‫الکترونیک برای همه‬

‫نویسنده‪ :‬داگ الو‬

‫مترجم‪ :‬منصور تقیزاده‬

‫جلد اول‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫‪3‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫مقدمه ‪5........................................................................................‬‬
‫فصل یک‪ :‬به دنیای الکترونیک خوش آمدید ‪9...................................‬‬
‫فصل دو‪ :‬فهمیدن الکتریسیته ‪20 ....................................................‬‬
‫فصل سه‪ :‬ساختن آزمایشگاه ‪34 .......................................................‬‬
‫فصل چهار‪ :‬حفظ ایمنی ‪50 ..............................................................‬‬
‫فصل پنج‪ :‬خواندن نمودارهای شماتیک ‪62 .......................................‬‬
‫فصل شش‪ :‬ساخت پروژهها ‪73 ........................................................‬‬
‫فصل هفت‪ :‬رازهای لحیمکاری موفق ‪104 ............................................‬‬
‫فصل هشت‪ :‬اندازهگیری مدار با مالتیمتر ‪114 ...................................‬‬
‫فصل نه‪ :‬گرفتن امواج با اسیلوسکوپ (نوسانسنج) ‪125 .....................‬‬
‫فصل ده‪ :‬کار با مدارهای پایه ‪135 ....................................................‬‬

‫‪4‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫________________________________________________________________________________‬

‫به دنیای شگفتانگیز الکترونیک خوش آمدید!‬

‫از وقتی که بچه بودم‪ ،‬شیفته وسایل الکترونیکی شدم‪ .‬وقتی ‪ ۱۰‬ساله بودم‪ ،‬پدرم یک کیت آزمایش‬
‫الکترونیکی از فروشگاه محلی رادیو شَک برایم خرید‪ .‬من هنوز آن را دارم؛ تصویر آن را در زیر میبینید‪.‬‬

‫خاطرات باورنکردنی با پدرم داشتیم‪ ،‬ما مدار به شکل سیگنالهای پلیس‪ ،‬چراغهای چشمکزن‪ ،‬یک‬
‫فرستنده رادیویی و حتی یک دستگاه تلگراف میساختیم‪.‬‬

‫بهترین بخش این بود که میخواستم وقتی بزرگ شدم‪ ،‬شغلی در زمینه الکترونیک داشته باشم‪ ،‬که روزی‬
‫دقیقاً بفهمم آن مقاومتها‪ ،‬خازنها‪ ،‬ترانزیستورها و مدارهای مجتمع چگونه کار میکردند و از این دانش‬
‫برای طراحی تلویزیون یا کامپیوتر یا ماهواره ارتباطی استفاده کنم‪.‬‬

‫آن رویا کامالً محقق نشد در عوض‪ ،‬وارد یک زمینه کامالً مرتبط شدم‪ :‬برنامهنویسی کامپیوتری‪ .‬اما عشق‬
‫من به لوازم الکترونیکی هرگز از بین نرفت و ‪ 4۰‬سال گذشته را صرف آزمایش وسایل الکترونیکی به‬
‫عنوان یک عالقهمندی کردهام‪.‬‬

‫این کتاب مقدمهای بر الکترونیک برای افرادی است که همیشه شیفته الکترونیک بودهاند اما نتوانسته اند‬
‫از آن به عنوان یک شغل استفاده کنند‪ .‬در این صفحات‪ ،‬توضیحات واضح و مختصر از مهمترین مفاهیمی‬
‫که پایه و اساس تمام دستگاههای الکترونیکی را تشکیل میدهند‪ ،‬مانند طبیعت برق را پیدا خواهید کرد‪.‬‬
‫تفاوت ولتاژ‪ ،‬آمپر و وات؛ و این که چگونه اجزای اساسی مانند مقاومت‪ ،‬خازن‪ ،‬دیودها و ترانزیستورها کار‬
‫میکنند نیز مورد بحث قرار خواهند گرفت‪.‬‬

‫‪5‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫نه تنها با اهمیت دستگاههای الکترونیکی در زندگی روزمره آشنا میشوید‪ ،‬بلکه یاد میگیرید چطور‬
‫مدارهای سادهای بسازید که نه تنها دوستانتان را تحتتاثیر قرار دهند‪ ،‬بلکه واقعاً مفید باشند!‬

‫درباره این کتاب‬

‫این کتاب به عنوان مرجعی برای مهمترین موضوعاتی در نظر گرفته شدهاست که باید در هنگام ساخت‬
‫مدارهای الکترونیکی خودتان بدانید‪ .‬این یک کتاب بزرگ است که از چند جلد تشکیل شدهاست‪ ،‬که ما‬
‫در دفتر خانه دوست داریم آنها را کتابهای کوچک بنامیم‪ .‬هر یک از این کتابهای کوچک‪ ،‬اصول یک‬
‫موضوع کلیدی برای کار با الکترونیک‪ ،‬مانند تکنیکهای ساخت مدار‪ ،‬چگونگی کار قطعات الکترونیکی‬
‫مانند دیودها و ترانزیستورها‪ ،‬یا استفاده از مدارهای یکپارچه را پوشش میدهد‪ .‬این کتاب ادعا نمیکند‬
‫که یک مرجع جامع برای هر یک از جزئیات در هر موضوع ممکن مربوط به الکترونیک باشد‪ .‬در عوض‪،‬‬
‫به شما نشان میدهد که چگونه بلند شوید و سریع بدوید تا وقت بیشتری برای انجام کارهایی که واقعا‬
‫میخواهید به آنها بپردازید‪ ،‬داشته باشید‪ .‬این کتاب که با استفاده از فرمت «یادگیری به زبان ساده»‬
‫طراحی شدهاست به شما کمک میکند اطالعاتی را که نیاز دارید بدون زحمت طاقتفرسا برای پیدا کردن‬
‫آن به دست آورید‪.‬‬

‫هرگاه یک چیز بزرگ از چندین چیز کوچکتر تشکیل شدهباشد‪ ،‬سردرگمی همیشه ممکن است رخ دهد‪.‬‬
‫به همین دلیل است که این کتاب با نقاط دسترسی چندگانه طراحی شدهاست تا به شما کمک کند بدانید‬
‫چه میخواهید‪.‬‬

‫قرار نیست این کتاب را از ابتدا تا انتها بردارید و بخوانید‪ ،‬انگار که یک رمان ارزانقیمت است‪ .‬اگر ببینم‬
‫که آن را در کنار ساحل میخوانید‪ ،‬من در صورت شما ماسه خواهم زد! ساحل برای خواندن رمانهای‬
‫عاشقانه یا اسرار قتل است‪ ،‬نه کتابهای الکترونیکی‪ .‬با اینکه شما میتوانید این کتاب را از ابتدا تا انتها‬
‫بخوانید‪ ،‬اما باید آگاه باشید این کتاب مانند یک کتاب مرجع طراحی شدهاست‪.‬‬

‫به عالوه‪ ،‬مجبور نیست مطالب را حفظ کنید‪ .‬این یک کتاب «نیاز به دانستن» است‪ :‬وقتی نیاز دارید‬
‫چیزی بدانید آن را بردارید‪ .‬نیاز به یادآوری در مورد چگونگی محاسبه مقاومت بار صحیح برای یک مدار‬
‫‪ LED‬دارید؟ کتاب را بردارید‪ .‬بعد از اینکه چیزی را که نیاز دارید پیدا کردید‪ ،‬کتاب را زمین بگذارید و‬
‫زندگیتان را ادامه دهید‪ .‬شما میتوانید کلی پروژه را که در سراسر فصلهای این کتاب پخش شدهاند‬
‫پیدا کنید‪ .‬پروژههای بسیار سادهای پیدا خواهید کـرد که مـیتوانید برای نـشـان دادن عملـکرد مدارهـای‬

‫‪6‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫معمولی بسازید‪ .‬برای مثال‪ ،‬در فصل مربوط به ترانزیستورها‪ ،‬چندین پروژه ساده خواهید دید که‬
‫کاربردهای معمول برای ترانزیستورها را نشان میدهند‪ ،‬مانند راهاندازی یک ‪ ،LED‬ایجاد یک اسیالتور‪ ،‬یا‬
‫معکوس کردن یک ورودی‪.‬‬

‫من به شما پیشنهاد میکنم هر کدام از پروژهها را در حین خواندن هر فصل بسازید‪ .‬خواندن در مورد‬
‫مدارهای الکترونیکی یک چیز است‪ ،‬اما برای اینکه بدانید یک مدار چگونه کار میکند‪ ،‬باید آن را بسازید‬
‫و در عمل ببینید‪ .‬اغلب پروژهها به اندازه کافی ساده هستند که شما بتوانید آنها را در عرض ‪ ۲۰‬تا ‪3۰‬‬
‫دقیقه بسازید‪ ،‬با این فرض که قطعات در دست دارید‪.‬‬

‫اگر به اندازه کافی خوششانس باشید که به یک فروشگاه لوازم الکترونیکی دسترسی داشته باشید مشکلی‬
‫در پیاده کردن پروژهها نخواهید داشت‪ .‬اگر میخواهید یکی از پروژهها را در بعد از ظهر روز شنبه بسازید‪،‬‬
‫میتوانید با سرو صدا به فروشگاه لوازم الکترونیکی محلی خود بروید‪ ،‬قسمتهایی که نیاز دارید را بردارید‪،‬‬
‫آنها را به خانه ببرید و مدار را درست کنید‪ .‬البته شما همچنین میتوانید قطعات مورد نیاز خود را از هر‬
‫فروشگاه دیگری خریداری کنید که قطعات الکترونیکی را انبار میکند و میتوانید منابع زیادی برای خرید‬
‫آنالین قطعات پیدا کنید‪ .‬در نهایت‪ ،‬بیشتر مدارهای الکترونیکی توصیفشده در این کتاب کامالً ایمن‬
‫هستند‪ :‬آنها با باتریهای ‪ AA‬یا ‪ ۹V‬معمولی اجرا میشوند و در نتیجه با ولتاژهایی به اندازه کافی بزرگ‬
‫برای آسیب زدن به شما کار نمیکنند‪ .‬با این حال‪ ،‬گاهی با مدارهایی برخورد میکنید که با ولتاژهای‬
‫باالتر کار میکنند‪ ،‬که میتواند خطرناک باشد‪ .‬هر پروژهای که شامل ولتاژ خط باشد (یعنی اینکه به پریز‬
‫برق وصل شود) باید به صورت بالقوه خطرناک در نظر گرفته شود و با بیشترین دقت مدیریت شود‪ .‬عالوه‬
‫بر این‪ ،‬حتی مدارهای دارای عایق که از خازنهای بزرگ استفاده میکنند نیز میتوانند خطراتی را ایجاد‬
‫کنند که سبب شوک دردناکی شود‪ .‬زمانی که با لوازم الکترونیکی کار میکنید‪ ،‬با خطراتی به غیر از‬
‫خطرات ناشی از برق نیز روبهرو خواهید شد‪ .‬برخی مواد میتوانند دارای حرارت باال و خطرناک باشند‪.‬‬
‫سیمها تیز هستند و میتوانند دست شما را ببرند یا به پوست صدمه بزنند‪ .‬و قطعات کوچک زیادی وجود‬
‫دارند که میتوانند روی زمین بیفتند و با قرار گرفتن در دسترس کودکان و حیوانات به آنها صدمه‬
‫برسانند‪ .‬بنابراین توجه داشته باشید که ایمنی یک موضوع بسیار مهم است‪.‬‬

‫لطف ًا مراقب باشید! پروژههایی که همگی مستقیماً با ولتاژ سطح خط (‪ )line-level‬کار میکنند‪ ،‬باید‬
‫خطرناک در نظر گرفته شوند‪ .‬اگر تصمیم دارید یکی از این پروژهها را بسازید باید دقت زیادی به خرج‬
‫دهید‪ ،‬چون یک اشتباه میتواند شما یا فرد دیگری را بکشد‪.‬‬

‫‪7‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫این پروژهها به عنوان نمونههای اولیه آموزشی ارائه میشوند که تنها در محدوده ایمن میز کار شما عمل‬
‫میکنند‪ ،‬که در آن میتوانید اتصاالت برق را کنترل کنید تا هیچکس در معرض ولتاژهای خطرناک قرار‬
‫نگیرد‪.‬‬

‫در طول این کتاب‪ ،‬من فرضیات بسیار کمی در مورد آنچه که شما ممکن است در مورد موضوع الکترونیک‬
‫بدانید‪ ،‬داشتم‪ .‬گمان نمیکردم که شما تا به حال کالس الکترونیک رفته باشید‪ ،‬مدار تشکیل داده باشید‪،‬‬
‫یا در علوم پیشرفته یا ریاضیات به خوبی مهارت داشته باشید‪ .‬در واقع‪ ،‬واقعا چیزهای خیلی کمی وجود‬
‫دارند که من فرض کردهام‪:‬‬

‫شما در مورد دنیای جذاب الکترونیک کنجکاو هستید‪ .‬برای مثال‪ ،‬اگر تا به حال فکر کردهاید که یک‬
‫رادیو چطور کار میکند یا چه چیزی یک کامپیوتر را ممکن میسازد‪ ،‬این کتاب برای شماست‪.‬‬

‫دوست دارید چیزها را بسازید‪ .‬بهترین راه برای یادگیری در مورد الکترونیک‪ ،‬انجام الکترونیک است‪.‬‬
‫این کتاب پروژههای ساده زیادی برای شما دارد که دانش خود را با تجربه دستاول ایجاد و تقویت کنید‪.‬‬

‫شما یک فضا برای کار و برخی ابزارهای اساسی دارید‪ .‬حداقل به یک فضای کاری کوچک و ابزارهای‬
‫پایه مانند پیچگوشتی و وسیله برش سیم نیاز خواهید داشت‪.‬‬

‫شما میتوانید کمی پول خرج کنید تا قطعات مورد نیازتان را به دست آورید‪ .‬با اینکه برخی از‬
‫پروژههای بعدی در این کتاب به خرید اقالمی نیاز دارند که ممکن است صد دالر یا بیشتر هزینه داشته‬
‫باشند‪ ،‬اما بیشتر اجزایی که نیاز دارید را می توان تنها با چند دالر خریداری کرد‪.‬‬

‫با در دست داشتن این کتاب آماده هستید که به سمت سرگرمی هیجانانگیز الکترونیک بروید‪ .‬مرور کنید‬
‫و ببینید از کجا میخواهید شروع کنید‪ .‬شجاع باشید! ماجراجو باشید! و مهمتر از همه‪ ،‬خوش باشید!‬

‫‪8‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫________________________________________________________________________________‬

‫فکر کردم سرگرمکننده است که کتاب را با یک داستان شروع کنم‪ .‬در ژانویه ‪ ۱88۰‬توماس ادیسون نوع‬
‫جدیدی از دستگاه را ثبت اختراع کرد که با عبور جریان الکتریکی از یک رشته با پوشش کربنی که در‬
‫یک لوله شیشهای مهر و موم شده قرار داشت‪ ،‬نور تولید میکرد‪ .‬به عبارت دیگر ادیسون المپ را اختراع‬
‫کرد (دانشجویان تاریخ به شما خواهند گفت که ادیسون واقعاً المپ را اختراع نکرده است؛ او فقط ایدههای‬
‫قبلی را بهبود بخشیدهاست‪).‬‬

‫ثبت اختراع المپ ادیسون تایید شد‪ ،‬اما او هنوز کارهای زیادی برای تولید یک المپ با قابلیت تجاری‬
‫داشت‪ .‬بزرگترین مشکل در طراحی او این بود که هر چه بیشتر از المپها استفاده میکردید‪ ،‬کمنورتر‬
‫میشدند‪ .‬علت این بود که وقتی رشتههای پوشیده شده با کربن در داخل المپ داغ میشدند‪ ،‬ذرات‬
‫کوچک کربن را بیرون میدادند که به داخل شیشه چسبیده بودند‪ .‬این ذرات منجر به یک پوشش سیاه‬
‫در داخل المپ میشدند که جلوی نور را میگرفت‪.‬‬

‫ادیسون و تیم مهندسانش به شدت تالش کردند تا راهی برای جلوگیری از این مشکل پیدا کنند‪ .‬روزی‪،‬‬
‫یک نفر از اعضای تیم متوجه شد که کربن سیاه فقط از یک سر رشته جدا شدهاست‪ ،‬نه از هر دو سر‪.‬‬
‫اعضای تیم فکر میکردند که شاید نوعی بار الکتریکی از رشته خارج میشود‪ .‬برای آزمایش این فرضیه‪،‬‬
‫آنها سیم سوم را به المپ وارد کردند تا ببینند که آیا میتواند مقداری از این بار الکتریکی را بگیرد یا نه؛‬
‫که دیدند میتواند‪ .‬خیلی زود دریافتند که جریان الکتریکی از رشته حرارت دادهشده به سیم سوم جریان‬
‫پیدا میکند و هر چه رشته داغتر باشد جریان الکتریکی بیشتر میشود‪ .‬این کشف‪ ،‬که به نام اثر ادیسون‬
‫شناخته شد‪ ،‬آغاز تکنولوژی معروف به الکترونیک را نشان میدهد‪ .‬این دستگاه که ادیسون در ‪ ۱5‬نوامبر‬
‫‪ ۱883‬آن را به ثبت رساند‪ ،‬اولین دستگاه الکترونیکی جهان است‪.‬‬

‫هنگامی که ادیسون این دستگاه را در سال ‪ ۱883‬به ثبت رساند‪ ،‬نمیدانست به چه چیزی منجر خواهد‬
‫شد‪ .‬اکنون‪ ،‬حدود ‪ ۱3۰‬سال بعد‪ ،‬تصور دنیایی بدون وسایل الکترونیکی دشوار است‪ .‬وسایل الکترونیکی‬
‫همه جا هستند‪ .‬تعداد دستگاههای تلویزیون در ایاالتمتحده بیشتر از مردم است‪ .‬دیگر کسی از فیلم برای‬
‫عکس گرفتن استفاده نمیکند‪ .‬دوربینها به ابزار الکترونیکی تبدیل شدهاند‪ .‬و به ندرت پیش میآید که‬
‫یک نوجوان را بدون هدفون در گوشهایش ببینید‪ .‬زندگی بدون الکترونیک دشوار خواهد بود‪.‬‬

‫‪۹‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫آیا تا به حال به این فکر کردهاید که چه چیزی باعث میشود این دستگاههای الکترونیکی تیک بزنند؟ در‬
‫این فصل‪ ،‬برخی زمینههای مهم را بیان میکنم که به بقیه مطالب کتاب کمک خواهند کرد تا منطقی به‬
‫نظر برسند‪ .‬قطعاتی را بررسی میکنم که رایجترین انواع دستگاههای الکترونیکی را تشکیل میدهند و‬
‫نگاهی به مفهوم اصلی که زیربنای همه وسایل الکترونیکی است میاندازم‪ :‬الکتریسیته‪.‬‬

‫قول میدهم که زیاد شما را با مفاهیم خستهکننده یا پیچیده فیزیک خسته نخواهم کرد‪ ،‬اما باید از ابتدا‬
‫هشدار دهم‪ :‬برای اینکه یاد بگیرید چگونه الکترونیک در سطحی کار میکند که به شما اجازه میدهد تا‬
‫شروع به طراحی و ساخت دستگاههای الکترونیکی خودتان بکنید‪ ،‬باید حداقل یک ایده اساسی از برق‬
‫داشته باشید؛ نه فقط کاری که میکند بلکه آنچه واقعاً هست‪ .‬پس کاله فکری خود را بر سر بگذارید و‬
‫شروع کنید‪.‬‬

‫الکتریسیته چیست؟‬

‫قبل از این که حتی سادهترین مفاهیم الکترونیک را درک کنید‪ ،‬ابتدا باید درک کنید که الکتریسیته‬
‫چیست‪ .‬هر چه باشد‪ ،‬هدف کلی الکترونیک گرفتن برق برای انجام کارهای مفید و جالب است‪ .‬مفهوم‬
‫الکتریسیته هم آشنا و هم مرموز است‪ .‬همه ما میدانیم که الکتریسیته چیست و یا حداقل یک ایده کلی‬
‫براساس تجربیات عملی داریم‪ .‬به طور خاص‪ ،‬این نکات را در نظر بگیرید‪:‬‬

‫ما از این که الکتریسیته از طریق سیمها جریان مییابد (مثل جریان آب در یک لوله) آگاهیم‪ .‬برق از‬
‫نیروگاههای برق میآید که زغالسنگ میسوزانند‪ ،‬باد را میگیرند یا واکنشهای هستهای را مهار میکنند؛‬
‫الکتریسیته از نیروگاههای برق و با کابلهای بزرگ معلق در هوا یا واقع در زمین به خانههای ما منتقل‬
‫میشود‪ .‬وقتی به خانه ما میرسد‪ ،‬از طریق سیم از میان دیوارها عبور میکند تا به خروجیهای الکتریکی‬
‫برسد‪ .‬ما سیمهای برق را به برق وصل میکنیم تا الکتریسیته را به دستگاههای الکتریکی که هر روز به‬
‫آنها وابسته هستیم مثل اجاقگاز و جاروبرقی برسانیم‪.‬‬

‫از آنجا که هر ماه هزینهای به شرکت برق پرداخت میکنیم میدانیم الکتریسیته رایگان نیست‪ .‬اگر‬
‫ما صورتحساب را پرداخت نکنیم‪ ،‬شرکت برق‪ ،‬برق ما را قطع میکند‪ .‬بنابراین مطلعیم که برق ارزشمند‬
‫است‪.‬‬

‫میدانیم که الکتریسیته میتواند در باتریها ذخیره شود‪ ،‬که شامل مقدار محدودی برق است که‬
‫میتوان از آن استفاده کرد‪ .‬وقتی باتریها از بین بروند‪ ،‬برق آنها قطع میشود‪.‬‬
‫‪۱۰‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫میدانیم که برخی از انواع باتری‪ ،‬مانند باتریهای موجود در تلفنهای همراه‪ ،‬قابل شارژ هستند‪ ،‬که به‬
‫این معنی است که وقتی تمام الکتریسیته آنها تخلیه میشود‪ ،‬برق بیشتری میتواند با وصل کردن آنها‬
‫به شارژر‪ ،‬که برق را از یک خروجی الکتریکی به باتری منتقل میکند‪ ،‬به آنها برگردانده شود‪ .‬باتریهای‬
‫قابل شارژ میتوانند بارها و بارها پر و تخلیه شوند‪ ،‬اما در نهایت قابلیت شارژ مجدد را از دست میدهند‬
‫و باید آنها را با باتریهای جدید جایگزین کنید‪.‬‬

‫همچنین میدانیم که الکتریسیته چیزی است که باعث میشود صاعقه و رعد و برق بزند‪ .‬بنجامین‬
‫فرانکلین این موضوع را با اجرای آزمایشی شامل یک بادبادک و یک کلید کشف کرد‪ ،‬که ما نباید در خانه‬
‫تکرار کنیم‪.‬‬

‫میدانیم که الکتریسیته را می توان در مقیاس ولت اندازهگیری کرد‪ .‬برق خانگی ‪ ۱۲۰‬ولت (به اختصار‬
‫‪ )۱۲۰V‬است‪ .‬باتریهای چراغقوه ‪ ۱.5‬ولت هستند‪ .‬باتریهای اتومبیل ‪ ۱۲‬ولت هستند‪.‬‬

‫همچنین میدانیم که الکتریسیته را میتوان با وات اندازهگیری کرد‪ .‬المپهای رشتهای سنتی معموالً‬
‫‪ 75 ،6۰‬یا ‪ ۱۰۰‬وات (به اختصار ‪ )۱۰۰V‬هستند‪ .‬المپهای فلورسنت فشرده مدرن (‪CFL‬ها) تا حدی‬
‫درجهبندی وات کوچکتر دارند‪ .‬اجاق مایکروویو و خشککن مو ‪ ۱۰۰۰‬یا ‪ ۱۲۰۰‬وات هستند‪ .‬هرچه وات‬
‫بیشتری داشته باشید‪ ،‬نور روشنتر میشود یا سریعتر پیتزای شما گرم میشود و موهایتان خشک میشود‪.‬‬

‫همچنین ممکن است بدانیم که راه سومی برای اندازهگیری الکتریسیته به نام آمپر وجود دارد‪ .‬یک‬
‫خروجی الکتریکی معمول خانگی ‪ ۱5‬آمپر (به اختصار ‪ )۱5A‬است‪.‬‬

‫حقیقت این است که بیشتر ما تفاوت بین ولت‪ ،‬وات و آمپر را نمیدانیم‪.‬‬

‫مطلعیم که یک نوع ویژه از الکتریسیته به نام «الکتریسیته ساکن» وجود دارد؛ الکتریسیته ساکن عدم‬
‫تعادل بارهای الکتریکی در داخل یا روی سطح یک ماده است‪.‬‬

‫و در نهایت‪ ،‬میدانیم که برق میتواند بسیار خطرناک باشد‪ .‬در واقع‪ ،‬به اندازه کافی خطرناک بود که‬
‫برای تقریب ًا ‪ ۱۰۰‬سال برق اجرای مجازات مرگ مورد استفاده قرار میگرفت‪ .‬هر ساله صدها نفر در‬
‫ایاالتمتحده به دلیل برقگرفتگی اتفاقی میمیرند‪.‬‬

‫‪۱۱‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫اما واقعاً الکتریسیته چیست؟‬

‫در بخش قبلی‪ ،‬چندین ایده را که بیشتر ما در مورد برق بر اساس تجربیات روزمره داریم‪ ،‬لیست کردم‪.‬‬
‫اما واقعیت الکتریسیته چیزی بسیار متفاوت است‪ .‬فصل ‪ ۲‬به بررسی عمیقتر ماهیت برق اختصاص دارد‪،‬‬
‫اما در این جا میخواهم با معرفی سه مفهوم بسیار اساسی برق به شما شروع کنم‪ :‬بار الکتریکی‪ ،‬جریان‬
‫الکتریکی و مدار الکتریکی‪.‬‬

‫بار الکتریکی به یک ویژگی اساسی ماده اشاره دارد که حتی فیزیکدانهایی مانند استفان هاوکینگ نیز‬
‫آن را درک نمیکنند‪ .‬کافی است بگوییم که دو ذره کوچک که اتمها را میسازند (پروتونها و الکترونها)‬
‫حامل بار الکتریکی هستند‪ .‬دو نوع بار وجود دارد‪ :‬مثبت و منفی‪ .‬پروتونها بار مثبت و الکترونها بار منفی‬
‫دارند‪ .‬بار الکتریکی یکی از نیروهای اساسی طبیعت است که جهان را با هم نگه میدارد‪ .‬بار مثبت و منفی‬
‫به طور مقاومت ناپذیری به سوی یکدیگر جذب میشوند‪ .‬بنابراین‪ ،‬جذب الکترونهای دارای بار منفی به‬
‫پروتونهای دارای بار مثبت‪ ،‬اتمها را در کنار هم نگه میدارد‪.‬‬

‫اگر یک اتم همان تعداد برابری پروتون و الکترون داشته باشد‪ ،‬بار مثبت پروتونها بار منفی الکترونها را‬
‫متعادل میکند و خود اتم هیچ بار کلی ندارد‪ .‬با این حال‪ ،‬اگر یک اتم یکی از الکترونهای خود را از دست‬
‫بدهد‪ ،‬اتم یک پروتون اضافی خواهد داشت که به آن بار مثبت خالص میدهد‪ .‬وقتی اتم بار مثبت خالص‬
‫دارد به دنبال یک الکترون میگردد تا بار متعادل خود را بازیابی کند‪ .‬به طور مشابه‪ ،‬اگر یک اتم به نحوی‬
‫یک الکترون اضافی را برگزیند‪ ،‬اتم بار منفی خالص دارد‪ .‬وقتی این اتفاق میافتد‪ ،‬اتم به دنبال راهی برای‬
‫رها شدن از شر الکترون اضافی است تا یک بار دیگر تعادل را احیا کند‪.‬‬

‫◀ خب‪ ،‬از نظر فنی اتمها به دنبال هیچ چیزی نمیروند‪ .‬آنها چشم ندارند و هنگام کمبود الکترون یا‬
‫فزونی آن ذهنهایی ندارند که مشکل داشته باشند‪ .‬با این حال‪ ،‬جاذبه طبیعی بار منفی به بار مثبت باعث‬
‫میشود اتمهایی که یک الکترون کم دارند به اتمهایی که دارای یک الکترون اضافی هستند جذب شوند‪.‬‬
‫وقتی همدیگر را پیدا کنند‪ ،‬چیزی تقریب ًا جادویی اتفاق میافتد … اتم دارای الکترون اضافی‪ ،‬الکترون‬
‫خود را به اتم دارای کمبود میدهد‪ .‬بنابراین بار نشاندادهشده توسط الکترون از یک اتم به اتم دیگر‬
‫حرکت میکند که ما را به دومین مفهوم مهم میرساند …‬

‫جریان الکتریکی به جریان بار الکتریکی حملشده توسط الکترونها گفته میشود که از اتمی به اتم دیگر‬
‫میپرند‪ .‬جریان الکتریکی یک مفهوم بسیار آشنا است‪ :‬وقتی شما یک کـلیـد نور را روشن میکنید‪ ،‬جریان‬

‫‪۱۲‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫الکتریکی از طریق سیم به نور تبدیل میشود و اتاق فوراً روشن میشود‪ .‬جریان الکتریکی در برخی از‬
‫اتمها راحتتر از دیگر اتمها جریان دارد‪ .‬اتمهایی که اجازه میدهند جریان به آسانی شارش یابد هادی‬
‫نامیده میشوند‪ ،‬در حالی که اتمهایی که چنین اجازهای نمیدهند عایق نامیده میشوند‪ .‬سیمهای‬
‫الکتریکی هم از هادیها و هم از عایقها ساخته شدهاند‪ .‬داخل سیم یک هادی مانند مس یا آلومینیوم‬
‫وجود دارد‪ .‬هادی‪ ،‬کانالی را برای جریان الکتریکی که از آن عبور میکند‪ ،‬فراهم میکند‪ .‬دور رسانا‪ ،‬الیه‬
‫خارجی عایق مانند پالستیک یا الستیک وجود دارد‪.‬‬

‫عایق دو هدف دارد‪ .‬اول این که مانع از تماس با سیم در هنگام جریان میشود در نتیجه شما را از دریافت‬
‫ضربه زننده باز میدارد‪ .‬اما مهمتر از همه اینکه عایق از تماس رسانا با سیم در داخل جلوگیری میکند‪.‬‬
‫اگر به هادیها اجازه تماس داده شود‪ ،‬نتیجه یک مدار کوتاه خواهد بود که ما را به سومین مفهوم مهم‬
‫میرساند …‬

‫مدار الکتریکی یک حلقه بسته متشکل از هادیها و دیگر عناصر الکتریکی است که جریان الکتریکی‬
‫میتواند از آن عبور کند‪ .‬برای مثال‪ ،‬شکل یک مدار الکتریکی بسیار ساده را نشان میدهد که شامل سه‬
‫عنصر است‪ :‬یک باتری‪ ،‬یک المپ و سیم الکتریکی که این دو را به هم متصل میکند‪.‬‬

‫همانطور که قبالً گفتم‪ ،‬مدار نشاندادهشده در شکل بسیار ساده است‪ .‬مدارها میتوانند بسیار پیچیدهتر‬
‫شوند که شامل دهها‪ ،‬صدها یا حتی هزاران یا میلیون ها جزء مجزا است که همگی با هادیها به طور‬
‫دقیق هماهنگ شدهاند به طوری که هر جز میتواند سهم خود را در هدف کلی مدار ایفا کند‪ .‬اما همه‬
‫مدارها باید از اصل اساسی یک حلقه بسته پیروی کنند‪.‬‬

‫تمام مدارها باید یک حلقه بسته ایجاد کنند که یک مسیر کامل از منبع ولتاژ (در این مورد‪ ،‬باتری) از‬
‫طریق اجزای مختلفی که مدار را تشکیل میدهند (در این مورد‪ ،‬المپ) و به منبع (دوباره‪ ،‬باتری) ایجاد‬
‫کند‪.‬‬

‫‪۱3‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫الکترونیک چیست؟‬

‫یکی از دالیلی که من این فصل را با داستانی از توماس ادیسون آغاز کردم این بود که زمانی که کل رشته‬
‫الکترونیک در سال ‪ ۱883‬اختراع شد‪ ،‬دستگاههای الکتریکی حداقل به مدت ‪ ۱۰۰‬سال در اطراف بودند‪.‬‬
‫برای مثال‪:‬‬

‫بنجامین فرانکلین بیش از ‪ ۱۰۰‬سال پیش درون طوفان بادبادک هوا میکرد‪.‬‬

‫اولین باتری الکتریکی توسط فردی به نام الساندرو ولتا در سال ‪ ۱8۰۰‬اختراع شد‪ .‬کمک ولتا به قدری‬
‫مهم است که اصطالح عمومی ولت برای او نام گذاری شدهاست‪( .‬برخی شواهد باستانشناسی وجود دارد‬
‫که نشان میدهد امپراتوری باستانی اشکانی ممکن است باتری الکتریکی را در قرن دوم پیش از میالد‬
‫اختراع کرده باشد‪ ،‬اما اگر چنین باشد ما نمیدانیم آنها از باتری خود برای چه استفاده کردند و اختراع‬
‫آنها برای ‪ ۲۰۰۰‬سال فراموش شد)‪.‬‬

‫تلگراف الکتریکی در دهه ‪ ۱83۰‬اختراع شد و توسط ساموئل مورس در آمریکا مشهور شد او کد‬
‫مورس مشهور را اختراع کرد که برای رمز گذاری حروف الفبا و اعداد به یک سری کلیکهای کوتاه و بلند‬
‫استفاده میشد که میتوانست از طریق تلگراف منتقل شود‪ .‬در سال ‪ ۱866‬یک کابل تلگراف بر روی‬
‫اقیانوس اطلس قرار گرفت که امکان برقراری ارتباط فوری بین ایاالتمتحده و اروپا را فراهم کرد‪.‬‬

‫بر خالف باور عمومی‪ ،‬بنجامین فرانکلین اولین کسی نبود که در طوفان یک بادبادک هوا کرد‪ .‬در سال‬
‫‪ ،۱85۰‬او مقالهای در مورد این ایده منتشر کرد‪ .‬بعد گذاشت چند نفر دیگر آن را امتحان کنند‪ .‬بعد از‬
‫اینکه آنها زنده ماندند‪ ،‬او خودش آزمایش را انجام داد و تمام اعتبار را بدست آورد‪ .‬بنیامین فرانکلین‬
‫فقط خیلی باهوش نبود؛ بلکه خیلی هم عاقل بود‪.‬‬

‫تمام این وسایل و بسیاری از وسایل رایج دیگر که امروزه استفاده میشوند مانند المپها‪ ،‬جاروبرقی و ‪...‬‬
‫به عنوان دستگاههای الکتریکی شناخته میشوند‪ .‬پس تفاوت بین دستگاههای الکتریکی و دستگاههای‬
‫الکترونیکی دقیق ًا چیست؟‬

‫پاسخ این است که چگونه وسایل الکتریکی الکتریسیته را برای انجام کار خود دستکاری میکنند‪ .‬وسایل‬
‫الکتریکی انرژی جریان الکتریکی را میگیرند و آن را به روشهای ساده به انرژی دیگر ‪ -‬به احتمال زیاد‬
‫نور‪ ،‬گرما یا حرکت ‪ -‬تبدیل میکنند‪ .‬برای مثال‪ ،‬المپها انرژی الکتریکی را به نور تبدیل میکنند تا شما‬

‫‪۱4‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫بتوانید تا دیر وقت بیدار بمانید و این کتاب را بخوانید‪ .‬عناصر گرمکننده در توستر انرژی الکتریکی را به‬
‫گرما تبدیل میکنند تا شما بتوانید نان خود را بسوزانید و موتور جاروبرقی انرژی الکتریکی را به حرکت‬
‫در میآورد که پمپ را به کار اندازد تا خردههای نان برشته سوخته را از روی فرش جمع کند‪.‬‬

‫در مقابل‪ ،‬دستگاههای الکترونیکی کارهای بیشتری انجام میدهند‪ .‬به جای تبدیل انرژی الکتریکی به‬
‫گرما‪ ،‬نور و یا حرکت‪ ،‬دستگاههای الکترونیکی برای دستکاری جریان الکتریکی و تبدیل آن به چیزهای‬
‫مفید و جالب طراحی شدهاند‪ .‬همان اولین دستگاه الکترونیکی که در سال ‪ ۱883‬توسط توماس ادیسون‬
‫اختراع شد‪ ،‬جریان الکتریکی عبوری از یک المپ را طوری کنترل کرد که ادیسون بتواند ولتاژ یک مدار‬
‫الکتریکی را کنترل کند و در صورت کم یا زیاد شدن ولتاژ به طور اتوماتیک افزایش یا کاهش دهد‪.‬‬

‫◀ اگر مطمئن نیستید که عبارت ولتاژ در این نقطه به چه معناست نگران نباشید‪ .‬بعداً درباره ولتاژ یاد‬
‫میگیرید‪.‬‬

‫یکی از رایجترین کارهایی که دستگاههای الکترونیکی انجام میدهند‪ ،‬دستکاری جریان الکتریکی به‬
‫گونهای است که اطالعات معنیدار را به اطالعات فعلی اضافه میکند‪ .‬برای مثال‪ ،‬دستگاههای صوتی‬
‫الکترونیکی اطالعات صوتی را به جریان الکتریکی اضافه میکنند تا بتوانید به موسیقی گوش دهید و یا با‬
‫تلفن همراه صحبت کنید؛ و دستگاههای ویدئویی تصاویر را به جریان الکتریکی اضافه میکنند تا بتوانید‬
‫فیلمهای عالیای را بارها و بارها تماشا کنید تا این که تمام دیالوگها را از بر شوید!‬

‫ال وسایل‬
‫به یاد داشته باشید که تمایز بین وسایل الکتریکی و الکترونیکی کمی مبهم است‪ .‬چیزی که قب ً‬
‫الکتریکی سادهای بود‪ ،‬اغلب شامل برخی قطعات الکترونیکی در آنها است‪ .‬به عنوان مثال توستر شما‬
‫ممکن است شامل یک ترموستات الکترونیکی باشد که تالش میکند گرما را فقط در دمای مناسب نگه‬
‫دارد تا نان کاملی تولید کند (شاید هنوز هم نان شما را بسوزاند‪ ،‬اما حداقل سعی میکند این کار را نکند)‬
‫و حتی پیچیدهترین دستگاههای الکترونیکی نیز قطعات الکتریکی سادهای در خود دارند‪ .‬برای نمونه‪ ،‬اگر‬
‫چه کنترل از راه دور تلویزیون شما یک دستگاه الکترونیکی بسیار پیچیده است‪ ،‬اما شامل باتری است که‬
‫وسلیه الکتریکی سادهای است‪.‬‬

‫با الکترونیک چه میتوانید بکنید؟‬

‫نکته جالب در مورد الکترونیک این است که امروزه از آن برای انجام کارهایی استفاده میشود که چند‬
‫سال پیش حتی قابلتصور هم نبودند‪.‬‬

‫‪۱5‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫البته‪ ،‬این بدان معناست که تنها در چند سال آینده ما دستگاههای الکترونیکی خواهیم داشت که هنوز‬
‫حتی به آنها فکر هم نشده است‪ .‬در ادامه مروری کوتاه بر برخی از کارهای اساسی که میتوانید با‬
‫الکترونیک انجام دهید انجام شده است‪.‬‬

‫تولید صدا‬

‫یکی از رایجترین کاربردهای الکترونیک ایجاد صدا است؛ اغلب به شکل موسیقی‪ ،‬اگر چه تمایز میان صدا‬
‫و موسیقی اغلب قابل بحث است‪ .‬دستگاههای الکترونیکی که صدا ایجاد میکنند اغلب به عنوان‬
‫دستگاههای صوتی شناخته میشوند‪ .‬این دستگاهها امواج صوتی را به جریان الکتریکی تبدیل میکنند و‬
‫سپس ذخیره میکنند‪ ،‬تقویت میکنند و در غیر این صورت جریان را دستکاری میکنند و در نهایت‬
‫جریان را به امواج صوتی که میشنوید تبدیل میکنند‪ .‬بیشتر دستگاههای صوتی این سه قسمت را دارند‪:‬‬

‫یک منبع‪ ،‬که ورودی سیستم است‪ .‬منبع میتواند یک میکروفن باشد که وسیلهای است که امواج‬
‫صوتی را به سیگنال الکتریکی تبدیل میکند‪ .‬نوسانات جزیی در امواج صوتی به نوسانات جزیی در سیگنال‬
‫الکتریکی تبدیل میشوند‪ .‬بنابراین سیگنال الکتریکی که از منبع میآید حاوی اطالعات صوتی است‪ .‬منبع‬
‫ممکن است یک شکل ضبطشده از صدا باشد‪ ،‬مانند صدایی که بر روی یک سیدی یا در یک ‪ MP3‬ضبط‬
‫شدهاست‪.‬‬

‫یک تقویتکننده که سیگنال الکتریکی کوچک را که از منبع میآید به سیگنال الکتریکی بسیار‬
‫بزرگتر تبدیل میکند که وقتی به گوینده یا هدفون فرستاده میشود‪ ،‬میتواند شنیده شود‪ .‬برخی از‬
‫تقویتکنندهها کوچک هستند‪ ،‬زیرا آنها باید سیگنال را تنها به اندازهای افزایش دهند که تنها توسط‬
‫یک شنونده دارای هدفون شنیده شود‪ .‬تقویتکنندههای دیگر بسیار بزرگ هستند‪ ،‬چرا که آنها باید به‬
‫اندازه کافی سیگنال را افزایش دهند‪.‬‬

‫بلندگوهایی که جریان الکتریکی را به صدایی تبدیل میکنند که میتوانید بشنوید‪ .‬بلندگوها ممکن‬
‫است بزرگ باشند و یا ممکن است به اندازه کافی کوچک باشند که در گوش شما جا بگیرند‪.‬‬

‫تولید نور‬

‫یکی دیگر از کاربردهای معمول الکترونیک تولید نور است‪ .‬سادهترین مدارهای الکتریکی نور‪ LED ،‬هستند‪،‬‬
‫که معادل الکترونیکی یک المپ نور هستند‪.‬‬

‫‪۱6‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫‪ LED‬مخفف دیود ساطع کننده نور است‪ ،‬اما در آزمایش نخواهد بود‪ ،‬حداقل برای این فصل نه‪ .‬دستگاههای‬
‫الکترونیکی ویدئو نه تنها برای ایجاد نقاط ساده نور‪ ،‬بلکه برای تکمیل تصاویری که میتوانید به آنها نگاه‬
‫کنید‪ ،‬طراحی شدهاند‪ .‬بارزترین مثال‪ ،‬دستگاههای تلویزیون هستند که میتوانند ساعتها سرگرمی را‬
‫فراهم کنند و در عوض درخواست کمی از شما کنند ‪ -‬فقط تعداد کمی از سلولهای مغز شما‪ .‬برخی از‬
‫انواع دستگاههای الکترونیکی با نوری کار میکنند که شما نمیتوانید ببینید‪ .‬رایجترین آنها کنترلهای‬
‫از راه دور تلویزیون هستند که هر وقت شما یک دکمه را فشار میدهید نور مادونقرمز را به تلویزیون شما‬
‫میفرستد‪ .‬الکترونیک داخل کنترل از راه دور نور مادونقرمز را طوری دستکاری میکند که اطالعات را‬
‫از کنترل از راه دور به تلویزیون میفرستد‪ ،‬به آن میگوید که صدا را باال ببرد‪ ،‬کانالها را تغییر دهد یا‬
‫تلویزیون را خاموش کند‪.‬‬

‫انتقال اطالعات‬

‫رادیو به انتقال اطالعات بدون سیم اشاره دارد‪ .‬در اصل‪ ،‬رادیو به عنوان یک تلگراف بیسیم استفاده میشد‬
‫و هیچ چیز را بیشتر از کلیکهای قابل شنیدن پخش نمیکرد‪ .‬سپس از رادیو برای انتقال صدا استفاده‬
‫شد‪ .‬در واقع‪ ،‬تا به امروز‪ ،‬اصطالح رادیو معموالً با پیامهای فقط صوتی‪ ،‬چه به شکل موسیقی و چه به‬
‫صورت رادیو همیشه محبوب ارتباط دارد‪ .‬با این حال‪ ،‬انتقال اطالعات ویدیویی‪ ،‬به عبارت دیگر تلویزیون‪،‬‬
‫نیز مانند شبکههای بیسیم‪ ،‬تلفنهای بیسیم و تلفنهای همراه نوعی رادیو است‪.‬‬

‫محاسبه‬

‫یکی از مهمترین کاربردهای الکترونیک در ‪ 5۰‬سال گذشته‪ ،‬توسعه فنآوری کامپیوتر بودهاست‪ .‬تنها در‬
‫چند دهه کوتاه‪ ،‬کامپیوترها از ماشینهای محاسباتی ساده به ماشینهایی تبدیل شدهاند که میتوانند‬
‫انسانها را در بازیها شکست دهند‪.‬‬

‫کامپیوترها پیشرفتهترین شکل از کل زمینه الکترونیک شناختهشده به عنوان الکترونیک دیجیتال هستند‬
‫که به دستکاری دادهها در زبان دوتایی صفر و یک مربوط میشود‪.‬‬

‫نگاهی به درون وسایل الکترونیکی‬

‫آیا تا به حال یک دستگاه الکترونیکی را که دیگر کار نمیکند‪ ،‬مانند یک رادیو قدیمی یا دستگاه پخش‬
‫ویدئو‪ ،‬کالبد شکافی کردهاید تا ببینید داخل آن چه شکلی است؟‬

‫‪۱7‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫داخل بیشتر دستگاههای الکترونیکی‪ ،‬شما یک برد مدار (یا کارت مدار؛ همهاش یکسان است) پیدا خواهید‬
‫کرد‪ ،‬که یک برد تخت و نازک است و اجزایی الکترونیکی روی آن نصب شده است‪ .‬در بیشتر موارد‪ ،‬یک‬
‫طرف برد مدار با دستگاههای کوچکی که شبیه ساختمانهای کوچک هستند‪ ،‬پر شدهاست‪ .‬اینها اجزایی‬
‫هستند که مدار الکتریکی را تشکیل میدهند‪ :‬مقاومتها‪ ،‬خازنها‪ ،‬دیودها‪ ،‬ترانزیستورها و مدارهای مجتمع‬
‫که کاری را انجام میدهند که این مدار باید انجام دهد‪ .‬طرف دیگر با خطوط کوچکی از نقره یا مس که‬
‫شبیه خیابان است نقاشی شدهاست‪ .‬اینها مسیرهایی هستند که تمام اجزا را به هم متصل میکنند تا‬
‫بتوانند با هم کار کنند‪ . .‬یک برد مدار الکترونیکی مانند شهری کوچک به نظر میرسد‪ .‬به عنوان مثال‪ ،‬به‬
‫بورد مدار معمولی نشاندادهشده در شکل نگاهی بیندازید‪ .‬میبینید که دارای اجزای گوناگون و رایج‬
‫الکترونیکی است‪ .‬همچنین در شکل بعدی میبینید که ساختار دارای رگههای نقرهای معمول از رساناها‬
‫است که سطح باالیی اجزا را به هم متصل میکنند تا بتوانند کار مفیدی انجام دهند‪.‬‬

‫این اساس چیزی است که در این دو طرف کارت جریان اتفاق میافتد‪:‬‬

‫سمت دارای اجزای کارت ‪ -‬سمت حاوی ساختمانهای کوچک ‪ -‬مجموعهای از قطعات الکترونیکی را در‬
‫خود جای دادهاست که تنها هدف آنها در زندگی خم شدن‪ ،‬چرخش و پیچش جریان الکتریکی برای‬
‫انجام کارهای جالب و مفید است‪.‬‬

‫‪۱8‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫برخی از این اجزا‪ ،‬جریان را محدود میکنند‪ ،‬مانند سرعتگیرها در جاده‪ .‬برخی دیگر جریان را قویتر‬
‫میکنند‪ .‬برخی مانند تابلوهای خیابانی یک طرفه کار میکنند که به جریان اجازه میدهند تنها در یک‬
‫جهت جریان داشته باشد‪ .‬برخی دیگر تالش میکنند تا هر موج یا تغییر در جریان را هموار کنند که‬
‫منجر به جریان روان ترافیک میشود‪.‬‬

‫سمت مدار کارت ‪ -‬سمت همراه با جادهها ‪ -‬مسیرهای رسانا را برای جریان الکتریکی فراهم میکند تا از‬
‫یک جزء به جزء دیگر به ترتیب خاصی جریان یابد‪ .‬کل ترفند طراحی و ساخت مدارهای الکترونیکی این‬
‫است که تمام اجزا را فقط به روش درست به هم متصل کنیم تا جریانی که از یک جزء خارج میشود به‬
‫جزء بعدی منتقل شود‪ .‬سمت مدار کارت‪ ،‬چیزی است که اجازه میدهد قطعات به صورت هماهنگ با‬
‫یکدیگر کار کنند‪.‬‬

‫بسیار خوب‪ ،‬نمیتوانم فصل اول این کتاب را بدون دادن اولین هشدار در مورد خطرات کار با الکترونیک‬
‫تمام کنم‪ .‬پس باید بدانید‪ :‬تحت هیچ شرایطی با بیدقتی در دستکاری مدارهای الکترونیکی قدیمی‬
‫غوطهور نشوید تا زمانی که مطمئن شوید میدانید در حال انجام چه کاری هستید‪ .‬اجزای کوچک روی‬
‫یک کارت مدار مانند آنچه که در شکل نشانداده شد میتواند خطرناک باشد‪ ،‬حتی زمانی که از برق خارج‬
‫شده؛ در واقع‪ ،‬دو قطعه استوانهای بلند نزدیک لبه پشتی این کارت مداری‪ ،‬خازن نامیده میشوند که‬
‫میتوانند حاوی انرژی الکتریکی ذخیرهشده باشند و آن هم میتواند یک شوک قوی و حتی کشنده را‬
‫مدتها پس از جدا کردن سیم برق به شما بدهد‪.‬‬

‫‪۱۹‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫________________________________________________________________________________‬

‫صراحت ًا عنوان این فصل کمی بلند پروازانه است‪ .‬قبل از این که بتوانید کارهای زیادی در زمینه الکترونیک‬
‫انجام دهید که بسیار جالب است‪ ،‬باید درک پایهای از این که برق چیست و چگونه کار میکند داشته‬
‫باشید‪ ،‬بنابراین درک برق یک امر مهم است‪ .‬اجازه ندهید این کار شما را دلسرد یا منصرف کند‪ :‬حتی‬
‫باهوشترین فیزیکدانان دنیا واقعاً آن را درک نمیکنند‪.‬‬

‫در ابتدای این بخش‪ ،‬شما ماهیت برق را بررسی میکنید‪ :‬چه چیزی است و چه چیزی باعث آن میشود‪.‬‬
‫این بخش شما را به یاد کالس علمی هفتم یا هشتم میاندازد چون شما درون اتمها کاوش میکنید و در‬
‫مورد پروتونها‪ ،‬نوترونها و الکترونها یاد میگیرید‪ .‬بهعالوه شما را با سه چیز آشنا میکند که اگر‬
‫میخواهید در زمینۀ برق به طراحی و ساخت مدار بپردازید باید آنها را بدانید‪ :‬جریان‪ ،‬ولتاژ و توان‪.‬‬

‫غرق شدن در شگفتی برق‬

‫طبیعت دقیق الکتریسیته یکی از اسرار اصلی جهان است‪ .‬اگرچه ما واقعا نمیدانیم که الکتریسیته دقیقاً‬
‫چیست‪ ،‬اما چیزهای زیادی در مورد این که الکتریسیته چه کار میکند و چگونه رفتار میکند میدانیم‪.‬‬
‫با این که ممکن است عجیب به نظر برسد‪ ،‬اما اگر از استفاده از واژه الکتریسیته برای توصیف آن خودداری‬
‫کنید‪ ،‬درک شما از الکتریسیته فوراً بهبود خواهد یافت‪ .‬دلیلش این است که واژه الکتریسیته خیلی دقیق‬
‫نیست‪ .‬ما از واژه الکتریسیته برای اشاره به هر یک از چیزهای مختلف اما مرتبط استفاده میکنیم؛ هر‬
‫کدام نام دقیق تری دارند‪ ،‬مانند بار الکتریکی‪ ،‬جریان الکتریکی‪ ،‬انرژی الکتریکی‪ ،‬میدان الکتریکی و غیره‪.‬‬
‫همه این چیزها عموم ًا الکتریسیته نامیده میشوند‪.‬‬

