараатай аргуудыг хосолмол байдлаар нэвтрүүлэх
чиглэлээр олон тооны туршилт судалгааны үр дүнгүүд хэвлэгдэн гарсан.

Дүгнэж хэлбэл нийгмийн ажил нь илүү бүтэцчилэгдсэн шинжийг

агуулах болжээ.
 АНУ-ын нийгмийн ажлын онолын 3-н чиглэл

1. Уламжлалт аргуудын онолыг боловсронгуй болгон хөгжүүлэх

2. Онол практикийн нэгдмэл системийг хөгжүүлэх
3. Өвөрмөц онцлог бүхий девиант бүлгүүдтэй ажиллах тусгай хандлагуудыг бий болгон
хөгжүүлэх.

Америкийн судлаач Ф.Холлис, Р.Смолли зэрэг төлөөлөгчид диагностик функциональ

хандлагуудыг хөгжүүлэхийн зэрэгцээ “ижилсэх үйл явц” (Identitiy) үзэл
баримтлалыг дэвшүүлэн, түүний цөм арга зүй нь системийн онол, харилцааны
онол хэмээн тодорхойлсон.

Дээрх хандлага нь нөхцөл байдлыг үнэлж дүгнэх, тухайлсан нөхцөл дэх бие хүн,
үйл явц, харилцаа холбоо, интервенц хэмээх үндсэн 5-н онолын үзэл
баримтлалуудаас бүрдэнэ хэмээн үзсэн.
Энэхүү онолын давуу тал нь зөвхөн хувь хүнтэй ажиллахад хэрэглээд зогсохгүй
бүлэг, нийтлэгтэй ажиллахад тохиромжтойд оршдог.
Konopka, G. (1963), Social Group Work :

Дж.Конопка, Х.Нортен, М.Росс, Х.Перлман зэрэг эрдэмтэд нийгмийн ажлын бүхий л арга
хэлбэрүүдийн практик чиг баримжааг боловсруулахад анхаарлаа хандуулах
болсон. /Hollis, 1964; Perlman 1957; Wood’s and Hollis, 1990/.
Үүний тулд эдүгээ хүртэл нэгэнт хүлээн зөвшөөрөгдсөн онолууд тэдгээрийн практик
хэрэглээ, онолын үндэслэлүүдийн харьцуулсан анализыг хийсэн байна

• Нийгмийн туслалцаа үзүүлэх үйл явцын хүрээнд эмчилгээ оношлогоо, үнэлгээ, интервенц
зэрэг ойлголтуудыг хэрхэн хэрэглэх, нийгмийн практикттай уялдуулах асуудлыг тусгайлан
тодорхойлсон.
• Үүний тулд мэргэжлийн нийгмийн ажилтнууд энэ дадлыг эзэмших, арга барилд суралцах
зайлшгүй шаардлага бий болно. Энэ үүднээсээ ч мэргэжлийн нийгмийн ажлын чиг үүрэг,
мэргэжлийн чмг баримжаа ба үнэлгээ, интервенц буюу нөлөөллийн үйл ажиллагаа, асуудлыг
хувь хүнчлэх процесс зэрэг ойлголтуудыг тодорхойлсон.
Энэ үеэс л нийгмийн ажлын онол, практикийн “интегратив” хандлага хэрэглээнд орох арга
зүйн шинэ нөхцөл үндэслэл бүрдэж чадсан.
  Онол арга гол Онолын
 
Он Үндэслэгч
зүй төлөөлөгч мөн чанар
       
Ганцаар- Хүүхэд ахуйн хямрал, тодорхой
1920 З.Фройд тохиолдлыг М.Ричмонд
чилсан
оношлох, шинжлэх
      Хувьсан өөрчлөгдөх чадварт түшиглэн  
1930 Функцио- О.Ранк Дж.Тафт
наль туслалцааг үйл явц гэж үзэх

       
Парсонс, Функц, дисфункц, бүлгийн эв
1950 Бүлгийн нэгдэл, зөвшилцөл М.Росс
Мертон

     
Асуудал В.Джеймс, Үйл ажиллагааны прагматик шинж,  
1959 сэдэл, чадвар, нөөц Х.Перлман
шийдвэрлэх М.Фоллет
       
1960 Зуучлах Д.Мид Нийгмийн харилцан үйлдэл В.Шульман
  Нийгмийн Х.Селье “Би” концепцийн
 
1965 П.Каплан
эмчилгээний Х.Парад хувьсал
     
Тухайлсан асуудалд   Богино хугацааны
1970 төвлөрөх Л.Эпштейн
эрчимжсэн нөлөөлөл
  Гэр бүлийн
  Харилцаа, холбоо,
 
