Aralin 8

2
 • “Narito ang isang nahimlay
na higante. Hayaan
siyang umidlip. Dahil
kapag siya’y gumising,
ang mundo ay
magigimbal.” – Napoleon
Bonaparte

ADD A FOOTER 3
• Sa aspektong
agrikultural, ang mga
lambak at kapatagan
na nagkalat sa buong
Tsina ang siyang
malaking pinagkunan
ng pagkain
4
•Ang Ilog Huang Ho at Yangtze ang mga
pangunahing ilog na matatagpuan sa
hilagang-kanluran ng tsina.
•Ngunit nagging tanyag din ang Ilog
Huang Ho bilang China’s Sorrow,
sapagkat ang mga taunang pagbaha nito ay
nagdulot ng panganib sa mga tao
5
• Ang ilog Huang Ho ay
tinatawag ding Yellow
River dahil madalas na
kulay putik ang tubig
nito.

ADD A FOOTER 6
•Ang ilog ay napagigitnaan ng mga lupain na
may mga deposito ng loess, isang uri ng
sediment na malaputik ang kulay.
•Makabagong teknolohiya
•Maunlad na kalakalan
•Pagkakaroon ng espesyalisasyon sa trabaho
• Ang Dinastiyang Hsia
ay ang pinakaunang
dinastiya sa tsina.
• Ang nagging
tagapagtatag nito ay si
Emperador Da Yu o
Yu the great.
•Napagbuklod niya ang mga tribo sa hilagang
tsina at napagtagumpayan niya ang
pagpapagawa ng mga harang upang maiba
ang direksyon ng baha mula sa ilog
huang ho.
•Kasangkapang gawa sa tanso, na natagpuan
sa isang labi ng pandayan sa Erlitou,
Hilagang-kanluran ng tsina
•Sistema ng pangungulekta ng buwis
•Pagpapatayo ng kapitolyo na may
siyam na probinsiya
•Paggamit ng konsepto ng tianming o
mandate of heaven upang gawing lehitimo
ang pamumuno ng isang emperador
Ito ay kumakatawan sa kapangyarihan at
karapatang ibinigay ng kalangitan sa nagiging mga
pinuno na may katumbas na responsabilidad na
maging huwaran at tapat na pinuno
• Ilan sa mga nagsilbing palatandaan o hudyat
ng pagkawala ng mandate of heaven sa isang
pinuno ay ang pagkaranas ng iba’t ibang
sakuna tulad ng pagbaha, bagyo at lindol,

pagkakaroon ng tagtuyot at
taggutom at ang kawalang kasiyahan ng mga14
• Ang dinastiyang
Shang ay umusbong
din sa mga kapatagan
malapit sa Ilog
Huang Ho.
• It ay naitatag ni Tang
o Chengtang, isang
lider ng isang tribo na
gumapi sa • Kilala bilang 15

Dinastiyang Hsia dinastiyang Yin

• Sa dinastiyang ito umusbong ang maraming mga orakulo
at hula.
• Sa unang pagkakataon din ay gumamit ang mga Tsino ng
chopsticks; ito ay naimbento ni Shou Hsi
• Isang ambag ng dinastiyang shang sa kabihasnang tsino
ay ang pagkakaroon ng Sistema ng pagsulat na
binubuo ng mga pictograph.
• Sinusulat ng mga pari o diviner ang kanilang mga
katanungan sa buto o shell ng pawikan na
tinatawag na dragon bone na kalauna’y
tinawag na oracle bone
ADD A FOOTER 18
• Ang panahon ng Shang ay kilala rin sa mga produktong
yari sa tanso.
• Paggawa ng sariling kalendaryo at mga dokumento na
tumutukoy sa mga eclipse at sunspot
• Ang dinastiyang Shang ay humina dulot ng korupsyon ng
mga sumunod na mga pinuno
• Hindi nagtagal, ang kahinaan ng bansa ay naging
daanupang ito ay madaling nasakop ng mgapangkat ng
tao na kilalasa pangalang Zhou noong 1027 BCE
• Noong 1046 BCE,
pinamunuan ni Haring
Wu ng Zhou ang
45,000 mandirigma at
300 karo papunta sa
Ilog Huang Ho. Natalo
nila si Haring Di Xin ng
Shang na naghudyat ng
panimula ng 21