‫الکتریسیته چیز خاصی نیست‪ ،‬بلکه پدیدهای است که چهرههای مختلفی دارد‪ .‬بنابراین برای جلوگیری‬
‫از سردرگمی‪ ،‬سعی میکنم از کلمه الکتریسیته در بقیه این کتاب اجتناب کنم‪ .‬در عوض‪ ،‬از واژههای‬
‫دقیقتر مانند بار یا جریان استفاده میکنم‪.‬‬

‫من واقعاً از استفاده از کلمه پدیده در اینجا متنفرم چون خیلی علمی به نظر میرسد‪ .‬احساس میکنم هر‬
‫وقت کلمه پدیده را به زبان میآورم باید یک کراوات یا پاپیون بزنم‪ .‬از ذهن خودم کمک گرفتم تا ببینم‬
‫چیزی سادهتر از این هست که بتوانم از آن استفاده کنم‪ .‬هیچ کدام از پیشنهادها به نظر نمیرسید که‬
‫مناسب باشد‪ ،‬به جز کلمۀ «شگفتی»‪ .‬شگفتی جانشین بدی نیست‪.‬‬

‫‪۲۰‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫وقتی آن را به کار میبریم‪ ،‬چیزی که ما آن را الکتریسیته مینامیم بسیار شگفتانگیز میگردد؛ واقعاً به‬
‫عنوان یکی از بزرگترین شگفتیهای جهان واجد شرایط است‪.‬‬

‫«هفت شگفتی جهان باستان» را به خاطر دارید که شامل هرم بزرگ جیزه‪ ،‬باغهای به دار آویخته بابل‪،‬‬
‫معبد آرتمیس‪ ،‬مجسمه زئوس در المپیا‪ ،‬آرامگاه هالیکارناسوس‪ ،‬غول رودس و فانوس دریایی اسکندریه‬
‫بود؟ اگر قرار بود فهرستی به نام «عجایب هفتگانه جهان» تهیه کنیم‪ ،‬فکر میکنم باید شامل ماده‪ ،‬جاذبه‪،‬‬
‫زمان‪ ،‬نور‪ ،‬زندگی‪ ،‬پیتزا و برق میشد‪.‬‬

‫کلمۀ الکتریسیته از کجا آمد؟‬

‫آیا فیلم پارک ژوراسیک را به یاد دارید‪ ،‬جایی که دانشمندان ‪ DNA‬دایناسورهای محبوس در داخل‬
‫تکههای کهربا را کشف کردند؟ کهربا صمغ درخت فسیل شده است و نقش کلیدی در تاریخ دانش ما در‬
‫مورد الکتریسیته ایفا میکند‪ .‬از زمان یونانیان باستان‪ ،‬مردم میدانستند که اگر شما چوب کهربایی را با‬
‫خز مالش دهید‪ ،‬کهربا میتواند برای بلند کردن مو بر روی سر شما استفاده شود و اشیا سبکوزن مثل‬
‫پر به آن میچسبند‪ .‬آنها نمیدانستند که چرا این اتفاق افتاد‪ ،‬اما میدانستند که این اتفاق میافتد‪ .‬واژه‬
‫یونانی برای کهربا الکترون است‪ .‬نسخه التین این کلمه الکتریکوس بود‪.‬‬

‫در اوایل قرن هفدهم‪ ،‬یک دانشمند انگلیسی به نام ویلیام گیلبرت شروع به مطالعه الکتریسیته کرد‪ .‬او از‬
‫این کلمات باستانی برای توصیف پدیدههایی که در حال بررسی آنها بود استفاده کرد‪ ،‬از جمله واژه التین‬
‫الکتریکوس‪ .‬تاثیر کتاب گیلبرت‪ ،‬که به زبان التین نوشته شده بود‪ ،‬منجر به واژه الکتریسیته در زبان‬
‫انگلیسی شد‪.‬‬

‫گشتن دنبال الکتریسیته‬

‫یکی از شگفتانگیزترین چیزها در مورد الکتریسیته این است که در واقع همه جا هست‪ .‬منظورم این‬
‫نیست که برق معمولی یا فراوان است‪ ،‬یا حتی این که دنیا مقدار زیادی برق دارد‪ .‬در عوض‪ ،‬منظورم این‬
‫است که الکتریسیته بخش اساسی همه چیز است‪.‬‬

‫برای اینکه بدانید منظورم چیست‪ ،‬یک تصور اشتباه رایج در مورد جریان برق را در نظر بگیرید‪ .‬بیشتر ما‬
‫فکر میکنیم که سیمها برق را از جایی به جای دیگر حمل میکنند‪ .‬وقتی ما جاروبرقی را به برق میزنیم‬
‫و آن را روشن میکنیم‪ ،‬باور داریم که الکتریسیته وارد سیم جاروبرقی در خروجی برق میشود‪ ،‬از طریق‬
‫سیم به جاروبرقی میرود و سپس موتور را به کار میاندازد تا جارو برقی خاک و موی سگ را بمکد‪.‬‬
‫‪۲۱‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫ال در سیم بودهاست‪ .‬برق همیشه در سیم است‪ ،‬حتی‬

‫اما این طور نیست‪ .‬حقیقت این است که برق قب ً‬
‫وقتی جاروبرقی خاموش میشود یا سیم برق وصل نمیشود‪ .‬این به این دلیل است که الکتریسیته یک‬
‫بخش اساسی از اتمهای مس است که سیم برق را میسازند‪ .‬هم چنین الکتریسیته بخش اساسی اتمهایی‬
‫است که عایق الستیک را تشکیل میدهند که از شما در برابر برقگرفتگی در هنگام لمس کردن سیم‬
‫برق محافظت میکند و این یک بخش اساسی از اتمها است که نوک انگشت شما را تشکیل میدهند که‬
‫الستیک از لمس کردن سیمها جلوگیری میکند‪ .‬به طور خالصه‪ ،‬الکتریسیته بخش اساسی اتمهایی است‬
‫که همه مواد را تشکیل میدهند‪ .‬بنابراین‪ ،‬برای درک این که الکتریسیته چیست‪ ،‬ما باید ابتدا به اتمها‬
‫نگاه کنیم‪.‬‬

‫نگاهی به داخل اتم‬

‫همانطور که احتماال در مدرسه یاد گرفتهاید‪ ،‬تمام مواد از ذرات بسیار ریز غیرقابل باوری تشکیل شدهاند‬
‫که اتم نامیده میشوند‪ .‬آنها به قدری کوچک هستند که نقطۀ پایانی این جمله شامل چند تریلیون از‬
‫آنها میشود‪ .‬درک اعداد به بزرگی تریلیون برای ما دشوار است‪.‬‬

‫کلمه اتم از یک مرد یونانی باستان به نام دموکریتوس گرفته شدهاست‪ .‬بر خالف آنچه شما ممکن است‬
‫انتظار داشته باشید‪ ،‬کلمه اتم به معنای «خیلی کوچک» نیست بلکه به معنای «تقسیم نشدنی» است‪.‬‬
‫اتمها کوچکترین بخش ماده هستند که بدون تبدیل آن به ماده متفاوتی نمیتوان آنها را تقسیم کرد‪.‬‬
‫به عبارت دیگر‪ ،‬اگر شما اتم یک عنصر خاص را تقسیم کنید‪ ،‬قطعات حاصل دیگر همان چیز نیستند‪ .‬به‬
‫عنوان مثال‪ ،‬فرض کنید یک مشت عنصر پایه مانند مس دارید و آن را به دو قسمت تقسیم میکنید‪ .‬حاال‬
‫دو قطعه مس دارید‪ .‬یکی از آنها را کنار گذاشته و دیگری را نصف میکنید‪ .‬دوباره‪ ،‬دو تکه مس دارید‪.‬‬
‫شما میتوانید این کار را ادامه بدهید و تکه مس خود را به یک نیمه کوچکتر تقسیم کنید‪ .‬اما در نهایت‬
‫به نقطهای خواهید رسید که قطعه مس شما تنها شامل یک اتم مس است‪ .‬اگر سعی کنید آن تک اتم‬
‫مس را به نصف ببرید‪ ،‬قطعات حاصله مس نخواهند بود‪ .‬در عوض‪ ،‬شما مجموعهای از ذرات پایه را خواهید‬
‫داشت که اتمها را تشکیل میدهند‪ .‬سه نوع از این ذرات وجود دارند که نوترونها‪ ،‬پروتونها و الکترونها‬
‫نامیده میشوند‪.‬‬

‫نوترونها و پروتونها در هر اتم در وسط اتم‪ ،‬در چیزی که هسته نامیده میشود‪ ،‬گرد هم میآیند‪.‬‬
‫الکترونها بیرون اتم میچرخند‪.‬‬

‫‪۲۲‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫وقتی برای اولین بار در دوران کودکی درباره اتمها یاد گرفتم‪ ،‬فهمیدم که الکترونها به دور هسته‬
‫میگردند؛ درست مانند سیارهها که در منظومه شمسی دور خورشید میگردند‪ .‬این قیاس واقعاً بدی است‪.‬‬
‫امروزه دانشآموزان در مدارس مدلهایی برای اتم درست میکنند که یک نمونه از آنها را در زیر میبینید‪.‬‬

‫حقیقت آن است که اتم ابری الکترونی‪ ،‬تشکیلشده از الکترونها با بار الکتریکی منفی است که هسته اتم‬
‫را احاطه کردهاست؛ هسته نیز خود از پروتون که دارای بار مثبت است و نوترون که از لحاظ الکتریکی‬
‫خنثی است تشکیل شدهاست‪ .‬ابرهای الکترونی شکلها و ویژگیهای عجیب و غریبی دارند و به طور‬
‫عجیبی‪ ،‬غیر ممکن است که دقیقاً بفهمیم یک الکترون در هر لحظه دقیق ًا در کجا قرار دارد‪.‬‬

‫بررسی عنصرها‬

‫قبالً چند بار از کلمۀ «عنصر» استفاده شد؛ یک عنصر نوع خاصی از اتم است که توسط تعداد پروتونها‬
‫در هستهاش تعریف میشود‪ .‬برای مثال‪ ،‬اتمهای هیدروژن تنها یک پروتون در هسته دارند‪ ،‬یک اتم با دو‬
‫پروتون در هسته هلیوم است‪ ،‬اتمهایی با سه پروتون لیتیوم نامیده میشوند و غیره‪.‬‬

‫تعداد پروتونها در هسته یک اتم عدد اتمی نامیده میشود‪ .‬بنابراین عدد اتمی هیدروژن ‪ ،۱‬عدد اتمی‬
‫هلیوم ‪ ،۲‬لیتیوم ‪ 3‬و غیره است‪ .‬مس ‪ -‬عنصری که نقش مهمی در الکترونیک ایفا میکند – دارای عدد‬
‫اتمی ‪ ۲۹‬است و در نتیجه ‪ ۲۹‬پروتون در هسته خود دارد‪.‬‬

‫در مورد نوترونها و دیگر ذرات موجود در هستهاتم چطور؟ نوترونها برای شیمیدانها و فیزیکدانان بسیار‬
‫مهم هستند‪ .‬اما آنها واقعاً نقش بزرگی در نحوه کار جریان برق ندارند‪ ،‬بنابراین ما میتوانیم با اطمینان‬
‫آنها را در این فصل نادیده بگیریم‪ .‬کافی است گفته شود که عالوه بر پروتونها‪ ،‬هسته هر اتم (به جز‬
‫هیدروژن) شامل نوترونها است‪ .‬در بیشتر موارد‪ ،‬چند نوترون بیشتر از پروتون وجود دارد‪.‬‬

‫‪۲3‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫سومین ذره که اتمها را میسازد الکترون است‪ .‬الکترونها چیزی هستند که ما وقتی با برق کار میکنیم‬
‫بیش از همه به آن عالقه داریم چون آنها منبع جریان الکتریکی هستند‪ .‬الکترونها به طور باورنکردنی‬
‫کوچک هستند؛ یک الکترون منفرد حدود ‪ ۲۰۰،۰۰۰‬برابر کوچکتر از یک پروتون است‪ .‬اگر یک الکترون‬
‫به اندازه نقطه پایانی این جمله باشد‪ ،‬یک پروتون به اندازه یک زمین فوتبال خواهد بود‪.‬‬

‫اتمها معموالً تعداد الکترون با پروتونها دارند در نتیجه اتم عنصر مس ‪ ۲۹‬پروتون در هستهای دارد که‬
‫توسط ‪ ۲۹‬الکترون احاطه شدهاست‪ .‬وقتی اتم یک الکترون اضافی را دریافت میکند یا یک الکترون از‬
‫دست میدهد‪ ،‬به خاطر خاصیت ویژه پروتونها و الکترونها پای «بار» به میان میآید‪.‬‬

‫دوتا از سه ذراتی که اتمها را میسازند‪ ،‬الکترونها و پروتونها ‪ ،‬ویژگی بسیار جالبی به نام بار الکتریکی‬
‫دارند‪ .‬اتم میتواند یکی از دو حالت مثبت یا منفی باشد‪ .‬الکترونها قطبیت منفی دارند در حالی که‬
‫پروتونها قطبیت مثبت دارند‪ .‬مهمترین چیزی که باید در مورد اتم بدانید این است که بارهای مخالف‬
‫جذب و بارهای مشابه دفع میشوند‪ .‬منفی مثبت و مثبت‪ ،‬منفی را جذب میکند اما منفی‪ ،‬منفی و مثبت‪،‬‬
‫مثبت را دفع میکند‪ .‬در نتیجه‪ ،‬الکترونها و پروتونها به سمت یکدیگر جذب میشوند‪ ،‬اما الکترونها و‬
‫پروتونهای دیگر را دفع میکنند‪ .‬جاذبه بین پروتونها و الکترونها چیزی است که الکترونها و‬
‫پروتونهای یک اتم را در کنار هم نگه میدارد‪ .‬این جاذبه باعث میشود که الکترونها در مدار خود به‬
‫دور پروتونها در هسته بمانند‪ .‬در اینجا جزئیات روشنگر بیشتری در مورد اتم آورده شدهاست‪:‬‬

‫بار یک خاصیت از نیروهای بنیادی طبیعت است که به الکترومغناطیس معروف است؛ سه نیروی دیگر‬
‫جاذبه‪ ،‬نیروی قوی و نیروی ضعیف هستند‪.‬‬

‫همانطور که در بخش قبل گفتم‪ ،‬یک اتم به طور معمول تعداد الکترون یکسانی با پروتون دارد‪ .‬علت‬
‫آن این است که نیروی الکترومغناطیسی باعث میشود هر پروتون دقیقاً یک الکترون جذب کند‪ .‬وقتی‬
‫تعداد پروتونها و الکترونها برابر باشد‪ ،‬خود اتم هیچ بار خالصی ندارد‪.‬‬

‫با این حال‪ ،‬ممکن است اتم یک الکترون اضافی بگیرد‪ .‬وقتی این اتفاق میافتد اتم بار منفی خالصی به‬
‫خاطر الکترون اضافی دارد‪ .‬همچنین ممکن است اتمی یک الکترون را از دست بدهد که باعث میشود اتم‬
‫بار مثبت خالص داشته باشد چون پروتونهای بیشتری نسبت به الکترونها دارد‪.‬‬

‫اگر حواستان جمع باشد احتما ًال از خود میپرسید چطور هسته یک اتم دچار فروپاشی و از هم گسیختگی‬
‫نمیشود اگر شامل دو یا چند پروتون باشد که بار مثبت دارند‪ .‬هر چه باشد‪ ،‬پروتونها هم را دفع میکنند!‬

‫‪۲4‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫بله‪ ،‬آنها این کار را میکنند‪ ،‬اما نیروی دافعه الکتریکی توسط نیروی بسیار قویتری که به دلیل فقدان‬
‫اصطالح بهتر‪ ،‬نیروی قوی نامیده میشود‪ ،‬مغلوب میگردد‪ .‬بنابراین نیروی قوی پروتونها (و نوترونها) را‬
‫با وجود تمایل طبیعی پروتونها به اجتناب از یکدیگر نگه میدارد‪.‬‬

‫نیروی قوی بر الکترونها تاثیر نمیگذارد‪ ،‬بنابراین شما هرگز الکترونهای چسبیده به هم را طوری که‬
‫درباره پروتونها در هسته اتم رخ میدهد‪ ،‬نمیبینید‪ .‬الکترونهای یک اتم به خوبی از هم دور میمانند‪.‬‬

‫اگر کسی مایل باشد‪ ،‬میتواند نیروی قوی را به نیروی میهن پرستانه تشبیه کند که شهروندان یک ملت‬
‫را‪ ،‬با وجود اختالفات آنها‪ ،‬به هم پیوند میدهد‪ .‬این نیرو است که یک کشور را با وجود این واقعیت که‬
‫به نظر میرسد احزاب سیاسی آن از یکدیگر متنفر هستند‪ ،‬کنار هم نگه میدارد‪ .‬بیایید امیدوار باشیم که‬
‫نیروی قوی باقی بماند‪.‬‬

‫رساناها و عایقها‬

‫برخی عناصر الکترونهای بیرونی خود را خیلی محکم نگه نمیدارند‪ .‬این عناصر اغلب الکترون از دست‬
‫میدهند یا الکترونهای اضافی میگیرند و بنابراین اکثراً از حالت خنثی خارج میشوند و یا به طور منفی‬
‫یا مثبت باردار میشوند‪ .‬چنین عناصری رسانا نامیده میشوند‪ .‬بهترین رساناها فلزات نقره‪ ،‬مس و آلومینیوم‬
‫هستند‪.‬‬

‫عناصر دیگر الکترونهای خود را محکم نگه میدارند‪ .‬در این عناصر‪ ،‬سخت است که یک الکترون را رها‬
‫کنیم یا یک الکترون دیگر را به درون آن وارد کنیم‪ .‬این عناصر تقریب ًا همیشه خنثی میمانند و نارسانا‬
‫نامیده میشوند‪.‬‬

‫در یک رسانا‪ ،‬الکترونها دائماً بین اتمهای نزدیک به هم میچرخند‪ .‬یک الکترون از یک اتم به نام اتم ‪A‬‬
‫به اتم مجاور میپرد که آن را اتم ‪ B‬مینامم‪ .‬این رخداد بار مثبت را در اتم ‪ A‬و بار منفی خالص را در اتم‬
‫ال اتم ‪ )C‬روی اتم ‪ A‬میپرد؛ در این حالت‬
‫‪ B‬ایجاد میکند‪ .‬تقریباً بالفاصله الکترونی از اتم مجاور دیگر (مث ً‬
‫اتم ‪ A‬خنثی و اتم ‪ C‬دارای بار منفی میشود‪ .‬این دور زدن الکترونها در یک رسانا به طور مداوم اتفاق‬
‫میافتد‪ .‬اتمها در آشوب دائمی هستند‪ ،‬الکترونها را میدهند و دریافت میکنند و به طور مداوم بار خالص‬
‫ال تصادفی است طوری که یک الکترون‬
‫خود را از مثبت به خنثی تغییر میدهند‪ .‬حرکت الکترونها کام ً‬
‫ممکن است به چپ بجهد‪ ،‬اما الکترون دیگر به راست بپرد‪ .‬یکی باال برود و دیگری پایین‪ .‬حقیقت این‬
‫است که اگر چه تمام الکترونها در حال حرکت هستند‪ ،‬در مجموع آنها هیچ جایی نخواهند رفت‪.‬‬

‫‪۲5‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫درک جریان‬

‫جریان الکتریکی زمانی اتفاق میافتد که تبادل تصادفی الکترونها که به طور مداوم در یک رسانا رخ‬
‫میدهد‪ ،‬سازمان دهی میشود و شروع به حرکت در یک جهت کند‪.‬‬

‫هنگامی که جریان از یک رسانا مانند سیم مسی عبور میکند‪ ،‬تمام الکترونهایی که قبالً در حال حرکت‬
‫بودند به طور تصادفی گرد هم میآیند و شروع به حرکت در یک جهت میکنند‪ .‬یک اثر بسیار جالب‬
‫اتفاق میافتد‪ :‬الکترونها تقریباً به طور آنی نیروی الکترومغناطیسی خود را از طریق سیم منتقل میکنند‪.‬‬
‫خود الکترونها تقریباً به آرامی حرکت میکنند ‪ -‬در حد چند میلی متر در ثانیه‪ .‬اما چون هر الکترون‬
‫یک اتم را ترک میکند و به اتم دیگر میپیوندد‪ ،‬آن اتم دوم بالفاصله یک الکترون را به اتم سوم میدهد‬
‫که بالفاصله یک الکترون را به اتم چهارم و به همین ترتیب به تریلیونها اتم واگذار میکند‪ .‬نتیجه این‬
‫است که حتی اگر تکتک الکترونها به آرامی حرکت کنند‪ ،‬جریان خودش تقریب ًا با سرعت نور حرکت‬
‫میکند‪ .‬بنابراین‪ ،‬وقتی شما کلید برق را میزنید‪ ،‬نور فوراً همه جا را میگیرد‪ .‬در اینجا چند نکته دیگر‬
‫آورده شدهاست که ممکن است به شما کمک کند ماهیت جریان را درک کنید‪:‬‬

‫همانطور که در شکل نشانداده شدهاست‪ ،‬یک راه برای نشان دادن این اصل‪ ،‬قرار دادن ‪ ۱5‬توپ روی‬
‫میز بیلیارد در یک خط کامالً مستقیم است‪.‬‬

‫اگر در یک طرف خط به توپ ضربه بزنید‪ ،‬توپ در طرف دیگر خط تقریب ًا با سرعت حرکت خواهد کرد‪.‬‬
‫توپهای دیگر کمی حرکت میکنند‪ ،‬اما نه خیلی (با فرض این که شما آنها را صاف کنید و به توپ ضربه‬
‫بزنید)‪ .‬این شبیه چیزی است که در جریان الکتریکی اتفاق میافتد‪ .‬اگر چه هر الکترون به آرامی حرکت‬
‫میکند اما اثر موجی وقتی هر اتم یک الکترون به دست میآورد‪ ،‬صاعقهای سریع است (به معنای واقعی‬
‫کلمه!)‪.‬‬
‫‪۲6‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫تصادفی نیست که حرکت آب را نیز جریان مینامند‪ .‬بسیاری از دانشمندان اولیه که ماهیت الکتریسیته‬
‫را مورد بررسی قرار دادند بر این باور بودند که الکتریسیته نوعی مایع است و به همان شکل که آب در‬
‫رودخانه جریان دارد در سیمها جاری است‪.‬‬

‫قدرت جریان الکتریکی با واحدی به نام آمپر اندازهگیری میشود که گاهی اوقات به صورت مخفف‬
‫‪ amp‬یا ‪ A‬استفاده میشود‪ .‬آمپر چیزی بیش از اندازهگیری این نیست که چند حامل بار (در بیشتر موارد‪،‬‬
‫الکترونها) از یک نقطه مشخص در یک ثانیه عبور میکنند‪.‬‬

‫یک آمپر برابر با ‪ 6۲4۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰‬الکترون در هر ثانیه است‪ .‬ایـن بـرابـر بـا ‪ 6۲4۰‬الکـتـرون‬

‫کوادریلیون در هر ثانیه است (این تعداد بسیار زیادی است‪ ،‬اما به یاد داشته باشید که الکترونها فوقالعاده‬
‫کوچک هستند‪ ).‬بیشتر المپهای رشتهای الکتریکی دارای جریان یک آمپر هستند‪ .‬یک خشککن مو از‬
‫حدود ‪ ۱۲‬آمپر استفاده میکند‪.‬‬

‫جریان در مدارهای الکترونیکی معموالً بسیار کوچکتر از جریان در دستگاههای الکتریکی مانند المپ‬
‫و خشککن مو است‪ .‬جریان در یک مدار الکترونیکی اغلب در حد میلیآمپر (‪ )mA‬بیان میشود‪ .‬جریان‬
‫در معادالت الکتریکی اغلب با حرف ‪ I‬نشان داده میشود که مخفف ‪( Intensity‬شدت) است‪.‬‬

‫درک ولتاژ‬

‫در حالت طبیعی‪ ،‬الکترونهای یک رسانا مانند مس آزادانه از اتمی به اتم دیگر حرکت میکنند آن هم به‬
‫ال تصادفی؛ حال برای این که در یک جهت با هم حرکت کنند‪ ،‬تمام کاری که شما باید انجام‬
‫طور کام ً‬
‫دهید این است که به آنها فشار وارد کنید‪ .‬اصطالح فنی این فشار نیروی محرکه الکتریکی است که به‬
‫اختصار ‪ EMF‬یا ‪ E‬نامیده میشود‪.‬‬

‫ولتاژ چیزی بیشتر از تفاوت بار بین دو مکان نیست‪ .‬برای مثال فرض کنید یک دسته کوچک از فلزات‬
‫دارید که اتمهای آنها دارای بار منفی فراوان بوده و دسته دیگری دارید که اتمهای آنها دارای بار مثبت‬
‫فراوانی هستند‪ .‬به عبارت دیگر‪ ،‬اولین دسته الکترونهای زیادی دارد و دسته دوم تعداد کمی دارد‪ .‬بین‬
‫این دو دسته یک ولتاژ وجود دارد‪ .‬اگر آن دو دسته را به یک رسانا مانند سیم مسی متصل کنید‪ ،‬چیزی‬
‫به نام مدار را ایجاد میکنید که جریان الکتریکی از آن عبور خواهد کرد‪ .‬این جریان تا زمانی ادامه مییابد‬
‫که تمام بارهای منفی اضافی در سمت منفی مدار به سمت مثبت حرکت کنند‪ .‬وقتی این اتفاق افتاد‪ ،‬هـر‬

‫‪۲7‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫دو طرف مدار از لحاظ الکتریکی خنثی میشوند و جریان از حرکت باز میماند‪ .‬در اینجا چند نکته دیگر‬
‫برای تفکر در مورد ولتاژ آورده شدهاست‪:‬‬

‫هر گاه اختالفی در بار بین دو مکان وجود داشته باشد‪ ،‬این احتمال وجود دارد که یک جریان بین دو‬
‫مکان جاری شود اگر آن مکانها توسط یک رسانا به هم متصل شوند‪ .‬به دلیل این امکان‪ ،‬اصطالح پتانسیل‬
‫اغلب برای توصیف ولتاژ به کار میرود‪ .‬بدون ولتاژ‪ ،‬هیچ جریانی وجود نخواهد داشت‪ .‬بنابراین‪ ،‬ولتاژ‬
‫پتانسیل جریان را ایجاد میکند‪.‬‬

‫اگر جریان را بتوان با جریان آب درون یک شلنگ مقایسه کرد‪ ،‬ولتاژ را می توان با فشار آب در شیر‬
‫آب مقایسه کرد‪ .‬این فشار آب است که باعث میشود آب در شلنگ جریان پیدا کند‪.‬‬

‫ولتاژ با واحدی به نام «ولت» که اختصار ًا با ‪ V‬نمایش داده میشود اندازه گرفته میشود‪ .‬ولتاژ یک‬
‫خروجی برق استاندارد در ایاالت متحده ‪ ۱۱7‬ولت و ولتاژ یک باتری چراغقوه حدود ‪ ۱/5‬ولت است‪ .‬این‬
‫عدد برای باتری اتومبیل حدود ‪ ۱۲‬ولت میباشد‪.‬‬

‫میتوانید با استفاده از دستگاهی به نام ولتمتر‪ ،‬که دارای دو سیم تست است‪ ،‬میزان ولتاژ بین دو‬
‫نقطه را کشف کنید‪ .‬شکل زیر یک ولت متر را نشان میدهد (وسیله نشان داده شده در اصل مالتیمتر‬
‫نامیده میشود چون میتواند مواردی غیر از ولتاژ را نیز اندازهگیری کند)‪.‬‬

‫‪۲8‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫ولتاژ می تواند مثبت یا منفی باشد‪ ،‬البته تنها وقتی که با چند نقطه مرجع مقایسه شود‪ .‬به عنوان مثال‪،‬‬
‫در یک باتری چراغقوه‪ ،‬ولتاژ در پایانه مثبت نسبت به پایانه منفی ‪ +۱/5‬ولت است و در پایانه منفی نسبت‬
‫به پایانه مثبت ‪ -۱/5‬ولت است‪.‬‬

‫◀دوست داشتم تعریف دقیق ولت را به شما بگویم اما نمیتوانم ‪ -‬حداقل حاال نمیتوانم‪ .‬تعریف ولت تا‬
‫زمانی که درباره مفهوم توان‪ ،‬که در ادامه این فصل در بخش «درک توان» توضیح داده میشود‪ ،‬یاد نگیرید‬
‫هیچ معنایی نخواهد داشت‪.‬‬

‫اگر چه جریان هنگامی که دو طرف مدار خنثی شدهاند متوقف میشود‪ ،‬الکترونهای مدار از حرکت باز‬
‫نمیایستند‪ .‬در عوض‪ ،‬به سادگی به حرکت تصادفی طبیعی خود بر میگردند‪ .‬الکترونها همیشه در یک‬
‫رسانا در حرکتاند و وقتی از یک ولتاژ فشار دریافت میکنند‪ ،‬در یک جهت حرکت میکنند‪ .‬وقتی هیچ‬
‫ولتاژی برای هل دادن آنها وجود ندارد‪ ،‬به طور تصادفی حرکت میکنند‪ .‬در معادالت الکتریکی‪ ،‬ولتاژ‬
‫معموال با حرف ‪ E‬نشان داده میشود که نماد نیروی محرکه الکتریکی است‪.‬‬

‫◀ در ‪ ۱5۰‬سال اول و در بیشتر تحقیقات جدی در مورد ماهیت الکتریسیته‪ ،‬دانشمندان جهت جریان‬
‫الکتریکی را برعکس آنچه امروز داریم تصور میکردند‪ :‬آنها فکر میکردند که جریان الکتریکی‪ ،‬جریان‬
‫بارهای مثبت است و اینکه جریان الکتریکی از سمت مثبت یک مدار به سمت منفی جریان دارد‪ .‬تا حدود‬
‫سال ‪ ۱۹۰۰‬بود که دانشمندان شروع به کشف ساختار اتمها کردند‪ .‬آنها به زودی دریافتند که الکترونها‬
‫بار منفی دارند و جریان در واقع جریان این الکترونهای باردار منفی است‪ .‬به عبارت دیگر‪ ،‬کشف کردند‬
‫که جریان در جهت مخالف آن چیزی است که از مدتها پیش فکر میکردند قرار دارد‪ .‬افکار قدیمی به‬
‫سختی از بین میروند و تا به امروز بیشتر مردم جریان الکتریکی را از مثبت به منفی میدانند‪ .‬این مفهوم‬
‫جریان گاهی اوقات جریان متعارف نامیده میشود‪ .‬مدارهای الکترونیکی مدرن تقریباً همیشه بر حسب‬
‫جریان قراردادی توصیف میشوند‪ ،‬بنابراین فرض بر این است که جریان از مثبت به منفی جریان مییابد‪،‬‬
‫حتی اگر واقعیت این باشد که الکترونها در مدار در واقع در جهت مخالف جریان دارند‪.‬‬

‫مقایسه جریان مستقیم و متناوب‬

‫جریان الکتریکی که به طور مداوم در یک جهت جریان دارد جریان مستقیم یا ‪ DC‬نامیده میشود‪.‬‬
‫الکترونها در یک سیم حامل جریان مستقیم به آرامی حرکت میکنند‪ ،‬اما در نهایت از یک سر سیم به‬
‫سر دیگر میروند‪ ،‬زیرا همچنان در یک جهت در حرکتاند‪.‬‬

‫‪۲۹‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫ولتاژ در یک مدار جریان مستقیم باید ثابت یا حداقل ثابت باشد تا جریان در یک جهت ثابت بماند‪.‬‬
‫بنابراین‪ ،‬ولتاژ ایجاد شده توسط یک باتری چراغقوه در حدود ‪ ۱.5‬ولت ثابت میماند‪ .‬پایانه مثبت باتری‬
‫همواره نسبت به پایانۀ منفی مثبت و پایانه منفی باتری همواره نسبت به پایانه مثبت منفی است؛ این‬
‫ثبات چیزی است که الکترونها را در یک جهت هل میدهد‪.‬‬

‫نوع رایج دیگر جریان متناوب جریان متناوب است که به اختصار ‪ AC‬نامیده میشود‪ .‬در یک مدار جریان‬
‫متناوب‪ ،‬ولتاژ به طور متناوب خودش را جمع و جور میکند‪ .‬وقتی ولتاژ معکوس میشود‪ ،‬جهت جریان‬
‫نیز تغییر میکند‪ .‬در رایجترین شکل جریان متناوب‪ ،‬که در بیشتر سیستمهای توزیع برق در سراسر جهان‬
‫استفاده میشود‪ ،‬ولتاژ به میزان ‪ 5۰‬یا ‪ 6۰‬بار در ثانیه تغییر میکند‪ .‬در ایاالتمتحده‪ ،‬ولتاژ ‪ 6۰‬بار در ثانیه‬
‫معکوس میشود‪.‬‬

‫جریان متناوب تقریبا در تمام سیستمهای توزیع برق جهان مورد استفاده قرار میگیرد‪ ،‬به این دلیل ساده‬
‫که جریان ‪ AC‬زمانی که از طریق سیم در مسافتهای طوالنی منتقل میشود‪ ،‬بسیار کارآمدتر است‪ .‬همه‬
‫جریانهای الکتریکی زمانی که برای مسافتهای طوالنی جریان مییابند‪ ،‬توان خود را از دست میدهند‪،‬‬
‫اما مدارهای ‪ AC‬قدرت کمتری نسبت به مدارهای ‪ DC‬از دست میدهند‪ .‬الکترونها در یک مدار ‪ AC‬واقعاً‬
‫همراه با جریان حرکت نمیکنند‪ .‬در عوض‪ ،‬آنها به نوعی مینشینند و به جلو و عقب حرکت میکنند‪.‬‬
‫آنها یک جهت را به مدت ‪ ۱/6۰‬ثانیه حرکت میدهند و سپس جهت دیگر را به مدت ‪ ۱/6۰‬ثانیه‬
‫میگردند‪ .‬حقیقت این است که آنها واقعا به جایی نمیروند‪ .‬برای روشنگری بیشتر در اینجا چند‬
‫واقعیت مفید و جالب دیگر در مورد جریان متناوب آورده شدهاست‪:‬‬

‫یک اسباببازی محبوب به نام گهواره نیوتن ممکن است به شما کمک کند بدانید جریان متناوب‬
‫چگونه کار میکند‪.‬‬

‫‪3۰‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫این اسباببازی شامل یک سری توپ فلزی است که هر یک با رشتهای از چهارچوب آویزان شدهاند‪ ،‬به‬
‫طوری که توپها فقط در یک خط مستقیم به یکدیگر برخورد میکنند‪ .‬اگر توپ را از یک طرف خط دور‬
‫از توپهای دیگر بکشید و سپس آن را رها کنید‪ ،‬آن توپ به سمت بقیه توپها بر میگردد‪ ،‬به انتهای‬
‫یکی ضربه میزند و فوراً توپ را از طرف دیگر خط دور از گروه به جلو میراند‪ .‬این توپ کمی تاب میخورد‪،‬‬
‫بعد بر میگردد و به پایین تاب میخورد تا از انتهای دیگر به گروه ضربه بزند‪ ،‬که بعد اولین توپ را از‬
‫گروه دور میکند‪ .‬این حرکت متناوب‪ ،‬عقب و جلو‪ ،‬اگر اسباببازی به دقت ساخته شود‪ ،‬به طور شگفت‬
‫آوری طوالنی است‪.‬‬

‫جریان متناوب به چنین طریقی عمل میکند‪ .‬الکترونها در ابتدا در یک جهت حرکت میکنند‪ ،‬اما سپس‬

‫خود را معکوس میکنند و در جهت دیگر حرکت میکنند‪ .‬حرکت عقب و جلو الکترونها در مدار تا زمانی‬
‫که ولتاژ به معکوس شدن خود ادامه دهد‪ ،‬ادامه مییابد‪.‬‬

‫اگر میخواهید گهواره نیوتن را در عمل ببینید‪ ،‬به یوتیوب بروید و به دنبال گهواره نیوتن بگردید‪.‬‬

‫برگشت ولتاژ در یک جریان متناوب معمولی آنی نیست‪ .‬در عوض ولتاژ به آرامی از یک قطب به قطب‬
‫دیگر تاب میخورد‪ .‬بنابراین ولتاژ در یک مدار ‪ AC‬به طور مداوم در حال تغییر است‪ .‬این رخداد از صفر‬
‫شروع میشود‪ ،‬سپس برای کمی در جهت مثبت افزایش مییابد تا زمانی که به حداکثر ولتاژ مثبت خود‬
‫برسد‪ ،‬و بعد تا زمانی که به صفر برسد‪ ،‬کاهش مییابد‪ .‬در آن نقطه‪ ،‬در جهت منفی افزایش مییابد تا‬
‫زمانی که به حداکثر ولتاژ منفی خود برسد‪ ،‬که در آن هنگام دوباره کاهش مییابد تا وقتی که به صفر‬
‫برسد‪ .‬سپس کل چرخه تکرار میشود‪ .‬این حقیقت که مقدار ولتاژ در یک مدار ‪ AC‬همواره در حال تغییر‬
‫است‪ ،‬بسیار مفید است‪.‬‬

‫درک توان‬

‫در ابتدای این فصل گفتم به سه مفهوم کلیدی اشاره میکنم که باید پیش از شروع کار با مدارهای خود‬
‫در مورد برق بدانید‪ .‬دو مورد اول یعنی جریان و ولتاژ در ابتدای فصل توضیح داده شدند‪ .‬سومین قطعه‬
‫این پازل‪ ،‬توان نام دارد‪ .‬به بیان ساده‪ ،‬توان کاری است که توسط مدار الکتریکی انجام میشود‪ .‬جریان‬
‫الکتریکی به خودی خود چندان مفید نیست‪ .‬فقط زمانی مفید است که انرژی حملشده توسط جریان‬
‫الکتریکی به شکل دیگری از انرژی مانند گرما‪ ،‬نور‪ ،‬صدا و یا امواج رادیویی تبدیل شود‪ .‬به عنوان مثال‪،‬‬
‫در یک المپ رشتهای‪ ،‬ولتاژ جریان را از یک رشته عبور میدهد‪ ،‬که انرژی حملشده توسط جریان را بـه‬
‫‪3۱‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫گرما و نور تبدیل میکند‪ .‬توان با واحدی به نام وات (‪ )W‬اندازهگیری میشود‪ .‬تعریف وات ساده است‪ :‬یک‬
‫وات میزان کار انجامشده توسط مداری است که در آن یک آمپر جریان با یک ولت کار میکند‪ .‬این رابطه‬
‫معادلهای ساده را به وجود میآورد‪ .‬وقتی این کتاب را شروع کردم به خودم قول دادم که تا جایی که‬
‫ممکن است از تعداد کمی معادله استفاده کنم‪ ،‬اما میدانستم که باید حداقل تعدادی از معادالت اساسی‬
‫را در آن بگنجانم‪ .‬خوشبختانه این یکی خیلی ساده است‪P = E × I :‬‬

‫به بیان دیگر توان (‪ ،)P‬مساوی است با ولتاژ (‪ )E‬ضربدر جریان(‪.)I‬‬

‫برای استفاده صحیح از این معادله باید دقت کنید که توان‪ ،‬ولتاژ و جریان را با استفاده از واحدهای‬
‫استاندارد آنها اندازهگیری کنید‪ :‬وات‪ ،‬ولت و آمپر‪ .‬به عنوان مثال‪ ،‬فرض کنید یک المپ متصل به یک‬
‫منبع تغذیه ‪ ۱۰‬ولتی دارید‪ ،‬و یک دهم آمپر از طریق المپ جریان مییابد‪ .‬برای محاسبه توان (وات)‬
‫المپ‪ ،‬از فرمول زیر استفاده میکنید‪:‬‬

‫بنابراین‪ ،‬المپ یک وات کار میکند‪.‬‬

‫اغلب‪ ،‬شما ولتاژ و وات مدار را میدانید و میخواهید از این مقادیر برای تعیین مقدار جریان عبوری از‬
‫مدار استفاده کنید‪ .‬شما میتوانید این کار را با برگرداندن معادله به این شکل انجام دهید‪:‬‬

‫به عنوان مثال‪ ،‬اگر میخواهید ببینید وقتی یک المپ ‪ ۱۰۰‬وات به یک خروجی الکتریکی ‪ ۱۱7‬ولتی‬
‫متصل میشود چقدر جریان دارد‪ ،‬از فرمولی مانند این استفاده کنید‪:‬‬

‫بنابراین جریان مدار ‪ ۰.855‬آمپر است‪.‬‬

‫در اینجا به چند نکته نهایی در مورد مفهوم توان اشاره میکنیم‪:‬‬

‫اصطالح «پراکندگی» اغلب در ارتباط با توان مورد استفاده قرار میگیرد‪ .‬هنگامی که انرژی حملشده‬
‫توسط جریان الکتریکی به شکل دیگری مانند گرما یا نور تبدیل میشود‪ ،‬گفته میشود که مدار‪ ،‬توان را‬
‫پخش میکند‪.‬‬

‫‪3۲‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫آیا متوجه شدید که جریان و ولتاژ با حروف ‪ I‬و ‪ E‬نمایش داده میشوند‪ ،‬نه حروف ‪ C‬یا ‪ V‬که ممکن‬
‫است انتظار داشته باشید‪ ،‬اما توان با حرف ‪ P‬نمایش داده میشود؟ این طور به نظر میرسد که سازندگان‬
‫قوانین فقط سعی میکنند همه را گیج کنند‪ .‬شاید جدول زیر به شما کمک کند مسائل را مرتب کنید‪:‬‬

‫مفهوم‬ ‫مخفف‬ ‫واحد‬

‫جریان‬ ‫‪I‬‬ ‫)‪amp(A‬‬
‫ولتاژ‬ ‫‪ E‬یا ‪EMF‬‬ ‫)‪volt(V‬‬
‫توان‬ ‫‪P‬‬ ‫)‪watt(W‬‬
‫قبالً گفتم تا زمانی که ندانید قدرت چیست نمیتوانم ولت را تعریف کنم‪ .‬حاال میتوانید ببینید که تعریف‬
‫یک ولت ساده است‪ :‬یک ولت مقدار نیروی محرکه الکتریکی (‪ )EMF‬الزم برای انجام یک وات کار در یک‬
‫آمپر جریان است‪.‬‬

‫برخی اوقات قانون ژول نیز نامیده میشود‪.‬‬ ‫فرمول‬

‫محاسبه توان مصرفشده توسط مدار اغلب بخش مهمی از طراحی مدار است‪ .‬به همین دلیل است که‬
‫قطعات الکتریکی مانند مقاومت‪ ،‬ترانزیستور‪ ،‬خازن و مدارهای مجتمع همگی دارای باالترین نرخ توان‬
‫هستند‪ .‬به عنوان مثال‪ ،‬رایجترین نوع مقاومت میتواند در حداکثر ‪ ۱/4‬وات پراکنده شود‪ .‬اگر از مقاومت‬
‫‪ ۱/4‬واتی در مداری استفاده کنید که بیش از ‪ ۱/4‬وات توان را پراکنده کند‪ ،‬ممکن است مقاومت بسوزد‪.‬‬

‫‪33‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫________________________________________________________________________________‬

‫وقتی کودک بودم به تماشای فیلم فرانکشتاین عالقه داشتم‪ .‬صحنههای محبوب من همیشه همان جایی‬
‫بود که دکتر فرانکشتاین به آزمایشگاه رفته بود‪ .‬آن آزمایشگاهها پر از شگفتانگیزترین و عجیبترین‬
‫ابزارهای الکتریکی بود که تا به حال دیده شدهاست‪ .‬دستیار دکتر دیوانه‪ ،‬ایگور‪ ،‬درست در لحظه مناسب‬
‫یک کلید چاقو بزرگ را پرت میکرد و جرقه به هوا میرفت و صدای موزیک به اوج خود میرسید و آن‬
‫موجود زنده شده و دکتر دیوانه فریاد میزد‪« :‬زنده است!» بهترین فیلم فرانک اشتاین که تا به حال ساخته‬
‫شدهاست‪ ،‬فیلم اصلی فرانک اشتاین به کارگردانی جیمز وال و با بازی بوریس کارلوف است‪ .‬دومین فیلم‬
‫بلند فرانکشتاین ساختهشده در سال ‪ ۱۹74‬به کارگردانی مل بروکس و با بازی جین وایلدر است‪ .‬هر دوی‬
‫آنها صحنههای آزمایشگاهی خوبی دارند‪ .‬در واقع‪ ،‬آیا میدانستید که در آزمایشگاه فرانکشتاین جوان از‬
‫همان موادی استفاده میکند که در کتاب کالسیک سال ‪ ۱۹3۱‬استفاده شد؟ نابغهای که این لوازم صحنه‬
‫را خلق کرد کنت استراکفدن‪ ،‬یکی از پیشگامان جلوههای ویژه هالیوود بود‪ .‬استراکفدن لوازم اولیه‬
‫فرانکشتاین را برای چندین دهه در گاراژ خود نگه داشت‪ .‬وقتی مل بروکس از او پرسید که آیا میتواند‬
‫لوازم مورد نیاز برای فرانکشتاین جوان را قرض بگیرد‪ ،‬استراکفدن خوشحال شد‪.‬‬

‫برای ساخت مدارهای الکترونیکی اولیه به یک آزمایشگاه دانشمند دیوانه مانند آنچه که در فیلمهای‬
‫فرانکشتاین میبینید نیاز ندارید‪ .‬با این حال‪ ،‬شما باید یک محل کار سادهتر برای خودتان بسازید و باید‬
‫آن را به یک مجموعه اولیه از ابزارها و نیز برخی اجزای الکترونیکی پایه برای کار کردن مجهز کنید‪.‬‬

‫با این حال‪ ،‬مهم نیست که محیط کاری شما چقدر متعادل است‪ ،‬شما میتوانید آن را آزمایشگاه دانشمند‬
‫دیوانه خود بنامید‪ .‬به هر حال‪ ،‬اغلب دوستانتان وقتی شروع به ساختن ابزارهای الکترونیکی خود میکنید‪،‬‬
‫فکر میکنند که شما کمی دیوانه و کمی نابغه هستید‪.‬‬

‫در این بخش شما را با چیزهایی آشنا میکنم که باید پیش از شروع ساخت مدارهای الکترونیکی به دست‬
‫بدانید‪ .‬البته مجبور نیست همه چیز را یک جا بخرید‪ .‬شما میتوانید با یک مجموعه ساده از ابزارها و یک‬
‫فضای کوچک برای کار شروع کنید‪ .‬زمانی که مهارتهای الکترونیکی خود را پیشرفت میدهید‪ ،‬میتوانید‬
‫ابزار و تجهیزات بیشتری را با تغییر نیازهایتان به دست آورید‪.‬‬

‫‪34‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫ایجاد آزمایشگاه‬

‫اول‪ ،‬باید محل خوبی برای کار کردن ایجاد کنید‪ .‬شما میتوانید یک میز کوچک خیالی در گاراژ یا اتاق‬
‫اضافی درست کنید‪ ،‬اما اگر این فضای زیاد را نداشته باشید میتوانید یک آزمایشگاه عجیب و ساده را در‬
‫هر جایی قرار بدهید‪ .‬تنها چیزی که نیاز دارید جایی برای قرار دادن میز و صندلی است‪ .‬من بیشتر لوازم‬
‫الکترونیکیام را در یک اتاق اضافی در خانهام انجام میدهم‪ ،‬که همچنین به عنوان یک محل نمایش برای‬
‫برخی از لوازم هالووین که در طول سالها برای خانه جنزدهام ساختهام نیز هست‪ .‬شکل زیر آزمایشگاه‬
‫مرا نشان میدهد‪.‬‬

‫در اینجا مواد تشکیلدهنده ضروری هر فضای کاری خوب برای فعالیت الکترونیکی آورده شدهاست‪:‬‬

‫فضای کافی‪ :‬شما باید فضای کافی برای کار خود داشته باشید‪ .‬زمانی که تازه شروع به کار میکنید‪ ،‬محیط‬
‫کار شما میتواند کوچک باشد ‪ -‬شاید تنها ‪ ۲‬یا ‪ 3‬فوت در گوشه گاراژ‪ .‬اما با پیشرفت مهارتهایتان‪ ،‬به‬
‫فضای بیشتری نیاز خواهید داشت‪.‬‬

‫بسیار مهم است که محلی که برای محل کار خود انتخاب میکنید‪ ،‬ایمن باشد‪ ،‬به خصوص اگر بچههای‬
‫کوچکی در اطراف خود داشته باشید‪ .‬محل کار شما پر از خطرات خواهد بود ‪ -‬چیزهایی که میتوانند‬
‫باعث ایجاد شوک‪ ،‬سوختگی و بریدگی شوند و همچنین چیزهایی که تحت هیچ شرایطی نباید خورده‬
‫شوند‪ .‬دستان کوچک به شدت کنجکاو هستند و کودکان مستعد گذاشتن هر ماده خطرناکی در دهانشان‬
‫هستند‪ .‬بنابراین مطمئن شوید که همه چیز را به طور ایمن دور از دسترس و به طور ایدهآل پشت یک‬
‫در بسته نگه دارید‪.‬‬

‫نورپردازی خوب‪ :‬نورپردازی ایدهآل باید به جای این که از طـرف یا پشت شما باشد‪ ،‬بـاالی سـر باشد‪.‬‬

‫‪35‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫در صورت امکان‪ ،‬یک المپ فلورسنت ارزانقیمت بخرید و آن را مستقیماً بر روی محل کار خود آویزان‬
‫کنید‪ .‬اگر نقطه انتخابیتان اجازه نمیدهد تا چراغها را از باالی سر آویزان کنید‪ ،‬بهترین شرط بعدی یک‬
‫چراغ رومیزی است که باالی سر تاب میخورد‪ ،‬تا نور را مستقیماً بر روی کار خود بیاورید‪.‬‬

‫یک میز کار محکم‪ :‬در ابتدا شما میتوانید با چیزی به سادگی میز کار و یا یک میز کوچک تاشو کار‬
‫کنید‪ .‬با این حال‪ ،‬در نهایت چیزی ماندگارتر و مهمتر میخواهید‪ .‬شما میتوانید یک میز کار عالی از یک‬
‫در قدیمی که باالی یک جفت قفسه پروندههای قدیمی قرار دارد بسازید‪ ،‬یا میتوانید صبح روز شنبه در‬
‫جستجوی یک میز اداری ارزان اما محکم سری به فروشگاه بزنید‪.‬‬

‫اگر تنها گزینه شما برای میز کار میز آشپزخانهتان است‪ ،‬به فروشگاه سختافزار جعبه بزرگ محلی خود‬
‫بروید و یک قطعه تخته چند الیه ‪ ۲4‬اینچی بخرید‪ .‬این کار به عنوان یک سطح کار جامد خوب عمل‬
‫خواهد کرد تا زمانی که بتوانید یک میز کار واقعی به دست آورید‪.‬‬

‫صندلی راحت‪ :‬اگر میز کار شما یک میز تاشو یا میز تحریر است‪ ،‬بهترین صندلی یک صندلی اداری‬
‫خوب است‪ .‬با این حال‪ ،‬بسیاری از نیمکتها بلندتر از ‪ 4‬تا ‪ 6‬اینچ از ارتفاع میز قرار دارند‪ .‬این به شما این‬
‫امکان را میدهد که به راحتی در حالت ایستاده کار کنید‪ .‬اگر میز کار شما بلند است‪ ،‬باید یک صندلی با‬
‫ارتفاع مناسب داشته باشید‪ .‬شما میتوانید یک سهپایه را از یک مغازه ابزار فروشی بخرید یا میتوانید به‬
‫یک فروشگاه برای یک چهار پایه ارزان مراجعه نمایید‪.‬‬

‫مقدار زیادی برق‪ :‬بدیهی است که به هنگام ساخت پروژههای الکترونیکی به یک منبع برق در آن‬
‫نزدیکی نیاز خواهید داشت‪ .‬یک خروجی الکتریکی ‪ ۱5‬آمپر استاندارد ظرفیت جریان کافی را فراهم خواهد‬
‫کرد‪ ،‬اما احتما ًال خروجی الکتریکی کافی برای نیازهای شما مهیا نخواهد ساخت‪ .‬آسانترین راه برای‬
‫برآورده کردن این نیاز‪ ،‬خرید چند نوار توان با چند خروجی و قرار دادن آنها در مکانهای مناسب در‬
‫پشت و یا در دو طرف محل کارتان است‪.‬‬

‫تعداد زیادی انبار‪ :‬شما به مکانی برای انبار کردن ابزار‪ ،‬لوازم و قطعات خود نیاز دارید‪ .‬انبار ایدهآل‬
‫برای ابزارهای دستی‪ ،‬یک قفسه نصبشده بر روی دیوار درست پشت میز کار شماست‪ .‬سپس میتوانید‬
‫از قالبها برای آویزان کردن ابزار خود استفاده کنید‪ .‬برای ابزارهای بزرگتر‪ ،‬مانند مته یا اره‪ ،‬قفسههای‬
‫توکار بهترین هستند‪.‬‬