1975 П.Алто П.Ватц
засал нөлөөлөл
 Нийгмийн ажлын онолын хөгжлийн цаашдын
чиг баримжаалал нь доорх үндсэн хандлагуудаар
хөгжиж эхэлсэн.
1970-1990 • Хувь хүнтэй ажиллах онолууд
онууд дахь • Бүлэгтэй ажиллах онолууд
нийгмийн • Олон нийттэй ажиллах онолууд
• Нийгмийн удирдлага төлөвлөлтийн онолууд.
ажлын  
онолын
асуудлууд Нийгмийн ажлын онолын парадигмын энэхүү үе шатны
онцлог нь шинжлэх ухааны онол, арга зүйн чиглэлүүд нь
тухайн улс үндэстний онцлог, онол практикийн хослол,
нийгмийн үйлчилгээний дэд бүтцүүдтэй холбоотойгоор
мэргэших эхлэл болсон.
 Нийгмийн ажлын онол-арга зүйн бүтэц

Фокус 1 Фокус 2
Хувь хүн Нийгмийн бүтэцчлэл

Бие хүн
Био-Психо-Социаль
Нийгмийн хүрээлэл
Асуудлууд

Мэргэжлийн
нийгмийн ажил
Үйлчлүүлэгчид шууд нөлөөлөх нь Үйлчлүүлэгчид шууд бусаар нөлөөлөх
/Нийгэм сэтгэл зүйн зөвлөгөө засал/ нь /Дэд бүсийн туслалцаа олон
нийттэй ажиллах/
 Бүлэг, олон нийттэй ажиллах,
системийн арга зүй
1970-аад оноос эхлэн ниймийн ажил үйлчилгээний “хамтрах” олон
нийтэд чиглэсэн онол-арга зүй хүчтэй хөгжиж эхэлсэн.
Нийгмийн ажилтан, үйлчлүүлэгч хоорондын харилцаа холбоо,
туслалцаа дэмжлэгийн үндсэн нөхцөл нь үйлчлүүлэгчийн идэвхтэй байр
суурь, өөртөө туслах хүсэл зориг, хариуцлага нь хамтын ажиллагааны суурь
нөхцөл хэмээх үзэл баримтлалд суурилсан, бүлэг, олон нийт, хамт олны
идэвхтэй оролцоо чухалчлагдах болсон. Үйлчлүүлэгчийн хэрэгцээнд
нийцүүлэн нийгмийн ажлын үйлчилгээг системт байдлаар хүргэхдээ:

• Туслалцаа дэмжлэг шаардлагатай хүмүүст нээлттэй бүтцийг бий

болгох
• Зөвлөлгөө,туслалцааг үзүүлэхдээ үйлчлүүлэгчийн давуу талд суурилах
• Өөртөө туслах бүлгийн үйл ажиллагааг дэмжих
• Нөөцийг ашиглах
• Оролцооны стратеги
• Өдөр тутмын амьдрал, туршлагад баримжаалах
• Мэргэжлийнболон сайн дурын туслалцааны сүлжээний үзэл
баримтлалыг бий болгох
Өвөрмөц ба тусгай аргууд \1970-1990 \
• Энэ үеэс нийгмийн ажлын өвөрмөц ба тусгай хандлагууд
болох сэтгэцийн жүжиглэл (психодрам), нийгмийн
жүжиглэл (социодрам), бүлгийн засал (гештальт
терапи), тодорхой нөхцлөөс хамааран альтернатив
супервизийн үйл ажиллагаа нэвтэрч эхэлсэн.
• Хэт хувь хүн рүү хандсан чиг баримжаанаас халин
нийгмийн орон зайн системийн загварчлалыг ашиглах
•Нийгмийн ажлын өөрчлөлт нь үйлчлүүлэгч амьдралын
нөхцөл байдалд хүлцэнгүйгээр дасан зохицох бус харин
нийгмийн болон хувь хүний шинжээ хадгалан чөлөөлөгдөх
(эмансипаци) арга зүйн альтернатив хандлагууд хөгжсөн
•Түүнчлэн “Асуудлыг шийдвэрлэх ” , “ Нөлөөлөх ба
чадваржуулах”, “Оролцооны ”, “Үйлдлийн ” зэрэг
практик онолууд эрчимтэй нэвтэрч эхэлсэн.
•Үйлчлүүлэгчийн амьдралын нөхцөл байдлыг үйл
ажиллагааны хэмнэлтэй нь холбон идэвхжүүлэх
сэдэлжүүлэх, нийгмийн амьдралын орон зай дахь
үйлчилгээг үзүүлэхэд мэдээлэл харилцаа холбоо,
технологийн хөгжлийн нөлөөний цар хүрээ улам бүр өсөн
нэмэгдэж байна.
Нийгмийн ажлын хэрэглээний буюу прагматик чанар

М.Вебер нийгмийн ажлыг:

1. Нийгмийн тогтолцооны гажуудал, хариуцлагын үр дагавар

2. Нийгмийг тэнцвэржүүлэгч хүчин зүйл

3. Ойр дотныхондоо хандах нийгмийн байр суурийг төлөвшүүлэгч

4. Христийн шашны хэрэглээний онол

5. Ардчиллын тулгуур зарчмуудыг (хүн бүр тэгш эрхтэй байх, ялгаварлан гадуурхахгүй байх...) хангагч
прагматик хүчин зүйл хэмээн үзсэн байдаг.
Нийгмийн ажлын мэдлэгийн онол ба практик