dinastiyang Zhou.
• Ang dinastiyang Zhou ang namahala sa Tsina sa loob ng
900 taon. Ito ang pinakamahaba sa lahat ng dinastiyang
naitala
• Piyudalismo - sistemang pampulitika na nagbigay ng
kapangyarihan sa mga aristokrata o
pyudal na panginoon (panginoong
maylupa) sa mga lupang pag-aari ng hari
22
• Sa panahong ito natutunan ang pag-aararo at paggamit ng
matutulis na sandatang yari sa bakal.
• Napaunlad din ang irigasyon para sa patubig ng mga
pananim.
• Nagsimula ang paggamit ng titulo sa Sons
of Heaven para sa mga emperador sa
paniniwalang ang kanilang pamumuno ay handog ng
kalangitan at ng mga diyos, na isang pagpapaibayo rin
23

sa paniniwala sa mandate of heaven.

• Dito rin umiral ang
“Ginintuang Panahon ng
Pilosopiya” na
pinangunahan nina
Confucius at Lao Tzu
• Confucius - itinuturing na pinakadakilang pilosopo. Siya ay
tinatawag na Kung Fu Tzu na ang ibig sabihin ay paham
o pilosopo.
• Ang mga aral ni Confucius ay nakabuod sa kanyang aklat na
Wujing o Five Classics at Four Books na itinuring ng
mga Tsino na gabay sa kanilang
pamumuhay.
• Lao Tzu (dakilang guro) - nagtatag ng pilosopiya at
relihiyong Taoismo, hango sa salitangTao na ang ibig sabihin
ay “ way of nature.”
• Noong ikatlong siglo, ang aral ng Taoismo ay ginawang aklat
na tinawag na Tao Te Ching.
• Naniniwala ang Taoismo na ang mabuti at masama ay nag-
iiba sa paglipas ng panahon at sa pagitan ng mga grupo
sa
pamayanan. 26
• Upang makamit ang kaligayahan, kinakailangang maging
mapagkumbaba, mahinahon at mapagtimpi.
• Ang taong nakatatalo sa iba ay magaling, ngunit ang taong
marunong tumingin sa sariling pagkakamali ay mas
kahanga-hanga
• Ang Dinastiyang Chou ay nahahati sa dalawang bahagi: ang
Kanlurang Chou na ang kapitolyo ay sa Hao Ching at ang
Silangang Chou na ang kapitolyo ay Luo Yi na matatagpuan
ngayon sa Luoyang.
• Sa panahon ng Silangang Chou, nagkaroon
ng tinatawag na Spring and Autumn Period
at Warring States Period
• Ang bansag na Spring and Autumn Period ay nagmula sa
mga pangalan ng mga salaysay na tumutukoy sa panahon
na ito.