‫‪36‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫برای بخشهای کوچک‪ ،‬جعبههای ذخیرهسازی چندبخشی مانند آنهایی که در شکل نشانداده شدهاند‪،‬‬
‫بهترین هستند‪ .‬من پیشنهاد میکنم که یک یا دو عدد از آنها را برای ذخیره تمام اجزای کوچک مانند‬
‫مقاومتها‪ ،‬دیودها‪ ،‬خازنها‪ ،‬ترانزیستورها و ‪ ...‬به دست آورید‪.‬‬

‫هم چنین ایده خوبی است که چند ظرف ذخیرهسازی کوچک و کمعمق را دم دست نگه دارید‪ .‬اینها به‬
‫ویژه برای ذخیره بخشهایی برای پروژهای که بر روی آن کار میکنید‪ ،‬مفید هستند‪ .‬این کار به شما‬
‫کمک میکند که ابزار خود را در یک سطل کمعمق نگه دارید به جای این که آنها را پراکنده و نامرتب‬
‫در کل محل کار خود داشته باشید‪.‬‬

‫شکل‪ :‬جعبههای ذخیرهسازی چند محفظهای برای ذخیرهسازی اجزای کوچک ایدهآل هستند‪.‬‬

‫همانند هر سرگرمی دیگر‪ ،‬الکترونیک ابزارها و لوازم خاص خود را دارد‪ .‬خوشبختانه‪ ،‬الزم نیست فور ًا به‬
‫فروشگاه هجوم برده و همه چیز را یکجا بخرید‪ .‬اما هر چه بیشتر درگیر سرگرمی شوید‪ ،‬بیشتر میخواهید‬
‫در طیف گستردهای از ابزارها و لوازم با کیفیت سرمایهگذاری کنید‪ .‬موارد زیر برخی از چیزهای ضروری‬
‫که باید در اختیار داشته باشید را شرح میدهند‪.‬‬

‫ابزارهای دستی اساسی‬

‫برای شروع‪ ،‬به یک مجموعه ابتدایی از ابزارهای دستی احتیاج دارید‪ .‬به طور خاص‪ ،‬به این موارد نیاز‬
‫دارید‪:‬‬

‫آچار پیچگوشتی‪ :‬بیشتر کارهای الکترونیکی نسبتاً کوچک و خرد هستند‪ ،‬بنابراین شما به پیچگوشتی‬
‫بزرگ و سنگین نیاز ندارید‪ .‬اما باید تعدادی آچار پیچگوشتی کوچک و متوسط‪ ،‬هم تیغه صاف و هم سر‪-‬‬
‫فیلیپس تهیه کنید‪.‬‬

‫‪37‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫انبردست‪ :‬گاهی اوقات از انبردست استاندارد استفاده میکنید‪ ،‬اما در اکثر کارهای الکترونیکی‪ ،‬به‬
‫جای آن به انبردست بینی‪-‬سوزنی وابسته هستید‪ ،‬که به ویژه در کار با سیم الزم هستند؛ آنها را خم و‬
‫پیچ میدهند‪ ،‬آنها را در سوراخ هل میدهند و سایر موارد‪ .‬اغلب انبردستهای بینی‪-‬سوزنی لبه برش‬
‫دارند که به شما اجازه میدهد از آنها به عنوان برش دهنده سیم استفاده کنید‪ .‬برای کار با قطعات‬
‫کوچک از انبردست کوچک و برای کارهای بزرگتر از ابزارهای بزرگ استفاده کنید‪.‬‬

‫برش دهنده سیم‪ :‬اگر چه شما میتوانید از انبردست برای بریدن سیم استفاده کنید‪ ،‬اما باید توجه‬
‫داشت که چند نوع سیم در اختیار دارید‪ .‬یک برشدهنده سیم برای بریدن سیم ضخیم و یک ابزار‬
‫کوچکتر برای بریدن سیم کوچک تهیه کنید‪.‬‬

‫سیم لختکن‪ :‬برای حذف عایق سیمها و الیهها از سیم لختکن استفاده میشود‪ .‬برای جلوگیری از‬
‫آسیب زدن به سیمهای خود هنگام جدا کردن آنها‪ ،‬به شما پیشنهاد میکنم یک ابزار ارزان خریداری‬
‫کنید‪.‬‬

‫◀ چیزی که بابتش پرداخت میکنی را بهدست میآوری‪ .‬وقتی صحبت از ابزار به میان میآید‪ ،‬شعار‬
‫قدیمی «شما چیزی را که برای آن پول میدهید دریافت میکنید» به طور کلی درست است‪ .‬ابزارهای‬
‫خوبی که از بهترین مواد تولید میشوند و با بهترین کیفیت عرضه میشوند گرانتر هستند و این طبیعی‬
‫است‪ .‬دامنه قیمت میتواند قابلتوجه باشد‪ .‬به راحتی میتوانید ‪ ۲۰‬یا ‪ ۲5‬دالر برای سیمچینهای مناسب‬
‫هزینه کنید و یا میتوانید سیمهای ارزانقیمت را به قیمت ‪ 3‬یا ‪ 4‬دالر بخرید‪.‬‬

‫دو اشکال اصلی برای ابزارهای ارزان وجود دارد‪ .‬اول‪ ،‬دوام نمیآورند‪ .‬یک ابزار ارزان زود از بین میرود و‬
‫فرسوده میشود‪ .‬اشکال دوم ابزارهای ارزان نتیجه اولین عیب آنهاست‪ :‬وقتی ابزارها فرسوده میشوند‪،‬‬
‫تمایل دارند به موادی که از آنها استفاده میکنید آسیب بزنند‪ .‬به عنوان مثال‪ ،‬محکم کردن یک پیچ بـا‬

‫‪38‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫آچار پیچگوشتی فرسوده میتواند پیچ را جدا کند‪ .‬به همین ترتیب تالش برای شل کردن یک مهره با‬
‫آچار کهنه میتواند آن را از جا بکند‪ .‬برخی شرایط وجود دارند که من در آنها خرج کردن پول برای‬
‫ابزارهای ارزان را تایید میکنم‪ .‬یکی این است که کارتان حرفهای نبوده و جنبۀ آشنایی و سرگرمی داشته‬
‫باشد؛ همیشه میتوانید با ابزارهای ارزان شروع کنید و سپس آنها را یکی پس از دیگری با ابزارهای‬
‫گرانقیمت جایگزین کنید چون تجربه‪ ،‬اعتماد به نفس‪ ،‬عشق به سرگرمی و بودجه شما افزایش مییابد‪.‬‬
‫یک دلیل خوب دیگر برای خرید ابزارهای ارزانقیمت میتواند این باشد که شما (مانند من) حواسپرت‬
‫هستید و نگرانید ابزارهای گرانقیمت خود را گم کرده یا از دست بدهید‪ .‬اگر میخواهید هر چند ماه‬
‫یکبار ابزارها را تعویض کنید‪ ،‬به خاطر این که آنها را از دست میدهید‪ ،‬خرید ابزارهای گرانقیمت هیچ‬
‫فایدهای ندارد!‬

‫عینکهای ذرهبینی‬

‫یکی از مفیدترین مواردی که میتوانید در انبار ابزار خود داشته باشید یک ذرهبین خوب است‪ .‬هر چه‬
‫باشد‪ ،‬وسایل الکترونیکی کوچک هستند‪ .‬مقاومتها‪ ،‬دیودها و ترانزیستورها کامالً کوچک هستند‪ .‬در واقع‪،‬‬
‫من پیشنهاد میکنم که حداقل سه نوع لنز بزرگ در دست داشته باشید‪:‬‬

‫یک ذرهبین دستی برای بررسی اتصاالت لحیم‪ ،‬برچسبهای قطعات کوچک و غیره‪.‬‬

‫یک ذرهبین که روی یک پایه قرار دارد تا شما بتوانید کار خود را پشت شیشه انجام دهید‪.‬‬

‫عینکهای براق‪ ،‬که ذرهبین کامالً بدون دخالت دست برای کارهای ظریف فراهم میکنند‪.‬‬

‫‪3۹‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫دستسوم و گیره‬

‫دست سوم یک ابزار رایج میان طرفداران است‪ .‬این یک پایه کوچک است که چند گیره دارد که برای نگه‬
‫داشتن کارتان از آنها استفاده میکنید‪ ،‬در نتیجه دستهایتان را برای انجام کارهای ظریف آزاد میکنید‪.‬‬
‫اغلب ابزارهای دست سوم شامل یک ذرهبین هستند‪.‬‬

‫رایجترین کاربرد برای دست سوم در الکترونیک لحیمکاری است‪ .‬شما از گیرهها برای نگه داشتن‬
‫قسمتهایی که میخواهید لحیم شوند‪ ،‬استفاده میکنید‪ .‬دست سوم اغلب برای مونتاژ پروژههای کوچک‬
‫مفید است‪ ،‬اما فاقد صالحیت الزم برای پروژههای بزرگتر است‪.‬‬

‫در هنگام انتخاب گیره به موارد زیر دقت کنید‪:‬‬

‫پایه‪ :‬گیرهای بردارید که پایه آن متناسب با میز کار باشد‪ .‬سه نوع پایه رایج وجود دارد‪.‬‬

‫پایه دارای سوراخهایی باشد که شما بتوانید از آنها پیچ و مهره عبور داده و گیره را به میز کار خود‬
‫وصل کنید‪ .‬این پایدارترین نوع است اما الزم است که سوراخ در میز کار خود ایجاد کنید‪.‬‬

‫پایه یک گیره دارد که میتوانید آن را محکم کنید تا پایه را در باال و پایین میز کار خود ثابت کنید‪.‬‬
‫این پایهها نسبتاً پایدار هستند اما تنها میتوانند نزدیک لبه میز کار شما قرار گیرند‪.‬‬

‫پایه جاروبرقی‪ :‬پایه دارای یک آببند الستیکی و اهرمی است که شما برای ایجاد خأل بین آببند و‬
‫باالی میز کار میکشید‪ .‬این پایهها قابلحملترین هستند اما تنها زمانی خوب کار میکنند که سطح میز‬
‫کار شما صاف باشد‪.‬‬

‫حرکت‪ :‬گیرهای بردارید که حرکت زیادی داشته باشد تا بتوانید کار خود را در موقعیتهای مختلف‬
‫انجام دهید‪ .‬دقت کنید که هنگام تنظیم پایه آن را درست قرار دهید‪.‬‬

‫‪4۰‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫حفاظت‪ :‬دقت کنید که گیرهها روکش الستیکی داشته باشند تا از ابزار محافظت شود‪.‬‬

‫هویه‬

‫لحیمکاری یکی از روشهای اصلی برای مونتاژ مدارهای الکترونیکی است‪ .‬هدف از لحیمکاری ایجاد یک‬
‫اتصال دائمی بین دو هادی ‪ -‬معمو ًال بین دو سیم یا بین یک سیم و یک سطح هادی در یک برد مدار‬
‫چاپی‪ -‬است‪ .‬روش اصلی لحیمکاری اتصال فیزیکی دو قطعه برای لحیمکاری است و سپس آنها را با یک‬
‫هویه حرارت میدهند تا زمانی که به اندازه کافی گرم شوند و لحیم ذوب شود (یک فلز ویژه ساختهشده‬
‫از سرب و قلع که نقطه ذوب پایینی دارد)‪ ،‬سپس لحیمکاری را بر روی قطعات حرارت دادهشده اعمال‬
‫میکنند تا ذوب شده و بر روی قطعات جاری گردد‪ .‬وقتی لحیم سرد میشود‪ ،‬دو هادی را سفت میکند‬
‫و به هم میچسباند‪ .‬برای لحیمکاری موفق به سه چیز نیاز دارید‪:‬‬

‫هویه‪ :‬یک ابزار دستی کوچک که میتواند لحیم را ذوب کند‪ .‬یک هویه برای شروع کار خوب است‪.‬‬
‫هرچه بیشتر با وسایل الکترونیکی سر و کار داشته باشید‪ ،‬میخواهید روی هویه بهتر سرمایهگذاری کنید‬
‫که کنترل دمای دقیق تری دارد و از لحاظ داخلی پایه و اساس دارد‪.‬‬

‫لحیم‪ :‬فلز نرمی که ذوب میشود تا پیوند بین هادیها ایجاد کند‪.‬‬

‫پایه لحیمکاری‪ :‬برای قرار دادن هویه در زمانی که لحیمکاری نمیکنید‪ .‬بعضی از هویهها همراه خود‬
‫پایه دارند‪ ،‬اما ارزانترین هویههای موجود نیستند‪.‬‬

‫مالتیمتر‬

‫در فصل دو دیدید که میتوان با مالتیمتر ولتاژ را اندازه گرفت‪ .‬باید بدانید میتوان از مالتیمتر برای‬
‫اندازهگیری بسیاری از مقادیر دیگر که در الکترونیک مهم هستند‪ ،‬استفاده کرد‪ .‬عالوه بر ولتاژ‪ ،‬دو‬
‫اندازهگیری رایج که باید انجام دهید‪ ،‬جریان و مقاومت هستند‪ .‬پـس بـه جـای استفاده از سه ابزار مختلف‬
‫‪4۱‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫برای انجام این اندازهگیریها‪ ،‬معمول است که از یک ابزار واحد به نام مالتی متر استفاده شود‪.‬‬

‫نمونه تابلویی بدون اتصال‬

‫این وسیله برای آزمایش طرح های مدار ضروری است‪ .‬نمونه تابلویی بدون اتصال صفحهای است که‬
‫سوراخهایی دارد که در آن میتوانید سیم یا قطعات الکترونیکی مانند مقاومت‪ ،‬خازن‪ ،‬ترانزیستور و غیره‬
‫را برای ایجاد یک مدار الکترونیکی کامل بدون لحیمکاری قرار دهید‪ .‬وقتی کار مدار تمام شد‪ ،‬میتوانید‬
‫آن را جدا کنید‪ ،‬و سپس از صفحه و سیمها و قطعات برای ایجاد یک مدار کامالً متفاوت استفاده کنید‪.‬‬
‫شکل زیر این وسیله را نشان میدهد‪:‬‬

‫چیزی که باعث میشود این تابلو بسیار مفید واقع شود این است که حفرههای موجود در آن در واقع‬
‫اتصاالت بدون اساسی هستند که به طور داخلی در یک الگوی خاص به یکدیگر متصل شدهاند‪ .‬وقتی کار‬
‫کردن با این ابزار را شروع کنید‪ ،‬هیچ مشکلی در درک نحوه کار آن نخواهید داشت‪ .‬باید حداقل یکی از‬
‫این تابلوها را داشته باشید‪.‬‬

‫سیم‬

‫یکی از مهمترین اقالمی که باید در آزمایشگاه خود داشته باشید سیم است که یک هادی است و معموالً‬
‫از مس ساخته میشود اما گاهی اوقات از آلومینیوم و یا فلزات دیگر تهیه میگردد‪ .‬هادی معموالً با الیه‬
‫بیرونی عایق پوشانده میشود‪ .‬در بیشتر سیمها‪ ،‬عایق از پلیاتیلن ساخته شدهاست که همان مادهای است‬
‫که برای ساخت کیسههای پالستیکی به کار میرود‪ .‬سیمها دو نوع اساسی دارند‪:‬‬

‫سیم سخت‪ :‬ساختهشده از یک قطعه فلز‬

‫سیم خاردار‪ :‬ساختهشده از یک مشت سیم کوچک که با هم بافته شدهاند‬

‫شکل هر دو نوع سیم را نشان میدهد تا بتوانید تفاوت را ببینید‪.‬‬

‫‪4۲‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫مطابق اهداف این کتاب‪ ،‬قرار است با سیم سخت کار کنید چون قرار دادن آن در سوراخهای تابلو و دیگر‬
‫انواع اتصاالت ترمینال آسانتر است‪ .‬همچنین لحیم کردن سیم سخت آسانتر است‪ .‬زمانی که سعی‬
‫میکنید سیم خاردار را محکم کنید‪ ،‬به طور اجتنابناپذیر یکی از رشتههای کوچک از بقیه رشتهها جدا‬
‫میشود که میتواند پتانسیل یک مدار کوتاه را ایجاد کند‪ .‬از طرف دیگر‪ ،‬سیم خاردار انعطافپذیرتر از‬
‫سیم سخت است‪ .‬اگر به اندازه کافی سیم سخت را خم کنید‪ ،‬نهایتاً آن را میشکنید‪ .‬اغلب سیمهایی که‬
‫شل میشوند از نوع خاردار هستند‪.‬‬

‫سیمها اندازههای مختلفی دارند که با درجه سیم مشخص میشود و عموماً در داخل یا روی بستهبندی‬
‫ذکر میگردد‪ .‬به طرز عجیبی‪ ،‬هر چه درجه بزرگتر باشد‪ ،‬سیم کوچکتر خواهد بود‪ .‬برای اغلب پروژههای‬
‫الکترونیک‪ ،‬به سیم با درجه ‪ ۲۰‬یا ‪ ۲۲‬نیاز دارید‪ .‬زمانی که با برق خانگی کار میکنید‪ ،‬باید از سیمهای‬
‫بزرگ (معموالً درجه ‪ ۱4‬یا ‪ )۱6‬استفاده کنید‪.‬‬

‫در نهایت‪ ،‬ممکن است متوجه شدهباشید که عایق اطراف سیم رنگهای مختلفی دارد‪ .‬رنگ تاثیری بر‬
‫نحوه کار سیم ندارد‪ ،‬اما استفاده از رنگهای مختلف برای نشان دادن هدف سیم معمول است‪ .‬برای مثال‪،‬‬
‫در مدارهای ‪ DC‬استفاده از سیم قرمز برای اتصاالت ولتاژ مثبت و سیم سیاه برای اتصاالت منفی معمول‬
‫است‪.‬‬

‫برای شروع پیشنهاد میکنم انواع مختلفی از سیمها را بخرید ‪ -‬حداقل چهار رول‪ ۲۰ :‬درجه سخت‪۲۰ ،‬‬
‫درجه خاردار‪ ۲۲ ،‬درجه سخت و ‪ ۲۲‬درجه خاردار‪ .‬اگر بتوانید مجموعهای از رنگها را پیدا کنید‪ ،‬بهتر‬
‫است‪.‬‬

‫عالوه بر سیمهای مذکور ممکن است بخواهید سیمهای آماده را نیز انتخاب کنید که از قبل برش داده‬
‫شدهاند و برای استفاده روی تختههای بـدون لحیم خم شدهاند‪ .‬شکل مجموعهای از ایـن سیمها را نـشـان‬

‫‪43‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫میدهد‪.‬‬

‫باتری‬

‫باتری را فراموش نکنید! بیشتر مدارهای تحت پوشش این کتاب از باتریهای ‪ AA‬یا ‪ ۹‬ولت استفاده‬
‫میکنند‪ ،‬بنابراین به آنها نیاز پیدا خواهید کرد‪ .‬اگر بخواهید میتوانید از باتریهای قابل شارژ استفاده‬
‫کنید‪ .‬آنها در ابتدا هزینه بیشتری دارند‪ ،‬اما وقتی آنها شارژ خود را از دست میدهند‪ ،‬الزم نیست آنها‬
‫را جایگزین کنید‪ .‬اگر از قابلیت شارژ مجدد استفاده کنید‪ ،‬به شارژر باتری نیز نیاز خواهید داشت‪ .‬برای‬
‫اتصال باتریها به مدارها‪ ،‬باید چند باتری ‪ AA‬خریداری کنید‪ .‬یکی از نگهدارندههای باتری که دو باتری و‬
‫دیگری که چهار تا دارد بگیرید‪ .‬همچنین باید چند گیره باتری ‪ ۹‬ولت بگیرید‪ .‬ابزارهای مذکور را در شکل‬
‫زیر میبینید‪.‬‬
‫گیره باتری ‪ ۹‬ولت‬

‫نگهدارنده باتری ‪AA‬‬

‫‪44‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫چیزهای دیگری که باید به آنها رسیدگی کنید‬

‫عالوه بر تمام چیزهایی که تا کنون لیست کردهام‪ ،‬در اینجا چند مورد دیگر وجود دارد که ممکن است‬
‫هر چند وقت یکبار به آنها نیاز داشته باشید‪:‬‬

‫نوار الکتریکی‪ :‬یک یا دو نوار الکتریکی سیاه ساده بردارید‪ .‬اغلب از آن برای پیچیدن دور اتصاالت موقت‬
‫استفاده میکنید تا آنها را کنار هم نگه دارید و از کوتاه کردنشان جلوگیری کنید‪.‬‬

‫هوای فشرده‪ :‬یک قوطی کوچک هوای فشرده میتواند به کار آید تا گرد و غبار را از یک تخته یا اجزای‬
‫مدار قدیمی پاک کند‪.‬‬

‫کیسههای زیپی‪ :‬این کیسههای پالستیکی کوچک برای نگهداری موقتی (یا دائمی) سیم و چیزهای‬
‫دیگر به کار میروند‪.‬‬

‫سیمهای گیرهدار‪ :‬سیمهای کوتاهیاند که بر روی آنها گیرهای متصل شده است و از آنها برای ایجاد‬
‫ارتباط سریع بین اجزا برای اهداف آزمایشی استفاده میشود‪ .‬نمونهای از آنها را در زیر مشاهده میکنید‪.‬‬

‫عالوه بر تمام ابزارها و تجهیزاتی که تا کنون در این بخش توضیح دادهام‪ ،‬باید مجموعهای از قطعات‬
‫الکترونیکی ارزان نیز برای شروع به کار با مدارها به شما معرفی کنم‪ .‬مجبور نیستید همه چیز را یک باره‬
‫بخرید‪ ،‬اما خوب است حداقل قسمتهای اولیه را قبل از جلو رفتن تهیه کنید‪ .‬شما میتوانید بسیاری از‬
‫این اجزا را شخصاً در هر فروشگاه لوازم و ابزارهای الکترونیکی خریداری کنید‪ .‬اگر به اندازه کافی‬
‫خوششانس باشید که یک فروشگاه لوازم الکترونیکی تخصصی پیرامون خود داشته باشید‪ ،‬میتوانید‬
‫قطعات را با قیمتی مناسب تهیه فرمایید‪.‬‬

‫‪45‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫مقاومتها‬

‫مقاومت جزئی است که در برابر جریان مقاومت میکند‪ .‬این یکی از اساسیترین اجزای مورد استفاده در‬
‫مدارهای الکترونیکی است‪ .‬در واقع در این کتاب حتی یک مدار هم پیدا نمیشود که حداقل یک مقاومت‬
‫نداشته باشد‪ .‬شکل سه مقاومت را در کنار یک سکه نشان میدهد بنابراین میتوانید بفهمید تا چه حد‬
‫کوچک هستند‪.‬‬

‫مقاومتها در مقادیر مختلف مقاومت (میزان مقاومت آنها در برابر جریان‪ ،‬اندازهگیری شده در واحدهای‬
‫) و درجهبندی توان (میزان توان آنها‪ ،‬اندازهگیری شده به‬ ‫موسوم به اهم و تعیینشده توسط نماد‬
‫وات) موجود هستند‪.‬‬

‫تمام مدارهای این کتاب میتوانند از مقاومتهای مجاز برای یک و نیم وات استفاده کنند؛ به گستره‬
‫وسیعی از مقادیر مقاومت نیاز خواهید داشت‪ .‬توصیه میکنم حداقل ‪ ۱۰‬مورد از ‪ ۱۲‬مقاومت زیر را بخرید‪:‬‬

‫میتوانید با خرید بستهای که شامل تعداد زیادی مقاومت است‪ ،‬در هزینهها صرفهجویی کنید‪.‬‬

‫خازنها‬

‫در کنار مقاومتها‪ ،‬خازنها احتماالً دومین جزء رایج در مدارهای الکترونیکی هستند‪ .‬خازن وسیلهای‬
‫است که میتواند به طور موقت بار الکتریکی را ذخیره کند‪ .‬خازنها انواع مختلفی دارند که رایجترین آنها‬
‫دیسک سرامیکی و الکترولیتی هستند‪ .‬مقدار ظرفیت خازن دادهشده معموالً در واحد میکروفاراد یا به‬
‫اندازهگیری میشود‪.‬‬ ‫اختصار‬

‫‪46‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫به عنوان یک مجموعه اولیه از خازنها‪ ،‬پیشنهاد میکنم که حداقل پنج تا از خازنهای زیر را تهیه کنید‪:‬‬

‫خازن دیسک سرامیکی‪ ۰/۰۱ :‬و ‪ ۰/۱‬میکروفاراد‬

‫خازن الکترولیتی‪۲۲۰ ،۱۰۰ ،۱۰ ،۱ :‬و ‪ 47۰‬میکروفاراد‬

‫دیودها‬

‫یک دیود ابزاری است که اجازه میدهد جریان تنها در یک جهت وجود داشته باشد‪ .‬شکل‪ ،‬مجموعهای از‬
‫انواع مختلف دیودها را نشان میدهد‪.‬‬

‫یک دیود دو ترمینال (پایانه) دارد که آند و کاتد نامیده میشوند‪ .‬جریان تنها زمانی از دیودی عبور میکند‬
‫که ولتاژ مثبت به آند و ولتاژ منفی به کاتد اعمال شود‪ .‬اگر این ولتاژها معکوس شوند‪ ،‬جریان برقرار نخواهد‬
‫شد‪ .‬در حال حاضر‪ ،‬پیشنهاد میکنم که حداقل پنج عدد از دیودهای اصلی معروف به ‪ ۱N4۰۰۱‬را تهیه‬
‫کنید‪.‬‬

‫دیودهای ساطعکننده نور‬

‫دیود ساطع کننده نور (یا ‪ )LED‬نوع ویژهای از دیود است که نور را هنگام عبور جریان از خود ساطع‬
‫میکند‪ .‬اگر چه انواع مختلفی از ‪ LED‬وجود دارد‪ ،‬پیشنهاد من این است که با خرید پنج دیود قرمز شروع‬
‫کنید‪.‬‬

‫‪47‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫ترانزیستورها‬

‫ترانزیستور وسیلهای سه ترمینالی است که در آن یک ولتاژ اعمالی به یکی از ترمینالها (به نام پایه)‬
‫میتواند جریان عبوری از دو ترمینال دیگر (به نام جمعکننده و ساطع کننده) را کنترل کند‪ .‬ترانزیستور‬
‫یکی از مهمترین دستگاهها در الکترونیک است‪ .‬در حال حاضر‪ ،‬تنها چند ترانزیستور ‪۲N3۹۰4 NPN‬‬
‫تهیه کنید‪.‬‬

‫مدارهای یکپارچه‬

‫مدار یکپارچه جزئی خاص است که شامل یک مدار الکترونیکی‪ ،‬کامل شده با ترانزیستورها‪ ،‬دیودها و دیگر‬
‫عناصر است که از نظر نوری بر روی قطعه کوچکی از سیلیکون حک شدهاست‪ .‬مدارهای یکپارچه بلوکهای‬
‫سازنده دستگاههای الکترونیکی مدرن مانند کامپیوترها و تلفنهای همراه هستند‪ .‬برای شروع باید حداقل‬
‫دو نوع مختلف از مدارهای یکپارچه را انتخاب کنید‪.‬‬

‫یک چیز پایانی‬

‫البته یه چیز دیگر هم هست که یه آزمایشگاه دانشمند دیوانه برای کامل بودن بدان نیاز دارد‪ .‬آن مورد‬
‫آخر نشانهای است که به درستی به دوستان و خانواده شما هشدار میدهد که شما واقعاً یک دانشمند‬
‫دیوانه هستید‪ .‬شما اجازه صریح من را برای تهیه فوتوکپی از عالمت نشاندادهشده در شکل دارید و باید‬
‫آن را در یک نقطه برجسته نزدیک میز کار خود قرار دهید‪.‬‬

‫‪48‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫نوشته روی عالمت‪ :‬هشدار! آزمایشگاه دانشمند دیوانه‬

‫مطمئن شوید که به درستی به دوستان و خانواده خود هشدار دادهاید‪.‬‬

‫‪4۹‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫________________________________________________________________________________‬

‫وقتی بچه بودم‪ ،‬به دوستی به نام بری که سیم پیچ تسال را ساخته بود کمک کردم‪ .‬منظورم از «کمک»‬
‫این است که در گاراژ او نشستم و در حالی که او با دقت هزاران دور سیم مسی لخت را دور یک بطری‬
‫شیر شیشهای بزرگ پیچیده بود‪ ،‬آن را با چندین الیه رنگ نقاشی کردم و توپ برنجی متصل به باالی‬
‫سیم پیچ را صیقل دادم‪ .‬کامالً مطمئن هستم که بدون من نمیتوانست این کار را بکند‪.‬‬

‫وقتی این کار انجام شد‪ ،‬ما آن را راهاندازی کردیم و از کاری که میتوانست انجام دهد شگفتزده شدیم‪.‬‬
‫باورم نمی شد که پدر و مادر بری به او اجازه داده باشند چنین چیزی در گاراژ خانه بسازد‪ .‬سیمپیچ تسال‬
‫دارای مخاطرات جدی است که آن زمان ما اطالعاتی از مخاطرات نداشتیم! این مخاطرات عبارتند از‪:‬‬

‫برق گرفتگی بهدلیل ولتاژ بسیار باال‪ .‬در هنگام کار با سیمپیچ تسال معموالً از لباس های مخصوص با‬
‫اتصال به زمین استفاده می شود‪ .‬اگر شما در میدان الکتریکی ثانویه وارد شوید‪ ،‬بدن شما هم به عنوان‬
‫خازن و هم به عنوان رسانا عمل می کند و جریان بیشتری از شما عبور می کند‪.‬‬

‫سیمپیچهای تسال می توانند باعث ایجاد پدیده کرونا )‪ (Corona‬شوند‪ .‬جرقه ها و پدیده کرونا باعث‬
‫ایجاد گاز اوزون و اکسید نیتروژن می شود‪ .‬اوزون گازی سمی است‪ ،‬همچنین ترکیب اکسید نیتروژن با‬
‫بخار آب موجود در ریه شما می تواند اسید تولید کند و به سالمتی شما آسیب جدی برساند‪ .‬معمو ًال‬
‫سیمپیچهای تسال در فضای باز و یا آزمایشگاه های دارای تهویه مناسب تست می شوند‪.‬‬

‫سیمپیچ تسال حتی می تواند فرکانس های مزاحم با توان باال تولید کند‪ ،‬چون مثل یک آنتن عمل‬
‫میکند‪.‬‬

‫آنچه میدانم این است که پدر و مادر من اجازه نمیدادند چنین چیزی در گاراژ خانه بسازم!‬

‫هیچ کدام از پروژههای الکترونیکی توصیفشده در این کتاب به اندازه سیمپیچ تسال خطرناک نیستند‪ .‬در‬
‫واقع اکثر آنها بیخطرند‪ .‬با این وجود‪ ،‬مهم است به یاد داشته باشید که هر وقت با برق کار میکنید‪ ،‬با‬
‫چیزی کار میکنید که به طور بالقوه بسیار خطرناک است‪ .‬احتمال شوک الکتریکی همیشه که دارید با‬
‫برق کار میکنید وجود دارد اما خطرات احتمالی دیگری نیز وجود دارند‪ .‬احتماالً به چشم خود شلیک‬
‫نخواهید کرد‪ ،‬اما اگر مراقب نباشید‪ ،‬ممکن است آتش روشن کنید یا به خودتان یا کس دیگری آسیب‬
‫بزنید‪.‬‬
‫‪5۰‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫پس هدف از این فصل‪ ،‬ایمن نگه داشتن شما در حین آزمایش با لوازم الکترونیکی است‪ .‬لطف ًا آن را خوب‬
‫بخوانید و خواهش ًا هر نصیحتی را که به شما میکنم گوش کنید‪.‬‬

‫مواجه شدن با خطرات واقعی الکتریکی‬

‫هیچ راهی برای فرار از این واقعیت ساده وجود ندارد که یک شوک الکتریکی‪ ،‬اگر به اندازه کافی قوی‬
‫باشد‪ ،‬میتواند شما را بکشد‪ .‬بنابراین هر زمان که با برق کار میکنید باید مطمئن باشید که تمام احتیاطها‬
‫را به کار میبرید تا از این که در معرض شوک به اندازه کافی قوی برای آسیب قرار بگیرید اجتناب کنید‪.‬‬
‫در ایاالتمتحده ساالنه بین ‪ 5۰۰‬تا ‪ ۱۰۰۰‬نفر به دلیل برقگرفتگی جان خود را از دست میدهند‪ .‬بسیاری‬
‫از آنها مربوط به حوادث صنعتی یا آب و هوا هستند که در آنها افراد با خطوط انتقال توان تماس پیدا‬
‫ال قابل اجتناب هستند‪ .‬در بخشهای‬
‫میکنند‪ .‬به هر حال اکثر آنهایی که در خانه اتفاق میافتند کام ً‬
‫بعدی‪ ،‬دستورالعملهای ویژهای برای جلوگیری از برقگرفتگی اتفاقی به شما میدهم‪.‬‬

‫جریان الکتریکی خانگی میتواند شما را بکشد!‬

‫بسیاری از افراد بر این باورند که جریان ‪ ۱۲۰‬ولت جریان متناوب در سیمهای برق خانگی برای کشتن‬
‫کافی نیست‪ .‬پس بیایید با یک واقعیت شروع کنیم‪ :‬الکتریسیته در سیستم سیمکشی خانه شما به اندازه‬
‫کافی قوی است که بتواند کسی را بکشد‪.‬‬

‫شما عمدتاً در دو محل در معرض جریان الکتریکی خانگی قرار دارید‪ :‬در خروجیهای الکتریکی و در‬
‫پریزهای المپ در لوازم روشنایی‪ .‬در نتیجه‪ ،‬باید هر زمان که چیزی را به پریز برق وصل میکنید یا از‬
‫پریز برق بیرون میآورید‪ ،‬خیلی مراقب باشید و هر زمان که یک المپ را عوض میکنید احتیاط کنید‪ .‬به‬
‫طور خاص‪ ،‬باید این اقدامات احتیاطی را دنبال کنید‪:‬‬

‫هرگز وقتی کلید برق روشن است المپ را عوض نکنید‪ .‬اگر میخواهید المپ را عوض کنید کلید برق‬
‫را خاموش کنید و یا اگر وسیله برقیای را دستکاری میکنید حتم ًا آن را از پریز بیرون بکشید‪.‬‬

‫اگر سیم رابط به هر شکل فرسوده و یا آسیبدیده باشد‪ ،‬آن را دور بیندازید‪ .‬هنگامی که عایق سیم‬
‫رابط شروع به از بین رفتن میکند‪ ،‬خطر شوک بسیار واقعی است‪.‬‬

‫هرگز زمانی که مدار برقدار است کار سیمکشی الکتریکی را انجام ندهید‪ .‬اگر اصرار دارید که سوئیچهای‬
‫چراغ و یا خروجیهای الکتریکی خود را تغییر دهید‪ ،‬همیشه برق را قطع کنید‪ .‬هـر ساله بسیاری از مردم‬

‫‪5۱‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫جان خود را به این دلیل از دست میدهند که فکر میکنند میتوانند به اندازه کافی مراقب باشند‪.‬‬

‫اگر دستگاهی برق دارد‪ ،‬قبل از اینکه روی آن کار کنید آن را از برق بکشید‪.‬‬

‫زمانی که با مدارهای ‪ AC‬کار میکنید‪ ،‬اقدامات احتیاطی بیشتری انجام دهید‪.‬‬

‫آیا درست است که جریان‪ ،‬و نه ولتاژ‪ ،‬میکشد؟‬

‫یک گفته قدیمی وجود دارد مبنی بر اینکه «این جریان است که میکشد‪ ،‬نه ولتاژ» اگرچه این بیانیه‬
‫ممکن است از نظر فنی درست باشد‪ ،‬اما به طرز خطرناکی گمراهکننده است؛ در واقع‪ ،‬از یک سوء تفاهم‬
‫اساسی در مورد اینکه جریان و ولتاژ چه هستند‪ ،‬ناشی میشود‪ .‬عدم درک رابطه بین جریان و ولتاژ‬
‫میتواند باعث ایجاد ریسکهای خطرناکی شود‪ .‬خطر شوک الکتریکی زمانی رخ میدهد که جریان از‬
‫بخشهای حیاتی بدن شما به ویژه قلب شما عبور کند‪ .‬برای متوقفکردن قلب‪ ،‬تنها به چند میلیآمپر‬
‫جریان نیاز است‪ .‬با جریان ‪ ۱۰‬میلیآمپر ماهیچههایتان منقبض میشوند و باعث میشود که اگر یک سیم‬
‫دارای برق در دست دارید‪ ،‬رها کردن آن غیرممکن شود‪ .‬جریان حدود ‪ ، ۱5 mA‬ماهیچههای سینه را‬
‫منقبض کرده و تنفس را غیر ممکن میسازد‪ .‬جریان ‪ 6۰‬میلیآمپر میتواند قلب را از کار بیندازد‪ .‬تنها‬
‫چند لحظه برای رخ دادن این اثرات طول میکشد‪ .‬پس بله‪ ،‬این جریانی است که از بدن شما میگذرد و‬
‫میتواند شما را بکشد‪ .‬اما جریان از ولتاژ جدا نشدنی است‪.‬‬

‫جریان نمیتواند بدون ولتاژ اتفاق بیفتد و هر چه ولتاژ بیشتر باشد‪ ،‬جریان بیشتر خواهد بود‪ .‬در نتیجه‪،‬‬
‫گرفتن یک شوک کشنده از سه ولت بسیار دشوار است‪ ،‬حتی اگر خیس باشید و بر روی بتون بایستید‪.‬‬
‫اما تحت این شرایط‪ 3۰ ،‬ولت ممکن است برای ایجاد یک شوک دردناک و مخرب کافی باشد‪ .‬گفتن «این‬
‫جریان است که میکشد‪ ،‬نه ولتاژ» به نوعی شبیه گفتن «کمبود اکسیژن که باعث غرق شدن میشود نه‬
‫آب» است‪.‬‬

‫حتی ولتاژهای نسبتا کوچک هم میتوانند به شما آسیب برسانند‬

‫بیشتر پروژهها در این کتاب با باتریهای ‪ AA‬کار میکنند‪ ،‬که معموالً دو یا چهار عدد از آنها به یکدیگر‬
‫گره خوردهاند تا در مجموع سه یا شش ولت تولید کنند‪ .‬این ولتاژ برای آسیب جدی کافی نیست‪ .‬حتی‬
‫اگر با سه یا شش ولت یکه بخورید‪ ،‬احتما ًال به سختی احساسش میکنید‪ .‬با این حال‪ ،‬ممکن است با‬
‫ولتاژهای حتی کمتر از سه یا شش ولت به خودتان آسیب برسانید‪.‬‬

‫‪5۲‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫اگر به طور تصادفی یک مدار کوتاه بین دو قطب باتری ایجاد کنید‪ ،‬مقدار زیادی جریان خیلی سریع‬
‫شارش پیدا خواهد کرد‪ .‬این کار به احتمال زیاد باعث میشود که سیم اتصال دو سر باتری بسیار داغ شود‬
‫و خود باتری نیز ممکن است گرم شود‪ .‬گرما میتواند به اندازه کافی برای ایجاد یک سوختگی دردناک‬
‫کافی باشد‪.‬‬

‫اگر جریان کنترل نشود‪ ،‬احتمال انفجار باتری نیز وجود دارد‪ .‬باور کنید اگر این اتفاق بیفتد نمیخواهید‬
‫در آن نزدیکی باشید‪ .‬شما که واقعاً نمیخواهید به اورژانس بروید تا تکههای باتری منفجر شده را از‬
‫چشمانتان بیرون بکشند؟ از رعایت توصیههای زیر شانه خالی نکنید‪:‬‬

‫تا زمانی که مدار تکمیل نشده آن را به برق متصل نکنید و کار را برای اطمینان از اینکه همه چیز‬
‫به درستی متصل شدهاست‪ ،‬مرور کنید‪.‬‬

‫اتصاالت مدارها را هنگام اتصال به برق دستکاری نکنید‪ .‬همیشه قبل از اینکه میز کار را ترک کنید‪،‬‬
‫باتریها را بردارید‪.‬‬

‫به طور متناوب باتریها را با انگشت خود لمس کنید تا مطمئن شوید که داغ نیستند‪ .‬اگر دارند گرم‬
‫میشوند‪ ،‬برشان دارید و مدار را بررسی کنید تا مطمئن شوید که دچار اشتباه سیمکشی نشده اید‪.‬‬

‫اگر بوی سوختگی را حس میکنید‪ ،‬باتری را برداشته و مدار را بررسی کنید‪.‬‬

‫همیشه برای مراقبت از خود در برابر انفجار باتریها‪ ،‬از محافظ چشم استفاده کنید‪( .‬در شرایط‬
‫نامناسب‪ ،‬اجزای دیگر نیز میتوانند منفجر شوند!)‬

‫امن ماندن با خشک ماندن‬

‫همه ما شاهد جنایاتی بودهایم که در درامهای جنایی تلویزیونی با پرتاب یک دستگاه الکتریکی متصل به‬
‫برق مانند خشککن مو در وان حمام در حالی که قربانی در حال حمام کردن بوده‪ ،‬رخ داده است‪ .‬همیشه‬
‫در این فکر بودم که این اتفاق واقعاً چند بار میافتد و چقدر احتمال دارد کشنده باشد‪ .‬به عنوان مثال‪،‬‬
‫مدارشکن (نوعی کلید خودکار است که برای محافظت از یک مدار الکتریکی در مقابل خطرات ناشی از‬
‫اضافه بار یا اتصال کوتاه طراحی شدهاست) با چه سرعتی وارد عمل میشود و توان را در خشککننده مو‬
‫متوقف میکند؟ آیا دستگاههای مخصوص حفاظت ‪ GFCI‬که در تمام حمامها مورد نیازند به صورت مناسب‬
‫و به موقع برای خشککن مو کار میکنند؟‬

‫‪53‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫البته هیچ وقت نمیخواستم یک آزمایش واقعی انجام بدهم تا حقیقت را بفهمم – و شما هم نباید تحت‬
‫هیچ شرایطی انجام دهید‪ .‬آب و برق ترکیب بسیار بدی هستند چون آب یک رسانای عالی الکتریسیته‬
‫است و همه جا جریان دارد‪ .‬به طور دقیق‪ ،‬آب خالص غیر آلوده در واقع یک عایق است‪ .‬اما آب خالص‬
‫بسیار نادر است‪ .‬بیشتر آبها حاوی مواد آالینده هستند و این مواد آب را به یک رسانای عالی تبدیل‬
‫میکنند‪ .‬در نتیجه باید هنگام کار با جریان الکتریکی از آب اجتناب کنید‪ .‬در اینجا چند نکته برای رعایت‬
‫ایمنی از طریق خشک ماندن آورده شدهاست‪:‬‬

‫اطمینان حاصل کنید کف زمین خشک است‪ .‬در جایی که کف زمین مرطوب است بر روی وسایل‬
‫الکترونیکی کار نکنید‪.‬‬

‫مواظب رطوبت باال باشید‪ ،‬به خصوص اگر پروژهتان دارای فرایند تبدیل به آب باشد‪.‬‬

‫پیش از کار با جریان الکتریکی‪ ،‬دستان خود را خشک کنید‪ .‬حتی مقدار کمی عرق روی دست میتواند‬
‫مقاومت طبیعی بدن را کاهش دهد و خطر شوکهای الکتریکی از ولتاژهای پایینتر را برجسته کند‪.‬‬

‫گاهی ولتاژ در مکانهای غیر منتظره پنهان میشود‬

‫یکی از بزرگترین خطرات شوک در زمینه الکترونیک از ولتاژهایی ناشی میشود که شما انتظار نداشتید‬
‫با آنها مواجه شوید‪ .‬به راحتی میتوانید مراقب ولتاژهایی مانند منبع تغذیه یا باتری باشید‪ ،‬اما برخی از‬
‫مدارهای الکترونیکی برای تقویت ولتاژ طراحی شدهاند‪ .‬بنابراین حتی اگر مدارتان روی باتریهای ‪ 6‬ولتی‬
‫اجرا شود‪ ،‬ممکن است ولتاژهای بسیار بیشتری در نقاط خاصی از مدار وجود داشته باشند‪.‬‬

‫عالوه بر این‪ ،‬برخی از وسایل الکتریکی میتوانند واقعاً بار الکتریکی را مدتها پس از قطع برق مدار ذخیره‬
‫کنند‪ .‬بدنامترین وسیله با این مشخصه خازن است که به طور متناوب بارهای الکتریکی را ذخیره کرده و‬
‫سپس آنها را آزاد میکند‪ .‬بنابراین‪ ،‬باید نسبت به هر مداری که حاوی خازنها باشد‪ ،‬محتاط باشید ‪ -‬به‬
‫خصوص اگر خازنها بزرگ باشند‪ .‬خازنهای سرامیک – خازنهای دیسکی‪ ،‬که معمو ًال کوچکتر از یک‬
‫قطعه دومینو هستند‪ ،‬بار زیادی را ذخیره نمیکنند‪ .‬با این حال‪ ،‬اگر مدار شما خازنهایی به اندازه باتری‬
‫دارد‪ ،‬هنگام کار در اطراف آنها باید بسیار مراقب باشید‪ .‬این خازنها میتوانند بار زیادی را پس از قطع‬
‫برق ذخیره کنند‪.‬‬

‫در ادامه چند نکته ایمنی در رابطه با خازنها آورده شدهاست‪.‬‬

‫‪54‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫یکی از رایجترین مکانها برای یافتن خازنهای بزرگ در مدار تغذیهکننده از توان است‪ .‬هر دستگاه‬
‫الکترونیکی که به پریز برق خانگی متصل میشود دارای یک مدار تغذیهکننده از توان است که ممکن‬
‫است شامل یک خازن بزرگ باشد‪ .‬مراقب این خازنها باشید‪ .‬در واقع‪ ،‬اگر مدار تغذیهکننده از توان در‬
‫داخل جعبه بستهای قرار داشته باشد‪ ،‬جعبه را باز نکنید‪ .‬اگر فکر میکنید چنین مداری دارای مشکل‬
‫است به جای دستکاری کامالً آن را با عوض کنید‪.‬‬

‫یک مکان معمول دیگر برای پیدا کردن خازنهای ولتاژ باال در یک دوربین فالش است‪ .‬حتی اگر‬
‫باتری تنها یک و نیم ولتی باشد‪ ،‬خازن ممکن است ‪ 3۰۰ V‬یا بیشتر را در خود نگه دارد‪.‬‬

‫قبل از کار بر روی مداری که شامل یک خازن است‪ ،‬همیشه خازن را ابتدا تخلیه کنید‪ .‬میتوانید با‬
‫کوتاه کردن سرنخ خازنهای کوچک با تیغه پیچگوشتی‪ ،‬آنها را تخلیه کنید‪ .‬مطمئن شوید که تنها دسته‬
‫عایق آچار پیچگوشتی را در زمان کوتاه کردن سرنخها لمس میکنید نه بخش دیگری از مدار را‪.‬‬

‫خازنهای بزرگتر باید با اتصال سرنخهای خود به یک المپ یا مقاومت بزرگ تخلیه شوند‪.‬‬

‫سرنخها‬

‫اگر در تخلیۀ خازنهای بزرگ وارد نیستید از آن پرهیز کنید‪.‬‬

‫شوک الکتریکی تنها خطری نیست که هنگام کار با وسایل الکترونیکی با آن مواجه خواهید شد‪ .‬بندهای‬
‫زیر برخی از خطرات دیگر که ممکن است با آنها مواجه شوید را خالصه کرده و اقدامات احتیاطی که‬
‫باید برای به حداقل رساندن آنها انجام دهید را شرح میدهد‪:‬‬

‫لحیمکاری‪ ،‬خطر آتشسوزی آشکاری را به همراه دارد‪ .‬اگر هویه شما به اندازه کافی گرم است که‬
‫سبب ذوب شود‪ ،‬همچنین به اندازه کافی گرم است که مواد قابل احتراق مانند کاغذ‪ ،‬عایق سیمی و غیره‬
‫را نیز مشتعل کند‪ .‬از این رو‪:‬‬

‫همیشه زمانی که هویه روشن است‪ ،‬حواستان را جمع کنید‪ .‬هویه را تا زمانی که به آن نیاز ندارید به برق‬
‫وصل نکنید و وقتی لحیمکاری تمام شد آن را از برق بکشید‪.‬‬

‫‪55‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫هرگز هویه را روی میز کارتان قرار ندهید؛ به جای آن از پایه استفاده کنید تا هویه را در حالی که داغ‬
‫است به طور ایمن نگه دارید‪ .‬شکل یک هویه را نشان میدهد که در پایه ساده قرار دارد‪.‬‬

‫مراقب سیم برق لحیمکاری باشید‪ .‬واضح است که باید از سوزاندن سیم با هویه خودداری کنید‪ .‬من خودم‬
‫یکبار وقتی که با بیدقتی هویه را کنار گذاشتم این کار را کردم و مستقیم ًا آن را با سیمها تماس دادم‪.‬‬
‫خوشبختانه قبل از این که هویه قسمت زیادی از عایق سیم را ذوب کند متوجه اشتباهم شدم‪ .‬دقت کنید‬
‫که هویه به طور ایمن از لوازم و اثاثیه شما دور باشد تا در حین کار آن را به زمین نیندازید و باعث‬
‫آتشسوزی نشوید‪.‬‬

‫دقت کنید که وقتی لحیم میکنید از محافظ چشم استفاده کنید‪ .‬وقتی که لحیم ذوب میشود‪ ،‬گاهی در‬
‫حال جوش و خروش است و مقدار زیادی از مواد داغ را در هوا میپراکند‪.‬‬

‫همچنین الکترونیک و به ویژه لحیمکاری میتواند یک خطر شیمیایی ایجاد کند‪ .‬وقتی لحیمکاری‬
‫میکنید مقدار کمی سرب در هوا آزاد میشود‪ .‬از این رو‪:‬‬

‫همیشه در یک مکان با تهویه خوب کار کنید‪.‬‬

‫دستان خود را بعد از کار با لحیم و یا هر وسیله الکترونیکی دیگر قبل از لمس صورت‪ ،‬دهان‪ ،‬بینی و یا‬
‫چشمها بشویید‪ .‬مقدار کمی سرب و دیگر مواد سمی به دست شما میرسد‪ .‬بهترین کار این است که آنها‬
‫را به طور مرتب بشویید تا از ورود هر نوع ماده خطرناک به بدن جلوگیری کنید‪.‬‬

‫ابزار لحیمکاری خود را دور از دسترس کودکان نگاه دارید‪ .‬بچهها و حیوانات خانگی عاشق این هستند که‬
‫چیزها را در دهانشان بگذارند‪ .‬اگر قطعات لحیمکاری و یا قطعات الکترونیکی کوچک مانند مقاومتها یا‬
‫دیوهایی که روی میز کارتان قرار دارند را به حال خود رها کنید‪ ،‬کودکان و یا حیوانات خانگی ممکن‬
‫است تصمیم بگیرند که یک وعده غذایی از آنها درست کنند‪ ،‬بنابراین چنین چیزهایی را به طور ایمن‬

‫‪56‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫در جعبهها یا کابینتها نگهداری کنید و در صورت امکان کل محل کار خود را به طور ایمن و پشت‬
‫درهای بسته نگه دارید‪.‬‬

‫کار کردن با ابزارهای تیز مانند چاقو‪ ،‬تیغه و ‪ ...‬خطر آسیب برش را ایجاد میکند‪ .‬از این رو‪:‬‬

‫قبل از بریدن خوب حواستان را جمع کنید‪ .‬مطمئن شوید که دقیق ًا میدانید کجا را خواهید برید و از‬
‫موقعیت انگشتان و دست آگاهید‪.‬‬

‫بگذارید ابزار کار برش را انجام دهد‪ .‬در هنگام استفاده از ابزار نیز نیرویی فراتر از ظرفیت قابل تحمل بدان‬
‫وارد نکنید‪.‬‬

‫ابزار خود را تیز نگه دارید‪ .‬کار کردن با ابزارهای خستهکننده باعث میشود که شما از نیروی اضافی‬
‫استفاده کنید‪ ،‬که اغلب منجر به سر خوردن ابزار و آسیبدیدن میشود‪.‬‬

‫وسایل زینتی مانند حلقه‪ ،‬ساعت مچی و گردنبند را قبل از شروع کار کنار بگذارید ‪ -‬به خصوص اگر با‬
‫ابزارهای مرتبط با توان کار میکنید‪.‬‬

‫هر وقت در حال بریدن‪ ،‬اره کردن و یا دریل کردن هستید از عینک ایمنی استفاده کنید‪ .‬تکههای کوچک‬
‫و یا تیغهها به راحتی میتوانند جدا شوند و به صورت شما برخورد کنند‪ .‬سیمهای مسی و متههای شکسته‬
‫دریل را به فهرست چیزهایی که نمیخواهید با چشمانتان برخورد کنند اضافه کنید‪.‬‬