Германы эрдэмтэн Латтке “Нийгмийн

ажлын мөн чанар, судлагдахуун, зорилго
нь нийгмийн шударга байдал, хүний
язгуур эрх, нийгмийн нягтралыг
тодорхойлдог ёс зүйн суурь зарчмуудад Нийгмийн ажлын онол-арга зүйн
(шударга ёс, эв нэгдэл...) үндэслэх ёстой интегратив шинж нь нийгмийн
хэмээн тодорхойлсон. туслалцааны парадигм, тухайн улс орны
• Нийгмийн туслалцааны парадигмыг зөв тодорхойлох
нийгмийн хамгааллын тогтолцоо, улс төр,
эдийн засгийн чадавхи, үйлчилгээний дэд
• Халамж, хамгааллын тогтолцооны баланс бүтцүүдээс шалтгаалан туслалцааны
• Үйлчилгээний шударга тэгш хүртээмж \зорилтот бүлэгт хүртээмж үр өгөөж харилцан адилгүй
чигдүүлэх\ байдаг.
• Нийгмийн үйлчилгээний дэд бүтцүүд, арга технологийн
сонголт зөв байх
• Нийгмийн үйлчилгээг хүргэх мэргэжлийн дадал
чадварыг эзэмших нь онол практикийн нэгдэлд
зайлшгүй чухал үүрэгтэй.
Нийгмийн ажлын онолын ангилал

Онолыг олон төрлийн шалгуураар ангилал үүсгэн, системлэг шинж ,

өвөрмөц тусгай талуудыг судалснаар нийгмийн органик байдлыг ойлгох,
онолыг зөв сонгон хэрэглэхэд ач холбогдолтой. Онолуудыг ангилахдаа:
• хийсвэр болон тодорхой,
• хэсэгчилсэн болон түгээмэл,
• интерн буюу экстерн,
• индивидулаль буюу социаль чиг баримжаагаа
• шинэ мэдлэгийг бүтээлцэх байдал
• практик чиг баримжаагаар кластер үүсгэж болдог.
Сипориныхоор (1975) нийгмийн ажлын онолууд нь концептуаль гэхээс
илүүтэйгээр харилцан үйлдэл, үйл ажиллагаанд баримжаалсан, энэ
талын мэргэжлийн хөтөч байх ёстой. Фишер (1971) хувь хүн, бүлэг, олон
нийт, гэр бүлд чиглэсэн байдлаар нь онолын кластер үүсгэдэг.
НА-ын практикт • Бие хүний хүчин зүйлсээр

“Хүний • Био-бие хүн -----------

Нейролингвистик
хөтөлбөр
идэвхит • Психо-бие хүн -----------
Функциональ
шинжид” психоаналитик
• Суралцагч бие хүн ------

фокуслан практик Бихевориаль онолууд

• Сэтгэгч бие хүн ----------
Когнитив, консруктив,
онолуудыг: Нарратив
 - Бясалгагч бие хүн
------- Медитаци

Хэрэглээний - Туршигч бие хүн

-------- Экзистенциаль,
Гештальт, гипноз
хүчин - Харилцагч бие хүн
----- Коммуникатив

зүйлсээр - Үйлдэгч бие хүн

-------- Асуудал
шийдвэрлэгч, Зорилгод
төвлөгөрч
 • Хувь чанарт ----- Эго психологи,
үйлчлүүлэгчтөвт, Хямралын онол
• Хамтрагч ------ Феминист
психосоциаль,Харилцан үйлдлийн Анализ,
• Социаль ------ Залгамж чанар, уугуул
Бие хүн ба холбоо,нийгмийн үүрэг ба дүр
• Ертөнцийн бие хүн ------------ Амьдралын
хэв маяг, Системийн

Нийгэм: Эцэст нь дүгнэж хэлбэл, нийгмийн

ажлыг практикт түшиглэсэн онол
арга зүйгүйгээр төсөөлөх аргагүй
агаад, цаашид манай орны нөхцөл
байдал, ахуй сэтгэлгээ, уламжлал зан
заншилд хадгалагдан үлдсэн хэм
хэмжээнүүдийг чухал нөөц хэмээн үзэж
энэ чиглэлээр гүнзгийрсэн судалгаа
шинжилгээ хийх, шинжлэх ухаанч
хандлагад суурилсан хамгааллын үр
дүнтэй тогтолцоог бүдүүлэх нь туйлын
чухал юм
Даалгавар
• Нийгмийн ажлын онол арга зүйн хөгжлийн үйл явц, үндсэн үзэл
баримтлалуудын онцлог ба ялгаатай тал шинжүүдэд
харьцуулсан анализ хийх
• Ф. Бистекийн нийгмийн ажилтан ба үйлчлүүлэгч хоорондын
харилцан үйлдлийн зарчмуудыг тодорхой кейстэй холбон
тайлбарлах
• Перлманы 4р загварын арга зүйн ач холбогдлыг хэрхэн ойлгож
байгаагаа тайлбарлан бичиглэх