• Ang Warring States Period naman ay

tungkol sa panahong ng kaguluhan sa
pagitan ng feudal lords na namamahala sa mga lupain
ng Dinastiyang Chou 29
• Ginamit ng mga maharlika ang kanilang mga sundalo
upang kalabanin ang hari.
• Ang paglakas ng kapangyarihan ng mga panginoong
maylupa ay simula ng pagbagsak sa pamamahala
ng mga Zhou
• Ang Dinastiyang Qin ay
nagsimulang mamuno
noong 221 BCE.
• Mula sa pagiging isang
estado sa ilalim ng
Dinastiyang Zhou.
• Noong 256 BCE, iginupo ng makapangyarihang estado ng
Ch’in o Qin, sa pamumuno ng emperador na si Haring Zhao
Zheng, ang mga pinuno ng Zhou
• Naging pangunahing layunin ng mga pinuno ng Chi’n ang
palakasin ang kanilang hukbo sa pamama-
gitan ng pagbuo ng mga cavalry – pangkat
ng mga mandirigmang nakasakay sa kabayo – at
pagpapa-
tayo ng mga pader sa paligid ng kanilang siyudad. 32
• Idineklara ni Zheng ang kanyang sarili bilang si “Ch’in Shih
Huang” at ang titiulo na “Shi-Huang Di” na
nangangahulugang “Unang Emeprador”
• Napag-isa ng Chin ang tsina sa pinakaunang pagkakataon
• Nagpatayo siya ng mga daan sa lahat ng
bahagi ng mperyo upang magkaroon ng
ugnayan ang iba’t ibang rehiyon. 33
1. Napagkaisa ang buong China
Ipinatupad niya ang “Sentralisasyon” ng Pamahalaan
Ipinatupad ang “ Legalismo” bilang pilosopiya sa
pagpatakbo ng pamahalaan. Hinirang niya si Li Xi, isang
legalista bilang tagapayo.
2. Ipinag-utos ang pagkontrol sa mga Iskolar
3. Pinag-isa ang lahat ng pamantayan/patakaran sa
buong
Imperyo 34
4. Nagpagawa ng mga kalsada
5. Ipinatayo ang “Great Wall of China” bilang proteksyon ng
imperyo sa mga barbaro mula sa hilaga.
• Sinimulang ipatayo sa panahon ni Shih Huang Di.
• Nagsilbing Depensa laban sa mga barbaro.
• May haba itong 1,500 miles (2,414 km).
• Naging dahilan ng kamatayan ng libu-libong tao na nagsilbi
upang maitayo ito.
• Simbolo ito ngayon ng China
• Naging malupit na pinuno si Shi Huang-Di at ang kalupitang
ito ang nagpagalit sa mga tao laban sa pamumuno ng mga
Qin.
• Lumayo ang kalooban ng mga manggawa, magsasaka, at
maging ang pangkat ng mga nakapag-aral
• Hindi katanggap-tanggap sa mga tao ang pamumuno ng
kanyang anak at ang ilan sa mga aristokrata ay nanatiling
tapat sa mga naunang pinuno.
• Kaalinsabay pa nito ang pag-usbong ng Dinastiyang Han sa
pamumuno ni Liu Bang
• Isinasaad sa pilosopiyang ito na masama ang tao at
makasarili at tanging mahigpit na pagpapatupad ng batas
ang paraan upang mabuhay siya nang mabuti.
• Bilang pagsunod sa Legalismo, iniutos ng mga opisyal ng
pamahalaan ang pagpapasunog sa mga
aklat na iniisip nilang taliwas sa pilospiyang
Legalismo. Sinumang iskolar na tumutol ay ipinapapatay
iotinatakwil. 41
• Itinuring ni Shih-Huang Di na mapanganib ang Confucianism
at iba pang pilosopiya, kaya’t kanya itong ipinasira.

42
• Pagkaraan ng
kamatayan ni Shi
Huang-Di noong 210
BCE, nagkaroon ng
isang digmaang sibil.

• Pagkaraan ng walong taong digmaan ay isang bagong

43

dinastiya ang namuno sa bansa, ang dinastiyang Han

• Pinamunuan ni Liu Bang – isang magsasaka at heneral
mula sa lambak ng Wei
• Ang Dinastiyang Han ay namuno sa loob ng 400 taon
kung saan namayani ang kapayapaan at kaunlaran ng
Tsina na pinasimulan ng dinastiyang Ch’in.
• Ginamit niya ang pangalan Emperador Han
na hango naman sa pangalan ng isang tributaryo ng 44

Ilog
Yangtze.
• Ang kapitolyo ng Dinastiyang Han ay matatagpuan sa
siyudad ng Chang’an.
• Sa panahon ng Dinastiyang Han, nakilala ang isang
historyador na si Sima Qian, siya ang nagging tanyag
sa kaniyang mga naisulat ukol sa naunang
mga dinastiya ng Tsina.
• Pinalitan ang marahas na patakaran ng Ch’in
• Pagtanggal ng legalismo at pagbabalik ng Confucianismo
• Ibinaba ang buwis para sa mga ordinaryong
mamamayan, naging kapalit nito ang pagtaas ng buwis
para sa mga aristokrata
• Wu Di - siya ay namuno sa pagitan ng 140 at 87 BCE.
• Ang pinakamagiting na pinuno ng dinastiyang Han dahil
sa mga matagumpay na pagkuha nito ng teritoryo para sa
Tsina
• Nakuha niya ang ilang teritoryo ng Korea
at napalawak ang imperyo hanggang sa
Indo-Tsina.
• Napatanyag ang SILK ROAD, isang ruta ng
kalakalan mula China hanggang Europa. Dito
dumadaan ang kalakal na Silk ng China.
• Nalikha ang water- powered mill
• Sa panahon na ito naimbento ang mga sumusunod
Papel
Porselana
Paggawa ng unang diksyunaryong Intsik na tinawag na
Shou Wen na sinulat ni Hao Shen.
• Ipinatupad sa panahong ito ang CIVIL SERVICE
EXAMINATION para sa mga nagnanais magtrabaho sa 49