‫تجهیزات ایمنی‬

‫با وجود هر احتیاطی که ممکن است انجام بدهید‪ ،‬احتمال دارد گاهی حادثهای ناگوار روی دهد‪ .‬به غیر‬
‫از جلوگیری از وقوع حادثه در وهله اول‪ ،‬بهترین استراتژی برای مقابله با یک حادثه‪ ،‬آماده شدن برای آن‬
‫است‪ ،‬بنابراین توصیه میکنم هر زمان که با وسایل الکترونیک کار میکنید‪ ،‬موارد زیر را در نزدیکی خود‬
‫داشته باشید‪:‬‬

‫کپسول آتشنشانی‪ :‬با این وسیله میتوانید به سرعت هر آتشی را که ممکن است قبل از خارج شدن از‬
‫دسترس شعلهور گردد خاموش کنید‪.‬‬

‫جعبه کمکهای اولیه‪ :‬برای درمان بریدگیها و خراشهای کوچک و همچنین سوختگیهای جزئی‪ .‬این‬
‫کیت باید شامل باند‪ ،‬کرم آنتیباکتریال و یا اسپری و پماد سوختگی باشد‪.‬‬

‫‪57‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫تلفن‪ :‬با تلفن در صورتی که مشکلی پیش بیاید میتوانید برای کمک گرفتن تماس بگیرید‪.‬‬

‫دوست‪ :‬اگر پروژه شما با جریان خانگی (‪ ۱۲۰‬ولت) کار کند‪ ،‬یک دوست میتواند در هنگام برق گرفتگی‬
‫نجاتتان دهد‪.‬‬

‫◀الکتریسیته ساکن عدم تعادل بارهای الکتریکی در داخل یا روی سطح یک ماده است‪ .‬بار الکتریکی تا‬
‫زمانی که قادر به حرکت با استفاده از یک جریان یا تخلیه الکتریکی نباشد‪ ،‬در جای ثابت خود الکتریسیته‬
‫ساکن است‪ .‬الکتریسته ساکن در مقایسه با جریان الکتریکی است که جریان از طریق سیم یا دیگر‬
‫هادیهای انتقال انرژی منتقل میشود‪ .‬بار الکتریکی ساکن هر زمان که دو سطح تماس داده شده و جدا‬
‫شوند و حداقل یکی از سطوح دارای مقاومت باال در برابر جریان الکتریکی (و در نتیجه یک عایق برق)‬
‫باشد پدید میآید‪ .‬اثرات الکتریسیته ساکن برای اکثر مردم آشنا هستند چرا که مردم میتوانند جرقه‬
‫الکتریکی را حس کرده‪ ،‬بشنوند یا حتی ببینند‪ .‬جرقه الکتریکی خنثی شدن بار اضافی است که میتواند‬
‫از طریق تماس با یک هادی الکتریکی (برای مثال یک مسیر به زمین) یا چیزی با بار مخالف زیاد اتفاق‬
‫بیفتد‪ .‬پدیده آشنای یک شوک استاتیک – مخصوص ًا تخلیه الکترواستاتیک – ناشی از خنثی سازی بار‬
‫میباشد‪ .‬بدن شما اغلب حامل بار استاتیک است که میتواند به علل مختلفی ایجاد شود‪ .‬رایجترین علت‬
‫اصطکاک است که از چیزهای ساده مانند راه رفتن بر روی فرش ناشی میشود‪ .‬هم چنین لباسهای شما‬
‫میتوانند بارهای استاتیک را دریافت کنند و معموالً زمانی که آنها را در یک خشککن به این طرف و‬
‫آن طرف پرت میکنید‪ ،‬این کار را انجام میدهند‪ .‬بار ساکن انباشته در بدن معمو ًال در طول زمان خود را‬
‫تخلیه میکند‪ .‬با این حال‪ ،‬اگر به یک هادی ‪ -‬مانند دستگیره برنجی در ‪ -‬دست بزنید‪ ،‬وقتی که شارژ‬
‫میشوید‪ ،‬بار به سرعت خود را با بروز یک شوک آزار دهنده نشان میدهد‪ .‬اگر هادی (رسانا) به جای‬
‫دستگیره برنجی در‪ ،‬یک جزء الکترونیکی حساس مانند ترانزیستور یا مدار مجتمع باشد‪ ،‬تخلیه میتواند‬
‫آزار دهنده باشد‪ .‬میتواند قسمتهای داخلی اجزا را از بین برده و آن را برای پروژههای شما بیفایده کند‪.‬‬
‫به همین دلیل‪ ،‬زمانی که بر روی پروژههای الکترونیکی کار میکنید‪ ،‬بهتر است از وسایل خود در برابر‬
‫تخلیه ایستا محافظت کنید‪ .‬راحتترین راه برای انجام این کار این است که مطمئن شوید قبل از شروع‬
‫کار به درستی تخلیه را انجام دادهاید‪ .‬اگر یک میز کار فلزی و یا یک ابزار فلزی بزرگ مانند دریل دارید‪،‬‬
‫به راحتی بعد از نشستن بر روی صندلی و قبل از شروع کار به آن دست بزنید‪ .‬همانطور که در شکل‬
‫نشانداده شدهاست‪ ،‬یک روش قابلاعتمادتر برای محافظت از لوازم خود در برابر تخلیه استاتیک‪ ،‬قرار‬
‫دادن یک نوار ضد استاتیک خاص بر روی مچ است‪.‬‬

‫‪58‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫مچبند را محکم ببندید تا خوب و محکم در تماس با پوست دور مچ تان باشد‪ .‬سپس گیرهها را به یک‬
‫سطح فلزی مانند دستگاه دریل وصل کنید‪.‬‬

‫برای به دست آوردن بهترین نتایج‪ ،‬گیره روی نوار ضد استاتیک مچبند باید به طور مناسب متصل گردد‪.‬‬

‫حذف الکتریسیته ساکن در خانه‬

‫سه راه برای از بین بردن این پدیده در منزل وجود دارد‪:‬‬

‫استفاده از مرطوب کنندههای محیط‪ :‬الکتریسیته ساکن در مکان های خشک‪ ،‬بیشتر از سایر قسمتها‬
‫به وجود میآید؛ به خصوص در فصل زمستان و زمانی که اختالف دمای داخل منزل با خارج زیاد است‪.‬‬
‫استفاده از دستگاههای مرطوب کننده هوا‪ ،‬راهکار خوبی در این زمینه است؛ میتوانید خودتان نیز در‬
‫منزل یک مرطوب کننده دستی بسازید‪ .‬کافی است یک ظرف پر از آب را روی حرارت قرار دهید تا با‬
‫بخار آب‪ ،‬فضا مرطوب شود‪ .‬وجود گل و گیاه در اطراف منزل نیز تا حدودی بر رطوبت هوا می افزاید و‬
‫بنابراین در کاهش این پدیده موثر است‪.‬‬

‫استفاده از اسپریهای ضد الکتریسیته ساکن‪ :‬استفاده از این اسپریها‪ ،‬به صورت ویژه برای فرش و‬
‫موکت توصیه میشود و سبب کاهش الکریسیته ساکن از روی فرش و پوشش زیر پا میگردد‪ .‬برخی از‬
‫کارخانههای تولید کننده فرش‪ ،‬این اسپریها را تولید و همراه با فرش عرضه میکنند‪ .‬برخی نیز در‬
‫ساختار فرشهای تولید شده‪ ،‬از مواد ضد الکتریسیته استفاده میکنند‪ .‬خود شما نیز میتوانید این‬
‫اسپریها را به صورت دستی تهیه کنید‪ .‬برای این کار کافی است یک فنجان پر مایع نرم کننده را داخل‬
‫ظرف پر از آب بریزید و با نسبت برابر‪ ،‬آن را روی فرش ها اسپری نمایید‪.‬‬

‫ماساژ مبلمان و صندلی ماشین با دستمال‪ :‬با یک دستمال خشک‪ ،‬صندلی خودرو و سایر صندلیها را‬
‫بمالید و این کار را تا زمان خالی کردن بارهای اضافی از هر قسمت انجام دهید‪.‬‬

‫‪5۹‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫از بین بردن الکتریسیته ساکن از بدن‬

‫در ادامه علت برق گرفتگی بدن و سه راه برای حذف الکتریسته ساکن از بدن را میخوانید‪:‬‬

‫مرطوب نگه داشتن سطح پوست‪ :‬استفاده از کرمهای مرطوب کننده و لوسیونهای بدن به خصوص‬
‫بعد از استحمام‪ ،‬در کاهش الکتریسیته ساکن و از بین بردن برق بدن موثر است‪.‬‬

‫تعویض جنس لباسها‪ :‬اگر از لباسهای پالستیکی‪ ،‬پلی استر و نایلونی استفاده می کنید‪ ،‬بهتر است‬
‫که از این پس جنس لباس خود را تغییر دهید و از کتان و نخ استفاده کنید‪.‬‬

‫استفاده از کفشهای مناسب‪ :‬جنس کفش در پراکنده کردن الکتریسیته ساکن موثر است‪ .‬بر این‬
‫اساس کفشهای چرمی بیشتر از کفشهای دیگر مثل کفشهای پالستیکی‪ ،‬الکتریسیته را ساکن کرده و‬
‫در خود ذخیره میکنند و این یکی از علل جرقه زدن و برق داشتن بدن میباشد‪ .‬بهتر است تا حد ممکن‬
‫در منزل بدون کفش یا دمپایی پالستیکی راه بروید‪.‬‬

‫از بین بردن الکتریسیته ساکن حین شستن لباس ها‪ :‬چهار راه برای از بین بردن الکتریسیته ساکن‬
‫لباس در حین شست و شو وجود دارد‪.‬‬

‫استفاده از بیکینگ پودر حین شستن لباس ها‪ :‬استفاده از یک تا دو قاشق چای خوری بیکینگ پودر‬
‫برای تعدا کم لباسها‪ ،‬یک چهارم فنجان بیکینگ پودر برای حجم متوسطی از لباسها و یک دوم فنجان‬
‫برای لباسهای بیشتر‪ ،‬عالوه بر حذف الکتریسیته ساکن‪ ،‬سبب نرمی و لطافت لباسها میشود‪.‬‬

‫استفاده از سرکه حین شست و شو‪ :‬استفاده از یک چهارم پیمانه یا فنجان سرکه‪ ،‬سبب نرمی و از بین‬
‫بردن الکتریسیته ساکن میشود‪.‬‬

‫استفاده از لیف مرطوب‪ :‬در ‪ ۱۰‬دقیقه پایانی شست و شوس لباسها در ماشین لباسشویی که مرحله‬
‫خشک کردن آغاز میشود‪ ،‬برای گرفتن الکتریسیته لباس یک لیف حمام مرطوب به آن اضافه کنید‪ .‬این‬
‫کار سبب افزایش رطوب محیط و کاهش الکتریسیته میشود‪.‬‬

‫تکان دادن لباسها‪ :‬بالفاصله بعد از خشک شدن لباس ها‪ ،‬آنها را تکان دهید تا الکتریسیته جمع‬
‫شده در یک نقطه‪ ،‬تخلیه شود‪.‬‬

‫‪6۰‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫ترفند هایی برای از بین بردن الکتریسیته ساکن در بدن انسان‬

‫با روش هایی که گفته شد ‪ ،‬سعی داریم از ایجاد الکتریسیته ساکن یا همان برق گرفتگی مشهور بدن‬
‫جلوگیری کنیم و یا آن را انتقال دهیم‪ .‬حال اگر این الکتریسیته در لباس یا روی بدن شما ایجاد شده‬
‫است‪ ،‬با سه راه حلی که معرفی میکنیم‪ ،‬میتوانید سریع تر آن را تخلیه کنید‪.‬‬

‫وصلکردن سنجاق به لباسها‪ :‬روی بخش یقه لباس ها یا درز و شکاف پایین شلوارها‪ ،‬یک سنجاق‬
‫وصل کنید تا الکتریسیته تجمع یافته تخلیه شود‪.‬‬

‫استفاده از چوب لباسی فلزی برای لباس‪ :‬وصل کردن لباسها روی چوب لباسی فلزی یا قرار دادن‬
‫آنها روی یا زیر لباس‪ ،‬در کاهش و تخلیه و از بین بردن الکتریسیته ساکن مو‪ ،‬بدن و‪ ..‬موثر است‪.‬‬

‫حمل یک وسیله فلزی به همراه سایر وسایل‪ :‬همیشه در میان وسایلتان یا داخل جیب‪ ،‬یک چیز فلزی‬
‫نظیر سکه به همراه داشته باشید‪ .‬این کار از جمع شدن الکتریسیته جلوگیری میکند‪.‬‬

‫توجه به نکات زیر در کاهش الکتریسیته ساکن به شما کمک می کند‪:‬‬

‫وقتی الکتریسیته ساکن در بخشی از بدن وجود داشته باشد‪ ،‬برخورد با هر نقطه سبب ایجاد شوک یا‬
‫جرقه میشود ؛ برای تخلیه بدن‪ ،‬میتوانید بخش های غیرحساسی نظیر دست و آرنج را روی سطح دیوار‬
‫بتنی بکشید‪.‬‬

‫مواد فرار را از اماکنی که بیشتر در معرض تجمع الکتریسیته قرار دارند‪ ،‬دور کنید‪.‬‬

‫حین سوختگیری گاز‪ ،‬مسافران را پیاده کنید و اجازه ندهید کسی داخل ماشین باشد؛ این کار از ایجاد‬
‫تعامل میان الکتریسیته ساکن موجود در بدن یا روی لباس افراد با سوخت ماشین‪ ،‬جلوگیری میکند‪.‬‬

‫زمانی که از اسپری حاوی مرطوب کننده روی سطح فرشها استفاده میکنید‪ ،‬مطمئن باشید که سطح‬
‫کامالً خشک شده باشد و سپس روی آن راه بروید‪.‬‬

‫حین حمل مواد و وسایل قابل اشتعال‪ ،‬حتماً بدن باید عاری از الکتریسیته ساکن باشد‪.‬‬

‫‪6۱‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫________________________________________________________________________________‬

‫من عاشق نقشهها هستم‪ .‬من نقشههای بزرگی از تمام کشورها و شهرها‪ ،‬نقشههای پیادهروی‪ ،‬نقشههای‬
‫پارکها و موزهها و حتی نقشههای مترو دارم‪ .‬نقشههای مورد عالقه من نقشههای جغرافیایی مناطقی‬
‫هستند که در آنها به سفرهای یک هفتهای با کولهپشتی میروم‪ .‬این نقشهها نه تنها مسیرهایی که من‬
‫طی کردهام را نشان میدهند‪ ،‬بلکه خطوط ارتفاعی نیز دارند که نشاندهنده هر گام دشواری است که من‬
‫در باال بردن کولهپشتی ‪ 5۰‬پوندیام برداشتهام‪ .‬نداشتن نقشه باعث سردرگمی است‪ .‬بدون نقشه نمیتوان‬
‫به مقصد رسید‪.‬‬

‫الکترونیک دارای شکلی از نقشههایی است که نمودارهای شماتیک نام دارند‪ .‬نمودارهای شماتیک نشان‬
‫میدهند که چگونه تمام قسمتهای مختلفی که یک مدار الکترونیکی را تشکیل میدهند به هم متصل‬
‫میشوند‪ .‬درست همانطور که نقشهها از نمادها برای نشان دادن ویژگیهایی مانند شهرها‪ ،‬پلها و‬
‫راهآهنها استفاده میکنند‪ ،‬نمودارهای شماتیک از نمادهای خاصی برای نشان دادن بخشهای مختلف‬
‫یک مدار مانند باتریها‪ ،‬مقاومتها و دیودها‪ ،‬و مانند نقشهها استفاده میکنند‪ ،‬نمودارهای شماتیک اصولی‬
‫دارند که تقریباً همیشه مورد استفاده قرار میگیرند‪ .‬برای نمونه‪ ،‬ولتاژهای مثبت تقریباً همیشه در باالی‬
‫نمودار شماتیک نشانداده میشوند‪ ،‬درست همانطور که شمال همیشه در باالی یک نقشه نشانداده‬
‫میشود‪ .‬در این بخش با نمادهای به کار رفته در نمودارها و قراردادهای آنها آشنا میشوید‪.‬‬

‫معرفی یک نمودار شماتیک ساده‬

‫من در زمان خودم کتابهای برنامهنویسی کامپیوتر زیادی خواندهام و چند کتاب هم نوشتهام‪ .‬در یک‬
‫کتاب برنامهنویسی کامپیوتری‪ ،‬اولین برنامه کامل کامپیوتری که معموالً نشان داده میشود‪ ،‬برنامهای به‬
‫نام «!‪ »Hello World‬است‪ ،‬برنامهای که به سادگی متن «!‪ »Hello World‬را نمایش میدهد‪ .‬این تقریباً‬
‫سادهترین برنامه کامپیوتری است که میتواند نوشته شود‪ .‬این روش هیچ کار مفیدی انجام نمیدهد‪ ،‬اما‬
‫یک نقطه شروع عالی برای یادگیری نحوه نوشتن برنامههای کامپیوتری است‪ .‬شکلی که در ادامه آمده‬
‫یک نمودار شماتیک را نشان میدهد که معادل الکترونیکی برنامه «!‪ »Hello World‬است‪ .‬این نمودار در‬
‫اصل سادهترین نمودار شماتیک ممکن است که در واقع کاری انجام میدهد‪ :‬یک المپ روشن میکند‪ .‬در‬
‫نتیجه نشان میدهد که مدار به درستی کار میکند‪.‬‬

‫‪6۲‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫این نمودار شامل دو نماد است که دو جزء را در مدار نشان میدهند‪ :‬یک باتری ‪ ۱.5‬ولت و یک المپ‬
‫رشتهای‪ .‬خطهایی که این دو جز را به هم متصل میکنند نشاندهنده رساناها هستند که میتوانند به‬
‫صورت سیم یا رد مس در یک برد مدار چاپی باشند‪ .‬در مدار نشاندادهشده در این طرح کلی‪ ،‬سمت مثبت‬
‫باتری با یک سمت سیم به المپ و سر دیگر سیم از طرف المپ به سمت منفی باتری متصل میشود‪.‬‬
‫هنگامی که این اتصاالت ایجاد شدند‪ ،‬جریان از باتری به المپ‪ ،‬از طریق رشته المپ برای تولید نور‪ ،‬و‬
‫سپس به باتری جریان خواهد یافت‪.‬‬

‫نمودارهای شماتیک همیشه جریان مرسوم را نشان میدهند‪ ،‬که همانطور که در فصل ‪ ۲‬یاد گرفتید‪ ،‬به‬
‫این معنی است که جریان از مثبت به منفی برقرار میگردد‪ .‬بنابراین‪ ،‬جریان از پایانۀ مثبت باتری از طریق‬
‫المپ جریان مییابد و سپس به پایانۀ منفی باتری برمیگردد‪.‬‬

‫در واقع‪ ،‬جریان متعارف مخالف جریان واقعی الکترونها در مدار است‪ .‬سمت منفی باتری‪ ،‬بیشتر ذرات‬
‫باردار منفی (الکترونهای اضافی) دارد در حالی که سمت مثبت‪ ،‬بیشتر ذرات باردار مثبت (الکترونهای‬
‫از دست رفته) دارد‪ .‬در نتیجه بار الکتریکی از سمت منفی باتری‪ ،‬از طریق المپ و دوباره به سمت مثبت‬
‫جریان مییابد (برای کسب اطالعات بیشتر در مورد تفاوت بین جریان واقعی و جریان متداول‪ ،‬به فصل ‪۲‬‬
‫کتاب مراجعه کنید)‪ .‬وقتی جریان از المپ عبور میکند‪ ،‬مقاومت رشته المپ باعث میشود که جریان‬
‫رشتهها را گرم کند‪ ،‬که به نوبه خود باعث میشود رشتهها نور مرئی منتشر کنند‪.‬‬

‫چیدن مدار‬

‫یکی از مهمترین چیزهایی که در مورد یک نمودار شماتیک باید بدانید این است که چیدمان اجزا در‬
‫نمودار لزوم ًا با آرایش فیزیکی قطعات در مدار در زمانی که واقعاً مدار را میسازید‪ ،‬مطابقت ندارد‪ .‬برای‬
‫مثال‪ ،‬در مدار نشاندادهشده در شکل قبل باتری در سمت چپ مدار و المپ در سمت راست قرار دارند‪.‬‬
‫همچنین باتری طوری نشان داده شده که پایانه مثبت در باال و پایانه منفی در پایین باشد‪ .‬با این حال‪،‬‬
‫این بدان معنا نیست که این مدار باید به این شکل ساخته شود‪.‬‬

‫‪63‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫اگر بخواهید میتوانید المپ را در سمت چپ و باتری را در سمت راست قرار دهید‪ ،‬یا میتوانید باتری را‬
‫در باال و المپ را در پایین قرار دهید‪.‬‬

‫آرایش فیزیکی مدار تا زمانی که اتصاالت اجزا همان طور که در طرح کلی نشانداده شدهاست‪ ،‬باقی‬
‫بمانند‪ ،‬اهمیتی ندارد‪ .‬بنابراین‪ ،‬در این مثال‪ ،‬مهم نیست که شما چگونه اجزا را به صورت فیزیکی مرتب‬
‫میکنید‪ ،‬باید پایانه مثبت باتری را به یک طرف المپ و پایانه منفی را به طرف دیگر متصل کنید‪.‬‬

‫از آنجا که تنها دو جزء و دو رسانا در مدار نشاندادهشده در شکل قبل وجود دارد‪ ،‬برهم زدن اتصاالت‬
‫بسیار دشوار خواهد بود‪ .‬با این حال‪ ،‬در یک مدار پیچیدهتر با دهها جزء و دهها اتصال‪ ،‬طراحی مدار و‬
‫حصول اطمینان از تطابق دقیق تمام اتصاالت با اتصاالت نشاندادهشده در طرح کلی میتواند یک چالش‬
‫باشد‪ .‬هر اتصال باید به دقت بررسی شود تا اطمینان حاصل شود که درست است‪.‬‬

‫متصل یا غیر متصل‬

‫یکی از اهداف در هنگام رسم نمودار مدار‪ ،‬ساده نگه داشتن آن است‪ .‬با این حال‪ ،‬خطوط در همه جا به‬
‫جز سادهترین نمودارهای شماتیک‪ ،‬در برخی جاها نیاز به عبور از یکدیگر دارند‪ .‬وقتی آنها این کار را‬
‫انجام میدهند‪ ،‬بسیار مهم است که شما بتوانید تشخیص دهید که آیا خطوط متقاطع نشاندهنده اتصاالت‬
‫واقعی بین هادیها (رساناها) هستند و یا صرفاً خطوط متقاطعیاند که در واقعیت متصل نمیشوند‪.‬‬
‫متاسفانه‪ ،‬یک استاندارد روشن و جهانی وجود ندارد که نشان دهد چگونه خطوط متقاطع نشاندهنده‬
‫یک اتصال هستند‪ .‬شکل زیر برخی از روشهای نشان دادن سیمهای متقاطع دارای اتصال یا فاقد آن را‬
‫نشان میدهد‪.‬‬
‫متصل‬ ‫غیر متصل‬

‫‪64‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫سه مثال در سمت چپ شکل نشان میدهند که اتصاالت چگونه نشان داده میشوند‪ .‬مثال سمت چپ باال‬
‫رایجترین روش برای نشان دادن یک اتصال را نشان میدهد‪ :‬با قرار دادن یک نقطه مشخص در جایی که‬
‫سیمها عبور میکنند‪ .‬هر زمان که شما نقطهای را میبینید که در محل آن دو خط یکدیگر را قطع‬
‫میکنند‪ ،‬متوجه میشوید که دو خط یک اتصال را تشکیل میدهند‪.‬‬

‫در دو سبک اتصال نشاندادهشده در مثالهای سمت چپ میانی و سمت چپ پایین در شکل‪ ،‬خطوط‬
‫زاویه عمودی دارند تا از گرد هم آمدن در یک نقطه روی خط افقی جلوگیری کنند‪ .‬با نقطه یا بدون آن‪،‬‬
‫نقطه تقاطع به وضوح در هر دو مثال نشانداده شدهاست‪.‬‬

‫سه مثال در سمت راست شکل نشان میدهند که خطوط چگونه عبور میکنند اما برای تشکیل اتصاالت‬
‫به هم متصل نمیشوند‪ .‬در دو مثال راست و باال‪ ،‬یک خط از روی خط دیگر پرش میکند‪ ،‬و یکی از‬
‫خطوط در نقطهای که از روی خط دیگر عبور میکند‪ ،‬شکسته میشود‪.‬‬

‫مثال گوشه سمت راست پایین شکل کمی مبهم است‪ .‬اینجا خطوط یکدیگر را از هم جدا میکنند‪ .‬با‬
‫این حال‪ ،‬هیچ جهش یا شکستی برای نشان دادن اینکه هیچ نقطه اتصالی وجود ندارد و هیچ نقطهای‬
‫برای نشان دادن اینکه یک اتصال باید وجود داشته باشد‪ ،‬وجود ندارد‪ .‬باألخره یک تقاطع اینجا هست یا‬
‫نه؟ پاسخ این است که در بیشتر موارد‪ ،‬نه‪ .‬با این حال‪ ،‬شما باید بقیه نمودار را بررسی کنید تا مطمئن‬
‫شوید‪ .‬اگر مکانهای دیگری را در نمودار پیدا کنید که در آن عدم تقاطع با یک جهش یا یک شکست‬
‫نشان داده میشود‪ ،‬خطوط متقاطع بدون جهش یا شکست ممکن است در واقع یک اتصال را نشان دهند‪.‬‬
‫برای اجتناب از ابهام‪ ،‬نمودارهای شماتیک در این کتاب همیشه با یک نقطه جهت نشان دادن نقطه اتصال‬
‫و با جهش برای نشان دادن عدم اتصال نمایش داده میشوند‪ .‬لذا هرگز نخواهید دید که محل عبور دو‬
‫خط از روی هم فاقد نقطه یا جهش باشد‪.‬‬

‫نگاهی به نمادهای رایج‬

‫مدار نشاندادهشده پیشین تنها دو جز داشت‪ :‬یک باتری و یک المپ‪ .‬بیشتر مدارهای الکترونیکی اجزای‬
‫اضافی خواهند داشت‪ .‬صدها نوع مختلف از اجزای الکترونیکی وجود دارد و هر کدام دارای نمودار شماتیک‬
‫منحصر به فرد خود هستند‪ .‬خوشبختانه شما باید تنها چند نماد اصلی را بدانید تا بتوانید شروع به کار‬
‫کنید‪ .‬این نمادها در جدول خالصه شدهاند‪( .‬توجه داشته باشید که وقتی در یک نمودار مدار واقعی مورد‬
‫استفاده قرار میگیرد‪ ،‬نمادها اغلب چرخانده میشوند)‪.‬‬

‫‪65‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫نماد‬ ‫توضیح‬
‫باتری‬

‫خازن‬

‫دیود‬

‫اتصال زمینی‬

‫سیمپیچ‬

‫المپ‬

‫دیود ساطعکننده نور‬

‫مقاومت‬

‫اتصال ولتاژ منبع‬

‫بلندگو‬

‫سوئیچ (کلید)‬

‫ترانسفورمر‬

‫ترانزیستور (‪)NPN‬‬

‫ترانزیستور (‪)PNP‬‬

‫مقاومت متغیر (پتانسیومتر)‬

‫‪66‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫شکل زیر یک نمودار شماتیک را نشان میدهد که شامل تعدادی از این اجزا است‪ .‬نگران نباشید ‪ -‬الزم‬
‫نیست همین االن این نمودار را درک کنید‪ .‬فقط میخواهم که ایدهای کلی از نمودار و نحوه خواندن آن‬
‫به دست آورید‪.‬‬

‫همانطور که میبینید‪ ،‬مدار نشاندادهشده شامل شش جزء است‪ .‬این اجزاء از چپ به راست عبارتاند از‪:‬‬

‫باتری ‪ 6‬ولتی‪ ،‬ترانزیستور ‪ ،NPN‬مقاومت‪ ،‬خازن‪ ،‬ترانزیستور ‪( PNP‬باال‪ ،‬راست)‪ ،‬دیود ساطعکننده نور‬

‫در طول این کتاب‪ ،‬من از این نمادها و دیگر نمادها در نمودارهای شماتیکی که مدارها را توصیف میکنند‪،‬‬
‫استفاده میکنم‪ .‬هر وقت برای اولین بار از یک نماد استفاده کردم‪ ،‬توضیح میدهم که چیست و چگونه‬
‫عمل میکند‪.‬‬

‫ساده کردن اتصاالت زمین و توان‬

‫در بسیاری از مدارهای الکترونیکی‪ ،‬توزیع اتصاالت ولتاژ یکی از پیچیدهترین جنبهها است‪ .‬برای مثال‪،‬‬
‫حدود نیمی از اتصاالت موجود در نمودار شماتیک پیشین برای نشان دادن اتصال مقاومت‪ ،‬ترانزیستورها‪،‬‬
‫و ‪ LED‬به ترمینال مثبت یا منفی باتری استفاده میشوند‪.‬‬

‫در یک مدار پیچیدهتر‪ ،‬ممکن است دهها یا حتی صدها اتصال توان وجود داشته باشد‪ .‬اگر تمام خطوط‬
‫نشاندهنده این اتصاالت به سمت پایانه مثبت یا منفی نماد باتری کشیده میشدند‪ ،‬نمودارهای شماتیک‬
‫پر از خطوط میگشتند‪ .‬اغلب مدارها مسیر مشترکی دارند که به وسیله آن جریان به منبع خود باز‬
‫میگردد‪ .‬در شکل قبل‪ ،‬رسانا در پایین نمودار است که جریان را از ‪ LED‬و مقاومت جمعآوری کرده و به‬
‫باتری برمیگرداند‪ .‬این رسانا برای تکمیل مدار الزم است تا جریان بتواند در یک حلقه کامل از باتری از‬
‫طریق اجزای مختلف جریان یابد و سپس به باتری بازگردد‪.‬‬

‫این مسیر بازگشت مشترک اغلب زمین نامیده میشود و میتواند بـا نمادی که در جدول نشان داده شـد‪،‬‬
‫‪67‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫بیان گردد‪ .‬شکل زیر یک نمودار شماتیک را نشان میدهد که از سه نماد اتصال زمینی برای نشان دادن‬
‫مسیری استفاده میکند که با آن جریان به باتری باز میگردد‪.‬‬

‫عالوه بر یک مسیر زمینی مشترک‪ ،‬اغلب مدارها دارای یک مسیر ولتاژ مشترک هستند‪ .‬در مورد مدار‬
‫نشاندادهشده در دو شکل پیشین‪ ،‬مسیر ولتاژ مشترک از باتری به مقاومت و به ترانزیستور دوم میرود‪.‬‬
‫این مسیر میتواند با نشانههایی که نشاندهنده منابع ولتاژ هستند و در هر جایی که ولتاژ در مدار مورد‬
‫نیاز است ظاهر میشوند‪ ،‬جایگزین شود‪.‬‬

‫نماد منبع ولتاژ یا یک دایره باز و یا یک فلش است‪ .‬مقدار ولتاژ همیشه در کنار دایره یا فلش نشان داده‬
‫میشود‪ .‬وقتی نماد منبع ولتاژ در نمودار شماتیک استفاده میشود‪ ،‬نماد باتری (یا دیگر منابع تغذیه در‬
‫صورتی که مدار با باتری کار نکند) حذف میشود‪ .‬در عوض‪ ،‬وجود عالئم منبع ولتاژ داللت بر این دارد که‬
‫ولتاژ به وسیله یک باتری یا وسیله دیگری مانند سلول خورشیدی یا منبع تغذیه متصل به یک خروجی‬
‫الکتریکی تامین میشود‪.‬‬

‫شکل زیر یک نمودار شماتیک برای همان مداری است که در دو شکل قبل نشانداده شدهاست‪ ،‬اما با‬
‫نمادهای منبع ولتاژ به جای نماد باتری‪.‬‬

‫‪68‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫همانطور که میبینید‪ +6 ،‬ولت در دو نقطه مدار مورد نیاز است‪ :‬در مقاومت و در ترانزیستور دوم‪ .‬این‬
‫مدار از نظر عملکردی مشابه دو مدار قبلی است‪.‬‬

‫اگر چه مدار نشاندادهشده در شکل دارای یک منبع ولتاژ مثبت و زمین منفی است‪ ،‬اما همیشه این طور‬
‫نیست‪ .‬میتوانید از نماد منبع ولتاژ برای اشاره به ولتاژ منفی استفاده کنید‪ .‬در این حالت‪ ،‬زمین ولتاژ‬
‫مثبت را به منبع برمی گرداند‪.‬‬

‫در برخی موارد‪ ،‬ممکن است مدار به هر دو ولتاژ مثبت و منفی در جاهای مختلف درون خود نیاز داشته‬
‫باشد‪ .‬از فصل ‪ ۲‬به یاد دارید که ولتاژ همیشه با توجه به دو نقطه در مدار اندازهگیری میشود‪ .‬بنابراین‪،‬‬
‫ولتاژ همیشه نسبی است‪ .‬برای مثال‪ ،‬قطب مثبت باتری ‪ AAA‬نسبت به قطب منفی ‪ +۱/5‬ولت است‪ .‬در‬
‫عین حال قطب منفی باتری نسبت به قطب مثبت ‪ -۱/5‬ولت است‪.‬‬

‫حاال فرض کنید که دو باتری ‪ AAA‬را از انتها به هم متصل میکنید‪ .‬سپس‪ ،‬ولتاژ در پایانه مثبت باتری‬
‫اول نسبت به ولتاژ در پایانه منفی باتری دوم ‪ +3‬ولت خواهد بود‪ .‬اما‪ ،‬ولتاژ در قطب مثبت باتری اول‬
‫نسبت به نقطه بین باتریها ‪ +۱/5‬ولت و ولتاژ در قطب منفی باتری دوم نسبت به نقطه بین باتریها ‪-۱/5‬‬
‫ولت خواهد بود‪ .‬شکل زیر نشان میدهد که چگونه این ترتیب را می توان در نمودار شماتیک با یک جفت‬
‫مقاومت متصل به هر باتری تا نقطه میانی ترسیم کرد‪ .‬نمودار سمت چپ باتریها و اتصاالت آنها را نشان‬
‫میدهد‪ .‬نمودار سمت راست همان مدار را با استفاده از نمادهای منبع ولتاژ و زمین نشان میدهد‪.‬‬

‫برچسبزدن به اجزا در نمودار شماتیک‬

‫یک نماد معموالً به تنهایی اطالعات کافی برای شناسایی کامل یک جزء الکترونیکی در یک نمودار شماتیک‬
‫نیست‪ .‬مـعـمـو ًال اطالعات بیشتر شامل متنی است که در مجاورت نماد قرار گرفتهاست‪ ،‬همانطور کـه در‬

‫‪6۹‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫شکل زیر نشان داده شده است‪.‬‬

‫این اطالعات اضافی معموالً شامل موارد زیر است‪:‬‬

‫شناساگر مرجع‪ :‬هر جزء معموالً با حرفی برچسب گذاری میشود که نوع جزء را توسط یک عدد‬
‫مشخص میکند و در شناسایی هر جزء از همان نوع کاربرد دارد‪ .‬به عنوان نمونه‪ ،‬اگر یک مدار دارای چهار‬
‫مقاومت باشد‪ ،‬مقاومتها به صورت ‪ R3 ،R2 ،R1‬و ‪ R4‬شناسایی میشوند‪ .‬رایجترین حروف استفادهشده‬
‫عبارتند از ‪ R‬برای مقاومت‪ C ،‬برای خازن‪ L ،‬برای واسطه القاء‪ D ،‬برای دیود‪ LED ،‬برای دیود ساطعکننده‬
‫نور‪ Q ،‬برای ترانزیستور‪ SW ،‬برای سوئیچ (کلید) و ‪ IC‬برای مدار یکپارچه‪.‬‬

‫عدد بخش یا مقدار‪ :‬برای اجزایی مانند مقاومتها و خازنها‪ ،‬مقدار در واحد اهم (برای مقاومتها) و‬
‫میکروفاراد (برای خازنها) داده میشود‪ .‬بنابراین یک مقاومت ‪ 47۰‬اهمی عدد ‪ 47۰‬و یک خازن ‪۱۰۰‬‬
‫میکروفارادی عدد ‪ ۱۰۰‬را در کنار خود خواهد داشت‪ .‬حروف ‪ K‬و ‪ M‬برای نشان دادن هزار و میلیون‬
‫استفاده میشوند‪ .‬برای مثال ‪ ۱۰۰۰۰‬مساوی با ‪ ۱۰K‬خواهد بود‪.‬‬

‫قطعاتی مانند دیود‪ ،‬ترانزیستور و مدار مجتمع دارای مقدار نیستند؛ در عوض‪ ،‬شماره قطعات سازنده را‬
‫دارند‪ .‬بنابراین‪ ،‬ممکن است عددی مانند ‪( ۱N4۰۰۱‬برای یک دیود)‪( ۲N۲۲۲۲ ،‬برای یک ترانزیستور) یا‬
‫‪( 555‬برای یک مدار مجتمع‪ )IC ،‬را در کنار یکی از این اجزاء پیدا کنید‪.‬‬

‫در برخی موارد‪ ،‬عدد بخش یا مقدار از نمودار حذف میشود و در عوض در فهرست بخشهای مجزایی‬
‫قرار میگیرد که مقدار یا تعداد هر بخش ارجاعی را که در طرح کلی ظاهر میشود‪ ،‬مشخص میکند‪.‬‬

‫‪7۰‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫سپس‪ ،‬برای پیدا کردن مقدار یا بخشی از یک جزء خاص‪ ،‬شما با شناساگر مرجع آن در لیست اجزاء به‬
‫آن قطعه نگاه میکنید‪.‬‬

‫نمایش مدارهای مجتمع در نمودار شماتیک‬

‫یک نماد مهم که در جدول نمادها نشان داده نمیشود‪ ،‬نماد ‪( IC‬مدار مجتمع یا یکپارچه) است‪ IC .‬ها‬
‫مجموعههای کوچکی هستند که معموالً دارای سرنخهای چندگانه به نام پینها (‪ )pins‬هستند که به‬
‫بخشهای مختلف مدار موجود در مونتاژ متصل میشوند‪ .‬برخی از ‪ IC‬ها تعداد شش یا هشت پین دارند؛‬
‫برخی دیگر دهها یا حتی صدها پین دارند‪ .‬این پینها شمارهگذاری شدهاند و با پین ‪ ۱‬شروع میشوند‪.‬‬
‫هدف از این کار‪ ،‬ایجاد اتصال بین پینهای صحیح در مدار برای عملکرد صحیح آن میباشد‪ .‬اگر به‬
‫پینهای اشتباه متصل شوید‪ ،‬مدار شما کار نخواهد کرد و ممکن است به ‪ IC‬آسیب بزنید‪.‬‬

‫رایجترین روش برای به تصویر کشیدن یک مدار مجتمع در یک نمودار شماتیک‪ ،‬یک مستطیل ساده با‬
‫سرنخهایی است که از آن بیرون میآیند تا پینهای مختلف را به تصویر بکشند‪ .‬چیدمان پینها در نمودار‬
‫شماتیک لزوم ًا با چیدمان فیزیکی پینها بر روی خود ‪ IC‬مطابقت ندارد‪ .‬در عوض پینها برای ایجاد‬
‫سادهترین مسیرهای مداری در نمودار قرار گرفتهاند‪ .‬پینهای موجود در نمودار شمارهگذاری شدهاند تا‬
‫پین مناسب برای استفاده را نشان دهند (شکل زیر را مشاهده کنید)‪.‬‬

‫برای مثال‪ ،‬شکلی که در ادامه آمده یک نمودار شماتیک را نشان میدهد که از یک ‪ IC‬مـعـروف به نام‬
‫‪ 555 timer‬برای ایجاد یک فالش ‪ LED‬استفاده میکند‪ .‬این ‪ 555‬دارای هشت پین است و میتوانید‬
‫ببینید که طرح کلی آن نیازمند ارتباط در هر هشت پین است‪ .‬با این حال‪ ،‬پینها در نمودار به شیوهای‬
‫مرتب شدهاند که اتصال ایجاد شده به پینها را ساده میکند‪ .‬در یک ‪ 555‬واقعی‪ ،‬پینها به صورت عددی‬
‫در هر دو طرف ‪ IC‬چیده میشوند‪ ،‬با پینهای ‪ ۱‬تا ‪ 4‬در یک طرف و پینهای ‪ 5‬تا ‪ 8‬در طرف دیگر‪.‬‬

‫◀ در مورد جزئیات عملکرد این مدار نگران نباشید‪ .‬تنها هدف من از گنجاندن آن در اینجا این است‬
‫که ببینید چگونه مدارهای مجتمع در یک نمودار شماتیک نشانداده شدهاند‪.‬‬

‫‪7۱‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫شکل‪ :‬مداری که از یک مدار مجتمع استفاده میکند‪.‬‬

‫‪7۲‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫________________________________________________________________________________‬

‫یوگی بررا گفتهاست‪« :‬از لحاظ تئوری‪ ،‬هیچ تفاوتی بین نظریه و عمل وجود ندارد‪ .‬اما از لحاظ عملی‬
‫تفاوتی وجود دارد‪».‬‬

‫بیشتر این کتاب نظری است ‪ -‬چگونگی کار جریان الکتریکی‪ ،‬نحوه کار اجزای الکترونیکی مانند مقاومتها‪،‬‬
‫خازنها و ترانزیستورها‪ ،‬نحوه کار منطق دیجیتال و غیره‪ .‬اما بخش جالب الکترونیک همان ساختن چیزها‬
‫است‪ .‬دلیل یادگیری تمام این مسائل تئوری این است که شما بتوانید هنر را با ساختن مدارها و استفاده‬
‫از آنها تمرین کنید‪.‬‬

‫در طول کتاب‪ ،‬من توضیحات نظری در مورد این که چگونه انواع مختلف اجزای الکترونیکی با پروژههای‬
‫ساختوساز ساده کار میکنند که شما میتوانید برای نشان دادن تئوری در استفاده واقعی بسازید را‬
‫مطرح میکنم‪ .‬در این فصل تکنیکهای ساختوساز پایه مورد نیاز برای ساخت این پروژهها را یاد میگیرید‪.‬‬
‫به طور خاص‪ ،‬میآموزید که چگونه یک نمونه اولیه از یک مدار را با استفاده از یک دستگاه دستی به نام‬
‫«نمونه تابلویی بدون اتصال» ایجاد کنید‪ .‬سپس تکنیکهای مختلفی را برای ایجاد یک نسخه دائمی از‬
‫مدار یاد میگیرید که در آن اجزا و تمام اتصاالت مدار در یک تابلو به هم متصل شدهاند‪ .‬در نهایت‪ ،‬یاد‬
‫میگیرید چگونه تابلو مدار خود را در یک جعبه پروژه یا یک محفظه دیگر قرار دهید‪.‬‬

‫ال پیچیده الکترونیکی میپردازیم‪ .‬با اینکه اگر بخواهید‬

‫در این فصل به فرآیند ساخت یک پروژه کام ً‬
‫میتوانید این کار را انجام دهید‪ ،‬اما من انتظار ندارم در حین خواندن این فصل پروژه را بسازید‪ .‬در عوض‪،‬‬
‫میخواهم برای فرآیند ساخت یک پروژه غیر بدیهی از ابتدا تا انتها قدردان مطالب کتاب باشید‪.‬‬

‫نگاهی به فرآیند ساخت یک پروژه الکترونیکی‬

‫پروژههای الکترونیکی مانند آنهایی که در این کتاب یاد میگیرید معموالً گامهایی کلی را از ابتدا تا انتها‬
‫دنبال میکنند‪:‬‬

‫‪ .۱‬تصمیم بگیرید چه چیزی میخواهید بسازید‪.‬‬

‫قبل از اینکه بتوانید یک پروژه الکترونیکی را طراحی کنید یا بسازید‪ ،‬باید یک ایده کلی داشته باشید و‬
‫که از پروژه چه انتظاری دارید‪ ،‬میخواهید چـه شکلی بـه نظر برسد و چگونه انسانها با آن تعامل خواهند‬

‫‪73‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫داشت‪.‬‬

‫‪ .۲‬مدار را طراحی کنید‪.‬‬

‫زمانی که تصمیم گرفتید چه میخواهید بسازید‪ ،‬باید یک مدار الکترونیکی طراحی کنید که این کار را‬
‫انجام دهد‪ .‬نتیجه نهایی این مرحله یک نمودار شماتیک است‪.‬‬

‫‪ .3‬یک نمونه اولیه بسازید‪.‬‬

‫قبل از اینکه زمان و مواد الزم برای ساخت یک مدار دائمی را صرف کنید‪ ،‬ایده خوبی است که ابتدا یک‬
‫نمونه اولیه بسازید‪ ،‬که به شما اجازه میدهد به سرعت مدار را تست کنید تا مطمئن شوید که جواب‬
‫میدهد یا نه‪.‬‬

‫‪ .4‬یک مدار دائمی ایجاد کنید‪.‬‬

‫زمانی که نمونه اولیه شما کار کرد‪ ،‬میتوانید نسخه دائمی مدار را بسازید‪ .‬معمو ًال نسخه دائمی را با‬
‫لحیمکاری قطعات بر روی تابلو مدار چاپی ایجاد میکنید‪.‬‬

‫‪ .5‬پروژه را تمام کنید‪.‬‬

‫برای پایان دادن به پروژه‪ ،‬شما تابلو مدار را همراه با دیگر اجزای ضروری مانند باتری‪ ،‬سوئیچها یا دیودهای‬
‫ساطع کننده نور در یک محفظه مناسب نصب میکنید‪.‬‬

‫باقی بخشهای این فصل هر یک از این مراحل را با جزئیات بیشتر توضیح میدهند‪.‬‬

‫چشمانداز پروژهتان‬

‫قبل از اینکه غرق طراحی و ساخت پروژه خود شوید‪ ،‬باید به عقب رفته و به تصویر بزرگ نگاه کنید‪ .‬اول‪،‬‬
‫باید مطمئن شوید که ایده خوبی برای پروژه خود دارید‪ .‬چرا میخواهید آن را بسازید؟ چه خواهد کرد‪،‬‬
‫چه کسی از آن استفاده خواهد کرد و چرا؟‬

‫به عنوان مثال‪ ،‬هر ساله دوست دارم در هالووین چیزی بسازم تا با آن بقیه را بترسانم‪ .‬چند سال پیش‪،‬‬
‫من هیوالیی را ساختم که وقتی مردم به سمتش میرفتند جیغ و فریاد می کردند‪ .‬این هیوال درون جعبهای‬
‫قرار داشت که به صورت فنری و ناگهانی از درون جعبه بیرون میآمد و مردم را میترساند‪ .‬شکلی که در‬
‫ادامه آمده این هیوال را نشان میدهد‪ .‬حرفم را باور کنید؛ این هیوال آدمهای زیادی را ترسانده!‬

‫‪74‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫برای کنترل جک در جعبه به نوعی مدار الکترونیکی نیاز داشتم‪ .‬در ابتدا‪ ،‬مطمئن نبودم دقیقاً چه نوع‬
‫مداری نیاز دارم‪ ،‬اما میدانستم که به یک مدار نیاز دارم‪ .‬وقتی یک ایده کلی برای یک پروژه داشته باشید‪،‬‬
‫میتوانید جزئیات آن را مشخص کنید‪ .‬باید به سواالتی مانند این پاسخ دهید‪:‬‬

‫رابط کاربری آن چه خواهد بود؟ یعنی‪ ،‬یک فرد چهطور با دستگاه کار خواهد کرد تا آن را به انجام‬
‫آنچه قرار است انجام دهد برساند؟‬

‫آیا دستگاه مستقل خواهد بود‪ ،‬یا با دستگاههای دیگر تعامل خواهد داشت؟‬

‫آیا با باتری کار میکند‪ ،‬یا برای به دست آوردن قدرتش به پریز برق متصل میشود یا با انرژی‬
‫خورشیدی کار میکند؟‬

‫چقدر بزرگ خواهد بود؟ آیا الزم است آنقدر کوچک باشد که در جیب جا بگیرد؟‬

‫هیوالی هالووین یک پروژه بسیار بغرنج است که استفاده از آن به عنوان مثال در ابتدای کتاب بسیار‬
‫پیچیده است‪ .‬بنابراین‪ ،‬پروژهای سادهتر را در نظر بگیرید‪ :‬تصمیمگیرنده الکترونیکی‪ .‬آیا تا به حال به‬
‫انداختن سکه جهت تصمیمگیری برای مشکل متوسل شدهاید؟ برای این پروژه‪ ،‬شما یک نسخه الکترونیکی‬
‫از پرتاب سکه ایجاد میکنید‪ .‬به جای این که سکه را در هوا بچرخانید تا ببینید که آیا بر روی زمین‬
‫میافتد یا نه‪ ،‬شما یک دستگاه الکترونیکی میسازید که پرتاب سکه را انجام میدهد‪ .‬به این ترتیب حتی‬
‫زمانی که پول ندارید هم میتوانید تصمیم بگیرید‪ .‬مشخصات پروژه پرتاب سکه به شرح زیر است‪:‬‬

‫این دستگاه دو شاخص ‪ LED‬برای نشان دادن رو و پشت سکه خواهد داشت‪.‬‬

‫همچنین دو اتصال فلزی کوچک دارد که کاربر میتواند آنها را با انگشت خود لمس کند‪ .‬زمانی که کاربر‬
‫هر دوی آنها را لمس کند‪ LED ،‬ها شروع به چشمک زدن میکنند و به طور متناوب به عقب و جلو‬
‫حرکت میکنند‪ ،‬بسیار شبیه به وقتی که شما سکه را به هوا پرتاب میکنید‪.‬‬

‫‪75‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫هنگامی که کاربر انگشتش را از دو سطح تماس فلزی برمی دارد‪ ،‬یکی از دو نور روشن باقی میماند‪ ،‬که‬
‫نشان میدهد نتیجه پرتاب سکه رو یا پشت است‪ .‬این که کدام نور روشن بماند در اصل تصادفی خواهد‬
‫بود‪.‬‬

‫برای حفظ عمر باتری‪ ،‬دستگاه یک دکمه فشار روشن ‪ /‬خاموش خواهد داشت‪ .‬کاربر باید دکمه ‪ push‬را‬
‫فشار دهد تا دستگاه کار کند‪ .‬وقتی دکمه آزاد میشود‪ ،‬دستگاه خاموش میشود‪.‬‬

‫دستگاه با باتری کار میکند و در یک محفظه کوچک قرار میگیرد که به اندازه کافی کوچک است که در‬
‫دست شما نگهداری شود‪.‬‬

‫زمانی که جزئیات پروژه خود را بیان میکنید‪ ،‬ممکن است بخواهید شروع به رسم نمودارها کنید تا نشان‬
‫دهید چهطور به نظر خواهد رسید‪ .‬شکل زیر یک طرح دستی را نشان میدهد که من برای توسعه سکه‬
‫الکترونیکی ایجاد کردهام‪.‬‬

‫طراحی مدار‬

‫وقتی ایدهای برای پروژه داشته باشید‪ ،‬گام بعدی طراحی مداری است که نیازهای پروژه را برآورده کند‪.‬‬
‫در ابتدا‪ ،‬طراحی مدارهای خود را بسیار دشوار خواهید یافت‪ ،‬بنابراین برای پیدا کردن طراحیهای مدار‬
‫افراد دیگر به کتابهایی مانند این یا اینترنت مراجعه خواهید کرد‪ .‬با کمی جستجوی گوگل‪ ،‬احتما ًال‬
‫میتوانید یک نمودار شماتیک پیدا کنید که بسیار به نیازهای پروژه شما نزدیک باشد‪ .‬در بسیاری از موارد‪،‬‬
‫قادر نخواهید بود دقیقاً مداری که به دنبالش هستید را پیدا کنید‪ .‬احتمال دارد مداری نسبتاً نزدیک پیدا‬
‫کنید اما شاید الزم باشد برای متناسب کردن مدار با نیازهای پروژه خود تغییرات جزئی اعمال کنید‪ .‬در‬
‫ابتدا ایجاد تغییرات در یک مدار ممکن است خارج از تواناییتان به نظر برسد‪.‬‬
‫‪76‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫اما همانطور که تجربه کسب میکنید‪ ،‬متوجه خواهید شد که در تمام این مدت مدارها را طوری طراحی‬
‫میکنید که با برنامههای کاربردی خاص متناسب باشند‪ .‬یک استراتژی مفید برای طراحی مدارها شکستن‬
‫الزامات پیچیده به بخشهای سادهتر است‪ .‬به عنوان مثال‪ ،‬دستگاه جک در جعبه هالووین را که قبالً گفتم‬
‫در نظر بگیرید‪ .‬مدار کامل این پروژه به چندین عنصر مختلف از جمله موارد زیر نیاز داشت‪:‬‬

‫مداری برای تشخیص اینکه چه زمانی کسی وارد اتاق شدهاست تا حرکت پایه را تحریک کند‪ ،‬مداری‬
‫برای باز و بسته کردن جک در جعبه‪ ،‬مداری برای این که چه مدت جک در جعبه باید باز بماند‪ ،‬مداری‬
‫که صدای جیغ از آن به گوش میرسد‪ ،‬مداری که یک تاخیر ‪ 3۰‬ثانیهای قبل از فعال شدن مجدد ایجاد‬
‫میکند‪.‬‬

‫پروژه پرتاب سکه بسیار سادهتر از پروژه جک در جعبه است‪ .‬در واقع‪ ،‬یک جستجوی سریع در گوگل‬
‫چندین مدار ممکن را نشان خواهد داد که دقیق ًا همان کاری را انجام میدهند که پروژه پرتاب سکه نیاز‬
‫دارد‪ .‬برای مثال‪ ،‬شکل زیر نمودار شماتیک یک مدار سکه انداختن معمولی را نشان میدهد که ممکن‬
‫است در اینترنت پیدا کنید‪ .‬این نمودار مدار از یک مدار مجتمع ‪ ،555‬چهار مقاومت‪ ،‬دو ‪ ،LED‬یک خازن‪،‬‬
‫یک سوئیچ‪ ،‬و یک منبع تغذیه ‪ ۹‬ولتی (به احتمال زیاد یک باتری ‪ ۹‬ولتی) استفاده میکند‪.‬‬

‫‪77‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫نمودار شماتیک نشاندادهشده در شکل تنها از دو جهت با نیازهای پروژه ما متفاوت است‪ .‬اول‪ ،‬سوئیچ‬
‫روشن ‪ /‬خاموش ندارد‪ .‬و دوم‪ ،‬برای شروع و توقف ‪ LED‬ها از یک دکمه ‪ push‬به جای انگشتان کاربر‬
‫استفاده میکند‪ .‬شکل زیر طرح کلی را بعد از انجام این تغییرات نشان میدهد‪.‬‬

‫لمس انگشت‬

‫همانطور که میبینید‪ ،‬من یک کلید فشار قوی اضافه کردم که باید فشار داده شود تا ولتاژ ‪ +۹‬ولت مورد‬
‫نیاز برای راهاندازی مدار تامین شود و دکمه فشاری را که در طرح کلی اصلی با دو ترمینال باز بود‪،‬‬
‫جایگزین کردم‪ .‬هنگامی که کاربر این دو ترمینال را لمس میکند‪ ،‬مقاومت انگشت او مدار را کامل میکند‪.‬‬
‫اگر نمیدانید مدار نشاندادهشده در شکل فوق چگونه کار میکند‪ ،‬لطف ًا به هیچ وجه نگران نباشید‪ .‬درک‬
‫ال متفاوت هستند‪ .‬شما میتوانید مدارهای زیادی بسازید‬
‫نحوه کار یک مدار و ساخت آن مدار دو چیز کام ً‬
‫که عملیات آنها را نمیدانید‪ .‬تنها چیزی که در این نقطه باید روی آن تمرکز کنید این است که نمودار‬
‫چگونه اتصاالت مختلف بین قطعات در مدار را نشان میدهد‪.‬‬

‫یک گام نهایی که ممکن است هنگام طراحی مدار در نظر بگیرید‪ ،‬ایجاد نسخه نهایی از نمودار شماتیک‬
‫است که نشان میدهد چه اجزایی روی تابلوی مدار نهایی شما نصب میشوند و چه اجزایی روی آن‬
‫نیستند‪.‬‬

‫‪78‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫این نمودار بعد ًا زمانی که شما آماده ایجاد تابلو مداری هستید که به حالت دائمی مدار شما تبدیل خواهد‬
‫شد‪ ،‬مفید خواهد بود‪ .‬برای مثال‪ ،‬شکل زیر یک نسخه از مدار پرتاب سکه را نشان میدهد که از یک خط‬
‫تیره برای مشخص کردن مواردی استفاده میکند که بر روی تابلو مدار نصب نمیشوند‪ :‬منبع تغذیه باتری‬
‫(یعنی منبع ولتاژ و زمین)‪ ،‬سوئیچ دکمه ‪ ،push‬دو اتصال انگشت فلزی و دو ‪ .LED‬در عوض‪ ،‬آنها به‬
‫صورت جداگانه در داخل کادر پروژه نصب میشوند‪ .‬بنابراین‪ ،‬تابلو مدار تنها باید شش جزء را نگه دارد‪:‬‬
‫مدار مجتمع ‪ ،555‬چهار مقاومت و خازن‪.‬‬

‫زمانی که طراحی مدار را تکمیل کردید‪ ،‬باید فهرستی از تمام بخشهای مورد نیاز برای ساخت مدار تهیه‬
‫کنید‪ .‬سپس میتوانید قطعات خود را جستجو کنید تا بفهمید چه ابزارهایی در اختیار دارید و کدامها را‬
‫باید خریداری کنید‪ .‬در اینجا لیستی از اجزایی که برای ساخت مدار پرتاب سکه نیاز دارید آورده شدهاست‪:‬‬

‫شناسه بخش‬ ‫توضیح‬

‫‪( R1‬مقاومت)‬
‫‪( R2‬مقاومت)‬
‫‪( R3‬مقاومت)‬
‫‪( R4‬مقاومت)‬
‫‪( C1‬خازن)‬

‫‪7۹‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫‪LED1‬‬ ‫‪ LED‬قرمز (‪)5mm‬‬

‫‪LED2‬‬ ‫‪ LED‬سبز (‪)5mm‬‬
‫‪IC1‬‬ ‫‪555 timer IC‬‬
‫‪SW1‬‬ ‫تماس لحظهای‬
‫___________________________________________‬
‫تهیه نمونه اولیه از مدار خود بر روی یک نمونه تابلویی بدون اتصال‬

‫قبل از اینکه مدار خود را به یک تابلو مدار دائمی وصل کنید‪ ،‬باید مطمئن شوید که کار میکند‪ .‬سادهترین‬
‫راه برای انجام این کار‪ ،‬ساخت مدار بر روی نمونه تابلویی بدون اتصال است‪ .‬این تابلو بدون لحیم به شما‬
‫اجازه میدهد تا به سرعت اجزای مدار خود را‪ ،‬مونتاژ کنید‪ .‬در عوض‪ ،‬قطعات مختلفی که نیاز دارید را به‬
‫داخل سوراخهای روی تابلو فشار میدهید و سپس از سیم برای اتصال قطعات به یکدیگر استفاده میکنید‪.‬‬
‫زیبایی کار کردن با این وسیله آن است که اگر مدار طوری که شما انتظار دارید کار نکند‪ ،‬میتوانید با‬
‫بیرون کشیدن قطعات یا سیمها و قرار دادن سیمهای جدید در محل‪ ،‬به سادگی در مدار تغییراتی ایجاد‬
‫کنید‪ .‬اگر نمودار طرح کلی شما یک اتصال مهم را از دست بدهد‪ ،‬میتوانید یک سیم اتصال دیگر را برای‬
‫ایجاد اتصال از دست رفته اضافه کنید یا اگر میخواهید ببینید که چگونه مدار با یک مقاومت یا خازن‬
‫متفاوت کار میکند‪ ،‬میتوانید مقاومت یا خازن اصلی را بیرون بکشید و یک اتصال متفاوت را در جای آن‬
‫قرار دهید‪ .‬شکل زیر وسیلۀ مذکور را نشان میدهد‪.‬‬

‫درک نحوه کار نمونه تابلویی بدون اتصال‬

‫اگرچه بسیاری از تولیدکنندگان ‪ ،‬نمونههای تابلویی بدون اتصال مختلفی را میسازند اما همه آنها تقریباً‬
‫به یک روش کار میکنند‪ .‬تابلو شامل چند صد سوراخ کوچک به نام سوراخهای تماسی است که به فاصله‬
‫چند اینچ از هم قرار گرفتهاند‪ .‬این یـک فاصله مناسب است زیـرا همچنین فاصله استانـدارد بـرای پینهای‬

‫‪8۰‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫خارجشده از کف یا کنارههای بیشتر مدارهای مجتمع است‪ .‬بنابراین‪ ،‬شما میتوانید تمام پینهای یک‬
‫مدار مجتمع بزرگ را مستقیم ًا در یک نمونه تابلویی بدون اتصال قرار دهید‪ .‬در زیر سطح پالستیکی تابلو‪،‬‬
‫سوراخهای تماس به یک صفحه متصل میشوند‪ .‬اتصاالت با توجه به الگوی خاصی ساخته میشوند که‬
‫حتی برای ساخت مدارهای پیچیده طراحی شدهاند‪ .‬شکل زیر نحوه کار این الگو را نشان میدهد‪.‬‬

‫سوراخهای اتصال در تختهها‪ ،‬پشت این الگو به طور داخلی به هم متصل شدهاند‪ .‬حفرههای موجود در‬
‫بخش میانی تابلو در گروههای پنجتایی که نوارهای پایانهای نامیده میشوند‪ ،‬به هم متصل شدهاند‪ .‬این‬
‫نوارهای پایانهای در دو گروه قرار گرفتهاند‪ ،‬با یک شکاف باز طوالنی بین دو گروه‪ ،‬مانند یک گودال کوچک‪.‬‬
‫در این حفرهها است که شما اجزایی مانند مقاومتها‪ ،‬خازنها‪ ،‬دیودها و مدارهای مجتمع را به هم متصل‬
‫میکنید‪ .‬مهم است که توجه داشته باشید که ردیفهای سوراخها در طول گودال به هم متصل نیستند‪.‬‬
‫بنابراین‪ ،‬هر ردیف شامل دو نوار ترمینال مجزا از لحاظ الکتریکی است‪ :‬یکی که سوراخهایی با برچسب ‪A‬‬
‫را به ‪ E‬متصل میکند و دیگری سوراخهایی با برچسب ‪ F‬را به ‪ J‬متصل میکند‪.‬‬

‫یک نمونه تابلویی بدون اتصال طوری طراحی شدهاست که مدارهای مجتمع را میتوان در باالی گودال‬
‫قرار داد و پینها در دو طرف مدار مجتمع به داخل سوراخهای دو طرف گودال رانده میشوند‪.‬‬

‫حفرههای روی لبههای بیرونی تابلو را «نوارهای اتوبوس» مینامند‪ .‬دو نوار اتوبوس در دو طرف تابلو وجود‬
‫دارد‪ .‬برای بیشتر مدارها‪ ،‬از نوارهای اتوبوس در یک طرف تابلو برای منبع ولتاژ و در طرف دیگر تابلو برای‬
‫مدار زمین استفاده خواهید کرد‪ .‬بیشتر نمونههای تابلویی بدون اتصال‪ ،‬از اعداد و حروف برای مشخص‬
‫کردن سوراخهای اتصال مجزا در نوارهای پایانه استفاده میکنند‪ .‬در شکل قبل‪ ،‬ردیفها با اعداد ‪ ۱‬تا ‪3۰‬‬
‫مـشـخص مـیشوند و ستونهـا بـا حروف ‪ A‬تا ‪ J‬مشخص مـیشوند‪ .‬سوراخهای نـوارهـای اتوبوس معمو ًال‬
‫‪8۱‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫شمارهگذاری نمیشوند‪ .‬نمونههای تابلویی بدون اتصال در اندازههای مختلف وجود دارند‪ .‬تابلوهای کوچک‬
‫معمو ًال حدود ‪ 3۰‬ردیف نوار ترمینال و روی هم رفته حدود ‪ 4۰۰‬سوراخ دارند اما میتوانید با ‪ 6۰‬ردیف‬
‫یا بیشتر با ‪ 8۰۰‬سوراخ یا بیشتر‪ ،‬تابلو بزرگتری به دست آورید‪.‬‬

‫چیدن مدار‬

‫دشوارترین چالش ایجاد مدار بر روی نمونه تابلویی بدون اتصال‪ ،‬تبدیل یک نمودار شماتیک به یک‬
‫چیدمان‪ ،‬است‪ .‬تنها در موارد نادر مداری که بر روی تابلو مونتاژ میشود شبیه نمودار شماتیک مدار خواهد‬
‫بود‪ .‬در بیشتر موارد‪ ،‬اجزاء به صورت متفاوت مرتب میشوند و برای اتصال اجزا به یکدیگر‪ ،‬سیم اتصال‬
‫مورد نیاز است‪.‬‬

‫نکته کلیدی در مونتاژ یک مدار بر روی نمونه تابلویی بدون اتصال این است که اطمینان حاصل شود هر‬
‫اتصال نشاندادهشده در نمودار شماتیک مجدداً بر روی تابلو ایجاد میشود‪ .‬برای مثال‪ ،‬نمودار شماتیک‬
‫در شکل زیر نشان میدهد که پین مدار مجتمع ‪ )IC1( 555‬باید به زمین متصل باشد‪.‬‬

‫‪8۲‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫بنابراین‪ ،‬زمانی که مدار را بر روی تابلو پیاده میکنید‪ ،‬باید اطمینان حاصل کنید که این اتصال به درستی‬
‫ایجاد شده است‪ .‬یکی از اولین چالشهایی که هنگام ساخت مدار بر روی تابلو با آن روبرو میشوید‪ ،‬اتصال‬
‫پینها به یک مدار مجتمع است‪ .‬در یک نمودار شماتیک‪ ،‬اتصاالت پین به یک مدار مجتمع به ندرت‬
‫ترتیب عددی به خود میگیرند‪ .‬برای مثال‪ ،‬در نمودار شماتیک نشاندادهشده در شکل مذکور‪ ،‬اتصاالت‬
‫پین روی مدار مجتمع ‪ 555‬به این ترتیب لیست شدهاند‪ 8 ،3 ،۱ ،۲ ،6 ،7 :‬و ‪( .4‬پین ‪ 5‬استفاده نشده)‪.‬‬
‫همانطور که در شکل زیر میبینید‪ ،‬پینها بر روی یک تراشه ‪ 555 IC‬به صورت عددی مرتب شدهاند‪.‬‬
‫همچنین توجه داشته باشید که در سمت چپ و راست چیپ پینهایی وجود دارند اما هیچ کدام در باال‬
‫یا پایین نیستند (نقطه نشانهگذاری شده روی تراشه برای شناسایی پین ‪ ۱‬استفاده میشود‪).‬‬

‫شما باید از هوش خود برای ایجاد مجدد مداری استفاده کنید که با یک نمودار شماتیک بر روی نمونه‬
‫تابلویی بدون اتصال نشانداده شدهاست‪ .‬در اینجا چند نکته برای شروع آورده شدهاست‪:‬‬

‫با تعیین ردیف باالیی نوارهای اتوبوس به عنوان منبع تغذیه مثبت و ردیف پایینی به عنوان زمین‬
‫شروع کنید‪ .‬اتصال باتری را به سوراخهایی در انتهای نوارهای اتوبوس متصل کنید‪ ،‬اما هنوز باتری را‬
‫متصل نکنید؛ هیچ وقت ایده خوبی نیست که قبل از اینکه کار مونتاژ آن تمام شود‪ ،‬از برق برای مدار‬
‫استفاده کنید‪.‬‬

‫سپس‪ ،‬هر ‪ IC‬مورد نیاز برای مدار را جاگذاری کنید‪ .‬آنها را طوری قرار دهید که در گودال وسط‬
‫ردیفهای پایانه قرار گیرند و اگر مدار شما بیش از یک ‪ IC‬دارد‪ ،‬همه آنها را به طور یکسان جهت دهید‪.‬‬
‫تنها در صورتی خودتان را گیج خواهید کرد که پین ‪ ۱‬در گوشه پایین سمت چپ برخی از ‪ IC‬های خود‬
‫و در گوشه باال سمت راست بقیه باشد‪.‬‬

‫هر پین از هر ‪ IC‬به نوار پایانهای متصل است که چهار سوراخ اتصال اضافی دارد‪ .‬در نتیجه میتوانید‬
‫چهار قطعه اضافی یا سیم را به هر پین متصل کنید‪ .‬اگر مدار به بیش از چهار اتصال جزء به یک پین نیاز‬
‫دارد‪ ،‬از یک سیم جوش استفاده کنید تا نوار پایانهای پین را به یک ردیف استفادهنشده در تابلو گسترش‬
‫دهید‪.‬‬
‫‪83‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫از سیمهای اتصال برای اتصال منبع ولتاژ و پینهای زمینی برای هر ‪ IC‬به نزدیکترین سوراخ اتصال‬
‫موجود در ولتاژ و نوارهای اتوبوس زمینی استفاده کنید‪.‬‬

‫حاال راه را در اطراف بقیه پینها برای هر ‪ IC‬باز کنید و هر بخش مورد نیاز را به هم متصل کنید‪ .‬اگر‬
‫یک سر یک جزء به یک پین ‪ IC‬و سر دیگر به منبع ولتاژ یا زمین متصل باشد‪ ،‬یک سر آن را به یک‬
‫سوراخ اتصال موجود روی نوار پایانه وصل کنید و سر دیگر را به نزدیکترین سوراخ اتصال موجود روی‬
‫منبع ولتاژ یا اتوبوسهای زمین وصل کنید‪.‬‬

‫اگر میخواهید‪ ،‬میتوانید قسمتهای مختلف را طوری اصالح کنید که قطعات به تابلو نزدیک شوند‪.‬‬
‫این امر منجر به یک مدار میشود که در آن سرنخهای کمتری روی تابلو قرار میگیرند و احتمال اینکه‬
‫سرنخها به طور تصادفی با یکدیگر در تماس باشند و یک مدار کوتاه ایجاد کنند‪ ،‬کمتر است‪ .‬با این حال‪،‬‬
‫من معمو ًال سرنخها را اصالح نمیکنم‪ ،‬مگر اینکه مدار به اندازه کافی پیچیده باشد که قادر به نگه داشتن‬
‫هادی مولفهها از یکدیگر بدون کاهش اندازه آنها نباشم‪.‬‬

‫مونتاژ مدار پرتاب سکه بر روی نمونه تابلویی بدون اتصال‬

‫در این بخش روشی کامل برای مونتاژ مدار پرتاب سکه بر روی نمونه تابلویی بدون اتصال ارائه میشود‪.‬‬
‫زمانی که همه مطالب را فراگرفتید‪ ،‬باید بتوانید پروژه را در حدود یک ساعت به اتمام برسانید‪ .‬تمام قطعات‬
‫مورد نیاز برای ساخت این مدار را می توان از فروشگاه خریداری کرد‪ ،‬یا میتوانید آنها را به صورت آنالین‬
‫از هر تامینکننده قطعات الکترونیکی سفارش دهید‪ .‬برای راحتی شما‪ ،‬در اینجا لیستی کامل از بخشهایی‬
‫که باید با آنها این مدار نمونه اولیه را بسازید آورده شدهاست‪:‬‬

‫تعداد‬ ‫توضیح‬
‫‪۱‬‬ ‫نمونه تابلویی بدون اتصال (اندازۀ کوچک)‬
‫‪۱‬‬ ‫کیت سیم نمونه تابلویی بدون اتصال‬
‫‪۱‬‬ ‫مدار مجتمع ‪LM555‬‬
‫‪۱‬‬ ‫پکیج مقاومت (‪ 5‬تایی)‬
‫‪۱‬‬ ‫پکیج مقاومت (‪5‬تایی)‬
‫‪۲‬‬ ‫پکیج مقاومت (‪5‬تایی)‬
‫‪۱‬‬ ‫خازن فیلم پلی استر (‪ ۰/۱‬میکروفاراد)‬

‫‪84‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫‪۱‬‬ ‫‪ LED‬قرمز ‪5mm‬‬

‫‪۱‬‬ ‫‪ LED‬سبز ‪5mm‬‬
‫‪۱‬‬ ‫باتری ‪ ۹‬ولتی (با قابلیت اتصال محکم و چفت شدن)‬
‫‪۱‬‬ ‫باتری ‪ ۹‬ولتی‬
‫___________________________________________‬
‫شما میتوانید این مدار را با استفاده از قطعات معادل هر تامینکنندهای بسازید‪ .‬بنابراین اگر در حال‬
‫حاضر قطعات مشابهی در دست دارید‪ ،‬نیازی نیست که متحمل هزینههای اضافی شوید‪ .‬برای این پروژه‬
‫به ابزارهای زیادی نیاز ندارید‪ .‬میتوانید با ابزارهایی مانند برشدهنده سیم‪ ،‬سیملختکن و انبردست پروژه‬
‫را جلو ببرید‪ .‬مراحلی که با استفاده از اعداد و حروف‪ ،‬سوراخهای خاصی را در ناحیه نوار انتهایی بردبورد‬
‫شناسایی میکنند‪ .‬اگر از تابلو متفاوتی نسبت به تابلو آورده شده استفاده میکنید‪ ،‬ممکن است با سیستم‬
‫شمارهگذاری متفاوتی مواجه شوید‪ .‬زمانی که هر چیزی که نیاز دارید را در اختیار دارید‪ ،‬این مراحل را‬
‫برای مونتاژ مدار دنبال کنید‪:‬‬

‫این سه مرحله را برای وارد کردن ‪ IC‬و اتصال آن دنبال کنید‪.‬‬

‫‪ .۱‬مدار مجتمع ‪ 555‬را جایگذاری کنید‪.‬‬

‫با دقت به مدار مجتمع ‪ 555‬بنگرید‪ .‬اگر خوب از باال نگاه کنید متوجه نقطهای کوچک در یک گوشه‬
‫میشوید‪ .‬این نقطه محل پین ‪ ۱‬را مشخص میکند‪ .‬با قرار دادن پین ‪ ۱‬در سوراخ ‪ E14‬و پین ‪ 8‬در سوراخ‬
‫‪ IC ،F14‬را جایگذاری نمایید‪ IC .‬شیاری را که در مرکز تخته قرار دارد پر میکند‪.‬‬

‫‪ .۲‬پین یک ‪ IC‬را به اتوبوس زمینی متصل کنید‪.‬‬

‫یک سر سیم جوش کوچک را در سوراخ ‪ A14‬و سر دیگر را در نزدیکترین سوراخ موجود در نوار اتوبوس‬
‫پایینی قرار دهید‪.‬‬

‫‪ .3‬پین ‪ 8‬مدار مجتمع را به اتوبوس ‪ +۹‬ولتی وصل کنید‪.‬‬

‫یک سر سیم جوش کوچک را در سوراخ ‪ J14‬و سر دیگر را در نزدیکترین سوراخ موجود در باالترین نوار‬
‫اتوبوس قرار دهید‪.‬‬

‫‪ .4‬پینهای ‪ ۲‬و ‪ 6‬مدار مجتمع را به هم متصل کنید‪.‬‬

‫‪85‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫یک سر سیم جوش کوچک را در سوراخ ‪ C15‬و سر دیگر را در سوراخ ‪ H16‬قرار دهید‪ .‬سیم جوش از باالی‬
‫تراشه ‪ 555‬عبور خواهد کرد‪.‬‬

‫شکل زیر نشان می دهد که نمونه تابلویی بعد از این مراحل چگونه به نظر میرسد‪.‬‬

‫پنج مرحله بعدی ‪ LED‬ها و مقاومتهای ‪ R3‬و ‪ R4‬را به هم متصل میکند‪ LED .‬ها از نوارهای ترمینال در‬
‫ردیفهای ‪ ۱۹‬و ‪ ۲۱‬استفاده خواهند کرد‪.‬‬

‫‪ .۱‬پین ‪ 3‬مدار مجتمع را به ردیف ‪ ۱۹‬متصل کنید‪.‬‬

‫یک سر سیم اتصال کوتاه را در سوراخ ‪ C16‬و سر دیگر را در سوراخ ‪ C19‬قرار دهید‪.‬‬

‫‪ .۲‬دو بخش ردیف ‪ ۱۹‬را مرتبط کنید‪.‬‬

‫یک سر سیم اتصال کوتاه را در سوراخ ‪ E19‬و سر دیگر را در سوراخ ‪ F19‬قرار دهید‪ .‬این سیم فاصله بین‬
‫دو نوار ترمینال در ردیف ‪ ۱۹‬را پر کرده به آنها را به طور موثر به یک نوار تک پایانه تبدیل میکند‪.‬‬

‫‪ LED .3‬قرمز را جایگذاری کنید‪.‬‬

‫اگر با دقت به ‪ LED‬قرمز نگاه کنید‪ ،‬خواهید دید که یک سرنخ کمی کوتاهتر از دیگری است‪ .‬این سرنخ‬
‫کوتاه کاتد نامیده میشود و سرنخ بلند آند نام دارد‪ .‬کاتد (سرنخ کوتاهتر) را در حفره ‪ D21‬قرار دهید‪.‬‬
‫سپس آند (سرنخ بلندتر) را در سوراخ ‪ D19‬قرار دهید‪.‬‬

‫‪ LED .4‬سبز را جایگذاری کنید‪.‬‬

‫‪ LED‬سبز نیز یک کاتد کوتاه و یک آند بلند دارد‪ .‬آند را در سوراخ ‪ G21‬و کاتد را در سوراخ ‪ G19‬قرار‬
‫دهید‪.‬‬

‫توجه داشته باشید کـه سرنخهای دو ‪ LED‬به صورت معکوس نصب میشوند‪ :‬آند ‪ LED‬قرمز و کاتد ‪LED‬‬

‫‪86‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫سبز به ردیف ‪ ۱۹‬وارد میشوند‪ ،‬در حالی که کاتد ‪ LED‬قرمز و آند ‪ LED‬سبز به ردیف ‪ ۲۱‬وارد میشوند‪.‬‬
‫دلیل خوبی برای این کار وجود دارد‪ ،‬اما فعالً نیازی به ذکر آن نمیبینم‪.‬‬

‫‪ .5‬مقاومتهای ‪ R3‬و ‪ R4‬را جایگذاری کنید‪.‬‬

‫هر دوی این مقاومتها ‪ 47۰‬اهمیاند‪ .‬میتوانید مقاومتها را با نگاه کردن به سه نوار رنگی که بر روی‬
‫آنها رنگآمیزی شدهاند شناسایی کنید – نوارها زرد‪ ،‬بنفش و قهوهای هستند‪ .‬یک انتهای مقاومت اول‬
‫را در سوراخ ‪ B21‬و انتهای دیگر را در نزدیکترین سوراخ موجود در نوار اتوبوس پایینی (اتوبوس زمین)‬
‫قرار دهید‪ .‬سپس‪ ،‬یک سر مقاومت دیگر را در سوراخ ‪ I21‬و انتهای دیگر را در نزدیکترین سوراخ موجود‬
‫در باالترین نوار اتوبوس قرار دهید‪ .‬شکل زیر نشان میدهد که بعد از این مراحل‪ ،‬تابلو چگونه به نظر‬
‫میرسد‪.‬‬

‫پنج مرحله بعدی مدار لمس انگشت را متصل میکند که به کاربر اجازه میدهد تا پرتاب سکه را با لمس‬
‫دو سطح تماس فلزی فعال کند‪ .‬برای اتصال درست یک سر جفت سیم را به مدار متصل کرده و سر دیگر‬
‫را که از انتهای تابلو بیرونزده است‪ ،‬رها میکنید‪ .‬لمس کردن انتهای عریان این سیمها با انگشتان‪ ،‬لمس‬
‫تماسهای فلزی که در نسخه نهایی مدار استفاده میکنید را شبیهسازی خواهد کرد‪ .‬این دو سیم در‬
‫سوراخهای ردیف ‪ ۹‬قرار داده خواهند شد‪.‬‬

‫‪ .۱‬مقاومت ‪ R1‬را از پین ‪ IC 7‬تا اتوبوس ‪ +۹‬ولتی وارد کنید‪.‬‬

‫مقاومت ‪ R1‬مقاومت ‪ ۱‬کیلو اهمی است‪ ،‬که باید بین پین ‪ IC 7‬و اتوبوس ‪ +۹‬ولتی متصل شود‪ .‬این مقاومت‬
‫دارای نوارهایی بدین ترتیب است‪ :‬قهوهای‪ ،‬سیاه و قرمز‪ .‬یک انتهای این مقاومت را در سوراخ ‪ J14‬و انتهای‬
‫دیگر را در نزدیکترین سوراخ موجود در نوار باالترین اتوبوس قرار دهید‪.‬‬

‫‪87‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫‪ .۲‬خازن ‪ C1‬را از پین ‪ ۲‬مدار مجتمع تا اتوبوس زمینی قرار دهید‪.‬‬

‫یک سرنخ خازن (مهم نیست که کدام) را در سوراخ ‪ B15‬قرار دهید و سپس دیگری را در نزدیکترین‬
‫شکاف موجود در پایینترین نوار اتوبوس جاگذاری نمایید‪.‬‬

‫‪ .3‬مقاومت ‪ R2‬را از پین ‪ IC 7‬به یکی از تماسهای فلزی وارد کنید‪.‬‬

‫این مقاومت ‪ ۱۰‬کیلو اهمی است و باید بین پین ‪ IC 7‬و یکی از تماسهای فلزی که کاربر برای فعال‬
‫کردن حرکت پرتاب سکه با انگشت خود لمس خواهد کرد‪ ،‬متصل شود‪ .‬مقاومت مذکور دارای این توالی‬
‫نوارهای رنگی است‪ :‬قهوهای‪ ،‬سیاه و نارنجی‪ .‬یک انتهای آن را در سوراخ ‪ H15‬و انتهای دیگر را در سوراخ‬
‫‪ H9‬قرار دهید‪.‬‬

‫‪ .4‬یک سیم را از پین ‪ IC ۲‬به دیگر سطح فلزی وصل کنید‪.‬‬

‫یک سر سیم اتصال کوتاه را در سوراخ ‪ B15‬و انتهای دیگر را در سوراخ ‪ B9‬قرار دهید‪.‬‬

‫‪ .5‬دو سیمی را که تماسهای فلزی را شبیهسازی میکنند‪ ،‬قرار دهید‪.‬‬

‫چند تا سیم را به اندازه کافی بلند کنید تا بتوانید از ردیف ‪ ۹‬به آنها دسترسی پیدا کنید و یک اینچ یا‬
‫بیشتر از لبه تابلو آویزانشان کنید‪ .‬یک سر این سیمها را در سوراخهای ‪ E9‬و ‪ F9‬قرار دهید و انتهای دیگر‬
‫را آزاد بگذارید‪ .‬انتهای دو سیم را جدا کنید تا مطمئن شوید که لمس نمیشوند؛ باید در حدود یک اینچ‬
‫از هم فاصله داشته باشند‪ .‬شکل زیر نشان میدهد که بعد از این مراحل‪ ،‬تابلو چگونه به نظر میرسد‪.‬‬

‫دو مرحله باقیمانده مدار را با اتصال منبع تغذیه تکمیل میکنند‪.‬‬

‫‪ .۱‬باتری چفت شونده را متصل کنید‪.‬‬

‫سرنخهای متصل کننده بـاتـری چـفـت شـونـده بـه جـای سیم سخت از سیم خاردار استفاده میکنند‪،‬‬
‫‪88‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫بنابراین باید قبل از قرار دادن آنها در تابلو‪ ،‬کمی آمادهسازی انجام دهید‪.‬‬

‫‪ .۱‬از باریک کننده سیم برای جدا کردن حدود نیم اینچ عایق از انتهای هر دو سیم استفاده کنید‪.‬‬

‫‪ .۲‬از انگشتان خود برای پیچاندن سرنخها تا جایی که میتوانید‪ ،‬استفاده کنید تا هیچ کدام از رشتهها از‬
‫نوک سیم بیرون نیایند‪.‬‬

‫‪ .3‬سرنخ قرمز را در آخرین سوراخ باالترین ردیف قرار دهید و سرنخ سیاه را در آخرین سوراخ پایینترین‬
‫ردیف قرار دهید‪.‬‬

‫‪ .4‬باتری ‪ ۹‬ولتی را چفت کنید‪.‬‬

‫‪ LED‬قرمز باید فوراً روشن شود‪.‬‬

‫حاال میتوانید مدار را با لمس کردن دو سیم آزاد آزمایش کنید‪ .‬آنها را بین انگشت شست و سبابه خود‬
‫قرار دهید‪ ،‬اما اجازه ندهید که سیمها با هم تماس پیدا کنند‪ .‬مقاومت در پوست شما جریان کافی برای‬
‫تکمیل مدار را هدایت خواهد کرد و ‪ LED‬ها متناوب ًا شروع به درخشش قرمز‪ ،‬سبز‪ ،‬قرمز‪ ،‬سبز و ‪ ...‬خواهند‬
‫کرد‪ .‬آنها به فالش زدن ادامه خواهند داد تا زمانی که شما سیم را رها کنید‪ .‬آن وقت یکی از رنگهای‬
‫سبز یا قرمز روشن میماند‪ .‬وقتی دوباره به سیمها دست بزنید ‪ LED‬ها شروع به درخشش میکنند‪ .‬شکل‬
‫زیر مدار تکمیلشده در حال کار را نشان میدهد‪.‬‬

‫توجه داشته باشید که اگر سیمها را محکم فشار دهید‪ ،‬سرعتی چشمکزدن ‪ LED‬افزایش مییابد‪ .‬اگر‬
‫سیمها به اندازه کافی محکم فشار دهید‪ LED ،‬ها به قدری سریع خواهند درخشید که دیگر خبری از‬
‫چشمک زدن نخواهد بود‪ .‬البته در اصل ‪ LED‬ها هنوز هم به طور متناوب در حال چشمک زدن هستند‪،‬‬

‫‪8۹‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫اما سریعتر از آناند که چشم شما چشمکزدنشان را تشخیص دهد‪ ،‬بنابراین این گونه به نظر میرسد که‬
‫به طور مداوم روشن هستند‪.‬‬

‫اگر کار نکرد چه؟‬

‫اگر مدار شما کار نمیکند‪ ،‬چند گام عیبیابی وجود دارد که میتوانید برای یافتن دلیل و اصالح مشکل‬
‫بردارید‪ .‬در اینجا چند نکته مفید برای عیبیابی آورده شدهاست‪:‬‬

‫تمام اجزا را بررسی کنید تا مطمئن شوید که هیچ کدام از آنها با هم تماس ندارند‪ .‬اگر هر کدام از‬
‫سرنخها با هم در تماس بودند‪ ،‬به آرامی آنها را طوری تنظیم کنید که چنین نباشند‪.‬‬

‫دقت کنید که مدار در حال دریافت توان باشد‪ .‬از مالتی متر خود برای تست ولتاژ باتری استفاده کنید‬
‫و بررسی کنید که باتری چفتشونده به درستی در تابلو قرار داده شده باشد‪.‬‬

‫با دقت سیمکشی را دوباره چک کنید تا مطمئن شوید که هر سیم و هر جزء در نقطه صحیح وارد‬
‫شدهاست‪.‬‬

‫دقت کنید که پین ‪ ۱‬در سوراخ ‪ E14‬و پین ‪ 8‬در سوراخ ‪ F14‬قرار داشته باشد‪.‬‬

‫ببینید که ‪ LED‬ها در مسیر درست وارد شدهاند یا خیر‪ .‬برای ‪ LED‬قرمز‪ ،‬کاتد در ‪ D21‬و آند در ‪D19‬‬
‫قرار میگیرد‪ .‬برای ‪ LED‬سبز‪ ،‬کاتد در ‪ G21‬و آند در ‪ G19‬قرار میگیرد‪.‬‬

‫ساخت مدار خود بر روی یک تابلوی مدار چاپی (‪)PCB‬‬

‫وقتی از عملکرد مدار خود راضی شدید‪ ،‬گام بعدی ساخت یک نسخه دائمی از آن است‪ .‬اگرچه چندین‬
‫روش برای انجام این کار وجود دارد‪ ،‬رایجترین آنها ساخت مدار روی تابلوی مدار چاپی است که به آن‬
‫‪ PCB‬نیز میگویند‪ .‬در بخشهای بعد یاد میگیرید که صفحههای مدار چاپی چگونه کار میکنند و چگونه‬
‫میتوان مدار پرتاب سکه را روی یک ‪ PCB‬قرار داد‪.‬‬

‫توجه داشته باشید که جمع کردن یک مدار روی ‪ PCB‬نیازمند این است که بدانید چطور باید لحیم کنید‪.‬‬

‫◀آگاهی از نحوه کار ‪PCB‬‬

‫تابلوی مدار چاپی از یک الیه از مواد عایق مانند پالستیک یا مواد مشابه ساخته شدهاست‪ .‬مسیرهای مدار‬
‫مس به یک طرف تابلو متصل شدهاند‪ .‬مسیرهای مدار از رد پاهایی تشکیل شدهاند‪ ،‬که مانند سیمهای‬
‫‪۹۰‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫اتصال قطعات هستند و پدها (‪ )Pads‬حلقههای کوچکی از مساند که سرنخهای قطعات میتوانند به آنها‬
‫لحیم شوند‪ .‬شکل زیر یک تابلوی مدار چاپی معمولی را نشان میدهد‪.‬‬

‫دو نوع اصلی ‪ PCB‬موجود است‪:‬‬

‫‪ :Through-hole‬یک ‪ PCB‬که در آن مدارهای مسی در یک طرف صفحه و اجزاء روی سطح مخالف قرار‬
‫گرفتهاند‪ .‬در این ‪ PCB‬سوراخهای کوچک (معمو ًال با قطر یک شانزدهم اینچ) در مرکز پدهای مسی حفر‬
‫میشوند‪ .‬قطعات با عبور سرنخها از میان سوراخها و لحیمکاری سرنخهای فلزی در طرف دیگر تخته روی‬
‫تابلو سوار میشوند‪ .‬وقتی لحیمکاری تکمیل شد هر سیم اضافی حذف میشود‪.‬‬

‫‪ :Surface-mount‬یک نوع ‪ PCB‬که در آن قطعات در همان سمت تابلو که دارای مدارهای مسی است‬
‫نصب میشوند‪ .‬هیچ روزنهای در کار نیست‪.‬‬

‫‪ PCB‬های ‪ Surface-mount‬برای مونتاژ مدار در مقیاس بزرگ آسانتر هستند‪ .‬با این حال‪ ،‬کار کردن با‬
‫آنها به عنوان یک فرد غیر حرفهای بسیار دشوار است‪ ،‬زیرا معمو ًال اجزاء کوچکتر هستند و پایهها به هم‬
‫نزدیکترند‪.‬‬

‫◀استفاده از ‪ PCB‬پیش چاپ شده‬

‫سادهترین راه برای کار با ‪PCB‬ها‪ ،‬خرید یک ‪ PCB‬پیش چاپ شده است‪ PCB .‬های پیش چاپشده اشکال‬
‫و اندازههای مختلفی دارند‪ .‬مفیدترین آنها‪ ،‬از دیدگاه یک عالقهمند‪ ،‬آنهایی هستند که طرح نوار انتهایی‬
‫و نوار اتوبوسی مشابه نمونه تابلویی بدون اتصال دارند‪ .‬به عنوان مثال‪ ،‬شکلی که در ادامه میبینید یک‬
‫‪ PCB‬را نشان میدهد که دارای ‪ 55۰‬سوراخ است که روی تابلویی استاندارد قرار گرفتهاند‪ .‬با استفاده از‬
‫یک ‪ PCB‬از پیش چاپشده که دارای چیدمان تابلو گونه است‪ ،‬میتوانید نمونه اولیه مدار خود را بدون‬
‫نیاز به ایجاد چیدمانی نو کامالً بازسازی کنید‪.‬‬

‫‪۹۱‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫◀ایجاد ‪ PCB‬دلخواه‬

‫زمانی که مهارتهای الکترونیکیتان را افزایش میدهید‪ ،‬ممکن است بخواهید به جای متناسب کردن‬
‫مدارهای خود با محدودیتهای مدار ‪ PCB‬های موجود‪ PCB ،‬دلخواه خودتان را ایجاد کنید‪ .‬با اینکه این‬
‫یک فرآیند بدیهی یا ارزان نیست‪ ،‬اما می توان ‪ PCB‬را شخصیسازی کرد‪ .‬در اینجا قدمهای اساسی برای‬
‫ایجاد ‪ PCB‬آورده شدهاست‪:‬‬

‫‪ .۱‬یک ‪ PCB‬خالی تهیه کنید‪ .‬کل سطح یک طرف این تخته کامالً با مس پوشش داده خواهد شد‪.‬‬

‫‪ .۲‬پوششی روی سطح مسی ایجاد کنید که چیدمان مدار را نشان دهد‪.‬‬

‫چندین راه برای انجام این کار وجود دارد‪ .‬برای مدارهای ساده‪ ،‬میتوانید به سادگی با استفاده از یک‬
‫خودکار مخصوص طراحیشده برای این منظور‪ ،‬مدار را روی مس بکشید‪ .‬برای مدارهای پیچیدهتر‪،‬‬
‫میتوانید استیکرهای ویژهای خریداری کنید که شبیه پدها و ردپاهای معمول هستند و استیکرها را‬
‫مستقیم ًا بر روی مس قرار دهید‪ .‬یا میتوانید مدار کامپیوتر خود را با استفاده از هر نرمافزار گرافیکی‬
‫طراحی کنید‪ ،‬طراحی را بر روی کاغذ ویژه چاپ کنید‪ ،‬و آن را با استفاده از یک آهن داغ به مس انتقال‬
‫دهید‪.‬‬

‫‪ .3‬تابلو را با فرو بردن در یک ماده شیمیایی خاص که تمام مسی را که با پوشش همراه نشده تحلیل‬
‫میبرد‪ ،‬تکمیل کنید‪.‬‬

‫این فرآیند بدی است که باید در خارج از منزل و در یک منطقه با تهویه خوب و در عین حال پوشیدن‬
‫دستکش‪ ،‬ماسک صورت و عینک ایمنی انجام شود‪ .‬وقتی کار تمام شد‪ ،‬تمام مسی که با پوشش همراه‬
‫نشده بود‪ ،‬از بین خواهد رفت‪.‬‬

‫‪ .4‬تخته را بشویید تا تمام آن محلول مسی را از روی آن پاک کنید‪.‬‬

‫‪۹۲‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫‪ .5‬پوشش را کنار بزنید تا الگوی مدار مسی زیبای باقیمانده نمایان شود‪.‬‬

‫‪ .6‬در مرکز هر پد سوراخ ایجاد کرده و سپس مدار را سر هم کنید‪.‬‬

‫توجه داشته باشید که شرکتهای متعددی در اینترنت وجود دارند که ‪PCB‬های کوچک را برای شما‬
‫میسازند و البته قیمتشان خیلی ارزان نیست‪ .‬برای مثال قیمت یک ‪ 4 PCB‬اینچ مربعی ‪ 3۰‬دالر میباشد‪.‬‬

‫پیاده کردن مدار پرتاب سکه بر روی ‪PCB‬‬

‫در این بخش یک روش کامل برای پیادهسازی مدار پرتاب سکه بر روی ‪ PCB‬پیش چاپ شده کوچک ارائه‬
‫میشود‪ .‬زمانی که همه مطالب خود را فراگرفتید‪ ،‬باید بتوانید این پروژه را در حدود یک ساعت به اتمام‬
‫برسانید‪ .‬تمام قطعات مورد نیاز برای ساخت این مدار را میتوانید به سادگی از فروشگاه خریداری کرده یا‬
‫به صورت آنالین از هر تامینکننده قطعات الکترونیکی سفارش دهید‪ .‬برای راحتی شما‪ ،‬در اینجا لیستی‬
‫کامل از بخشهایی که باید این مدار را با آنها بسازید آورده شده است‪:‬‬

‫تعداد‬ ‫توضیح‬
‫‪۱‬‬ ‫‪Dual PCB‬‬
‫‪۱‬‬ ‫‪۱‬‬ ‫مدار مجتمع ‪LM555 timer‬‬
‫‪۱‬‬ ‫مقاومت (پکیج ‪5‬تایی)‬
‫‪۱‬‬ ‫مقاومت (پکیج ‪5‬تایی)‬
‫‪۲‬‬ ‫مقاومت (پکیج ‪5‬تایی)‬
‫‪۱‬‬ ‫خازن فیلم پلی استر (‪ ۰/۱‬میکروفاراد)‬
‫‪۱‬‬ ‫‪ LED‬قرمز ‪5mm‬‬
‫‪۱‬‬ ‫‪ LED‬سبز ‪5mm‬‬
‫‪۱‬‬ ‫دکمه فشاری تماس لحظهای‬
‫‪۱‬‬ ‫باتری ‪ ۹‬ولتی (با قابلیت اتصال محکم و چفت شدن)‬
‫‪۱‬‬ ‫باتری ‪ ۹‬ولتی‬
‫همچنین به حدود یک فوت سیمهای عایق سخت با درجه ‪ ۲۲‬و سیم عایق خاردار با درجه ‪ ۲۲‬نیاز‬
‫خواهید داشت؛ رنگ اهمیتی ندارد‪.‬‬

‫نکته‪ :‬این فهرست شبیه بـه فهرستی است که در ابتدای این فصل بـرای سـاخت مدار پرتاب سکه بر روی‬

‫‪۹3‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫نمونه تابلویی بدون اتصال ارائه کردم‪ .‬اگر قطعات آن پروژه را دارید‪ ،‬میتوانید از آنها در اینجا استفاده‬
‫کنید‪ .‬شکل زیر طرح کلی ‪ PCB‬را نشان میدهد‪.‬‬

‫قبل از اینکه شروع به ساخت مدار کنیم‪ ،‬چیدمان این صفحه را برای یک لحظه بررسی کنید تا با آن آشنا‬
‫شوید‪ .‬همانطور که میبینید‪ ،‬این تابلو حاوی نوارهای اتوبوس مانند نوارهای پیدا شده بر روی نمونه‬
‫تابلویی بدون اتصال نیست‪ .‬با این حال‪ ،‬چیدمان کلی آن شبیه به چیدمان نوارهای پایانه بر روی نمونه‬
‫تابلویی بدون اتصال است‪ .‬بخش مرکزی تخته شامل مجموعاً ‪ ۲۰‬نوار ترمینال است که ‪ ۱۰‬نوار در هر‬
‫طرف گودال قرار دارد‪ .‬هر نوار سه سوراخ دارد اما به نوار دوم دو سوراخ در امتداد لبه تخته نیز مرتبط‬
‫است‪ .‬بنابراین هر نوار به طور موثر پنج سوراخ دارد‪ .‬نوارها روی تابلو شماره ندارند‪ ،‬اما آنها را در شکل‬
‫شمارهگذاری کردهام؛ از اعداد ‪ ۱‬تا ‪ ۱۰‬برای شماره گذاری نوارها در سمت چپ صفحه و از اعداد ‪ ۱۱‬تا‬
‫‪ ۲۰‬برای شماره گذاری نوارها در سمت راست استفاده میکنم‪ .‬در دستورالعملهای بعدی‪ ،‬از این اعداد‬
‫برای نشان دادن این که چه سوراخهایی را برای اتصال قطعات و سیمها استفاده میکنم بهره خواهم برد‪.‬‬
‫نکته‪ :‬برای ساده نگه داشتن همه چیز‪ ،‬فقط شماره نوار پایانه را مشخص کرده و این را به شما واگذار‬
‫میکنم که تصمیم بگیرید از کدام یک از پنج سوراخ نوار استفاده کنید‪.‬‬

‫هنگام نصب قطعات روی ‪ ،PCB‬از گیره سوسماری به عنوان گیره موقت جهت حفظ تراز اجزاء در برابر‬
‫تابلو استفاده کنید‪ .‬این کار به شما امکان میدهد تخته را وارونه کنید تا قادر به سرنخها باشید‪ .‬اگر اجزاء‬

‫‪۹4‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫را روی تابلو محکم نکنید‪ ،‬وقتی که آن را وارونه کنید از کار میافتند‪ .‬توجه‪ :‬وقتی مقاومتها را لحیم‬
‫کنید‪ ،‬خیلی داغ میشوند‪.‬‬

‫در اینجا مراحل ساخت مدار پرتاب سکه بر روی ‪ PCB‬پرینت شده آورده شدهاست‪.‬‬

‫‪ PCB .۱‬را نصف کنید‪.‬‬

‫‪ PCB‬را به دو بخش یکسان تقسیم کنید‪ .‬ما تنها به یکی از این بخشها برای این پروژه نیاز داریم‪ ،‬بنابراین‬
‫شما میتوانید صفحه را به نصف تقسیم کرده و نیمه دیگر را برای یک پروژه دیگر ذخیره نمایید‪.‬‬

‫‪ .۲‬مدار مجتمع ‪ 555 timer‬را جاگذاری نمایید‪.‬‬

‫به یاد داشته باشید که نقطه روی مدار مجتمع ‪ 555‬نشان دهندۀ پین ‪ ۱‬است‪ .‬با جاگذاری قطعه‪ ،‬پین ‪۱‬‬
‫در نوار ‪ 4‬و پین ‪ 8‬در نوار ‪ ۱4‬خواهد بود و و تراشه به خوبی در جای درست وصل خواهد گشت‪.‬‬

‫‪ .3‬سیمهای ‪ Jumper‬را جاگذاری کنید‪.‬‬

‫به طور ساده ‪ Jumper‬یک قطعه با بدنه پالستیکی است که قطعهای رسانا در آن وجود دارد که دو پین‬
‫را به هم متصل میکند و یا با برداشتن آن اتصال را حذف میکند‪ .‬این مدار به ‪ ۹‬سیم ‪ Jumper‬نیاز دارد‪.‬‬
‫سیمهای ‪ Jumper‬را از سیم سخت ‪ ۲۲‬درجه ببرید و عایق را به دقت از هر انتها جدا کنید‪ .‬از انبردست‬
‫بینی سوزنی برای خم کردن انتهای خالی هر سیم ‪ Jumper‬استفاده کنید‪ ،‬هر دو سر را در سوراخهای‬
‫مناسب قرار دهید‪ ،‬سرنخها را به پدها محکم کنید و سپس با استفاده از سیمبرهای خود مقدار اضافی‬
‫انتهای هر سیم را بچینید‪ .‬در جدول زیر مکان هر سیم ‪ Jumper‬روی ‪ PCB‬نشان شدهاست‪.‬‬
‫‪Jumper‬‬ ‫از نوار‬ ‫به نوار‬
‫‪۱‬‬ ‫‪۹‬‬ ‫‪۱۰‬‬
‫‪۲‬‬ ‫‪۱۹‬‬ ‫‪۲۰‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪۱6‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪۱۰‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪۱۹‬‬
‫‪6‬‬ ‫‪۲‬‬ ‫‪6‬‬
‫‪7‬‬ ‫‪۱‬‬ ‫‪5‬‬
‫‪8‬‬ ‫‪۲‬‬ ‫‪۱۲‬‬
‫‪۹‬‬ ‫‪۱4‬‬ ‫‪۱۹‬‬

‫‪۹5‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫در صورت امکان از کوتاهترین مسیر ممکن برای هر سیم اتصال استفاده کنید‪.‬‬

‫‪ .4‬مقاومتها را نصب کنید‪.‬‬

‫چهار مقاومت برای نصب وجود دارد‪ .‬از جدول زیر برای نصب هر مقاومت در مکان صحیح آن استفاده‬
‫کنید‪ .‬سرنخها را پایین بکشید و هر مقاومت را در سوراخهای درست قرار دهید‪ ،‬مقاومت را در جای خود‬
‫لحیم کنید و سپس سیم اضافی را از انتهای سرنخها قطع کنید‪.‬‬

‫مقاومت‬ ‫مقدار‬ ‫رنگها‬ ‫از نوار‬ ‫به نوار‬

‫‪R1‬‬ ‫‪ ۱‬کیلو اهم‬ ‫قهوهای‪ ،‬سیاه‪ ،‬قرمز‬ ‫‪۱5‬‬ ‫‪۲۰‬‬
‫‪R2‬‬ ‫‪ ۱۰‬کیلو اهم‬ ‫قهوهای‪ ،‬سیاه‪ ،‬نارنجی‬ ‫‪۱۱‬‬ ‫‪۱5‬‬
‫‪R3‬‬ ‫‪ 47۰‬اهم‬ ‫زرد‪ ،‬بنفش‪ ،‬قهوهای‬ ‫‪۱3‬‬ ‫‪۱۹‬‬
‫‪R4‬‬ ‫‪ 47۰‬اهم‬ ‫زرد‪ ،‬بنفش‪ ،‬قهوهای‬ ‫‪3‬‬ ‫‪۱۰‬‬
‫___________________________________________‬
‫‪ .5‬خازنها را نصب کنید‪.‬‬

‫خازن را در نوارهای ‪ 5‬و ‪ ۱۰‬نصب کنید‪ .‬خازن را به طور کامل فشار دهید تا زمانی که با تخته همتراز‬
‫شود‪ .‬سپس سرنخها را صاف و سیم اضافی را قطع کنید‪.‬‬