pamahalaan
• Kawalan ng mahusay na emperador
• Hidwaan sa loob ng palasyo at ng mga ilang pinuno
• Kawalan ng maayos na koleksyon ng buwis na naglubog
sa imperyo sa problemang pinansiyal
• Sa pagbagsak ng Han,
nahati ang tsina muli sa
tatlong kaharian na
hiwalay sa bawat isa.
• Ang kaguluhan at
paghahating ito ay
tumagal ng 400 taon.
• Napagkaisa muli ng Sui ang tsina matapos magkawatak
watak sa loob ng 400 taon.
• Ang pananakop mula sa hilaga ay naging matagumpay
sa pamumuno ni Yang Jian
•Napagkaisa ang Tsina
•Pumasok sa Tsina ang relihiyong Budismo
•Muling naipaayos ang Great Wall
•Naipatayo ang Grand Canal na nagdudugtong
sa ilog Huang Ho at Ilog Yangtze.
•Dahil hindi naging maganda ang kondisyon
ng mga manggagawa na naatasang gumawa
ng Grand Canal at sa laki ng pondo na
ginamit para sa pagpapatayo nito, ito rin ang
nagsilbing hudyat ng pagbagsak ng
Dinastiyang Sui 56
• Dahil sa labis na
pagdurusa ng mga
magsasaka dahil sa
mga ambisyosong
proyekto nang Sui, nag
alsa ang mga tao sa
pamumuno ni Li Yuan 57

Shimin
•Ang dinastiyang Tang ang itinuturing na
“Gintong Panahon ng Imperyo ng Tsina”.
•Napalawak ang teritoryo sa hilaga na umabot
sa Siberia, Korea at Hapon
•T’ai Tsung – ginamit na pangalan ni Li Yuan
na nangangahulugang “Ang Dakilang Ninuno 58
•Nagkaroon ng kapayapaan at namulaklak ang
sining at panitikan sa dinastiyang ito
•Nagkaroon ng matatag na gobyerno, maunlad
na kalakalan, at mas maunlad na sistema ng
edukasyon.
•Mahahalagang Pangyayari na naganap sa
Tsina noong panahon ng pamamalakad
ng dinastiyang Tang:
1. Pagsisimula ng pagsusulit sa
serbisyo sibil (Civil Service Examination)
2. Pagkakaimbento ng block printing ni Feng Tao
3. Pagkakatuklas sa Pulbura o Gunpowder na
nagsimula lamang bilang paputok o firework
na nang lumaon ay ginamit din sa pakikidigma
4. Wheelbarrow
5.Pagkakabuo sa pinakaunang nalimbag na
aklat sa kasaysayan, ang Diamond Sutra na
isinulat ni Wang Chieh.
6.Paglilimbag sa pinakamatandang pahayagan
sa daigdig, ang Peking Gazette
•Sumalakay ang mga tribo mula sa hilagang
tsina na nagtatag ng Dinastiyang Song.
• Sa pamumuno ni
Zhao Kuangyin mula
sa rehiyon ng
Kaifeng, naging
matagumpay ang
pagpapabagsak ng
Dinastiyang Tang. 66
•Ginamit niya ang pangalang T’ai-tsu o Taizu na
nangangahulugang “dakilang tagapaglikha“
•Pinagibayo ang paglilingkod sa gobyerno sa
pamamagitan ng cevil service exam