‫‪LED .6‬ها را نصب کنید‪.‬‬

‫به یاد داشته باشید که ‪LED‬ها هدایتی (‪ )directional‬هستند و باید در جهت درست نصب شوند در غیر‬
‫این صورت کار نخواهند کرد‪ .‬یک سرنخ کوتاهتر از دیگری است تا به شما کمک کند سرنخ درست را‬
‫تشخیص دهید‪ .‬سرنخ کوتاه کاتد و سرنخ بلندتر آند است‪ .‬جدول زیر محل نصب ‪LED‬ها را نشان میدهد‪:‬‬

‫رنگ ‪LED‬‬ ‫کاتد‬ ‫آند‬

‫قرمز‬ ‫‪۱۲‬‬ ‫‪۱3‬‬
‫سبز‬ ‫‪3‬‬ ‫‪۲‬‬
‫زمانی که ‪LED‬ها را نصب میکنید‪ ،‬آنها را به داخل هل ندهید تا با تابلوی مدار همتراز شود‪ .‬در عوض‪،‬‬
‫فقط کمی از سرنخ را به داخل سوراخها فشار دهید تا ‪ LED‬حدود یک اینچ باالتر از سطح صفحه قرار‬
‫گیرد‪.‬‬

‫‪ .7‬سیمهای ‪ Jumper‬سطوح فلزی را نصب کنید‪.‬‬

‫‪۹6‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫دو سیم خاردار دو اینچی ببرید و از انتهای هر کدام حدود یک اینچ عایق بردارید‪ .‬یک سر هر سیم را در‬
‫سوراخهای نوارهای ‪ ۱‬و ‪ ۱۱‬فرو کرده و انتهای دیگر را آزاد بگذارید‪ .‬هنگامی که مدار در محفظه نهایی‬
‫نصب میشود‪ ،‬انتهای این سیمها را به سطوح فلزی متصل میکنید که کاربر برای فعال کردن مدار پرتاب‬
‫سکه آنها را لمس میکند‪.‬‬

‫تغذیه سیمهای متصل شده از طریق سوراخهای تابلوی مدار میتواند مشکل باشد‪ .‬اول‪ ،‬با احتیاط‬
‫رشتههای شل را پیچ دهید تا جایی که دیگر هیچ سیم هرزی از انتها بیرون نزده باشد‪ .‬سپس با احتیاط‬
‫سیم را وارد سوراخ کنید‪ .‬اگر سیم خاردار درست پیچ نخورد آن را از سوراخ بیرون کشیده و مجدداً سعی‬
‫کنید‪.‬‬

‫‪ .8‬دکمه فشاری را نصب کنید‪.‬‬

‫یک سیم دو اینچی را ببرید و از هر انتها حدود یک اینچ عایق بردارید‪ .‬یک سر را به هر دو پایانه روی‬
‫دکمه ‪ push‬متصل کنید (مهم نیست کدام یکی باشد)‪ .‬انتهای دیگر را در سوراخی در نوار ‪ ۱۰‬فشار دهید‬
‫و در جای خود لحیم کنید‪.‬‬

‫‪ .۹‬چفت کننده باتری را نصب کنید‪.‬‬

‫حدود سه هشتم اینچ عایق را از انتهای هر دو سرنخها باز کنید‪ .‬سپس‪ ،‬سرنخ سیاه را به ترمینال آزاد‬
‫روی دکمه ‪( push‬پایانهای که در مرحله ‪ 8‬از آن استفاده نکردید) و سرنخ قرمز را به یک سوراخ در نوار‬
‫‪ ۲۰‬لحیم کنید‪.‬‬

‫‪ .۱۰‬باتری ‪ ۹‬ولت را به چفتکننده متصل نمایید‪.‬‬

‫‪ LED‬قرمز باید فوراً روشن شود که نشان میدهد مدار برای انجام کار خود آماده است‪.‬‬

‫‪ .۱۱‬هویه را خاموش کنید‪.‬‬

‫کار تمام است!‬

‫مدار را با لمس کردن هر دو سیم اتصال آزاد بین انگشتانتان آزمایش کنید‪LED .‬ها باید به طور متناوب‬
‫چشمک بزنند و زمانی که سیمها را رها کنید تنها یکی از آنها روشن باقی خواهد ماند‪.‬‬

‫شکلی که در ادامه آمده‪ PCB ،‬کامل شده پرتاب سکه را نشان میدهد‪.‬‬

‫‪۹7‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫یافتن نقطه پایانی برای مدار‬

‫هنگامی که تابلوی مدارتان تمام شد‪ ،‬گام نهایی برای تکمیل پروژه سوار کردن آن در یک محفظه زیبا‬
‫مانند یک جعبه پالستیکی‪ ،‬فلزی‪ ،‬یا چوبی است‪.‬‬

‫شکل‪ :‬جعبههای پروژه اشکال و اندازههای مختلفی دارند‪.‬‬

‫اگر نمیخواهید پولتان را برای یک جعبه مخصوص پروژه الکترونیکی صرف کنید‪ ،‬در اینجا چند راه‬
‫جایگزین برای پیدا کردن یک محفظه مناسب ارائه میشود‪:‬‬

‫فروشگاههای زنجیرهای برای محفظههای کوچک تخفیفهایی در نظر میگیرند‪ .‬ممکن است یکی از‬
‫آنها را پیدا کنید که اندازه و شکل مناسب و قیمت کمتری از یک جعبه مخصوص داشته باشند (اگر‬
‫رنگ جعبه غیر جذاب باشد‪ ،‬میتوانید آن را تغییر دهید)‪ .‬بسیاری از این جعبهها میتوانند برای پروژههای‬
‫الکترونیکی شما شخصیسازی شوند‪.‬‬

‫قبل از دور انداختن یک ابزار الکتریکی کهنه‪ ،‬نگاهی سریع به جعبه آن بیندازید‪ .‬اگر فکر میکنید که‬
‫ممکن است روزی بـرای یک پروژه مفید باشد‪ ،‬آن را جدا کنید و تمام قسمتهای داخلی را دور بریزید و‬

‫‪۹8‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫فقط جعبه خالی را نگه دارید‪.‬‬

‫هر زمان که قطعات دستگاه الکترونیکی را از هم جدا میکنید مراقب باشید‪ .‬اطمینان حاصل کنید که‬
‫در ابتدا منبع برق را به طور کامل خاموش کردهاید و نیز مراقب خازنهای بزرگی باشید که ممکن است‬
‫همچنان باردار باشند‪.‬‬

‫اگر به طور مرتب در محوطه انبار کار میکنید‪ ،‬دنبال مواردی باشید که ممکن است به عنوان‬
‫محفظههایی برای پروژهها مفید باشند‪.‬‬

‫کار با جعبه پروژه‬

‫اکثر جعبههای پروژه از پالستیک یا فلز ساخته شدهاند و یک درپوش جدا شدنی دارند که با چهار پیچ در‬
‫هر گوشه محکم شده است‪ .‬برای دسترسی به داخل جعبه‪ ،‬به سادگی پیچها را برای آزاد کردن در جعبه‬
‫ال صاف یا حاوی برآمدگیها و یا شناسههای سوار شونده باشد که‬
‫باز کنید‪ .‬داخل جعبه ممکن است کام ً‬
‫برای آسانتر کردن سوار کردن اجزا در داخل جعبه طراحی شدهاست‪ .‬اگر چنین امکاناتی داخل جعبه‬
‫وجود نداشته باشد‪ ،‬باید روش خودتان را برای اتصال قطعات مختلف ابداع کنید‪ .‬در اینجا چند نکته‬
‫آمدهاست‪:‬‬

‫به یک مجموعه خوب از متههای دریل کوچک برای سوراخ کردن در جعبه جهت سوار کردن اجزا‬
‫روی آن نیازمندید‪ .‬باید برای نصب تابلو مدار و همچنین چیزهایی مانند نگهدارندههای باتری‪ ،‬سوئیچها‪،‬‬
‫‪LED‬ها‪ ،‬بلندگو و هر چیز دیگری که ممکن است پروژه به آن نیاز داشته باشد‪ ،‬سوراخهایی ایجاد کنید‪.‬‬

‫یک تصویر خوب از جعبه پروژه تهیه کنید و ببینید قبل از شروع سوراخ کاری چطور قسمتها در آن‬
‫مرتب میشوند‪ .‬زمانی که مطمئن شدید که همه چیز آنطور که میخواهید مرتب شدهاست‪ ،‬از یک‬
‫ماژیک برای نشان دادن موقعیت دقیق سوراخهایی که برای دریل کردن نیاز دارید‪ ،‬استفاده کنید‪.‬‬

‫برای سوار کردن تابلو مدار‪ ،‬از استندآف برای ایجاد فضای خالی بین تابلو و جعبه استفاده کنید‪.‬‬
‫استندآف یک پیچ است که به شما اجازه میدهد تخته را باال ببرید تا باالی کف کادر پروژه قرار گیرد‪.‬‬
‫میتوانید استندآفها را از هر تامینکننده قطعات الکترونیکی بخرید‪ ،‬قیمت آنها به طرز شگفت انگیزی‬
‫گران است‪ ،‬اغلب به اندازه ‪ 45‬سنت برای هر کدام‪.‬‬

‫‪۹۹‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫اگر مقدار زیادی پیچ و مهره داشته باشید‪ ،‬میتوانید به سادگی با کوتاه کردن طول یک لوله پالستیکی‬
‫و شلنگ آبیاری قطرهای و قرار دادن یک پیچ بلند در آن‪ ،‬استندآف مدنظر خود را تهیه کنید‪.‬‬

‫تابلوی مدار را پشت جعبه قرار دهید‪ .‬این کار گاهی اوقات فضای بیشتری را در داخل جعبه برای‬
‫وسایل بزرگتر مانند باتری یا بلندگو آزاد میکند‪.‬‬

‫بیشتر سوئیچها میتوانند با ایجاد یک سوراخ به اندازه کافی بزرگ‪ ،‬به جعبه متصل شوند‪ .‬کلید دارای‬
‫پیچی است که میتوانید با آن روند اتصال را پیش ببرید‪.‬‬

‫برخی قطعات فاقد پیچهایی برای تسهیل فرایند اتصال هستند‪ .‬استفاده از چسب میتواند به قرار دادن‬
‫این اجزاء در محل مناسب کمک کند‪.‬‬

‫برای اتصاالت داخل جعبه از سیمهای خاردار استفاده کنید‪ .‬هنگامی که جعبه را باز میکنید تا‬
‫باتریها را تغییر دهید‪ ،‬سیم خاردار اجزاء را بهتر نگه میدارد‪.‬‬

‫قرار دادن مدار پرتاب سکه در جعبه‬

‫در این بخش‪ ،‬پروژه پرتاب سکه را با سوار کردن تابلوی مدار آن در یک جعبه پالستیکی به همراه یک‬
‫باتری ‪ ۹‬ولت‪ ،‬یک دکمه روشن‪ /‬خاموش و دو اتصال فلزی که کاربر میتواند برای پرتاب سکه آنها را‬
‫لمس کند‪ ،‬به پایان میرسانید‪ .‬همه قسمتهایی که برای این پروژه نیاز دارید را میتوان در اغلب‬
‫فروشگاهها خریداری کرد‪ .‬عالوه بر تابلوی مداری که در ابتدای این بخش نصب شد‪ ،‬به موارد زیر نیز نیاز‬
‫خواهید داشت‪:‬‬

‫تعداد‬ ‫توضیح‬
‫‪۱‬‬ ‫حصار پروژه (‪ 5‬در ‪ ۲/5‬در ‪ ۲‬اینچ)‬
‫‪۱‬‬ ‫نگهدارندۀ باتری ‪ ۹‬ولتی‬
‫‪8‬‬ ‫‪ 6 - ۰/5‬تا ‪ 3۲‬اینچ (استندآف ‪)male-to-female‬‬
‫‪6‬‬ ‫مهره ‪( 6-3۲‬برای محکم کردن استندآف)‬
‫‪4‬‬ ‫مهره ‪ 6-3۲/۲5‬اینچی (برای محکم کردن استندآف)‬
‫___________________________________________‬
‫زمانی که قطعات را جمع کردید‪ ،‬این روند را برای جمع کردن پروژه دنبال کنید‪:‬‬

‫‪ .۱‬سوراخهای الزم برای نصب را در درپوش ایجاد کنید‪.‬‬

‫‪۱۰۰‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫باید در کل هشت سوراخ در درپوش ایجاد کنید‪ .‬چهار تا برای نصب تابلوی مدار‪ ،‬دو تا برای ‪LED‬ها و دو‬
‫تا برای اتصاالت انگشت فلزی هستند‪ .‬شکل زیر الگویی را نشان میدهد که میتوانید از آن استفاده کنید‪.‬‬

‫سوراخهای کوچکتر یک هشتم اینچ و سوراخهای بزرگتر سه شانزدهم اینچ هستند‪ .‬توجه‪ :‬فاصله بین‬
‫چهار سوراخ باالی در باید دقیق ًا یک و سه هشتم اینچ باشد به طوری که با سوراخهای رو به باال در تابلو‬
‫مدار در یک خط باشد‪ .‬اندازهگیری برای سوراخهای دیگر نیاز به دقت ندارد‪.‬‬

‫‪ .۲‬یک سوراخ پنج شانزدهم اینچی را برای دکمه فشاری نزدیک باال سمت چپ جعبه ایجاد کنید‪.‬‬

‫مکان دقیق چندان مهم نیست‪ .‬پیشنهاد میکنم که جعبه را در کف دستچپ خود نگه دارید و سوراخ را‬
‫در محلی که انگشت شستتان میتواند به راحتی به دکمه برسد‪ ،‬دریل کنید‪.‬‬

‫‪ .3‬دکمه ‪ push‬را در جعبه جاگذاری نمایید‪.‬‬

‫مهره را از گردن دکمه فشاری بردارید‪ ،‬گردن را از سوراخی که در مرحله قبلی از داخل جعبه ایجاد‬
‫کردهاید عبور دهید و سپس مهره را از بیرون جعبه به آن بسته و با انبردست محکم کنید‪.‬‬

‫‪ .4‬برای وصل کردن نگهدارنده باتری ‪ ۹‬ولتی به پایه جعبه از چسب استفاده کنید‪.‬‬

‫نگهدارنده را نزدیک باالی جعبه‪ ،‬نزدیک سوراخی که برای سوئیچ (کلید) ایجاد کردهاید‪ ،‬قرار دهید‪.‬‬

‫‪ .5‬استندآفهای تابلوی مدار را جاگذاری کنید‪.‬‬

‫با قرار دادن انتهای پیچ شده استندآفها در سوراخ مناسب و اتصال یک مهره ‪ 6 - 3۲‬در طرف دیگر‪،‬‬
‫چهار استندآف را نصب نمایید‪ .‬سمت چپ شکل را برای راهنمایی در مورد چگونگی متصل کردن این‬
‫چهار استندآف ببینید‪.‬‬

‫‪۱۰۱‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫تابلوی مدار‬
‫سطوح تماس با انگشت‬

‫‪ .6‬سطوح تماس با انگشت را بر روی در سوار کنید‪.‬‬

‫برای ایجاد سطوح فلزی که کاربر میتواند آنها را برای پرتاب سکه لمس کند‪ ،‬ابتدا انتهای پیچ شده یکی‬
‫از استندآفها را از طریق سوراخ باالی در پوش وارد کرده و سپس یک استندآف دیگر را از پایین در آن‬
‫پیچ دهید‪ .‬بعد یک مهره ‪ 6-3۲‬را به انتهای استندآفی که در زیر در قرار دارد‪ ،‬متصل کنید‪ .‬برای دیدن‬
‫راهنمایی در مورد نصب این استندآفها به سمت راست شکل باال مراجعه کنید‪ .‬شکل زیر نشان میدهد‬
‫که جعبه در این نقطه باید چگونه باشد‪ .‬در این شکل‪ ،‬میتوانید نگهدارنده باتری و دکمه ‪ push‬را که قب ً‬
‫ال‬
‫در جعبه نصب شدهاند مشاهده کنید‪ .‬همچنین استندآفها را میبینید که زیر در قرار دارند‪.‬‬

‫‪ .7‬تابلوی مدار را به استندآفها متصل نمایید‪.‬‬

‫برای تکمیل این مرحله‪ ،‬ابتدا باید ‪LED‬ها را به اطراف خم کنید تا روی لبه تابلوی مدار پیچیده شده و‬
‫سپس مستقیماً رو به پایین قرار گیرند‪ .‬زمانی که ‪LED‬ها را خم میکنید‪ ،‬بسیار مراقب باشید تا به اتصاالت‬
‫لحیم آسیب نرسانید‪ .‬شکل زیر نشان میدهد که بورد مدار زمانی که ‪LED‬ها به درستی دور زده میشوند‪،‬‬
‫چگونه به نظر میرسد‪.‬‬

‫هنگامی که ‪LED‬ها آماده شدند‪ ،‬بورد مدار را بر روی چهار استندآف قرار دهید‪LED .‬ها باید به سمت‬
‫سوراخهای سه شانزدهم اینچی که در مرحله ‪ ۱‬برایشان ایجاد کردید‪ ،‬قرار گیرند‪ .‬وقتی همه چیز در جای‬
‫خود گرفت‪ ،‬مدار تابلو را با استفاده از مهرههای ‪ 6-3۲‬به استندآفها وصل نمایید‪.‬‬

‫‪ .8‬سطوح انگشت را وصل کنید‪.‬‬

‫‪۱۰۲‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫دو سر آزاد از دو سیم ‪ Jumper‬که به تابلوی مدار متصلند به دو سطح انگشت وصل نمایید‪ .‬برای اتصال‬
‫هر سیم‪ ،‬انتهای قطعشده را محکم دور قسمت پیچ شده استندآف ببندید‪ .‬سپس یک مهره ‪ 6-3۲‬را به‬
‫استندآف وصل کرده و آن را با انبردست محکم کنید‪ .‬شکل زیر نشان میدهد که پروژه بعد از این اتصاالت‬
‫چگونه به نظر میرسد‪.‬‬

‫‪ .۹‬باتری را نصب کنید‪.‬‬

‫باتری را در نگهدارنده قرار داده و سپس آداپتور چفت شونده را به باتری متصل کنید‪.‬‬

‫‪ .۱۰‬در را به جعبه متصل نمایید‪.‬‬

‫با دقت در را باز کرده و با استفاده از پیچهایی که همراه جعبه پروژه بودند آن را متصل نمایید‪.‬‬

‫‪ .۱۱‬پروژه را روشن کنید‪.‬‬

‫در نهایت آماده استفاده از پروژه پرتاب سکه هستید‪ .‬جعبه را در دستچپ خود نگه دارید و با انگشت‬
‫شست خود دکمه ‪ push‬را فشار دهید‪ .‬سپس انگشت اشاره دست راست خود را با دو سطح تماس دهید‬
‫و به طور متناوب به ‪LED‬ها نگاه کنید‪ .‬وقتی آماده شدید‪ ،‬ببینید آیا چراغ قرمز یا سبز روشن میماند یا‬
‫نه‪ .‬شکل زیر پروژه تمامشده را نشان میدهد‪.‬‬

‫‪۱۰3‬‬
‫________________________________________________________________________________‬

‫لحیمکاری یکی از مهارتهای پایه در ساخت پروژههای الکترونیکی است‪ .‬با اینکه میتوانید از تابلوهای‬
‫بدون سیم برای ساخت نسخههای آزمایشی مدارهای خود استفاده کنید‪ ،‬اما دیر یا زود باید نسخههای‬
‫دائمی از مدارهایتان را بسازید‪ .‬برای این کار باید با نحوه لحیم کاری آشنا باشید‪.‬‬

‫در این بخش اصول لحیمکاری را یاد میگیرید‪ :‬چگونه لحیمکاری کنید‪ ،‬چه ابزار و تجهیزاتی برای‬
‫لحیمکاری نیاز دارید‪ ،‬و چطور یک اتصال لحیم عالی ایجاد کنید‪ .‬همچنین یاد میگیرید چطور اشتباهاتی‬
‫را که هنگام لحیمکاری مرتب میشوید اصالح کنید‪.‬‬

‫لحیم کاری مهارتی است که نیاز به تمرین دارد؛ تقریباً به سختی نواختن شیپور فرانسوی نیست‪ ،‬اما دارای‬
‫یک منحنی یادگیری میباشد‪ .‬یعنی وقتی برای اولین بار شروع به کار کردید‪ ،‬احساس خواهید کرد که‬
‫کامالً ضعیف هستید و ممکن است کارتان چندان چشمگیر نباشد اما به مرور زمان و با تمرین حرفهای‬
‫خواهید شد‪.‬‬

‫درک نحوۀ کار لحیم‬

‫قبل از رفتن سراغ لحیم کاری چند دقیقه به این فکر کنید که اصالً لحیم چیست‪ .‬فرایند اتصال دو قطعه‬
‫به یکدیگر از طریق ذوب و انجماد یک آلیاژ زود ذوب را لحیمکاری میگویند‪ .‬در لحیم کاری (برخالف‬
‫جوشکاری) فلز پایه ذوب نمیشود و فقط فلز لحیم یا پرکننده ذوب میگردد‪ .‬لحیم یک فلز نرم ساختهشده‬
‫از ترکیب قلع و سرب است‪ .‬برای ذوب کردن لحیم دمایی حدود ‪ 7۰۰‬درجه فارنهایت نیاز است؛ وقتی‬
‫لحیم سرد شود‪ ،‬فلزات را در یک اتصال به هم قفل میکند‪.‬‬

‫می توانید برای جلوگیری از خطرات مسمومیت با سرب لحیم بدون سرب تهیه کنید‪ .‬با این حال‪ ،‬کار‬
‫کردن با لحیم بدون سرب بسیار سختتر از لحیم معمولی سرب و قلع است‪ ،‬بنابراین پیشنهاد میکنم از‬
‫لحیم بدون سرب اجتناب کنید تا هنر لحیمکاری را یاد بگیرید‪.‬‬

‫◀هفتصد درجه فارنهایت بسیار داغ است – آنقدر داغ است که میتواند پوست را فوراً در صورت تماس‬
‫بسوزاند ‪ -‬بنابراین لحیمکاری ذات ًا کاری خطرناک است‪ .‬سوختگیها میتواند دردناک باشد لذا باید جوانب‬
‫احتیاط را در نظر گرفت‪.‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫لحیمکاری به ویژه برای الکترونیک مفید است زیرا نه تنها یک اتصال فیزیکی قوی بین فلزات ایجاد‬
‫میکند‪ ،‬بلکه یک مسیر رسانای عالی برای جریان الکتریکی ایجاد میکند تا از یک هادی به دیگری جریان‬
‫یابد‪ .‬این بدان خاطر است که خود لحیم یک هادی عالی است‪ .‬به عنوان مثال‪ ،‬میتوانید با برهنه کردن‬
‫عایق انتهای هر سیم و پیچاندن آن به یکدیگر‪ ،‬یک اتصال خوب بین دو سیم ایجاد کنید‪ .‬با این حال‪،‬‬
‫جریان تنها میتواند از میان مناطقی عبور کند که در واقع تماس فیزیکی دارند‪ .‬حتی وقتی محکم به هم‬
‫پیچیده شوند‪ ،‬بیشتر سطح دو سیم در واقع لمس نخواهد شد‪ .‬ولی وقتی آنها را لحیم کنید‪ ،‬لحیم به‬
‫داخل و اطراف پیچها جریان پیدا میکند و هر شکافی را در حالی که کل سطح هر دو سیم را متصل‬
‫میکند‪ ،‬پر مینماید‪.‬‬

‫◀لحیمکاری شبیه به بریزکاری یا جوشکاری نیست‪ .‬در بریزکاری از فلزات با نقطه ذوب باالتر (معموالً‬
‫‪ 85۰‬درجه فارنهایت یا بیشتر) استفاده میشود‪ .‬بریزکاری پیوند قویتری نسبت به لحیمکاری به وجود‬
‫میآورد‪ .‬جوشکاری فرایندی کامالً متفاوت است و در آن فلزات در واقع ذوب میشوند‪ .‬فلزات در حالت‬
‫مایع با هم مخلوط و بعد خنک میشوند تا پیوند بسیار قوی را تشکیل دهند‪.‬‬

‫تهیه مواد الزم برای لحیمکاری‬

‫قبل از این که بتوانید لحیمکاری را شروع کنید‪ ،‬باید برخی چیزها را همان طور که در بخشهای زیر‬
‫توضیح داده شده تهیه کنید‪.‬‬

‫خرید هویه‬

‫هُویه وسیلهای است که برای ذوب لحیم و اتصال قطعات فلزی به یکدیگر به کار میرود‪ .‬هویهها را میتوان‬
‫به دو دسته اصلی تقسیم کرد‪ ،‬هویههای غیربرقی (گازی‪ ،‬چکشی) و برقی (الکتریکی)‪ .‬با توجه به جنس‬
‫و اندازۀ نقطه اتصال‪ ،‬باید هویه مناسب که بتواند حرارت (دما) الزم را تولید کند‪ ،‬انتخاب کرد‪ .‬شکل زیر‬
‫یک هویه را نشان میدهد‪.‬‬

‫‪۱۰5‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫اینها مواردی هستند که هنگام خرید هویه باید به آنها دقت کنید‪:‬‬

‫میزان وات باید بین ‪ ۲۰‬تا ‪ 5۰‬وات باشد‪ .‬توجه داشته باشید که نحوه گرم شدن هویه را تعیین نمیکند‪.‬‬
‫در عوض‪ ،‬کنترل میکند که هویه چقدر سریع گرم میشود و چقدر سریع مجدداً دمای عادی خود را پس‬
‫از تکمیل هر اتصال لحیم به دست میآورد (هر بار که لحیمکاری میکنید‪ ،‬وقتی نوک چدنی هویه گرمای‬
‫خود را به سیمهای متصل به هم و به خود لحیم منتقل میکند‪ ،‬کمی سرد میشود‪).‬‬

‫نوک هویه باید قابل تعویض باشد‪ .‬زمانی هویه را میخرید‪ ،‬چند نوک دیگر بخرید تا زمانی که به آنها‬
‫نیاز دارید جایگزین مناسب داشته باشید‪.‬‬

‫اگر چه میتوانید هویه را به تنهایی به قیمت زیر ‪ ۱۰‬دالر بخرید‪ ،‬اما پیشنهاد میکنم چند دالر دیگر‬
‫صرف کنید و یک پایه یمپارچه لحیمکاری تهیه نمایید‪ .‬پایه یک وسیله مناسب و امن برای قرار دادن‬
‫هویه در صورت عدم استفاده از آن است‪ .‬بدون پایه میز کارتان خیلی زود پر از آثار سوختگی خواهد شد‪.‬‬

‫یک سوراخگیر (‪ )plug‬سه سر ساده مطلوب است اما ضروری نیست‪.‬‬

‫این وسیله به جلوگیری از تخلیه استاتیک که میتواند در هنگام لحیم کردن برخی از اجزای الکترونیکی‬
‫حساس به برخی از آنها آسیب برساند کمک میکند‪.‬‬

‫مدلهای گرانتر کنترل دما را مهیا کردهاند‪.‬‬

‫اگر چه الزم نیست‪ ،‬اما اگر قرار است مقدار زیادی لحیمکاری انجام دهید کنترل دما یک ویژگی خوب‬
‫است‪.‬‬

‫برخی از مدلها دارای تخلیه استاتیک داخلی هستند‪.‬‬

‫این کار میتواند به از بین بردن شانس آسیب زدن به اجزای مدار در حین لحیمکاری کمک کند‪.‬‬

‫فلز نرمی که برای ایجاد اتصاالت لحیم به کار میرود‪ ،‬آلیاژی از قلع و سرب است‪ .‬بیشتر لحیم ها دارای‬
‫‪ 6۰‬درصد قلع و ‪ 4۰‬درصد سرب هستند‪ ،‬اما این نسبت ممکن است کمی متفاوت باشد‪ .‬با اینکه لحیم بر‬
‫روی قرقرهها پیچیده شده و شبیه سیم است‪ ،‬اما در واقع یک لوله توخالی نازک است که هسته نازکی از‬
‫روزین در مرکز دارد‪ .‬این روزین‪ ،‬که ‪ flux‬نامیده میشود‪ ،‬نقش مهمی در فرآیند لحیمکاری ایفا میکند‪.‬‬
‫نقطه ذوب آن کمی پایینتر از آلیاژ قلع ‪ -‬سرب است در نتیجه درست چند لحظه قبل از ذوب شدن‬

‫‪۱۰6‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫مخلوط قلع ‪ -‬سرب ذوب میشود‪ .‬این جریان فلزات را آماده میکند تا با تمیز کردن و روان کاری سطوح‬
‫متصل شوند‪ .‬لحیم در ضخامتهای مختلف عرضه میشود و باید برای انواع مختلف کارها چندین ضخامت‬
‫مختلف در دست داشته باشید‪ .‬پیشنهاد میکنم با سه قرقره شروع کنید‪ ۰.۰6۲ :‬اینچ‪ ۰.۰3۲ ،‬اینچ و‬
‫‪ ۰.۰۲۰‬اینچ‪ .‬برای بیشتر کارها از ‪ ۰.۰3۲‬اینچ استفاده خواهید کرد‪ ،‬اما لحیم ضخیم (‪ ۰.۰6۲‬اینچ) برای‬
‫لحیمکاری سیمها با رشته بزرگ و لحیم ظریف (‪ ۰.۰۲۰‬اینچ) برای لحیمکاری ظریف بر روی قطعات‬
‫کوچک مفید است‪.‬‬

‫لحیم متشکل از حدود ‪ 4۰‬درصد سرب است و همانطور که احتماالً میدانید مسمومیت با سرب یک خطر‬
‫بهداشتی واقعی است‪ .‬دودی که اغلب وقتی در حال لحیمکاری هستید ایجاد میشود متعلق به روزین‬
‫است نه سرب یا قلع‪ .‬با این حال‪ ،‬خوب است که همیشه در یک منطقه با تهویه خوب کار کنید و بعد از‬
‫لحیمکاری دستان خود را بشویید تا هر گونه سرب باقیمانده حذف شود‪.‬‬

‫شما میتوانید لحیم بدون سرب بخرید اگر چه به طور قابلتوجهی گرانتر از لحیم معمولی ساختهشده از‬
‫سرب و قلع است‪ .‬با این حال‪ ،‬کار با لحیم بدون سرب سختتر از لحیم معمولی است و کمتر قابلاعتماد‬
‫است‪ .‬اگر نگران تأثیرات کار طوالنیمدت با لحیم سربی هستید‪ ،‬پیشنهاد میکنم به لحیم بدون سرب‬
‫روی بیاورید‪ ،‬اما تنها پس از اینکه در کار با لحیم سربی ماهر شدید‪.‬‬

‫از خریدن لحیم اسید‪-‬فلکس که لولهکشها از آن برای لحیمکاری لولهها استفاده میکنند اجتناب کنید‪.‬‬
‫اسید موجود در این نوع لحیم‪ ،‬پروژههای الکترونیکی شما را نابود خواهد کرد‪.‬‬

‫سایر وسایل مورد نیاز‬

‫عالوه بر یک هویه و لحیم‪ ،‬چند چیز دیگر هم وجود دارد که باید برای لحیمکاری موفق در دست داشته‬
‫باشید‪.‬‬

‫ابزار یا گیره دست سوم‪ :‬حداقل سه دست برای لحیم کردن الزم است‪ ،‬یکی برای نگه داشتن چیزهایی‬
‫که لحیم میکنید‪ ،‬یکی برای نگه داشتن هویه و یکی برای نگه داشتن لحیم‪ .‬حاال که سه تا دست ندارید‬
‫باید از یک ابزار دست سوم‪ ،‬یک گیره و یا چند دستگاه مفید دیگر برای نگه داشتن چیزهایی که مشغول‬
‫لحیمکردنشان هستید استفاده کنید تا بتوانید هویه و لحیم را به کار ببرید‪( .‬برای مشاهده عکس ابزار‬
‫دست سوم به فصل ‪ 3‬مراجعه کنید)‪.‬‬

‫‪۱۰7‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫اسفنج‪ :‬برای پاک کردن نوک هویه به کار میرود‪.‬‬

‫گیرههای سوسماری‪ :‬استفاده از این گیرهها با دو هدف انجام میشود‪ .‬اول اینکه میتوانید از یک گیره‬
‫سوسماری به عنوان گیرهای جهت نگه داشتن یک جزء در محل‪ ،‬در حالی که آن را لحیم میکنید‪ ،‬استفاده‬
‫کنید‪ .‬دوم‪ ،‬به عنوان یک حفره حرارتی برای جلوگیری از آسیب دیدن یک جزء حساس در هنگام‬
‫لحیمکاری سرنخها کاربرد دارند (چاه حرارتی مبدل حرارتی غیر فعالی است که گرمای تولیدشده توسط‬
‫دستگاه مکانیکی یا الکتریکی را به محیط سیال منتقل میکند)‪.‬‬

‫محافظ چشم‪ :‬همیشه هنگام لحیمکاری از محافظ چشم استفاده کنید‪ .‬گاهی لحیم داغ به طرف چشم‬
‫پرتاب شده و به آن صدمه میزند‪.‬‬

‫ذرهبین‪ :‬استفاده از ذرهبین سبب تسهیل لحیمکاری میشود‪ .‬میتوانید از ذرهبین در باالی میز یا به‬
‫صورت متصل به ابزار دست سوم استفاده کنید‪.‬‬

‫حباب رفع لحیم‪ :‬این ابزار برای رفع و تصحیح اشتباهات هنگام لحیمکاری است‪.‬‬

‫مهیا شدن برای لحیمکاری‬

‫قبل از شروع لحیمکاری باید ابتدا هویه را تمیز کنید‪ .‬مراحل زیر را دنبال کنید‪:‬‬

‫‪ .۱‬هویه را روشن کنید‪.‬‬

‫حدود یک دقیقه طول میکشد تا هویه گرم شود‪.‬‬

‫‪ .۲‬وقتی هویه داغ شد‪ ،‬نوک آن را تمیز کنید‪.‬‬

‫بهترین راه برای تمیز کردن لحیم از روی هویه استفاده از اسفنج مرطوب است‪ .‬در حین کار باید لحیم را‬
‫با اسفنج پاک کنید تا نوک هویه تمیز بماند‪.‬‬

‫‪ .3‬هویه را قلعآلود کنید‪.‬‬

‫«قلعآلود کردن» هویه به فرآیند اعمال یک الیه نازک لحیم بر نوک هویه اشاره دارد‪ .‬قلعآلود کردن نوک‬
‫هویه سبب لحیمکاری روانتر میشود‪ .‬برای قلع آلود کردن نوک هویه مقدار کمی لحیم را روی انتهای‬
‫نوک هویه ذوب کنید‪ .‬سپس نوک هویه را با اسفنج پاک کنید‪.‬‬

‫‪۱۰8‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫◀هنگام کار باید نوک هویه را به طور مرتب تمیز کنید‪ .‬همچنین باید برخی اوقات نوک هویه را قلعآلود‬
‫سازید‪ .‬معموالً‪ ،‬یک بار قلعآلود کردن قبل از شروع هر پروژه کافی است‪.‬‬

‫ده فرمان لحیم کاری‬

‫آیا تا به حال چیزی درباره ده فرمان لحیم کاری شنیدهاید؟ در حقیقت‪ ،‬این فرمانها بیشتر شبیه‬
‫دستورالعمل هستند‪ .‬به هر حال توجه به آنها باعث میشود لحیم کاری موفقی داشته باشید‪.‬‬

‫‪ .۱‬همیشه باید محافظ چشم داشته باشید تا چشمانتان از آسیب حفظ شوند‪.‬‬

‫‪ . ۲‬دست زدن به لحیم داغ و انتهای هویه ممنوع است زیرا خطرآفرین میباشد‪.‬‬

‫‪ .3‬درآوردن لحیم به شکل گلولههای نادرست ممنوع است‪.‬‬

‫‪ .4‬شستن دستها برای پیشگیری از مسمومیت با سرب الزامی است‪.‬‬

‫‪ .5‬باید هنگام لحیمکاری نور کافی وجود داشته باشد‪.‬‬

‫‪ . 6‬جاری کردن لحیم مذاب در مسیرهای نادرست روی مدار ممنوع است زیرا عبور جریان از این مسیرها‬
‫پروژه را مختل خواهد کرد‪.‬‬

‫‪ .7‬رها کردن هویه بدون رعایت نکات ایمنی ممنوع است‪.‬‬

‫‪ . 8‬حسرت هویه پیشرفته و گران قیمت بقیه را خوردن پسندیده نیست و بهترین کار قانع بودن به داشتهها‬
‫است‪.‬‬

‫‪ .۹‬نباید لحیمکاری را به طور مستقیم با هویه خود انجام دهید‪ ،‬بلکه باید در عوض لحیمکاری را بر اشیایی‬
‫که آنها را لحیم میکنید اعمال کنید تا حرارتشان لحیم را ذوب کند‪.‬‬

‫‪ .۱۰‬همیشه باید هویه را در جای مناسبی بگذارید‪.‬‬

‫◀متداولترین شکل لحیمکاری در هنگام ایجاد پروژههای الکترونیکی‪ ،‬لحیمکردن سرنخهای اجزاء به‬
‫پدهای مسی پشت ‪ PBC‬است‪ .‬اگر بتوانید این کار را انجام دهید‪ ،‬هیچ مشکلی با انواع دیگر لحیمکاری‬
‫مانند لحیمکاری دو سیم با هم و یا لحیمکاری یک سیم با پایانه کلید نخواهید داشت‪.‬‬

‫مراحل زیر روند لحیمکاری سرنخ قطعهای را به یک صفحه ‪ PC‬را خالصه میکنند‪:‬‬

‫‪۱۰۹‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫‪ .۱‬سرنخهای قطعه را از سوراخهای درست عبور دهید‪.‬‬

‫نمودار مدار را به دقت بررسی کنید تا مطمئن شوید که قطعه را در محل درست نصب کردهاید‪ .‬اگر قطعه‬
‫(جزء) قطبیشده است (مانند یک دیود یا یک مدار مجتمع) بررسی کنید که به درستی جهت گیری شده‬
‫باشد‪ .‬جمع کردن حواس در این مرحله از بروز اشتباهات احتمالی بعدی جلوگیری میکند‪.‬‬

‫‪ .۲‬قطعه (جزء) را به تابلوی مدار وصل کنید‪.‬‬

‫اگر قطعه نزدیک لبه صفحه باشد‪ ،‬آسانترین راه برای ایمن کردن آن استفاده از گیره سوسماری است‪.‬‬
‫همچنین میتوانید قطعه را با کمی نوار ایمن کنید‪.‬‬

‫‪ .3‬تابلوی مدار را با ابزار یا گیره دست سوم نگه دارید‪.‬‬

‫تابلو را طوری بگیرید که سطح مسی رو به باال باشد‪ .‬اگر از ذرهبین استفاده میکنید‪ ،‬تخته را زیر آن قرار‬
‫دهید‪.‬‬

‫‪ .4‬دقت کنید که نور کافی داشته باشید‪.‬‬

‫اگر چراغ رومیزی دارید‪ ،‬آن را طوری تنظیم کنید که مستقیم ًا بر روی بخشی که میخواهید لحیم کنید‬
‫بتابد‪.‬‬

‫‪ .5‬همزمان نوک هویه را هم با پد و هم با سرنخ تماس دهید‪.‬‬

‫هدف از این کار گرم کردن هر دوی آنها (پد و سرنخ) است تا لحیم جریان پیدا کند و به هر دو ملحق‬
‫شود‪ .‬سادهترین راه برای رسیدن به تماس صحیح‪ ،‬استفاده از نوک هویه برای فشار دادن سرنخ در برابر‬
‫لبه سوراخ است‪ ،‬همانطور که در شکل زیر نشانداده شدهاست‪.‬‬

‫‪۱۱۰‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫‪ .6‬اجازه بدهید پد و سرنخ برای یک لحظه داغ شوند‪.‬‬

‫فقط چند ثانیه طول میکشد تا پد و سرنخ به قدر کافی گرم شوند‪.‬‬

‫‪ .7‬لحیم را به کار ببرید‪.‬‬

‫لحیم را روی سرنخ در طرف مقابل نوک هویه درست باالی پد مسی قرار دهید‪ .‬لحیم باید تقریب ًا بالفاصله‬
‫ذوب شود‪ .‬شکل زیر روش صحیح استفاده از لحیم را نشان میدهد‪.‬‬

‫ال در فرمان نهم ذکر شد نوک هویه را مستقیماً با لحیم تماس ندهید‪ .‬اگر این کار را‬
‫همان طور که قب ً‬
‫بکنید‪ ،‬لحیم فوراً ذوب خواهد شد و ممکن است به یک اتصال ناپایدار دست یابید که اغلب به آن «اتصال‬
‫سرد» گفته میشود که در آن لحیم به درستی به پد مسی و یا سرنخ وصل نمیگردد‪.‬‬

‫‪ .8‬وقتی لحیم شروع به ذوب شدن میکند‪ ،‬به اندازۀ کافی از آن استفاده کنید تا پد پوشانده شود‪.‬‬

‫وقتی لحیم ذوب میشود‪ ،‬به پایین سرنخ جریان پیدا میکند و سپس بر روی پد پخش میشود‪ .‬شما باید‬
‫به اندازه کافی از لحیم استفاده کنید تا پد به طور کامل پوشانده شود‪ ،‬نه به اندازهای که یک کره بزرگ‬
‫روی آن ایجاد گردد‪.‬‬

‫◀هنگام استفاده از لحیم‪ ،‬خسیس باشید‪.‬‬

‫داشتن لحیم بیش از حد معمول است و اگر پوشش کافی نداشتید میتوانید به آسانی کمی لحیم اضافه‬
‫کنید‪ .‬خسیس بودن در استفاده از لحیم بهتر از ایجاد یک اتصال اشتباه در اثر استفاده بیش از حد از آن‬
‫است‪.‬‬

‫‪ .۹‬لحیم و هویه را کنار بگذارید تا خنک شوند‪.‬‬

‫صبور باشید – تنها چند ثانیه طول میکشد تا لحیم سرد شود‪ .‬زمانی کـه اتصال در حال سرد شدن اسـت‬
‫‪۱۱۱‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫چیزی را حرکت ندهید‪ .‬اگر ناخواسته سرنخ را حرکت دهید‪ ،‬یک اتصال سرد ناپایدار ایجاد خواهید کرد‬
‫که باید از میان برود‪.‬‬

‫‪ .۱۰‬قسمت اضافی سرنخ را با یک سیمبر حذف کنید‪.‬‬

‫بررسی کار‬

‫پس از اینکه یک اتصال لحیم را کامل کردید‪ ،‬باید آن را بررسی کنید تا مطمئن شوید خوب است‪ .‬زیر‬
‫ذرهبین به آن نگاه کنید و به آرامی قطعه را تکان دهید تا مطمئن شوید که اتصال پایدار است‪ .‬همانطور‬
‫که در شکل زیر نشانداده شدهاست‪ ،‬یک اتصال لحیم خوب باید براق و پر کننده باشد اما سرریز نشده‬
‫باشد‪.‬‬

‫تقریباً تمام اتصاالت بد لحیمکاری توسط یکی از این سه مورد پدید میآیند‪ :‬اجازه ندادن به سیم و پد‬
‫برای گرم شدن به اندازه کافی‪ ،‬لحیمکاری بیش از حد‪ ،‬ذوب لحیمم با هویه به جای سیم‪ .‬در اینجا چند‬
‫نشانه از اتصال بد لحیمکاری ذکر شده است‪:‬‬

‫ال با لحیم پوشیده نشدهاند و میتوانید از یک طرف سوراخی که سرنخ از آن عبور‬

‫پد و سرنخ کام ً‬
‫میکند‪ ،‬طرف دیگر را ببینید‪ .‬در این صورت یا به اندازه کافی لحیم را به کار نبردهاید‪ ،‬یا پد آنقدر داغ‬
‫نبوده که لحیم را بپذیرد‪.‬‬

‫سرنخ در سوراخ شل است یا لحیم محکم به پد وصل نیست‪ .‬یک دلیل ممکن برای این مورد این است‬
‫که قبل از سرد شدن کامل لحیم‪ ،‬سرنخ را حرکت دادهاید‪.‬‬

‫لحیم براق نیست‪ .‬لحیم براق نشاندهنده لحیمی است که گرم شده‪ ،‬جریان یافته و سپس به درستی‬
‫خنک شده است‪ .‬اگر لحیم به اندازه کافی گرم نشود تا ذوب گردد‪ ،‬آنگاه بر روی سیم یا پد که به اندازه‬
‫کافی گرم نشده جریان پیدا میکند و وقتی سـرد شـود کـدر میگردد (متاسفانه‪ ،‬لحیم بدون سرنخ جدید‬

‫‪۱۱۲‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫تقریباً همیشه سرد است و حتی زمانی که اتصال خوب است شبیه یک اتصال لحیم بد به نظر میرسد!)‪.‬‬

‫لحیم از روی پد سر ریز شده و با پد مجاور تماس برقرار کرده است‪ .‬اگر بیش از حد از لحیم استفاده‬
‫کنید این اتفاق میافتد‪ .‬همچنین اگر پد به اندازه کافی گرم نشود تا لحیم را بپذیرد‪ ،‬میتواند باعث شود‬
‫لحیم از پد خارج شده و بر روی پد مجاور جریان پیدا کند‪ .‬اگر لحیم از یک پد به پد مجاور نشت کند‪،‬‬
‫مدار ممکن است درست کار نکند‪.‬‬

‫رفع لحیم‬

‫رفع لحیم به فرآیند از بین بردن یک اتصال لحیم شده اشاره دارد‪ .‬اگر متوجه شدید که اتصال لحیم‬
‫مطلوب نیست یا اگر مدار را به شکل نادرستی متصل کردهباشید‪ ،‬ممکن است مجبور شوید این کار را‬
‫انجام دهید‪ .‬برای از بین بردن یک اتصال لحیمکاری‪ ،‬به حباب رفع لحیمکاری و نیز به نوار رفع لحیمکاری‬
‫نیاز خواهید داشت‪ .‬شکل زیر این ابزارها را نمایش میدهد (راست‪ :‬حباب رفع لحیمکاری‪ ،‬چپ‪ :‬نوار رفع‬
‫لحیمکاری)‬

‫در اینجا مراحل باز کردن یک اتصال لحیم آورده شدهاست‪:‬‬

‫‪ .۱‬هویه داغ را با اتصالی که میخواهید بردارید‪ ،‬تماس دهید‪.‬‬

‫یک ثانیه کافی است تا لحیم ذوب شود‪.‬‬

‫‪ .۲‬حباب را فشار دهید تا هوای آن خارج شود و سپس آن را به اتصال لحیم مذاب بزنید و رهایش کنید‪.‬‬
‫وقتی حباب منبسط میشود‪ ،‬لحیم را از اتصال جدا کرده و به داخل حباب فرو میبرد‪.‬‬

‫‪ .3‬اگر حباب به طور کامل سرنخ را آزاد نکرد‪ ،‬دوباره از گرما استفاده کنید و بقیه لحیم ذوبشده را با نوار‬
‫رفع لحیمکاری تماس دهید‪ .‬نوار رفع لحیمکاری به طور خاص برای کشیدن لحیم مانند فتیله شمع‬
‫طراحی شدهاست‪ .‬برای برداشتن سرنخ با احتیاط از انبردست و یا انبرک استفاده کنید‪.‬‬

‫‪۱۱3‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫________________________________________________________________________________‬

‫عالی نبود اگر هر مداری که میساختید همان بار اول کار میکرد؟ اگر چنین میشد به سرعت به عنوان‬
‫یک نابغه الکترونیک شهرت مییافتید و در اندک زمانی رئیس اینتل میشدید‪.‬‬

‫اما حقیقت این است که در دنیای واقعی‪ ،‬یک مدار همیشه برای اولین بار درست کار نمیکند‪ .‬وقتی مدار‬
‫برای اول کار نکرد میتوانید سرتان را بخارانید‪ ،‬به آن خیره شوید و شکست را قبول کنید یا میتوانید‬
‫تجهیزات خود را بیرون بکشید و مدار را آنالیز کنید تا بفهمید چه اتفاقی افتادهاست‪ .‬در این بخش یاد‬
‫میگیرید چگونه از یکی از ابزارهای محبوب الکترونیکی استفاده کنید‪ :‬مالتی متر‪ .‬مالتیمتر در طی‬
‫سفرهای الکترونیکی همراه قابلاعتمادی برایتان خواهد بود‪.‬‬

‫نگاهی به مالتیمترها‬

‫حتم ًا آن تبلیغات آخر شب تلویزیون را دیدهاید که در آن سعی دارند ابزارهای آشپزخانه شگفتانگیزی‬
‫که مانند ترکیبی از مخلوطکن‪ ،‬آبمیوهگیری و مخلوطکن هستند را به شما بفروشند؛ مالتیمتر مانند‬
‫یکی از آن ابزارهای آشپزخانه است‪ ،‬با این تفاوت که بر خالف وسایل تبلیغی تلویزیون‪ ،‬مالتیمتر واقعاً‬
‫میتواند تمام کارهایی را که ادعا میکند انجام دهد و بسیار هم مفید است!‬

‫در کنار هویه خوب‪ ،‬مالتی متر خوب مهمترین مورد در جعبهابزار شما است‪ .‬اگر یاد بگیرید که چگونه از‬
‫آن استفاده کنید فعالیت الکترونیکی شما بسیار مفیدتر خواهد بود‪ .‬شکل زیر یک مالتی متر ساده و ارزان‬
‫را نشان میدهد‪ .‬این دستگاه را می توان با قیمت کمتر از ‪ ۲۰‬دالر خریداری کرد؛ البته این قیمت قطعی‬
‫نیست و نمونههای ارزانتر نیز یافت میشوند‪.‬‬

‫‪۱۱4‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫البته میتوانید پول بیشتری هم خرج کنید‪ ،‬اما اگر تازه شروع به کار کردهاید‪ ،‬یک مالتی متر ارزانقیمت‬
‫خوب است‪ .‬در نهایت باید با کمی پول بیشتر روی مالتی متری با کیفیت بهتر سرمایهگذاری کنید‪.‬‬
‫مالتیمتر نشاندادهشده در شکل از نوع دیجیتال است که مقادیر را با استفاده از نمایش دیجیتالی نمایش‬
‫میدهد که اعداد واقعی را برای اندازهگیریهای انجامشده نشان میدهد‪ .‬جایگزین مالتی متر دیجیتال‬
‫مالتی متر آنالوگ است که حرکت یک سوزن در یک مقیاس چاپی‪ ،‬خوانش آن را نشان میدهد‪ .‬برای‬
‫تعیین ارزش یک اندازهگیری‪ ،‬باید به سادگی مقیاس پشت سوزن را بخوانید‪.‬‬

‫شکل زیر یک مالتی متر آنالوگ معمولی را نشان میدهد‪ .‬این یکی از موارد مورد عالقه من است‪ .‬اگر چه‬
‫آن قدر قدیمی است که بتوان آن را شراب انگور نامید‪ ،‬اما هنوز هم یک متر عالی و دقیق است‪ .‬یکی از‬
‫مزایای خرج کردن کمی بیشتر برای خرید تجهیزات با کیفیت این است که این تجهیزات سالهای زیادی‬
‫‪ -‬گاهی اوقات چند دهه ‪ -‬به شما خدمات قابلاعتماد میدهند‪.‬‬

‫پاراگرافهای زیر بخشهای مختلفی که یک مالتیمتر معمولی را تشکیل میدهند توصیف میکنند‪:‬‬

‫نمایش یا مقیاس‪ :‬مقدار اندازه گرفته شده را مشخص میکند‪ .‬در مالتیمتر دیجیتال‪ ،‬نمایشگر شامل‬
‫عددی است که اندازۀ آمپر (جریان)‪ ،‬ولتاژ یا مقاومت را نشان میدهد‪ .‬در مالتیمتر آنالوگ جریان‪ ،‬ولتاژ‪،‬‬
‫یا مقاومت با یک سوزن نشان داده میشوند که در مقیاسی چاپی حرکت میکند‪ .‬برای خواندن مقدار‪،‬‬
‫مستقیم به سوزن نگاه میکنید و مقیاس چاپشده در پشت آن را میخوانید‪.‬‬

‫انتخابگر چرخنده‪ :‬بیشتر مالتیمترها – چه دیجیتال و چه آنالوگ – انتخابگری دارند که میتوانید‬

‫با آن تعیین کنید میخواهید چه چیزی را اندازه بگیرید‪ .‬تنظیمات مختلف این انتخابگر نه تنها نوع‬
‫اندازهگیری که میخواهید انجام دهید (ولتاژ‪ ،‬جریان یا مقاومت) بلکه محدوده اندازهگیریهای مورد انتظار‬
‫را نیز نشان میدهد‪ .‬دامنه با حداکثر مقدار ولتاژ‪ ،‬جریان و یا مقاومتی نشان داده میشود که میتواند‬
‫اندازهگیری شود‪ .‬دامنههای باالتر به شما اجازه میدهند مقادیر باالتر اما با دقت کمتر اندازهگیری کنید‪.‬‬
‫‪۱۱5‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫مولتی متر آنالوگ نشاندادهشده دارای محدودههای زیر برای خواندن ولتاژ ‪ DC‬است‪ ۲.5 :‬ولت‪ ۱۰ ،‬ولت‪،‬‬
‫‪ 5۰‬ولت‪ ۲5۰ ،‬ولت‪ ،‬و ‪ 5۰۰‬ولت‪.‬‬

‫سوئیچ روشن ‪ /‬خاموش‪ :‬برخی از مولتیمترها فاقد سوئیچ روشن ‪ /‬خاموشاند و در عوض‪ ،‬یکی از‬
‫موقعیتهای روی صفحه انتخابگر خاموش است‪ .‬سایر مالتیمترها دارای سوئیچ روشن ‪ /‬خاموش مجزا‬
‫هستند‪ .‬اگر مالتیمتر شما هیچ خروجیای نمیدهد‪ ،‬دقت کنید که سوئیچ برق روشن باشد‪.‬‬

‫سرنخهای مخصوص آزمایش‪ :‬این سرنخها یک جفت سیم قرمز و سیاه با میلههای فلزی در انتهای‬
‫خود هستند‪ .‬یک سر این سیمها به کنتور وصل میشوند؛ برای اتصال به مدارهایی که میخواهید‬
‫اندازهگیری کنید از انتهای دیگر استفاده میکنید‪ .‬سرنخ قرمز مثبت و سرنخ سیاه منفی است‪.‬‬

‫مالتیمتر چه چیزی را اندازه میگیرد؟ کنتور وسیلهای است که مقادیر الکتریکی را اندازهگیری میکند‪.‬‬
‫بنابراین مالتیمتر ترکیبی از چندین نوع کنتور مختلف در یک جعبه است‪ .‬یک مالتی متر حداقل سه نوع‬
‫کنتور مختلف (آمپر متر‪ ،‬ولت متر و اهم متر) را در یک دستگاه جا داده است‪.‬‬

‫◀آمپر متر (آمپرسنج)‪ :‬همانطور که در فصل ‪ ۲‬آموختید جریان‪ ،‬شارش بار الکتریکی در یک هادی است‪.‬‬
‫جریان در واحدهایی به نام آمپر اندازهگیری میشود‪ .‬پس جای تعجب نیست که کنتور اندازهگیرنده جریان‬
‫آمپر متر (آمپرسنج) نامیده میشود‪ .‬تعداد بسیار کمی از مدارهای الکترونیکی دارای جریانهای بسیار‬
‫قوی هستند که می توان به صورت واقعی اندازهگیری کرد‪ .‬بنابراین‪ ،‬آمپرسنجها معمو ًال جریان را در حد‬
‫میلی آمپر (میلیآمپ) اندازهگیری میکنند‪ ،‬که معموالً به اختصار ‪ mA‬آورده میشود‪ .‬میلی آمپر یک‬
‫هزارم آمپر است؛ به بیان دیگر‪ ،‬هر آمپر برابر با هزار میلیآمپر میباشد‪.‬‬

‫اولین آمپرسنج دنیا توسط فیزیکدان هلندی به نام هانس کریستین اورستد در سال ‪ ۱8۲۱‬اختراع شد‪،‬‬
‫آن هم زمانی که او به طور تصادفی قطبنما را کنار سیم دارای جریان الکتریکی قرار داد‪ .‬هانس متوجه‬
‫شد که وقتی جریان برقرار شد‪ ،‬سوزن از جهت طبیعی شمالی خود دور شد و رو به سیم قرار گرفت‪.‬‬
‫علتش آن بود که جریان در حال حرکت از سیم یک میدان مغناطیسی در اطراف آن ایجاد میکند و‬
‫میدان مغناطیسی به اندازه کافی قوی است تا انتهای مغناطیسی عقربه قطبنما را جذب کند‪ .‬هانس‬
‫فهمید که هر چه جریان بیشتری از سیم عبور کند سوزن از سمت شمال دورتر میشود‪ .‬طولی نکشید‬
‫که فهمید این کشف میتواند برای اندازهگیری میزان جریان عبوری از یک مدار مورد استفاده قرار گیرد‪.‬‬
‫کنتورهای آنالوگ حتی امروزه با همین اصـل کـار مـیکنند‪ .‬هانس کریستین اورستد نویسنـده مـشـهـور‬

‫‪۱۱6‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫داستانهای کودکان نبود؛ آن نویسنده هانس کریستین اندرسن بود‪ .‬با این حال‪ ،‬هانس کریستین اورستد‬
‫به عنوان یک حقیقت عجیب تاریخی دوستی نزدیکی با هانس کریستین اندرسن داشت!‬

‫◀ولتمتر (ولتسنج)‪ :‬در فصل ‪ ۲‬در مورد دومین مقدار بنیادی الکتریسیته یعنی ولتاژ یاد گرفتید‪،‬‬
‫عبارتی که به تفاوت بار الکتریکی بین دو نقطه اشاره دارد‪ .‬اگر این دو نقطه به یک هادی متصل باشند‪،‬‬
‫جریانی از میان هادی جاری خواهد شد‪ .‬بنابراین‪ ،‬ولتاژ محرک جریان است‪ .‬واحد ولتاژ به طور طبیعی‬
‫ولت است و دستگاهی که ولتاژ را اندازهگیری میکند ولتمتر نامیده میشود‪ .‬در مقدار ولتاژ بین دو نقطه‬
‫منجر به تغییر متناظر در جریان میشود؛ بنابراین‪ ،‬اگر بتوانید همه چیز را برابر نگه دارید‪ ،‬میتوانید ولتاژ‬
‫را با اندازهگیری جریان تعیین کنید و در حال حاضر دستگاهی را میشناسید که میتواند جریان را‬
‫اندازهگیری کند‪ :‬به آن آمپر متر میگویند‪.‬‬

‫تفاوت اصلی بین آمپر سنج و ولتمتر این است که در آمپر سنج‪ ،‬اجازه میدهید جریان مستقیماً از طریق‬
‫کنتور حرکت کند تا بتوانید مقدار آن را اندازهگیری کنید‪ .‬در ولتمتر‪ ،‬جریان ابتدا از طریق یک مقاومت‬
‫بسیار بزرگ و سپس از طریق آمپر متر شارش مییابد و دستگاه‪ ،‬محاسبات الزم را انجام میدهد‪.‬‬

‫بین ولتاژ‪ ،‬مقاومت و جریان در مدار الکتریکی رابطهای مستقیم وجود دارد‪ .‬به ویژه اگر هر کدام از این دو‬
‫مقدار را بدانید محاسبه عدد سوم آسان است‪ .‬در ولتمتر‪ ،‬یک مقاومت ثابت بزرگ استفاده میشود و آمپر‬
‫متر جریان را اندازهگیری میکند‪ .‬از آنجا که مقدار مقاومت ثابت و مقدار جریان را میدانید‪ ،‬میتوانید به‬
‫راحتی مقدار ولتاژ در سراسر مدار را محاسبه کنید‪.‬‬

‫نگران نباشید؛ برای محاسبه این ولتاژ نیازی به محاسبه آن نیست‪ .‬ولتمتر محاسبات را انجام میدهد‪ .‬در‬
‫ولتمتر آنالوگ‪ ،‬محاسبه براساس مقیاسی که بر روی کنتور چاپ شده انجام میشود‪ ،‬بنابراین تمام کاری‬
‫که باید انجام دهید این است که برای خواندن ولتاژ به موقعیت سوزن در مقیاس نگاه کنید‪ .‬در ولتسنج‬
‫دیجیتال‪ ،‬ولتاژ به طور خودکار محاسبه و به صورت دیجیتالی نمایش داده میشود‪.‬‬

‫◀اهممتر‪ :‬همانطور که میدانید‪ ،‬مقاومت قطعهای است که با جریان مقابله میکند‪ .‬اینکه چقدر جریان‬
‫محدود میشود تابعی از مقابله مقاومت است‪ ،‬که در واحدهایی به نام اهم اندازهگیری میشود‪ .‬نماد اهم‪،‬‬
‫حروف یونانی امگا (‪ )Ω‬است‪ .‬دستگاهی که مقاومت را اندازهگیری میکند اهممتر (اهمسنج) نامیده‬
‫میشود‪ .‬همانند ولتاژ‪ ،‬مقاومت نیز میتواند با یک آمپر متر اندازهگیری شود‪ .‬به یاد میآورید گفتم که‬
‫رابطهای مستقیم بین ولتاژ‪ ،‬مقاومت و جریان در هر مداری وجود دارد و اگر دو عدد از این مقادیر را بدانید‬

‫‪۱۱7‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫میتوانید به راحتی سومی را محاسبه کنید؟ برای اندازهگیری ولتاژ‪ ،‬ولتمتر مقاومت ثابتی ایجاد میکند‪،‬‬
‫از آمپر متر برای اندازهگیری جریان استفاده میکند و سپس از مقاومت و جریان برای محاسبه ولتاژ بهره‬
‫میبرد‪.‬‬

‫برای اندازهگیری مقاومت مدار‪ ،‬اهمسنج مقدار ثابتی ولتاژ در طول مدار ایجاد میکند‪ ،‬از آمپرسنج برای‬
‫اندازهگیری جریان عبوری از مدار استفاده میکند و سپس از مقدار ولتاژ فراهمشده توسط کنتور و مقدار‬
‫جریان خواندهشده توسط آن برای محاسبه مقاومت بهره میبرد‪ .‬مانند ولتاژ‪ ،‬الزم نیست این محاسبه را‬
‫انجام دهید؛ این محاسبات به صورت خودکار توسط مالتیمترهای دیجیتال انجام شده و برای‬
‫مالتیمترهای آنالوگ در مقیاس کنتور ساخته میشود‪ .‬بنابراین تمام کاری که شما باید انجام دهید این‬
‫است که صفحه نمایش یا سوزن روی کنتور را بخوانید تا مقاومت آن را مشخص کنید‪.‬‬

‫◀نگاهی به قانون اهم‪ :‬بعداً نگاهی دقیق به مقاومتها و نیز به قانون اهم میاندازیم‪ ،‬که یکی از مهمترین‬
‫روابط ریاضی در الکترونیک است‪ .‬اما در این جا میخواهم بدون وارد شدن به تمام جزئیات قانون اهم‬
‫مطالبی را عنوان کنم‪ .‬قانون اهم رابطه اساسی بین جریان‪ ،‬ولتاژ و مقاومت در مدار الکتریکی را توصیف‬
‫میکند‪ .‬از فصل ‪ ۲‬به خاطر دارید که ولتاژ تفاوت بار الکتریکی بین دو نقطه است و اگر آن دو نقطه توسط‬
‫یک هادی به هم متصل شوند‪ ،‬جریان از میان رسانا عبور خواهد کرد‪ .‬به غیر از ابر رساناهای عجیب و‬
‫غریب (که تنها در محیط آزمایشگاهی وجود دارند) هیچ هادیای کامل نیست‪ .‬همه هادیها مقاومت‬
‫خاصی دارند که مانع جریان میشود‪ .‬هرچه این مقاومت بیشتر باشد‪ ،‬جریان کمتر خواهد شد‪ .‬هرچه‬
‫مقاومت کمتر باشد‪ ،‬جریان بیشتری جاری خواهد شد‪ .‬قانون اهم یک فرمول ریاضی است که رابطه بین‬
‫𝑉‬
‫جریان‪ ،‬ولتاژ و مقاومت را با فرمول = ‪ I‬بیان میکند‪ .‬به عبارت دیگر‪ ،‬مقدار جریان عبوری از یک مدار‬
‫𝑅‬
‫برابر است با مقدار ولتاژ در طول مدار تقسیمبر مقدار مقاومت در مدار‪ .‬مقدار جریان برحسب آمپر و با‬
‫حرف ‪ I‬نشان داده میشود‪ V .‬نشاندهنده ولتاژ بر حسب ولت و ‪ R‬نشاندهنده مقاومت بر حسب اهم است‪.‬‬
‫با استفاده از محاسبات پایه‪ ،‬اگر جریان و مقاومت را بدانید میتوانید از این معادله برای محاسبه ولتاژ‬
‫استفاده کنید‪ .‬پس این فرمول ایجاد میشود‪ .V = IR :‬به عبارت دیگر‪ ،‬ولتاژ برابر با مقاومت در جریان‬
‫است‪ .‬به طور مشابه‪ ،‬اگر جریان و ولتاژ را بدانید میتوانید مقاومت را محاسبه کنید‪ .‬پس این فرمول حاصل‬
‫𝑉‬
‫میشود‪ .R = :‬به عبارت دیگر‪ ،‬مقاومت برابر است با ولتاژ تقسیمبر جریان‪.‬‬
‫𝐼‬

‫◀سایر اندازهگیریها‪ :‬تمام مالتیمترها میتوانند جریان‪ ،‬ولتاژ و مقاومت را اندازهگیری کنند‪ .‬برخی از‬
‫مالتیمترها میتوانند انواع دیگری از اندازهگیریها را نیز انجام دهند‪ .‬برای مثال‪ ،‬برخی از کنتورها میتوانند‬
‫‪۱۱8‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫ظرفیت خازنها را اندازهگیری کنند و برخی دیگر میتوانند دیودها یا ترانزیستورها را تست کنند‪ .‬این‬
‫ویژگیها مفیدند‪ ،‬اما ضروری نیستند‪.‬‬

‫◀عالئم شماتیک برای تابعهای کنتور‪ :‬آمپرسنج‪ ،‬ولتمتر و اهمسنج اغلب در نمودارهای شماتیک‬
‫گنجانده میشوند‪ .‬از نمادهای زیر برای نمایش آنها استفاده میشود‪:‬‬

‫نماد‬ ‫معنا‬
‫آمپرسنج‬

‫ولتمتر‬

‫اهمسنج‬

‫___________________________________________‬
‫استفاده از مالتیمتر‬

‫در ادامه به شما نشان میدهم که چگونه از مالتیمتر برای اندازهگیری جریان‪ ،‬ولتاژ و مقاومت در یک‬
‫مدار ساده استفاده کنید‪ .‬مدار اندازهگیری شده تنها شامل سه جز است‪ :‬یک باتری ‪ ۹‬ولت‪ ،‬یک دیود‬
‫ساطع کننده نور (‪ ،)LED‬و یک مقاومت‪ .‬طرح کلی این مدار در شکل زیر نشانداده شدهاست‪.‬‬

‫اگر بخواهید میتوانید در کنار پیروی از مراحل اندازهگیری که در ادامه به تفصیل شرح داده شدهاند‪ ،‬این‬
‫مدار را بر روی تابلو بسازید‪ .‬برای ساختن مدار به اجزاء زیر نیاز خواهید داشت‪:‬‬

‫‪ LED ،‬قرمز ‪ ،5mm‬نگهدارنده باتری ‪ ۹‬ولتی‪ ،‬باتری ‪ ۹‬ولت‪،‬‬ ‫تابلو با اندازه کوچک‪ ،‬مقاومت‬
‫سیم ‪ Jumper‬کوتاه (‪ ۱‬اینچ یا کمتر)‪.‬‬

‫شکلی که ادامه آمده مدار نصبشده روی تابلو را نشان میدهد‪.‬‬

‫‪۱۱۹‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫مراحل ساخت این مدار عبارت هستند از‪:‬‬

‫‪ .۱‬نگهدارنده باتری را وصل کنید‪.‬‬

‫سرنخ سیاه را در نوار اتوبوس باالیی و سرنخ قرمز را در نوار اتوبوس پایینی قرار دهید‪ .‬هر سوراخی میتواند‬
‫استفاده شود‪ ،‬اما اتصال باتری در انتهای تابلو منطقیتر به نظر میرسد‪.‬‬

‫‪ .۲‬مقاومت را جاگذاری نمایید‪.‬‬

‫یک انتهای مقاومت را در هر سوراخ در نوار پایین اتوبوس قرار دهید‪ .‬سپس ردیفی در نزدیکی نوار پایانه‬
‫برگزینید و انتهای دیگر را در سوراخی در آن نوار پایانه قرار دهید‪.‬‬

‫‪ LED .3‬را نصب کنید‪.‬‬

‫توجه داشته باشید که سرنخهای ‪ LED‬طول یکسانی ندارند؛ یکی کوتاهتر از دیگری است‪ .‬سرنخ کوتاه را‬
‫در سوراخی در نوار اتوبوس باالیی و سپس سرنخ بلندتر را در سوراخی در نوار نزدیک پایانه قرار دهید‪.‬‬

‫‪ LED‬را در همان ردیف مقاومت قرار دهید‪ .‬در این شکل‪ ،‬هم ‪ LED‬و هم مقاومت در ردیف ‪ ۲6‬قرار دارند‪.‬‬

‫‪ .4‬از سیم ‪ Jumper‬برای اتصال نوارهای پایانهای که در آن ‪ LED‬و مقاومت را وارد کردهاید استفاده کنید‪.‬‬
‫سیم ‪ Jumper‬از روی شکافی که از وسط تابلو میگذرد‪ ،‬عبور خواهد کرد‪.‬‬

‫‪ .5‬باتری را به نگهدارنده متصل کنید‪.‬‬

‫‪ LED‬روشن خواهد شد‪ .‬اگر اینطور نشد‪ ،‬اتصاالت را دوباره بررسی کنید تا مطمئن شوید که مدار به‬
‫درستی نصب شدهاست‪ .‬اگر هنوز هم چراغ روشن نیست‪ ،‬سعی کنید سرنخهای ‪ LED‬را برعکس وصل‬
‫کنید‪ .‬اگر این کار جواب نداد‪ ،‬باتری متفاوتی را امتحان کنید‪.‬‬

‫‪ LED‬را مستقیماً به باتری بدون مقاومت متصل نکنید؛ اگر چنین کنید ‪ LED‬خواهد سوخت‪.‬‬

‫‪۱۲۰‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫اندازهگرفتن جریان‬

‫جریان الکتریکی در واحد آمپر اندازهگیری میشود‪ ،‬اما در واقع در بیشتر کارهای الکترونیک‪ ،‬جریان را در‬
‫مقیاس ‪ mA‬اندازهگیری میکنند‪ .‬برای اندازهگیری جریان‪ ،‬باید دو سیم جریانسنج را در مدار متصل‬
‫کنید به طوری که جریان از طریق کنتور شارش پیدا کند‪ .‬به عبارت دیگر‪ ،‬آمپر سنج باید بخشی از خود‬
‫مدار شود‪ .‬تنها راه برای اندازهگیری جریان برقرار در مدار ‪ LED‬که در شکل نشانداده شدهاست‪ ،‬قرار‬
‫دادن آمپرسنج در مدار است‪ .‬شکل زیر روش انجام این کار را نشان میدهد‪ .‬در اینجا‪ ،‬آمپرسنج در مدار‬
‫بین ‪ LED‬و مقاومت قرار داده میشود‪.‬‬

‫توجه داشته باشید که مهم نیست در این مدار آمپرسنج را در کجا قرار میدهید‪ .‬چه آمپرسنج را بین‬
‫‪ LED‬و مقاومت‪ ،‬چه بین مقاومت و باتری‪ ،‬و چه بین ‪ LED‬و باتری قرار دهید جریان یکسانی را دریافت‬
‫خواهید کرد‪ .‬برای اندازهگیری جریان در مدار ‪ ،LED‬مراحل زیر را دنبال کنید‪:‬‬

‫‪ .۱‬انتخابگر مالتی متر خود را بر روی محدوده ‪ DC milliamp‬با حداقل ‪ ۲۰‬میلیآمپر تنظیم کنید‪ .‬این‬
‫مدار از جریان مستقیم (‪ )DC‬استفاده میکند‪ ،‬بنابراین باید مطمئن شوید که مالتیمتر در محدوده جریان‬
‫‪ DC‬تنظیم شدهاست‪.‬‬

‫‪ .۲‬سیم ‪ Jumper‬را که دو نوار پایانه را به هم متصل میکند‪ ،‬حذف کنید‪.‬‬

‫‪ .3‬سرنخ سیاه مالتی متر را به سرنخ ‪ LED‬که به نوار پایانه متصل میشود تماس دهید(نه به نوار اتوبوس)‪.‬‬

‫‪ .4‬سرنخ قرمز را از مالتیمتر به سرنخ مقاومتی هدایت کنید که به نوار پایانه متصل میشود (نه به نوار‬
‫اتوبوس)‪.‬‬

‫‪ LED‬باید دوبـاره روشن شود‪ ،‬چـون آمپرسنج در حال حاضر بخشی از مدار است و جریان میتواند برقرار‬
‫‪۱۲۱‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫گردد‪.‬‬

‫‪ .5‬عدد روی نمایشگر مالتیمتر را بخوانید‪.‬‬

‫عدد باید بین ‪ ۱۲‬تا ‪ ۱3‬میلیآمپر باشد‪.‬‬

‫‪ .6‬به خودتان تبریک بگویید!‬

‫شما اولین اندازهگیری رسمی خود را انجام دادهاید‪.‬‬

‫‪ .7‬بعد از یک شادی حسابی‪ ،‬سیم ‪ Jumper‬را که در مرحله ‪ ۲‬برداشتید تعویض کنید‪.‬‬

‫◀دو محل در این مدار وجود دارد که شما نباید آمپرسنج را آنجاها متصل کنید‪ .‬اول‪ ،‬آمپرسنج را‬
‫مستقیماً در طول دو ترمینال باتری متصل نکنید؛ این کار به باتری صدمه میزند و باتری به سرعت داغ‬
‫میکند‪ .‬دوم‪ ،‬یک سرنخ آمپر متر را به پایانه مثبت باتری و دیگری را مستقیم ًا به سرنخ ‪ LED‬متصل‬
‫نکنید‪ .‬این کار مقاومت را دور میزند‪ ،‬که احتما ًال ‪ LED‬را خواهد سوزاند‪.‬‬

‫اگر میخواهید کمی بیشتر آزمایش کنید‪ ،‬سعی کنید جریان را در مکانهای دیگر مدار اندازهگیری کنید‪.‬‬
‫به عنوان مثال‪ ،‬نگهدارنده باتری را حذف کرده و سپس مجدداً وصل کنید تا فقط پایانه منفی باتری متصل‬
‫باشد‪ .‬سپس‪ ،‬سرنخ قرمز کنتور را با پایانه مثبت باتری و سرنخ سیاه را با سرنخ مقاومتی که به نوار اتوبوس‬
‫متصل میگردد تماس دهید (نه سرنخی که به نوار پایانه متصل است)‪ .‬این عمل‪ ،‬جریان را با قرار دادن‬
‫آمپر متر بین مقاومت و باتری اندازهگیری میکند‪ .‬زمانی که بین ‪ LED‬و مقاومت اندازهگیری میکنید‪،‬‬
‫باید همان مقدار را به دست آورید‪.‬‬

‫میتوانید از روش مشابهی برای اندازهگیری جریان بین ‪ LED‬و پایانه منفی باتری استفاده کنید‪ .‬نتیجه‬
‫دوباره یکسان خواهد بود‪.‬‬

‫اندازه گرفتن ولتاژ‬

‫اندازهگیری ولتاژ کمی سادهتر از اندازهگیری جریان است زیرا برای این کار‪ ،‬نیازی به قرار دادن کنتور در‬
‫مدار نیست‪ .‬در عوض‪ ،‬تمام کاری که باید انجام دهید این است که سیم مالتی متر را به هر دو نقطه در‬
‫مدار تماس دهید‪ .‬وقتی این کار را انجام میدهید‪ ،‬مولتیمتر ولتاژی را نشان میدهد که بین آن دو نقطه‬
‫وجود دارد‪ .‬به عنوان مثال‪ ،‬شکلی که در ادامه آمده نشان میدهد که چگونه میتوانید یک ولتمتر را در‬
‫مدار ‪ LED‬قرار دهید تا بتوانید ولتاژ را اندازهگیری کـنید‪ .‬در ایـن حالت‪ ،‬ولتاژ در سراسر باتری اندازهگیری‬
‫‪۱۲۲‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫میشود‪ .‬ولتاژ باید حدود ‪ ۹/3‬ولت نشان داده شود‪.‬‬

‫برای اندازهگیری ولتاژ در مدار ‪ ،LED‬ابتدا قطعات آن را کنار هم قرار دهید‪ .‬سپس انتخابگر چند سنجشی‬
‫را به محدودهای که ماکسیمم آن حداقل ‪ ۱۰‬ولت است‪ ،‬بچرخانید‪ .‬حاال فقط سرنخها را با نقاط متفاوت‬
‫مدار تماس دهید‪ .‬برای اندازهگیری ولتاژ در کل مدار همانطور که در شکل فوق نشانداده شدهاست‪،‬‬
‫سرنخ سیاه را با سرنخ ‪ LED‬را که در نوار اتوبوس منفی وارد میشود و سرنخ قرمز را با مقاومتی که در‬
‫نوار اتوبوس مثبت وارد میشود‪ ،‬تماس دهید‪.‬‬

‫به عنوان تمرینی جالب‪ ،‬سه اندازهگیری ولتاژ زیر را بنویسید‪:‬‬

‫در طول باتری‪ :‬سرنخ قرمز کنتور را به مقاومتی متصل کنید که در نوار اتوبوس مثبت وارد میشود و‬
‫سرنخ سیاه را به سرنخ ‪ LED‬که در نوار اتوبوس منفی وارد میشود وصل نمایید‪.‬‬

‫در طول مقاومت‪ :‬سرنخ قرمز کنتور را به مقاومتی متصل کنید که در اتوبوس مثبت وارد میشود و سرنخ‬
‫سیاه کنتور را به سرنخ دیگر مقاومت وصل نمایید‪.‬‬

‫در طول ‪ :LED‬سرنخ سیاه کنتور را به آن سرنخ ‪ LED‬وصل کنید که در اتوبوس منفی قرار داده شدهاست‬
‫و سرنخ قرمز کنتور را به سرنخ دیگر ‪ LED‬متصل نمایید‪.‬‬

‫اندازه گرفتن مقاومت‬

‫اندازهگیری مقاومت مشابه اندازهگیری ولتاژ است‪ ،‬با یک تفاوت کلیدی‪:‬‬

‫باید ابتدا تمام منابع ولتاژ مداری را که میخواهید مقاومتش را اندازهگیری کنید قطع نمایید‪ .‬به این دلیل‬
‫که مالتیمتر یک ولتاژ مشخص را به مدار تزریق میکند تا بتواند جریان را اندازهگیری کرده و سپس‬
‫مقاومت را محاسبه کـند‪ .‬اگـر منبع ولتاژ خارجی در مدار وجود داشته باشد ولتاژ ثابت نخواهد شد بنابراین‬

‫‪۱۲3‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫مقاومت محاسبهشده اشتباه خواهد بود‪ .‬در اینجا مراحل اندازهگیری مقاومت در مدار ‪ LED‬آورده شدهاست‪:‬‬

‫‪ .۱‬باتری را حذف کنید‪.‬‬

‫فقط برق را وصل کرده و باطری را کنار بگذارید‪.‬‬

‫‪ .۲‬انتخابگر کنتور را به یکی از تنظیمات مقاومت بچرخانید‪.‬‬

‫‪ .3‬اگر از کنتور آنالوگ استفاده میکنید‪ ،‬آن را تنظیم کنید‪.‬‬

‫کنتورهای آنالوگ باید قبل از اینکه بتوانند یک اندازهگیری مقاومت دقیق انجام دهند‪ ،‬درجهبندی شوند‪.‬‬
‫برای تنظیم کنتور آنالوگ‪ ،‬دو سرنخ آن را به هم تماس دهید‪ .‬سپس دکمه کالیبراسیون کنتور را تا زمانی‬
‫تنظیم کنید که متر مقاومت صفر را نشان دهد‪.‬‬

‫‪ .4‬تماس سرنخهای کنتور با دو نقطه در مدار سبب اندازهگیری مقاومت خواهد شد‪.‬‬

‫به نکات زیر توجه کنید‪:‬‬

‫هنگامی که مقاومت یک مقاومت منفرد را اندازهگیری میکنید‪ ،‬مهم نیست که جریان از کدام جهت‬
‫مقاومت عبور میکند‪ .‬بنابراین‪ ،‬میتوانید سرنخهای مالتیمتر را برعکس کنید و باز هم همان نتیجه را‬
‫خواهید گرفت‪.‬‬

‫برخی اجزاء مانند دیودها جریان را در یک جهت بهتر از جهت دیگر عبور میدهند‪ .‬در این حالت‪ ،‬جهت‬
‫جریان مهم است‪.‬‬

‫مقاومتها بیعیب و نقص نیستند‪ .‬بنابراین یک مقاومت ‪ 47۰‬اهمی به ندرت دقیقاً مقاومت ‪ 47۰‬اهم را‬
‫فراهم میکند‪ .‬تحمل معمول برای مقاومتها ‪ 5‬درصد است‪ ،‬که به این معنی است که مقاومت ‪ 47۰‬اهم‬
‫باید جایی بین ‪ 446‬اهم و ‪ 4۹5/5‬اهم قرار داشته باشد‪ .‬این مقدار نادقیق در مورد اغلب مدارها مشکلی‬
‫ایجاد نمیکند‪ .‬اما باز هم میتوانید در چنین مدارهایی از تابع اهمسنج مالتی متر برای تعیین مقدار دقیق‬
‫یک مقاومت خاص استفاده کنید‪ .‬نتیجتاً میتوانید بقیه مدار را هم تنظیم نمایید‪.‬‬

‫‪۱۲4‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫________________________________________________________________________________‬

‫الکترونیک میتواند یک سری امواج پیچیده ایجاد کند‪ .‬احتمال برخورد با هر نوع موج در مدار الکترونیکی‬
‫وجود دارد‪ .‬ممکن است با امواج رادیویی مواجه شوید که فقط به سادگی روی افق میچرخند‪ .‬امواج صوتی‬
‫حماسی هستند‪ :‬آهسته حرکت و سپس به سرعت افت میکنند‪ .‬و البته امواج مربعی را داریم که نوعی‬
‫سیگنال متناوب الکتریکی هستند‪.‬‬

‫داشتن مالتیمتر ضروری است و نمیتوانید بدون آن فعالیت الکترونیکی انجام دهید‪ .‬در این فصل درباره‬
‫ابزار فوقالعاده مفید دیگری به نام اسیلوسکوپ میآموزید‪ .‬اگر چه ولتسنج میتواند عددی ساده به شما‬
‫بدهد که نشاندهنده ولتاژ است‪ ،‬اما اسیلوسکوپ میتواند تصویری از ولتاژ رسم کند‪ .‬و همانطور که‬
‫شنیدهاید یک تصویر ارزش هزاران را کلمه دارد (در اینجا هزاران عدد)‪.‬‬

‫چرا تصویری در مورد ولتاژ این قدر ارزشمندتر از عدد است؟ زیرا در همه زمینهها به جز سادهترین مدارها‪،‬‬
‫ولتاژ همیشه در حرکت است‪ .‬در این روش از اسیلوسکوپ برای مشاهده ولتاژ در حرکت استفاده میشود‪.‬‬
‫همانطور که گفتم‪ ،‬اسیلوسکوپ یک ابزار فوقالعاده مفید است؛ با اینکه کمی گران است اما میتوانید‬
‫آن را با قیمت کمتر از ‪ ۱۰۰‬دالر بخرید‪.‬‬

‫این فصل دو هدف دارد‪ .‬اول‪ ،‬میخواهم نشان دهم که چگونه باید از اسیلوسکوپ استفاده کنید‪ .‬دوم‬
‫میخواهم متقاعدتان کنم که شروع به پسانداز پول خود کنید تا بتوانید از پس خرید بربیایید‪.‬‬

‫آشنایی با اسیلوسکوپ‬

‫شکل زیر اسیلوسکوپ معمولی را نشان میدهد‪.‬‬

‫‪۱۲5‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫این مدل قدیمی است‪ ،‬اما با وجود این که تکنولوژی اسیلوسکوپ در طول سالها تغییر کردهاست‪ ،‬حتی‬
‫اسیلوسکوپ های قدیمیتر نیز برای تست مدار پایه مفید هستند‪ .‬اگر روی اسیلوسکوپ سرمایهگذاری‬
‫کنید‪ ،‬ابزاری خواهید داشت که سالهای زیادی دوام خواهد آورد‪ .‬مشخصترین ویژگی هر اسیلوسکوپ‬
‫صفحه نمایش آن است‪ .‬در اسیلوسکوپ های قدیمیتر‪ ،‬صفحه نمایش یک لوله اشعه کاتدی (‪ )CRT‬شبیه‬
‫به تلویزیون قدیمی یا مانیتور کامپیوتر است‪ .‬در اسیلوسکوپهای جدیدتر‪ ،‬صفحه نمایش ‪ LCD‬مانند‬
‫صفحه نمایش کامپیوتر است‪ .‬چه ‪ CRT‬و چه ‪ ،LCD‬هدف صفحهها یکسان است‪ :‬نمایش نمودار ساده از‬
‫سیگنال الکتریکی‪ .‬این نمودار‪ ،‬که یک «طرح» نامیده میشود‪ ،‬نشان میدهد که چگونه ولتاژ در طول‬
‫زمان تغییر میکند‪ .‬محور افقی این نمودار‪ ،‬که از چپ به راست خوانده میشود‪ ،‬زمان را نشان میدهد‪.‬‬
‫محور عمودی که باال و پایین میرود نشاندهنده ولتاژ است‪ .‬شکل زیر نمودار اسیلوسکوپ معمولی را‬
‫نشان میدهد که نوع بسیار مشترکی از اثر شناختهشده به عنوان موج سینوسی را مینمایاند‪.‬‬

‫اما قبل از اینکه در مورد موج سینوسی بگویم‪ ،‬چند نکته وجود دارد که باید در مورد صفحه نمایش به‬
‫آنها توجه کنید‪:‬‬

‫خطها بر روی صفحه نمایش نمایان میشوند‪ .‬در اکثر اسیلوسکوپها‪ ،‬این خطوط به فاصله ‪۱‬‬
‫سانتیمتر‪ ،‬با ده تقسیم افقی و هشت تقسیم عمودی همراه هستند‪.‬‬

‫خطوط عمودی و افقی در وسط ضخیمتر از خطوط دیگر هستند و شامل عالمتهای درهمساز معموالً‬
‫به فاصله ‪ ۲‬میلی متر هستند‪ .‬این عالمتها به تعیین محل دقیق اثر بین فاصلههای زیاد کمک میکنند‪.‬‬

‫دکمهها و شاخصهای مختلف در اسیلوسکوپ به شما اجازه میدهد مقیاسی را تنظیم کنید که در آن‬
‫نمودار شکل موج ترسیم میشود‪.‬‬

‫تقسیمات عمودی نشاندهنده ولتاژ هستند‪ .‬در اکثر اسیلوسکوپ ها‪ ،‬میتوانید مقیاس ولتاژ را حداقل‬
‫تا ‪ 5‬میلیولت (میلیولت) و حداکثر تا ‪ ۱۰‬ولت یا بیشتر تنظیم کنید‪ .‬اسیلوسکوپ معمو ًال صفر ولت را‬
‫‪۱۲6‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫توسط خط افقی در وسط نشان میدهد ‪ -‬بنابراین خطوط نیمه باالیی صفحه نشاندهنده ولتاژ مثبت و‬
‫خطوط نیمه پایینی نشاندهنده ولتاژ منفی هستند‪ .‬بنابراین‪ ،‬اگر مقیاس ولتاژ روی یک ولت تنظیم شود‪،‬‬
‫صفحه نمایش میتواند ولتاژهای بین ‪ +4‬ولت و ‪ -4‬ولت نشان دهد‪ .‬اگر مقیاس را روی ‪ ۲‬ولت تنظیم‬
‫کنید‪ ،‬صفحه نمایش میتواند ولتاژهای بین ‪ +8‬ولت و ‪ -8‬ولت را نشان دهد‪.‬‬

‫تقسیمات افقی نشاندهنده زمان هستند‪ .‬حداکثر زمان در هر بخش معموالً ‪ ۰.۲‬ثانیه و حداقل زمان‬
‫معموالً ‪ ۰/55‬میکرو ثانیه است‪ .‬هر ثانیه مساوی با یک میلیون میکروثانیه است‪.‬‬

‫برای ترسیم شکل موج‪ ،‬اسیلوسکوپ در واقع یک نقطه را ترسیم میکند که روی صفحه از چپ به راست‬
‫حرکت میکند‪ .‬هر عبور نقطه از چپ به راست صفحه یک ‪ sweep‬نام دارد‪ .‬موقعیت عمودی نقطه‪ ،‬ولتاژ‬
‫و سرعتی که نقطه حرکت میکند را با فاصله زمانی مشخص میکند که گاهی اوقات زمان ‪ sweep‬نامیده‬
‫میشود‪ .‬بدینترتیب اگر زمان ‪ sweep‬را روی ‪ ۰/۲‬ثانیه در نظر بگیرید‪ ،‬عبورهای نقطه از چپ به راست‬
‫صفحه هر دو ثانیه یک بار نشان داده میشوند‪.‬‬

‫بیشتر اشکال موجهای الکترونیکی در فواصل بسیار کوچکتر از دو ثانیه تکرار میشوند‪ ،‬بنابراین معموالً‬
‫میخواهید فاصله زمانی را کوتاه کنید‪ .‬همانطور که با اسیلوسکوپ کار میکنید‪ ،‬معموالً باید زمان ‪sweep‬‬
‫را تنظیم کنید تا حداقل یک چرخه کامل از شکل موجی که در حال بررسی آن هستید بتواند در صفحه‬
‫نمایش داده شود‪.‬‬

‫بررسی شکلهای موج‬

‫شکلهای موج‪ ،‬الگوهای مشخصی هستند که مسیرهای اسیلوسکوپ معمو ًال به خود میگیرند‪ .‬این الگوها‬
‫نشان میدهند که چگونه ولتاژ سیگنال در طول زمان تغییر میکند ‪ -‬آیا افزایش و کاهش مییابد‪ ،‬باال‬
‫رفتنش تند است یا کند‪ ،‬تغییر ولتاژ ثابت است یا نامنظم و غیره‪ .‬چهار نوع اصلی شکل موج وجود دارد‬
‫که در حین کار با مدارهای الکترونیکی بارها و بارها با آنها مواجه خواهید شد‪ .‬این چهار شکل موج در‬
‫شکلی که در ادامه آمده‪ ،‬نشانداده شدهاند و عبارتاند از‪:‬‬

‫موج سینوسی‪ :‬ولتاژ در یک منحنی ثابت افزایش و کاهش مییابد‪ .‬اگر کالس مثلثات خود را از‬
‫دبیرستان به یاد داشته باشید‪ ،‬ممکن است یک تابع مثلثاتی به نام تابع سینوسی را به خاطر آورید‪ .‬تعداد‬
‫کمی از ما میخواهیم به کالس مثلثات دبیرستان برگردیم‪ ،‬پس تنها چیزی که میخواهم در مورد‬
‫ریاضیات پشت امواج سینوسی بگویم همین است‪ .‬امـا امواج سینوسی در همه جای طبیعت یافت میشوند‪.‬‬
‫‪۱۲7‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫برای مثال‪ ،‬امواج سینوسی را می توان در امواج صوتی‪ ،‬امواج نوری‪ ،‬امواج اقیانوسی یافت‪ .‬و مهمتر از همه‪،‬‬
‫از دیدگاه الکترونیک‪ ،‬ولتاژ متناوب که در شبکه برق عمومی تامین میشود‪ ،‬به شکل موج سینوسی است‪.‬‬
‫در یک جریان متناوب سینوسی‪ ،‬ولتاژ به طور یکنواخت افزایش مییابد تا زمانی که به اوج برسد‪ .‬سپس‪،‬‬
‫شروع به کاهش میکند تا زمانی که به صفر برسد‪ .‬در این نقطه‪ ،‬ولتاژ منفی میشود که باعث میشود‬
‫جریان جهت عکس بگیرد‪ .‬ولتاژ زمانی که منفی است به تغییر ادامه میدهد تا وقتی که به اوج منفی خود‬
‫برسد و سپس شروع به افزایش میکند تا زمانی که دوباره به صفر برسد‪ .‬سپس ولتاژ مثبت میشود‪،‬‬
‫جریان معکوس میشود‪ ،‬و چرخه موج سینوسی تکرار میگردد‪ .‬تعداد دفعاتی که یک موج سینوسی (یا‬
‫هر موج دیگری) تکرار میشود‪ ،‬فرکانس (بسامد) نامیده میشود‪ .‬فرکانس در واحد هرتز (‪ )Hz‬اندازهگیری‬
‫میشود‪ .‬جریان متناوب موجود از یک خروجی الکتریکی استاندارد ‪ 6۰‬بار در ثانیه تغییر میکند‪ .‬بنابراین‬
‫فرکانس جریان متناوب خانگی ‪ 6۰‬هرتز است‪ .‬بیشتر اشکال موجی یافتشده در مدارهای الکترونیکی‬
‫دارای فرکانس بسیار باالتری نسبت به جریان متناوب خانگی هستند که معمو ًال در محدوده چندین هزار‬
‫هرتز یا میلیون ها هرتز قرار دارند‪.‬‬

‫◀بَسامَد یا فرکانس‪ :‬معیار اندازهگیری تعداد تکرار یک رخداد در واحد زمان (مث ً‬
‫ال ثانیه) است‪ .‬برای‬
‫محاسبه فرکانس بر روی یک بازه زمانی ثابت‪ ،‬تعداد دفعات وقوع آن حادثه را در آن بازه میشماریم و‬
‫سپس این تعداد را بر طول بازه زمانی تقسیم میکنیم‪ .‬در سیستم واحدهای ‪ ،SI‬فرکانس به احترام‬
‫فیزیکدان آلمانی هاینریش رودولف هرتز‪ ،‬با هرتز اندازهگیری میشود‪ .‬یک هرتز به این معنی است که‬
‫یک رویداد یکبار در هر ثانیه رخ میدهد‪ .‬واحدهای دیگری نیز برای اندازهگیری فرکانس بهکار میروند‬
‫که پارهای از آنها به این شرح هستند‪ :‬سیکل بر ثانیه‪ ،‬دور بر دقیقه (‪ ،)rpm‬سرعت قلب توسط واحد‬
‫ضربان بر دقیقه اندازهگیری میشود و حادثه بر سال (فرکانس آماری)‪.‬‬

‫موج مربعی‪ :‬سیگنالی را نشان میدهد که در آن ولتاژ به سادگی برقرار میشود‪ ،‬مدتی برقرار میماند‪،‬‬
‫از میان میرود‪ ،‬مدتی همین طور میماند و سپس تکرار میشود‪ .‬نمودار چنین موجی نشاندهنده‬
‫چرخشهای تیز و با راست‪-‬زاویه است‪ ،‬به همین دلیل میباشد که موج مربعی نامیده میشود‪ .‬در عمل‪،‬‬
‫بیشتر مدارهایی که برای ایجاد امواج مربعی تالش میکنند‪ ،‬کار خود را به طور کامل انجام نمیدهند‪ .‬در‬
‫نتیجه‪ ،‬ولتاژ به ندرت به صورت کامالً فوری ظاهر میشود‪ ،‬و به ندرت در یک لحظه قطع میشود‪ .‬بنابراین‪،‬‬
‫بخشهای عمودی موج مربع در شکلی که در ادامه آمده در واقع در دنیای واقعی عمودی نیستند‪ .‬به‬
‫عالوه‪ ،‬گاهی اوقات ولتاژ اولیه ولتاژ هدف را با مقدار کم بیش از حد افزایش میدهد‪ ،‬بنابراین جذب عمودی‬

‫‪۱۲8‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫اولیه برای یک لحظه بسیار کوتاه کمی بیش از حد باال میرود و سپس در ولتاژ مناسب قرار میگیرد‪.‬‬
‫امواج مربعی در بسیاری از مدارهای الکترونیکی یافت میشوند‪ .‬برای مثال‪ 555 IC ،‬مورد استفاده در پروژه‬
‫پرتاب سکه فصل ‪ ،6‬امواج مربعی تولید میکند که دیودهای نوری را روشن و خاموش میکند و مدارهای‬
‫منطق دیجیتال (برای مثال‪ ،‬مدارهای کامپیوتر) تقریباً به طور انحصاری بر امواج مربعی تکیه میکنند تا‬
‫صفر و یک الکترونیک دیجیتال را نشان دهند‪.‬‬

‫امواج مثلثی‪ :‬امواج مثلثی موجهای غیرسینوسیاند که به دلیل شکل مثلثی خود اینچنین نامگذاری‬
‫شدهاند‪ .‬این نوع موج متناوب و با توجه به تقارن شکل موج تنها شامل هارمونیکهای فرد است‪.‬‬

‫موج ارهای‪ :‬این موج ترکیبی از موج مثلثی و موج مربعی است‪ .‬در بیشتر امواج ارهای‪ ،‬ولتاژ در یک‬
‫خط مستقیم افزایش مییابد تا به پیک خود برسد و سپس فوراً (یا تا جایی که ممکن است سریع) به‬
‫صفر میرسد و سریعاً تکرار میشود‪ .‬امواج ارهای کاربردهای جالبی دارند‪ .‬یکی از کاربردهای آنها مربوط‬
‫به نمایش ‪ CRT‬در اسیلوکوپ است‪ .‬در اینجا توضیح بسیار سادهای از نحوه کار ‪ CRT‬در اسیلوسکوپ ارائه‬
‫میشود‪ :‬یک پرتو الکترونی به طرف سطح شیشهای با پوشش ویژه شلیک میشود که وقتی الکترونها به‬
‫آن برخورد میکنند میدرخشد و از الکترومغناطیسها برای هدایت پرتو استفاده میکند‪.‬‬
‫الکترومغناطیسها در باال و پایین پرتو آن را به صورت عمودی و در سمت راست و سمت چپ پرتو آن را‬
‫به طور افقی هدایت میکنند‪ .‬برای ایجاد ‪ sweep‬از پرتوی الکترونی (از چپ به راست) موج ارهای به‬
‫الکترومغناطیسها در سمت چپ و راست پرتو اعمال میشود‪ .‬با افزایش ولتاژ‪ ،‬آهنربای الکتریکی میدان‬
‫مغناطیسی بسیار قویتری تولید میکند که پرتو را به سمت راست صفحه نمایش میکشد‪ .‬وقتی ولتاژ به‬
‫اوج خود میرسد و فوراً به صفر میرود‪ ،‬میدان مغناطیسی فرومیریزد و پرتو الکترونی به سمت چپ‬
‫صفحه نمایش بر میگردد‪ .‬مسئله تغییر نرخ ‪ sweep‬اسیلوسکوپ‪ ،‬مسئله تغییر فرکانس موج ارهای‬
‫اعمالشده به آهنرباهای افقی در ‪ CRT‬اسیلوسکوپ است‪.‬‬

‫موج سینوسی‬

‫‪۱۲۹‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫موج مربعی‬

‫موج مثلثی‬

‫موج ارهای‬

‫تنظیم اسیلوسکوپ‬

‫آیا می دانید که اولین کلماتی که انسان از سطح ماه بیان کرد چه بود؟ اگر حدس میزنید «این یک قدم‬
‫کوچک برای انسان است» اولین کلمات بودهاند حدستان درست نبوده‪ ،‬چون وقتی نیل آرمسترانگ این را‬
‫گفت او و باز آلدرین چندین ساعت روی ماه بودند‪ .‬اگر حدس میزنید «هوستون؛ آرامش اینجا برقرار‬
‫است‪ .‬عقاب فرود آمده» اولین کلمات بودند کمی نزدیک شدهاید اما نه کامالً‪ .‬برخالف باور عمومی‪ ،‬اولین‬
‫کلماتی که از سطح ماه بیان گشت توسط باز آلدرین و نیل آرمسترانگ گفته نشد‪ .‬اولین کلمات چنین‬
‫بودند‪« :‬توقف موتور‪ ACA .‬از گیره رها شد‪ .‬کنترل در حالت خودکار‪ ،‬هر دو خودکار‪ .‬دستور موتور اجرا‬
‫شد‪ ،‬خاموش‪ .‬بازوی موتور‪ ،‬خاموش‪ 4۱3 .‬داخل است»‬

‫‪۱3۰‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫این کلمات نه چندان جذاب و معنادار قبل از این که (نیل آرمسترانگ) بتواند اعالن تاریخی خود را بیان‬
‫کند توسط ‪ Buzz‬و برای تنظیم سریع برخی کنترلهای کلیدی جهت اطمینان از مرتب بودن اوضاع بیان‬
‫شد‪.‬‬

‫به همین ترتیب‪ ،‬قبل از اینکه شما اولین اندازهگیری شکل موج تاریخیتان را انجام دهید‪ ،‬باید ابتدا‬
‫تنظیمات برخی کنترلهای کلیدی بر روی اسیلوسکوپ را بررسی کنید تا مطمئن شوید که همه چیز به‬
‫خوبی کار میکند‪ .‬گامهای دقیقی که برای تنظیم اسیلوسکوپ نیاز دارید‪ ،‬بسته به نوع و مدل دقیق آن‬
‫متفاوت هستند‪ ،‬بنابراین حتما دفترچه راهنمای مربوطه را بخوانید‪ .‬اما گامهای کلی به شرح زیر هستند‪:‬‬

‫‪ .۱‬تمام کنترلهای روی اسیلوسکوپ را بررسی کرده و آنها را در موقعیتهای عادی قرار دهید‪.‬‬

‫در بیشتر اسیلوسکوپها‪ ،‬تمام زوایای چرخشی باید در مرکز قرار گیرند‪ ،‬تمام دکمههای فشاری باید‬
‫خاموش شوند و تمام سوئیچهای سرسرهای و سوییچهای پارویی باید باال روند‪.‬‬

‫‪ .۲‬اسیلوسکوپ را روشن کنید‪.‬‬

‫اگر اسیلوسکوپ قدیمی باشد یک تا دو دقیقه به آن زمان بدهید تا آماده شود‪.‬‬

‫‪ .3‬کنترل ‪ VOLTS/DIV‬را روی ‪ ۱‬تنظیم کنید‪.‬‬

‫این کار باعث میشود نوساننما در هر تقسیمبندی عمودی یک ولت را نمایش دهد‪ .‬بسته به سیگنالی که‬
‫مدنظر دارید ممکن است الزم باشد این تنظیمات را افزایش یا کاهش دهید‪ ،‬اما یک ولت نقطه شروع‬
‫خوبی است‪.‬‬

‫‪ .4‬کنترل ‪ TIME/DIV‬را روی ‪ ۱ ms‬تنظیم کنید‪.‬‬

‫این کنترل فاصله زمانی نشاندادهشده توسط هر بخش افقی روی صفحه نمایش را تعیین میکند‪ .‬سعی‬
‫کن این شاخص را روی کندترین حالت تنظیم نمایید‪( .‬در اسیلوسکوپ من‪ ،‬کمترین حد نیم ثانیه است‪،‬‬
‫بنابراین ‪ 5‬ثانیه طول میکشد تا نقطه از صفحه عبور کند) سپس‪ ،‬شاخص را در یک زمان یک دور‬
‫بچرخانید و سرعت نقطه را تا زمانی که یک خط ثابت شود‪ ،‬ببینید‪.‬‬

‫‪ .5‬کلید رهاکننده را روی حالت خودکار تنظیم کنید‪.‬‬

‫حالت خودکار اسیلوسکوپ را قـادر میسازد تـا اثر را بـر روی یـک نقطه راهاندازی مشترک در شکل موج‬

‫‪۱3۱‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫ثابت کند‪ .‬اگر کلید رهاکننده روی حالت خودکار تنظیم نشود‪ ،‬شکل موج ممکن است در طول صفحه‬
‫شناور گردد و دیدن آن مشکل شود‪.‬‬

‫‪ .6‬یک میله را به اتصالدهنده ورودی متصل کنید‪.‬‬

‫اگر اسیلوسکوپ بیش از یک اتصالدهنده ورودی داشت‪ ،‬میله را به رابط برچسب گذاری شده ‪ A‬متصل‬
‫کنید‪.‬‬

‫‪ .7‬انتهای میله را به پایانه کالیبراسیون اسیلوسکوپ متصل کنید‪.‬‬

‫این پایانه یک موج مربعی نمونه فراهم میکند که میتوانید از آن برای تنظیم نمایش دامنه استفاده کنید‪.‬‬
‫برخی از اسیلوسکوپها دو پایانه کالیبراسیون دارند که با برچسب ‪ ۰.۲‬ولت و ‪ ۲‬ولت مشخص شدهاند‪ .‬اگر‬
‫چنین اسیلوسکوپی داشتید میله را با پایانه ‪ ۲‬ولتی تماس دهید‪.‬‬