•Nagbukas ang mga pampublikong paaralan 67

•Sa panahong ito lalong pinaunlad ang
sining, literatura o pagsulat, at edukasyon.
•Itinuturing itong “Dinastiya ng Panitikan
at Literatura ng Tsina
•Paggamit ng papel bilang pera upang
paraan sa pagbabayad 68
•Nauso ang FootBinding
•Kompas (Compass)
•Celadon Porcelain
•Nanghina ang Dinastiyang Song na naging
hudyat sa pagsalakay ng mga nomad na
mandirigma mula sa Hilangang Tsina.
• Ang pagbagsak ng
Dinastiyang Song ay
nagdulot ng matagumpay
na pagsalakay ng mga
nomad, ang mga mongol
sa pamumuno ni Genghis
Khan
•Genghis Khan – nangangahulugang “Universal
Ruler”.
•Ang Dinastiyang Yuan ay ang kauna-unahang
dinastiya na pinamunuan ng isang dayuhan.
•Itinatag ni Genghis Khan ang kapitolyo
sa Peking (Beijing) at hinayaan na magpatuloy
ang pamumuhay ng mga Tsino.
74
•Si Genghis Khan ay pinalitan ng kaniyang apo na
si Kublai Khan na nangangahulugang “Dakilang
Pinuno”
•Maraming proyekto pang-imprastruktura ang
naisagawa sa Dinastiyang Yuan, kabilang
na rito ang mga daan, tulay, at ang pagpapalawak
ng Grand Canal na umabot na sa kapitolyo. 75
•Naging maunlad ang pakikipagkalakalan
•Naging bukas sa pagpasok ng ibang relihiyon
tulad ng Kristiyanismo
•Ang panahong ito ang itinuturing na “Golden
Age of Chinese Opera”.
•Matinding problema ng mga pinuno sa
paggamit ng pondo
•Nagkaroon din ng problema sa paglipat ng
kapangyarihan si Kublai khan sa susunod na
mamumuno
•Naging matindi ang galit ng mga tsino sa
kanilang mga dayuhang pinuno dahil sa
diskriminasyon na knilang naranasan
•Nakaranas ang tsina ng mga sakuna tulad ng
pagbaha at pagbagyo.
• Bumalik muli sa
kapangyarihan ng mga
Tsino ang pamamahala ng
kanilang mga lupain
matapos nilang magapi at
mapatalsik ang mga
mongol.
•Nanatili ang kapitolyo ng imperyo sa Peking
at dito naitayo ang tinatawag na Forbidden
City, isang malaking complex ng mga palasyo
sa gitna ng siyudad na naging simbolo ng
kapangyarihan ng mga emperador.
•Ang Forbidden City ay sarado sa mga
ordinaryong mamamayan. Ang mga kabilang
sa imperial court at ilang piling bisita lamang
ang maaaring makapasok
•Ang Dinastiyang Ming ay itinatag ni Zhu
Yuanzhang
•Nagkaroon ng imperial court system – mga
tuntunin o regulasyon sa loob ng palasyo.
•Nailimbag ang isang ensiklopedya na binubuo
ng humigit na 11,000 volumes na naglalaman
ng tungkol sa pamahalaan, kasysayan,
etika at heograpiya.
•Nailimbag ang Materia Medica na tungkol sa
mga hayop, halaman at gamot
•Nagkaroon ng pag-aalsa sa Beijing na
pinamunuan ni Li Zicheng.
•Nagpakamatay ang huling emperador ng
dinastiyang Ming, si Emperador Chongzhen na
naging marka ng pagtatapos ng dinastiyang
ito.
• Ito ay itinatag ni Tai Tsing na nagmula sa
Manchuria noong 1644
• Ikalawang dayuhan at pinakahuling dinastiya
sa kasaysayan
•Pagbabago sa sistema ng pagsusulit sa
serbisyo sibil.
•Pagbabago sa ilang mga batas
•Pagsasakatuparan na maging katulad ng mga
Manchu ang hitsura ng mga Intsik kaya
hinikayat nila ang mga ito na ahitin at itirintas
ang kanilang mga buhok
87
•Paglahok ng Tsina sa mga giyera laban sa
mga bansang kanluranin, tulad ng opium war
•Pagkakaroon ng mga rebelyon sa loob ng
dinastiya tulad ng taiping rebellion at boxer
rebellion.
•Si Henry Puyi, ang pinakahuling emperador ng
tsina na nagbitiw sa kaniyang pwesto
matapos ang rebolusyon ng 1911, at naitatag
ang Republika ng Tsina.
GUMAWA NG SUMMARY
DINASTIYANG CH’IN DINASTIYANG HAN
PINUNO: PINUNO:
AMBAG: AMBAG:
PAGBAGSAK PAGBAGSA
: K