‫برای درجهبندی‪ ،‬بهتر است از یک میله آزمایش گیره سوسماری استفاده کنید‪ .‬اگر میله آزمایش به جای‬
‫گیره سوسماری دارای نوک نقطهای باشد‪ ،‬معمو ًال میتوانید نوک را از سوراخ کوچک در انتهای پایانه‬
‫کالیبراسیون عبور دهید تا میله را در جای خود نگه دارید‪ .‬اتصال سرنخ زمین میله آزمایش برای درجهبندی‬
‫ضروری نیست‪.‬‬

‫‪ .8‬در صورت لزوم‪ ،‬کنترل ‪ TIME/DIV‬و ‪ VOLTS/DIV‬را طوری تنظیم کنید که موج مربعی به خوبی در‬
‫صفحه نمایش قرار گیرد‪ .‬برای مثال شکل زیر را مشاهده کنید‪.‬‬

‫‪ .۹‬در صورت لزوم‪ ،‬کنترل ‪ Y - POS‬را طوری تنظیم کنید که طرح عمودی را در مرکز قرار دهید‪.‬‬

‫‪ .۱۰‬در صورت لزوم‪ ،‬کنترل ‪ X - POS‬را طوری تنظیم کنید که طرح افقی را در مرکز قرار دهید‪.‬‬

‫‪ .۱۱‬در صورت لزوم‪ ،‬تراکم و تمرکز را طوری تنظیم کنید که مسیری واضح به دست آورید‪.‬‬

‫‪۱3۲‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫‪ .۱۲‬تبریک!‬

‫اکنون آماده هستید تا شروع به مشاهده اشکال موج سیگنالهای الکترونیکی واقعی کنید‪.‬‬

‫◀به یاد داشته باشید که کنترلهای هر اسیلوسکوپ بسته به مدل منحصر به فرد هستند‪ .‬مطمئن شوید‬
‫دفترچه راهنمای اسیلوسکوپ را بخوانید تا ببینید آیا دستورالعملهای تنظیمات و یا کالیبراسیون دیگری‬
‫وجود دارند که باید پیش از بررسی سیگنالهای واقعی در اسیلوسکوپ خود از آنها پیروی کنید یا نه‪.‬‬

‫نمایش سیگنالها‬

‫روش اصلی برای تست مدار دارای اسیلوسکوپ این است که اتصال زمین سرنخ آزمایشی اسیلوسکوپ را‬
‫به نقطۀ زمینی در مدار متصل کرده و سپس نوک میله را با نقطهای در مدار که میخواهید تست کنید‬
‫تماس دهید‪.‬‬

‫به عنوان مثال‪ ،‬اگر میخواهید مطمئن شوید که خروجی یک مدار مجتمع در حال ساطع کردن یک موج‬
‫مربعی است‪ ،‬با میله اسیلوسکوپ را با پین تماس داده و به صفحه نمایش نگاه کنید‪ .‬توجه داشته باشید‬
‫که ممکن است الزم باشد تنظیمات ‪ VOLTS / DIV‬و ‪ TIME/DIV‬را بر روی دامنه تنظیم کنید تا به وضوح‬
‫شکل موج را ببینید‪ .‬اما زمانی که این تنظیمات را به درستی اعمال کردید‪ ،‬باید قادر به تجسم موج مربعی‬
‫باشید‪ .‬اگر موج مربعی ظاهر نشود‪ ،‬احتماالً مدار دارای مشکل است‪.‬‬

‫◀هرگز میله اسیلوسکوپ را به طور مستقیم به خروجی الکتریکی متصل نکنید (اگر میخواهید ولتاژ‬
‫خروجی را اندازهگیری کنید‪ ،‬فقط از مالتی متر معمولی استفاده کنید‪).‬‬

‫بندهای بعدی ایدههایی را برای مشاهده انواع مختلف شکل موج با اسیلوسکوپ ارائه میدهند‪:‬‬

‫برای مشاهده شکل موج ‪ DC‬ساده‪ ،‬سعی کنید اسیلوسکوپ را به یک باتری ‪ ۱.5‬ولت مانند ‪ AA‬یا‬
‫‪ AAA‬متصل کنید‪ .‬کنترل ‪ VOLTS / DIV‬را روی ‪ ۲‬ولت قرار داده و سپس رابط زمین میله را با پایانه‬
‫منفی باتری و نوک میله را با پایانه مثبت تماس دهید‪ .‬صفحه نمایش حاصل باید یک خط مستقیم ساده‬
‫بین بخش دوم و سوم عمودی باالی خط مرکزی باشد (درصورت خاموشی یا ضعیف بودن باتری‪ ،‬این خط‬
‫ممکن است پایینتر باشد)‪.‬‬

‫اگر میخواهید موج سینوسی ‪ 6۰ Hz‬موجود در یک خروجی الکتریکی را ببینید‪ ،‬منبع تغذیه دوشاخه‬
‫ای (که معمو ًال آن را ‪ wart‬دیوار مینامند) را پیدا کنید که جریان متناوب با ولتاژ پایین تولید میکند‪.‬‬

‫‪۱33‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫‪ wart‬را به خروجی الکتریکی متصل کنید و سپس میله اسیلوسکوپ را به دوشاخه ولتاژ‪-‬پایین متصل‬
‫کنید‪ .‬کنترلهای ‪ VOLTS/DIV‬و ‪ TIME/DIV‬را تا زمانی که بتوانید موج سینوسی را ببینید تنظیم کنید‪.‬‬

‫اگر میخواهید ببینید شکل موج صدا چگونه است‪ ،‬یک کابل صوتی کوتاه یکهشتم اینچی پیدا کنید‬
‫و یک سر آن را در جک گوشی هر دستگاه صوتی مثل رادیو یا آی پد قرار دهید‪ .‬سپس‪ ،‬پایه پروب را به‬
‫دسته دوشاخه در انتهای آزاد کابل صوتی متصل کنید و نوک میله را با نوک دوشاخه صوتی تماس دهید‪،‬‬
‫همانطور که در شکل زیر نشانداده شدهاست‪.‬‬

‫بعد از تنظیم با کنترلهای ‪ VOLTS/DIV‬و ‪ ،TIME/DIV‬باید نمایشی از شکل موج نامنظم را ببینید که‬
‫نوعی از سیگنالهای صوتی است‪.‬‬

‫◀کنترلهای ‪ VOLTS/DIV‬و ‪TIME/DIV‬‬

‫‪ .۱‬کنترل‪ :TIME/DIV‬این کنترل دارای ضرایبی بر حسب ثانیه‪ ،‬میلی ثانیه و میکروثانیه است و این ضرایب‬
‫نشان دهنده این هستند که چقدر زمان الزم است تا اشعه در راستای افقی به اندازه یک خانه جا به جا‬
‫شود‪ .‬مثالً اگر ضریب ‪ TIME/DIV‬برابر با ‪ ۰.۲‬میلی ثانیه باشد این یعنی در چنین حالتی برای اینکه اشعه‬
‫در راستای افقی به اندازه یک خانه جا به جا شود ‪ ۰.۲‬میلی ثانیه یا ‪ ۲۰۰‬میکروثانیه زمان الزم است‪.‬‬

‫‪ .۲‬کنترل ‪ :VOLTS/DIV‬این کنترل نیز همانند ‪ TIME/DIV‬دارای ضرایبی است که این ضرایب بر حسب‬
‫ولت و میلی ولت می باشند و هر ضریب بیان کننده این است که هر خانه در راستای عمودی چند ولت‬
‫می باشد‪ .‬این کنترل برای اندازه گیری دامنه ولتاژ به کار می رود‪ .‬با تغییر ‪ ،TIME/DIV‬شکل موج در‬
‫راستای عمودی باز و جمع می شود‪ .‬اگر ضریب کلید ‪ VOLTS /DIV‬کانال ‪ ۲‬برابر با ‪ ۰.5‬ولت باشد‪ ،‬این‬
‫امر نشان میدهد که به ازای انتخاب کانال ‪ ،۲‬در صفحه نمایش اسیلوسکوپ هر خانه در راستای عمودی‬
‫برابر با ‪ ۰.5‬ولت می باشد‪.‬‬

‫‪۱34‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫________________________________________________________________________________‬

‫در فصلهای قبل با مفاهیم اساسی الکتریسیته آشنا شده و به نگرشی کلی درباره ابزارها و مهارتهایی‬
‫که برای شروع کار با الکترونیک نیاز داشتید دست یافتید‪ .‬حاال که میدانید برق چیست و برای خرید‬
‫برخی از ابزارهای پایه (مانند انبردست‪ ،‬هویه و مالتی متر) مشکلی ندارید وقت آن رسیده که نحوه کار‬
‫مدارهای الکترونیکی را بیاموزید‪ .‬این فصل به بررسی مفاهیم اصلی مدار میپردازد‪ .‬مدارهایی که در این‬
‫مطرح شدهاند بسیار ساده هستند و شامل هیچ چیزی به جز باتری‪ ،‬سیمهای حامل جریان‪ ،‬المپهای‬
‫مصرفکننده برق و همچنین سوئیچها نیستند‪ .‬اگرچه مدارهای ارائهشده در اینجا ساده هستند‪ ،‬اما مقدمه‬
‫خوبی برای مدارهای پیچیدهتر هستند‪.‬‬

‫مدار چیست؟‬

‫مدار یک مسیر کامل از رساناها است که جریان میتواند از طریق آن عبور کند‪ .‬مدارها مسیری را برای‬
‫جریان فراهم میکنند؛ این مسیر باید در یک نقطه شروع و پایان یابد‪ .‬به عبارت دیگر‪ ،‬مدار باید حلقه‬
‫تشکیل دهد‪ .‬برای مثال‪ ،‬شکل زیر مدار سادهای را نشان میدهد که شامل دو جزء است‪ :‬یک باتری و یک‬
‫المپ‪ .‬مدار اجازه میدهد جریان از باتری به المپ رفته و سپس به باتری برگردد؛ در نتیجه مدار حلقه‬
‫کاملی را شکل میدهد‪.‬‬

‫المپ‬

‫البته‪ ،‬مدارها میتوانند پیچیدهتر باشند‪ .‬با این حال‪ ،‬تمام آنها را میتوان به سه عنصر اصلی تقسیم کرد‪:‬‬

‫منبع ولتاژ‪ :‬یک منبع ولتاژ باعث جریان میشود‪ .‬در شکل باال منبع ولتاژ باتری است‪.‬‬

‫مصرفکننده‪ :‬مصرفکننده از توان تغذیه میکند‪ .‬این‪ ،‬روش کار واقعی انجامشده توسط مدار را نشان‬
‫میدهد‪ .‬بدون مصرفکننده‪ ،‬مدار بیهوده خواهد بود‪ .‬در شکل باال مصرفکننده المپ است‪ .‬در مدارهای‬
‫پیچیده‪ ،‬مصرفکننده ترکیبی از اجزائی مانند مقاومتها‪ ،‬خازنها‪ ،‬ترانزیستورها و غیره است‪.‬‬

‫‪۱35‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫مسیر رسانا‪ :‬مسیر رسانا مسیری را فراهم میکند که جریان از طریق آن برقرار میشود‪ .‬این مسیر از‬
‫منبع ولتاژ آغاز میشود‪ ،‬در مصرفکننده پیش میرود و سپس به منبع ولتاژ باز میگردد‪ .‬مسیر رسانا باید‬
‫حلقهای از سمت منفی منبع ولتاژ به سمت مثبت منبع ولتاژ تشکیل دهد‪ .‬در شکل‪ ،‬دو خطی که بین‬
‫باتری و المپ حرکت میکنند نشاندهنده مسیر رسانا هستند‪ .‬مسیر رسانا میتواند در یک مدار پیچیده‬
‫بغرنج باشد‪ ،‬اما هنوز باید حلقهای از سمت منفی منبع ولتاژ به سمت مثبت تشکیل دهد‪ .‬در بندهای زیر‬
‫چند نکته جالب دیگر توضیح داده میشود که باید در زمان تأمل درباره ماهیت مدارهای پایه به خاطر‬
‫داشته باشید‪:‬‬

‫هنگامی که مدار کامل میشود و حلقهای را تشکیل میدهد که به جریان اجازه برقرار شدن میدهد‪،‬‬
‫آن را «مدار بسته» مینامند‪ .‬اگر هر قسمت از مدار قطع یا مختل شود و حلقه تشکیل نشود‪ ،‬جریان‬
‫نمیتواند برقرار گردد‪ .‬در این حالت‪« ،‬مدار باز» خواهیم داشت‪.‬‬

‫«مدار باز» یک جور استعمال کلمات مرکب ضد و نقیض است‪ .‬هر چه باشد‪ ،‬اجزا باید مسیر کاملی را‬
‫تشکیل دهند تا مدار ایجاد گردد؛ اگر مسیر باز باشد که دیگر آنچه ساختهایم مدار نیست‪ .‬بنابراین‪ ،‬مدار‬
‫باز اغلب برای توصیف مداری استفاده میشود که ساخت آن شکست خورده است‪ ،‬چه به صورت عمدی‬
‫(با استفاده از یک کلید) و یا با کمی خطا‪ ،‬مانند یک اتصال شل و یا یک جزء آسیبدیده‪.‬‬

‫مدار کوتاه به مداری اشاره دارد که مصرفکننده ندارد‪ .‬برای مثال‪ ،‬شکل زیر یک مدار کوتاه را نشان‬
‫میدهد؛ المپ به مدار متصل است اما بین پایانه منفی باتری و پایانه مثبت آن نیز ارتباط مستقیمی وجود‬
‫دارد‪.‬‬

‫المپ‬

‫جریان در مدار کوتاه میتواند به طور خطرناکی در سطوح باال برقرار گردد‪ .‬مدارهای کوتاه میتوانند به‬
‫قطعات الکترونیکی آسیب بزنند‪ ،‬باعث انفجار باتری و یا آتشسوزی شوند‪.‬‬

‫‪۱36‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫مدار کوتاه نشاندادهشده در شکل نکتهای مهم را در مورد مدارهای الکتریکی نشان میدهد‪ :‬این امکان‬
‫وجود دارد که یک مدار دارای چندین مسیر برای جریان باشد‪ .‬در شکل جریان میتواند از طریق المپ و‬
‫همچنین از طریق مسیری که دو پایانه باتری را به طور مستقیم به هم متصل میکند‪ ،‬برقرار گردد‪.‬‬

‫جریان در هر جایی که بتواند برقرار میشود‪ .‬اگر مدار شما دو مسیر دارد که جریان میتواند از آنها عبور‬
‫کند‪ ،‬جریان یکی را بر ترجیح نمیدهد؛ بلکه هر دو را انتخاب میکند‪ .‬با این حال‪ ،‬همه مسیرها یکسان‬
‫نیستند‪ ،‬بنابراین جریان در تمام مسیرها به طور مساوی برقرار نیست‪ .‬در مدار نشاندادهشده در شکل‪،‬‬
‫جریان بسیار سادهتر از جریان عبوری از المپ در مدار کوتاه برقرار میگردد و المپ نمیتابد زیرا تقریباً‬
‫تمام جریان المپ را به نفع مسیر آسانتر در مدار کوتاه دور میزند‪ .‬اگر چه مقدار کمی از جریان در المپ‬
‫برقرار میگردد ولی جریان عبوری از المپ برای روشن نگه داشتن قابل مالحظه آن‪ ،‬کافی نخواهد بود‪.‬‬
‫برای تعیین میزان جریان در یک مسیر مشخص‪ ،‬از یک فرمول ریاضی استفاده میکنند که در فصل ‪۲‬‬
‫توضیح داده شد‪ .‬با این حال‪ ،‬وقتی یکی از مسیرهای موجود یک مدار کوتاه است‪ ،‬نیازی نیست به فرمول‬
‫رجوع کنید چون تقریب ًا تمام جریان در مدار کوتاه جاری خواهد شد‪.‬‬

‫◀میتوانید جریان الکتریکی را در مدار از سمت مثبت منبع ولتاژ به سمت منفی آن تصور کنید زیرا‬
‫معموالً هنگام مطالعه جریان‪ ،‬مدار را اینگونه تجسم مینمایید‪ .‬برای مثال‪ ،‬در شکل زیر‪ ،‬میتوانید جریان‬
‫را در جهت عقربههای ساعت در نظر بگیرید‪ ،‬از پایانه مثبت باتری شروع کنید‪ ،‬از مسیر سمت چپ نمودار‬
‫به المپ در باالی نمودار‪ ،‬از المپ و سپس از مسیر سمت راست نمودار عبور کرده و در نهایت به پایانه‬
‫منفی باتری برگردید‪.‬‬

‫المپ‬

‫همانطور که در فصل ‪ ۲‬دیدید‪ ،‬این روش تفکر در مورد جریان برقرار شده‪« ،‬جریان قراردادی» نامیده‬
‫میشود‪ .‬در دنیای واقعی بار الکتریکی ‪ -‬و الکترونها ‪ -‬در مدار از سمت منفی منبع ولتاژ به سمت مثبت‬
‫منبع آن جریان مییابند‪.‬‬

‫‪۱37‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫استفاده از باتریها‬

‫سادهترین راه برای تامین منبع ولتاژ برای مدار استفاده از باتری است‪ .‬راههای زیادی برای تامین ولتاژ‬
‫وجود دارد‪ ،‬از جمله استفاده از آداپتورهای ‪( AC‬که میتوانید به دیوار وصلشان کنید) و سلولهای‬
‫خورشیدی (که نور خورشید را به ولتاژ تبدیل میکنند)‪ .‬با این حال‪ ،‬باتریها عملیترین منبع ولتاژ برای‬
‫بیشتر مدارهاییاند که در این کتاب مورد بحث میباشند‪ .‬باتری وسیلهای است که انرژی شیمیایی را به‬
‫انرژی الکتریکی (به شکل ولتاژ) تبدیل میکند که به نوبه خود میتواند باعث برقراری جریان شود‪ .‬باتری‬
‫با فرو بردن دو صفحه ساختهشده از فلزات مختلف در محلول شیمیایی ویژهای به نام الکترولیت کار‬
‫میکند‪ .‬فلزات با الکترولیت واکنش میدهند تا جریانی از بار را تولید کنند که در صفحه منفی (به نام‬
‫آند) انباشته میشود‪ .‬صفحه مثبت که کاتد نامیده میشود از بارها بینصیب میماند‪ .‬در نتیجه‪ ،‬بین دو‬
‫صفحه ولتاژ شکل میگیرد‪ .‬این صفحات به پایانههای خارجیای متصلاند که میتوانید مدارتان را برای‬
‫ایجاد جریان به آنها وصل نمایید‪ .‬شکل زیر نموداری ساده از نحوه کار باتری را نشان میدهد‪ .‬کاسه پر‬
‫شده با نوعی ماده شیمیایی و آند و کاتد ساختهشده از نوعی فلز باتری را تشکیل میدهند‪.‬‬

‫کاتد‬ ‫آند‬

‫محلول‬
‫الکترولیت‬

‫◀از لحاظ فنی‪ ،‬شکل باال یک سلول (‪ )cell‬را نشان میدهد‪ ،‬نه یک باتری‪ .‬باتری ترکیبی از دو یا چند‬
‫سلول است‪.‬‬

‫باتریها در شکلها و اندازههای مختلف وجود دارند‪ ،‬اما در راستای اهداف این کتاب‪ ،‬تنها به چند نوع‬
‫باتری استاندارد نیاز دارید‪ ،‬که همه آنها در هر فروشگاه معتبری وجود دارند‪ .‬شکلی که در ادامه آمده‬
‫رایجترین اندازههای موجود را نشان میدهد‪ .‬باتریهای استوانهای در چهار اندازه استاندارد موجودند‪:‬‬
‫‪ C ،AA ،AAA‬و ‪ .D‬این باتریها هر کدام ‪ ۱.5‬ولت تامین میکنند‪ .‬تنها تفاوت بین باتریهای کوچکتر و‬

‫‪۱38‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫بزرگتر این است که باتریهای بزرگتر میتوانند جریان بیشتری ایجاد کنند‪ .‬از لحاظ فنی ‪C ،AA ،AAA‬‬
‫و ‪ D‬سلولهای منفرد هستند ‪ -‬سلولهای منفرد‪ ،‬نه باتری‪ .‬کاتد‪ ،‬یا پایانه مثبت‪ ،‬در باتری استوانهای‪،‬‬
‫انتهای دارای برآمدگی فلزی است‪ .‬انتهای تخت فلزی آند یا پایانه منفی است‪.‬‬

‫باتری مستطیلی شکل باال ‪ ۹‬ولتی است و واقع ًا یک باتری است زیرا جعبه مستطیلی کوچکی که میبینید‬
‫در واقع شامل شش سلول کوچک است که هر کدام تقریباً نصف اندازه سلول ‪ AAA‬هستند‪ ۱.5 .‬ولت تولید‬
‫شده توسط هر یک از این سلولهای کوچک با هم ترکیب میشوند تا در مجموع ‪ ۹‬ولت تولید کنند‪ .‬اینها‬
‫چند نکته دیگر هستند که باید در مورد باتری بدانید‪:‬‬

‫عالوه بر باتریهای ‪ D ،C ،AA ،AAA‬و ‪ ،۹V‬اندازههای بسیار دیگری از باتریها وجود دارند‪ .‬بیشتر این‬
‫باتریها برای کاربردهای خاص‪ ،‬مانند دوربینهای دیجیتال‪ ،‬سمعکها‪ ،‬لپتاپها و غیره طراحی شدهاند‪.‬‬

‫تمام باتریها حاوی مواد شیمیایی هستند که برای شما و محیطزیست سمیاند‪ .‬با آنها با دقت رفتار‬
‫کنید و آنها را طبق قوانین محلی خود به درستی از بین ببرید‪ .‬این طور نباشد که فقط در سطل زباله‬
‫پرتشان کنید‪.‬‬

‫میتوانید (و باید) از مالتی متر برای اندازهگیری ولتاژ تولید شده توسط باتریها استفاده کنید‪ .‬چند کنتور‬
‫را در محدوده ولتاژ ‪ DC‬مناسب تنظیم کنید (مانند ‪ ۲۰‬ولت)‪ .‬سپس‪ ،‬سرنخ قرمز را با پایانه مثبت و سرنخ‬
‫سیاه را با پایانه منفی تماس دهید‪ .‬مالتیمتر تفاوت ولتاژ بین پایانههای منفی و مثبت را نشان خواهد داد‪.‬‬
‫این عدد باید برای باتریهای استوانهای (‪ )D ،C ،AA ،AAA‬حدود ‪ ۱/5‬ولت و برای باتری ‪ ۹V‬حدود ‪۹V‬‬
‫باشد‪.‬‬

‫باتریهای دارای قابلیت شارژ مجدد گرانتر از بقیه هستند اما بیشتر دوام میآورند‪.‬‬

‫اصطالح فنی برای سلولی که قابل شارژ مجدد نیست‪« ،‬سلول اولیه» است‪ .‬سلول قابل شارژ «سلول ثانویه»‬

‫‪۱3۹‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫نامیده میشود‪ .‬با این حال‪ ،‬اگر وارد هر مغازهای که باتری میفروشد شوید و به فروشنده بگویید «سلول‬
‫ال نمیفهمد دارید درباره چه صحبت میکنید‪.‬‬
‫ثانویه» میخواهم حسابی شوکه میشود و اص ً‬

‫سادهترین راه برای استفاده از باتری در مدار الکترونیکی استفاده از نگهدارنده باتری است‪ ،‬که یک ابزار‬
‫پالستیکی کوچک بوده و برای نگهداری یک یا چند باتری طراحی شدهاست‪.‬‬

‫شاید تعجب کنید چرا سلولهای ‪ C ،AA ،AAA‬و ‪ D‬را میفروشند اما ‪ A‬یا ‪ B‬را نه! باتریهای سلول ‪A‬‬
‫و سلول ‪ B‬وجود خارجی دارند اما چون اندازه آنها برای دستگاههای الکترونیکی مشتریان مناسب‬
‫نمیباشد در خردهفروشیها به آسانی در دسترس نیستند‪.‬‬

‫ساخت مدار المپ‬

‫این پروژه نشان میدهد چگونه مداری ساده بسازید که از باتری برای روشن کردن المپ استفاده کند‪.‬‬
‫اگرچه این مدار بسیار ساده است‪ ،‬اما به نشان دادن اصول پایهای که تاکنون توضیح دادهام کمک میکند‪.‬‬
‫شکل زیر مدار مونتاژ شده را نشان میدهد‪.‬‬

‫برای مونتاژ و تست مدار به یک پیچگوشتی سر‪-‬فیلیپس کوچک و یک مالتی متر نیاز دارید‪ .‬اجزاء الزم‪:‬‬

‫دو باتری ‪ ،AA‬نگهدارنده باتری (یکی)‪ ،‬نگهدارنده المپ (یکی)‪ ،‬المپ چراغقوه ‪ ۲.33‬ولتی (یکی)‬

‫مراحل‪:‬‬

‫‪ .۱‬سرنخ قرمز نگهدارنده باتری را به یکی از پایانههای پیچ موجود روی نگهدارنده المپ وصل کنید‪.‬‬

‫پایانه پیچ را کمی شل کنید تا شکافی زیر آن ایجاد شود‪ .‬سپس انتهای آزاد سرنخ قرمز را به شکل قالب‬
‫خم کنید (میتوانید این کار را به راحتی با پیچیدن سیم دور نوک آچار پیچگوشتی انجام دهید)‪ .‬انتهای‬
‫آزاد سیم را زیر پایانه پیچ قرار دهید و سپس پیچ را محکم کنید تا سیم محکم شود‪.‬‬

‫‪ .۲‬سرنخ سیاه را به پایانه دیگر نگهدارنده المپ وصل کنید‪.‬‬

‫‪۱4۰‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫‪ .3‬المپ را در نگهدارنده المپ قرار دهید‪.‬‬

‫‪ .4‬باتری را در نگهدارنده باتری جاگذاری کنید‪.‬‬

‫المپ باید روشن شود‪.‬‬

‫‪ .5‬محدوده مالتی متر را تا پایینترین ولتاژ ‪ DC‬که حداقل ‪ 3‬ولت اندازهگیری خواهد شد‪ ،‬تنظیم کنید‪.‬‬
‫کنتور من یک محدوده ‪ 5 DC‬ولتی دارد‪ ،‬بنابراین از آن استفاده کردم‪.‬‬

‫‪ .6‬سرنخ قرمز مالتی متر را با آن پایانه نگهدارنده المپ که سرنخ قرمز نگهدارنده باتری بدان وصل میشود‬
‫و سرنخ سیاه مالتی متر را با پایانه دیگر تماس دهید‪.‬‬

‫کنتور باید حدود ‪ 3‬ولت را نشان دهد‪.‬‬

‫‪ .7‬سرنخ قرمز باتری را از نگهدارنده المپ جدا کنید‪.‬‬

‫این کار مدار را مختل کرده و المپ را خاموش میکند‪.‬‬

‫‪ .8‬شاخص مالتیمتر را روی بیشترین میلیآمپر ‪ DC‬تنظیم کنید‪.‬‬

‫در مالتیمتر من بیشترین حد ‪ ۱۰۰۰‬میلیآمپر ‪ DC‬است‪.‬‬

‫‪ . ۹‬انتهای آزاد سرنخ قرمز باتری را با نوک سرنخ قرمز مالتی متر و نوک سرنخ سیاه مالتی متر را با پایانه‬
‫جدا شده روی نگهدارنده المپ تماس دهید‪.‬‬

‫کنتور باید تقریبا ‪ ۲5۰‬میلیآمپر را نشان دهد‪ .‬اگر بزرگترین دامنه ‪ DC mA‬در مالتی مترتان کمتر از‬
‫‪ ۲5۰ mA‬باشد‪ ،‬ممکن است خوانش دقیقی نداشته باشید‪ .‬با این حال‪ ،‬باید نشان دهید که جریان از‬
‫حداکثر محدوده بیشتر است‪.‬‬

‫وقتی جریان را آزمایش میکنید‪ ،‬المپ دوباره روشن میشود چون کنتور مدار را کامل میکند‪.‬‬

‫کار با کلیدها‬

‫کلیدها بخش مهمی از اکثر مدارهای الکترونیکی هستند‪ .‬در سادهترین حالت‪ ،‬بیشتر مدارها دارای یک‬
‫کلید روشن ‪ /‬خاموشاند‪ .‬عالوه بر کلید روشن ‪ /‬خاموش‪ ،‬بسیاری از مدارها حاوی کلیدهای اضافی هستند‬
‫کـه نحوه کـار مدار و یا فعال کردن ویژگیهای مختلف آن را کنترل میکنند‪ .‬کلیدها دستگاههای مکانیکی‬

‫‪۱4۱‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫با دو یا چند سرنخ یا پایانه (که به صورت داخلی به سطوح فلزیای که یک نفر میتواند آنها را باز یا‬
‫بسته کند متصل میشوند)‪ ،‬هستند‪ .‬وقتی سطوح با هم باشند‪ ،‬کلید بسته میشود و جریان برقرار میگردد‪.‬‬
‫هنگامی که سطوح از هم جدا میشوند‪ ،‬کلید باز است و جریان میتواند برقرار گردد‪ .‬بخشهای بعدی دو‬
‫روش برای دستهبندی کلیدها را شرح میدهند (براساس روشی که برای کار با کلید و اتصاالت ایجاد شده‬
‫توسط آن استفاده میشود)‪.‬‬

‫◀یک راه برای دستهبندی کلیدها‪ ،‬انجام این کار براساس حرکت فرد برای باز یا بسته کردن سطوح است‪.‬‬
‫شکل زیر بسیاری از طرحهای مختلف کلید را نشان میدهد‪.‬‬

‫رایجترین کلیدها عبارتاند از‪:‬‬

‫کلید اسالیدی‪ :‬کلید اسالیدی یک دستگیره دارد که میتوانید آن را به عقب و جلو بلغزانید تا سطوح را‬
‫باز یا بسته کنید‪.‬‬

‫کلید ضامن‪ :‬این کلید دارای اهرمی است که برای باز یا بسته کردن سطوح آن را باال یا پایین میبرید‪.‬‬
‫کلیدهای برق خانگی نمونههایی رایج از کلیدهای ضامن هستند‪.‬‬

‫کلید چرخشی‪ :‬این کلید گیرهای دارد که برای باز و بسته کردن سطوح میچرخد‪ .‬کلید موجود در پایه‬
‫بسیاری از المپهای رومیزی نمونهای از کلید چرخشی است‪.‬‬

‫کلید راکر‪ :‬کلید راکر حرکتی چرخشی دارد‪ .‬یک طرف کلید را فشار میدهید تا سطوح بسته شوند و طرف‬
‫دیگر را فشار میدهید تا باز گردند‪.‬‬

‫کلید چاقویی‪ :‬کلید چاقویی نوعی کلید است که ایگور در فیلم فرانکشتاین استفاده میکند تا به این جانور‬
‫جان دوباره ببخشد‪ .‬در کلید چاقویی‪ ،‬سطوح در معرض دید قرار دارند‪.‬‬

‫کلید دکمه فشاری‪ :‬این کلید دستگیرهای دارد که برای باز یا بسته کردن سطوح فشار داده میشود‪ .‬در‬
‫برخی موارد کلید را یکبار فشار میدهید تا سطوح باز شوند و سپس دوباره فشار میدهید تا سطوح بسته‬

‫‪۱4۲‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫گردند‪ .‬به عبارت دیگر‪ ،‬هر بار که کلید را فشار میدهید‪ ،‬سطوح به صورت متناوب باز و بسته میشوند‪.‬‬
‫کلیدهای دکمه فشاری دیگر کلیدهای تماس لحظهای هستند‪ ،‬که در آن تماسها تنها زمانی از حالت‬
‫پیشفرض تغییر میکنند که دکمه فشار داده شده و پایین نگهداشته میشود‪ .‬دو نوع کلید تماس لحظهای‬
‫عبارتند از‪:‬‬

‫بازشوی معمولی (‪ :)NO‬در این نوع‪ ،‬حالت پیشفرض سطوح «باز» است و فشردن دکمه سبب بستهشدن‬
‫سطوح میگردد‪ .‬وقتی دکمه را رها سطوح باز میشوند‪ .‬بنابراین جریان تنها زمانی جاری میشود که دکمه‬
‫را فشار داده و نگه دارید‪.‬‬

‫بستهشوی معمولی (‪ :)NC‬در این نوع‪ ،‬حالت پیشفرض سطوح «بسته» است و دکمه را فشار دهید سطوح‬
‫باز میشوند و جریان برقرار نمیگردد‪ .‬وقتی دکمه را رها میکنید‪ ،‬سطوح دوباره بسته میشوند و جریان‬
‫از سر گرفته میشود‪.‬‬

‫◀راه دیگر طبقهبندی سوییچها‪ ،‬اتصاالت آنها است‪ .‬دو عامل مهم که مشخص میکنند یک کلید چه‬
‫نوع اتصاالتی ایجاد میکند عبارتند از‪:‬‬

‫قطبها‪ :‬قطب به تعداد مدارهای جداگانهای اشاره دارد که کلید کنترل میکند‪ .‬یک کلید تک قطبی تنها‬
‫یک مدار را کنترل میکند‪ .‬یک کلید دو قطبی دو مدار جداگانه را کنترل میکند‪ .‬یک کلید دو قطبی‬
‫مانند دو کلید تک قطبی مجزا است که به طور مکانیکی با یک اهرم یا دکمه کار میکنند‪.‬‬

‫‪throw‬ها‪ :‬تعداد ‪throw‬ها نشاندهنده این است که هر قطب کلید میتواند ورودی خود را به چند اتصال‬
‫خروجی مختلف متصل کند‪ .‬شکلی که در ادامه آمده دو نوع متداول را نشان میدهد‪ :‬دارای یک ‪throw‬‬
‫و دارای دو ‪.throw‬‬

‫سوئیچ دارای یک ‪ throw‬کلید روشن ‪ /‬خاموش سادهای است که دو پایانه را به هم متصل یا از هم‬
‫جدا میکند‪ .‬هنگامی که کلید بسته میشود دو پایانه به هم متصل میشوند و جریان بین آنها برقرار‬
‫میگردد‪ .‬وقتی کلید باز میشود پایانهها متصل نیستند بنابراین جریان برقرار نمیشود‪.‬‬

‫کلید دارای دو ‪ throw‬یک پایانه ورودی را به یکی از دو پایانههای خروجی متصل میکند‪ .‬بنابراین‪،‬‬
‫سوئیچ دو قطبی سه پایانه دارد‪ .‬یکی از این پایانهها «پایانه مشترک» نامیده میشود‪ .‬دو پایانه دیگر اغلب‬
‫با ‪ A‬و ‪ B‬تعیین میشوند‪ .‬وقتی که کلید در موقعیت یک قرار دارد پایانه مشترک متصل به پایانه ‪ A‬است‬
‫لذا جریان از پایانه مشترک به پایانه ‪ A‬برقرار میگردد اما هیچ جریانی به پایانه ‪ B‬شارش نمییابد‪ .‬هنگامی‬
‫‪۱43‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫که کلید در موقعیت دیگر خود قرار میگیرد‪ ،‬اتصاالت پایانه برعکس میشوند‪ :‬جریان از پایانه معمولی به‬
‫پایانه ‪ B‬برقرار میگردد‪ ،‬اما هیچ جریانی در ترمینال ‪ A‬برقرار نمیشود‪.‬‬

‫باز‬ ‫بسته‬

‫جریان برقرار نمیگردد‬ ‫جریان برقرار میگردد‬

‫دارای یک ‪throw‬‬

‫مشترک‬ ‫مشترک‬

‫جریان از طریق پایانه‬ ‫جریان از طریق پایانه‬

‫‪ A‬برقرار میشود‬ ‫‪ B‬برقرار میشود‬
‫دارای دو ‪throw‬‬

‫کلیدها هم از لحاظ تعداد قطبها و هم از نظر ‪throw‬ها متفاوت هستند‪ .‬از لحاظ نظری‪ ،‬هر تعداد قطب‬
‫و هر تعداد ‪ throw‬ممکن است‪ .‬با این حال‪ ،‬بیشتر کلیدها یک یا دو قطب و یک یا دو ‪ throw‬دارند‪ .‬این‬
‫امر منجر به چهار ترکیب مشترک میشود که آنها را در شکل فوق مشاهده میکنید‪ .‬نمادهای به کار‬
‫رفته در نمودارهای شماتیک برای هر یک از این کلیدها را در زیر میبینید‪:‬‬

‫تکقطبی‪ ،‬دارای یک ‪ :)SPST( throw‬کلید روشن ‪ /‬خاموش پایه که مدار را روشن یا خاموش میکند‪.‬‬
‫یک کلید ‪ SPST‬دو پایانه دارد‪ :‬یکی برای ورودی و دیگری برای خروجی‪.‬‬

‫تکقطبی‪ ،‬دارای دو ‪ :)SPDT( throw‬کلید ‪ SPDT‬مدار ورودی را به یکی از دو مدار خروجی هدایت میکند‪.‬‬
‫این نوع کلید گاهی اوقات کلید ‪ A / B‬نامیده میشود زیرا به شما این امکان را میدهد که بین دو مدار ‪A‬‬
‫و ‪ B‬یکی را انتخاب کنید‪ .‬کلید ‪ SPDT‬سه پایانه دارد‪ :‬یکی برای ورودی و دیگری برای خروجیهای ‪ A‬و‬
‫‪.B‬‬

‫‪۱44‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫دو قطبی‪ ،‬دارای یک ‪ :)DPST( throw‬کلید ‪ DPST‬دو مدار را روشن یا خاموش میکند و چهار پایانه دارد‪،‬‬
‫دوتا ورودی و دو تا خروجی‪.‬‬

‫دو قطبی‪ ،‬دارای دو ‪ :)DPDT( throw‬کلید ‪ DPDT‬دو مدار جداگانه دارد که هر یک از دو ورودی را به‬
‫یکی از دو خروجی متصل میکند‪ .‬این کلید شش پایانه دارد‪ :‬دو پایانه برای ورودیها‪ ،‬دو پایانه برای‬
‫خروجیهای ‪ A‬و دو پایانه برای خروجیهای ‪.B‬‬

‫در اینجا چند نکته دیگر در مورد چیدمان قطبها و ‪throw‬ها آورده شدهاست‪:‬‬

‫کلیدهای دارای بیش از دو قطب یا بیشتر از دو ‪ throw‬وجود دارند اما معمول نیستند‪ .‬کلیدهای‬
‫چرخشی به طور خاص خود را در اختیار ‪throw‬های بسیاری قرار میدهند‪ .‬به عنوان مثال‪ ،‬کلید چرخشی‬
‫در یک مالتی متر معموالً ‪ throw ۱6‬یا بیشتر دارد‪.‬‬

‫یک تغییر رایج در کلید دو لبه داشتن موقعیت میانی است که به هیچ کدام از دو خروجی متصل نشود‪.‬‬
‫این نوع سوییچ که اغلب «مرکز‪-‬باز» نامیده میشود‪ ،‬سه موقعیت اما تنها دو ‪ throw‬دارد‪ .‬به عنوان مثال‪،‬‬
‫کلید مرکز‪-‬باز ‪ SPDT‬میتواند یک ورودی را بین دو خروجی تغییر دهد‪ ،‬اما در موقعیت مرکزی آن‪ ،‬هیچ‬
‫خروجی متصل نیست‪.‬‬

‫◀اگر کلیدها را فقط به عنوان ابزار دم دستی تهیه میکنید‪ ،‬بهتر است به جای کلیدهای تک قطبی یا‬
‫دارای یک ‪ throw‬کلیدهای ‪ DPDT‬را بخرید‪ ،‬زیرا ‪ DPDT‬میتواند زمانی که مدار نیاز به کلید سادهتر مثل‬
‫‪ SPDT ،SPST‬یا ‪ DPST‬پیدا کرد‪ ،‬استفاده گردد‪ .‬به عنوان مثال‪ ،‬برای استفاده از کلید ‪ DPDT‬به عنوان‬
‫کلید ‪ ،SPST‬تنها از یکی از قطبها و یکی از ‪throw‬ها استفاده کرده و اتصاالت دیگر را بال استفاده رها‬
‫میکنید‪.‬‬

‫‪۱45‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫ساخت مدار المپ دارای کلید‬

‫در ادامه پروژه ساختوساز سادهای ارائه میکنم که به شما اجازه میدهد استفاده از کلید روشن ‪ /‬خاموش‬
‫ساده برای کنترل المپ را بررسی کنید‪ .‬شکل زیر پروژه مونتاژ شده را نشان میدهد‪.‬‬

‫در این پروژه از کلید چاقویی ‪ DPDT‬استفاده شده‪ ،‬که در شکل زیر نشانداده شدهاست‪.‬‬

‫بعید است که قبالً از کلید چاقویی در مدار الکترونیکی استفاده کرده باشید‪ .‬با این حال‪ ،‬کلید چاقویی یک‬
‫ابزاری عالی برای یادگیری ورودیها و کار با کلیدها است‪ .‬عبت این امر آن است که کامالً در معرض دید‬
‫است و میتوانید ببینید چطور کار میکند‪ .‬عالوه بر این‪ ،‬چون کلیدهای چاقویی روی پایه قرار گرفتهاند‬
‫هستند و پایانههای پیچ دارند‪ ،‬اتصالشان در مدارهای موقت ساده است زیرا مجبور نیستید هیچ لحیمکاری‬
‫انجام دهید‪ .‬همانطور که در شکل میبینید‪ ،‬کلید چاقویی کلیدی دو قطبی‪ ،‬با دو ‪ )DPDT( throw‬است‪،‬‬
‫که به این معنی است که مانند دو کلید ‪ SPDT‬عمل میکند که به طور مکانیکی به هم متصل شدهاند‪.‬‬
‫شـش پـایـانـه را در کلـید بـا ‪ ۲A ،۲X ،۱B ،۱A ،۱X‬و ‪ ۲B‬شمارهگـذاری کـردهام‪ .‬اعـداد ‪ ۱‬و ‪ ۲‬مشخص‬

‫‪۱46‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫میکنند که کدام یک از دو مدار در حال تغییر است‪ .‬پایانههای ‪ X‬پایانههای ورودی در مرکز سوئیچ‬
‫هستند‪ ،‬و پایانههای ‪ A‬و ‪ B‬برای دو خروجی ممکن هستند‪ .‬بنابراین‪ ،‬زمانی که کلید به طریقی برگردانده‬
‫میشود‪ ۱X ،‬به ‪ ۱A‬و ‪ ۲X‬به ‪ ۲A‬متصل میشود‪ .‬وقتی کلید به سمت دیگر برگردانده میشود‪ ۱X ،‬به ‪۱B‬‬
‫و ‪ ۲X‬به ‪ ۲B‬متصل میشود‪.‬‬

‫در این پروژه‪ ،‬مدار سادهای خواهید ساخت که المپ را به باتری متصل میکند و از کلید برای روشن و‬
‫خاموش کردن المپ استفاده میکند‪ .‬برای مونتاژ و آزمایش‪ ،‬به پیچگوشتی‪ ،‬آچار‪ ،‬سیم و سیملختکن‬
‫احتیاج دارید‪.‬‬

‫‪۱47‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫اجزاء مورد نیاز‪:‬‬

‫دو باتری ‪ ،AA‬نگهدارنده باتری (یکی)‪ ،‬نگهدارنده المپ (یکی)‪ ،‬المپ چراغقوه ‪ ۲.33‬ولت (یکی)‪ ،‬مدار‬
‫چاقویی ‪( DPDT‬یکی)‪ ،‬سیم خاردار ‪ 6‬اینچی (‪ ۲۲‬درجه)‬

‫مراحل‪:‬‬

‫‪ .۱‬نیم اینچ عایق را از انتهای هر سیم لخت کنید‪.‬‬

‫‪ .۲‬کلید چاقویی را باز کنید‪.‬‬

‫دسته را به حالت ایستاده بلند کنید تا هیچ ارتباطی برقرار نشود‪.‬‬

‫‪ .3‬سرنخ قرمز نگهدارنده باتری را به پایانه ‪ ۱X‬روی کلید چاقویی وصل کنید‪.‬‬

‫‪ .4‬سرنخ سیاه را به یکی از پایانههای نگه دارنده المپ وصل کنید‪.‬‬

‫‪ .5‬از سیم ‪ 6‬اینچ برای اتصال پایانه ‪ ۱A‬کلید چاقویی به پایانه دیگر نگهدارنده المپ استفاده کنید‪.‬‬

‫‪ .6‬باتریها را در نگهدارنده جاگذاری کنید‪.‬‬

‫‪ .7‬کلید چاقویی را در سمت ‪ A‬ببندید‪.‬‬

‫المپ باید روشن شود‪.‬‬

‫اگر میخواهید این پروژه را در انواع مختلف آزمایش کنید‪ ،‬موارد زیر را امتحان نمایید‪:‬‬

‫سعی کنید کلید را از سمت مثبت مدار به سمت منفی حرکت دهید‪ .‬به عبارت دیگر‪ ،‬سرنخ قرمز‬
‫نگهدارنده باتری را به المپ و سرنخ سیاه را به پایانه ‪ ۱X‬روی کلید متصل کنید‪ .‬تفاوتی در فعالیت مدار‬
‫ایجاد نخواهد شد‪ .‬این نشان میدهد که مکان کلید در مدار اغلب اهمیتی ندارد‪ .‬اگر مدار در هر جایی‬
‫اصطالحاً «شکسته شود»‪ ،‬جریان نمیتواند برقرار گردد‪ .‬بنابراین‪ ،‬اینکه کلید قبل یا بعد از المپ باشد‬
‫مهم نیست‪.‬‬

‫یک تکه ‪ 6‬اینچی دیگر از سیم ببرید و عایق هر دو انتهای آن را لخت کنید‪ .‬سپس مدار را طوری‬
‫سیمکشی کنید که سرنخ باتری قرمز به ترمینال ‪ ،۱X‬سرنخ سیاه به ترمینال ‪ ،۲X‬یکی از سیمها از پایانه‬
‫‪ ۱A‬به یکی از پایانههای المپ و سیم دیگر از پایانه ‪ ۲A‬به یکی از پایانههای المپ برود‪.‬‬

‫‪۱48‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫حاال مداری را ایجاد کردهاید که در شکل زیر نشانداده شدهاست‪ .‬در این مدار‪ ،‬از کلید چاقویی به عنوان‬
‫یک کلید ‪( DPST‬دو قطبی‪ ،‬دارای دو ‪ )throw‬برای قطع مدار هم در سمت منفی و هم در سمت مثبت‬
‫المپ استفاده میشود‪.‬‬

‫آشنایی با مدارهای سری و موازی‬

‫هر زمان که مدارهایی دارید که از بیش از یک جزء تشکیل شدهاند‪ ،‬آن اجزاء باید به هم متصل شوند‪ .‬دو‬
‫روش اتصال اجزاء در مدار به صورت «سری» و «موازی» هستند‪ .‬شکل زیر نشان میدهد که چگونه‬
‫میتوانید از مدارهای سری و موازی برای اتصال دو المپ در یک مدار واحد استفاده کنید‪.‬‬

‫مدار سری‬

‫مدار موازی‬

‫‪۱4۹‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫در اتصال سری قطعات پشت سر هم قرار داده میشوند بهگونهای که جریان عبوری از همه آنها یکسان‬
‫خواهد بود‪ .‬در اتصال موازی ولتاژ اعمال شده به همه اجزای سازنده یکسان خواهد بود‪ .‬مداری که همه‬
‫اجزای آن اتصال سری داشته باشند مدار سری و مداری که همه اجزای آن با هم موازی باشند مدار موازی‬
‫خوانده میشود‪ .‬در مدار سری جریان همه اجزا یکسان است و مجموع ولتاژهای روی هر جزء با ولتاژ‬
‫اعمال شده بر کل مدار برابر است‪ .‬در مقابل در مدار موازی ولتاژ دو سر همه اجزاء یکسان است و جریان‬
‫کل مدار برابر مجموع جریان هر یک از اجزای مدار خواهد بود‪.‬‬

‫یکی از اشکاالت اتصاالت سری این است که اگر یک جزء به گونهای وصل شود که منجر به ایجاد مدار باز‬
‫شود‪ ،‬کل مدار مختل شده و هیچ یک از اجزاء کار نخواهند کرد‪ .‬به عنوان مثال‪ ،‬اگر یکی از المپهای‬
‫مدار سری در شکل قبل خاموش شود‪ ،‬هیچ یک از المپها کار نخواهند کرد؛ به این دلیل که جریان باید‬
‫از هر دو المپ عبور کند تا مدار کامل شود‪.‬‬

‫در اتصال موازی نشاندادهشده در شکل‪ ،‬هر المپ اتصال مستقیم خود را به باتری دارد‪ .‬به این ترتیب اگر‬
‫در مدار موازی یک جزء به گونه ای قرار گیرد که منجر به ایجاد مدار باز شود‪ ،‬دیگر کل مدار مختل‬
‫نمیگردد‪ .‬در مدار موازی اجزاء برای اتصال به باتری به یکدیگر وابسته نیستند‪ .‬در نتیجه اگر یک المپ‬
‫خاموش شود‪ ،‬دیگری به روشن بودن ادامه خواهد داد‪ .‬در شکل زیر المپها به صورت سری متصل شدهاند‪:‬‬

‫یک اتفاق جالب در مورد ولتاژ زمانی رخ میدهد که اجزاء به صورت سری متصل میشوند‪ :‬ولتاژهای‬
‫موجود در هر جزء تقسیم میشوند‪ .‬به عنوان مثال‪ ،‬در مدار با یک باتری ‪ 3‬ولت و دو المپ یکسان به‬
‫صورت سری‪ ،‬هر المپ تنها یک و نیم ولت خواهد داشت‪ .‬اگر سه المپ یکسان را به صورت سری به هم‬
‫متصل کنید‪ ،‬هر المپ تنها یک ولت خواهد داشت‪ .‬میتوانید ولتاژ مشاهدهشده توسط هر جزء مدار را با‬
‫تنظیم مالتی متر در یک محدوده ولتاژ مناسب و سپس تماس دادن سرنخها با هر دو طرف جزء اندازهگیری‬
‫کنید‪ .‬ولتاژی که اندازهگیری میکنید «افت ولتاژ» جزء نامیده میشود‪.‬‬

‫‪۱5۰‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫◀ساخت مدار المپ سری‪ :‬در این پروژه‪ ،‬مداری ساده میسازید که دو المپ را به صورت سری به هم‬
‫متصل میکند‪ .‬سپس از مالتیمتر خود برای اندازهگیری ولتاژ در نقاط مختلف مدار استفاده میکنید‪.‬‬
‫پروژه تکمیلشده در شکل زیر نشانداده شدهاست‪.‬‬

‫اجزاء مورد نیاز‪:‬‬

‫باتری ‪( AA‬یکی)‪ ،‬نگهدارنده باتری (یکی)‪ ،‬نگهدارنده المپ (دوتا)‪ ،‬المپ چراغقوه ‪ ۲.33‬ولت (دوتا)‪ ،‬سیم‬
‫خاردار ‪ 6‬اینچ و ‪ ۲۲‬درجه (یکی)‬

‫مراحل‪:‬‬

‫‪ .۱‬نیم اینچ عایق از هر دو انتهای سیم لخت کنید‪.‬‬

‫‪ .۲‬سرنخ قرمز نگهدارنده باتری را به یکی از پایانههای یکی از نگهدارندههای المپ وصل کنید‪.‬‬

‫‪ .3‬سرنخ سیاه را به یکی از پایانههای نگهدارنده المپ دیگر متصل کنید‪.‬‬

‫‪ .4‬از سیم ‪ 6‬اینچ برای اتصال پایانه استفاده نشده نگهدارنده المپ اول به پایانه استفاده نشده نگهدارنده‬
‫المپ دوم استفاده کنید‪.‬‬

‫‪۱5۱‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫‪ .5‬باتریها را در نگهدارنده قرار دهید‪.‬‬

‫هر دو المپ روشن میشوند‪.‬‬

‫توجه کنید که چراغها کمنورند‪ .‬دلیلش این است که در مدار سری که با دو المپ یکسان ساخته شده‪،‬‬
‫هر کدام از دو المپ تنها نیمی از ولتاژ کل را میگیرند‪.‬‬

‫‪.6‬یکی از المپها را از نگهدارنده خارج کنید‪.‬‬

‫چراغ دیگر خاموش میشود‪ .‬دلیلش این است که در مدار سری خرابی هر یک از اجزاء‪ ،‬مدار را مختل‬
‫میکند و اجزاء دیگر از کار میافتند‪.‬‬

‫‪ .7‬المپی را که در مرحله ‪ 6‬برداشته اید تعویض کنید‪.‬‬

‫‪ .8‬مالتیمتر خود را در محدوده ولتاژ ‪ DC‬تنظیم کنید که میتواند حداقل ‪ 3‬ولت را نشان دهد‪.‬‬

‫‪ .۹‬سرنخها را با دو پایانه نگهدارنده المپ اول تماس دهید‪.‬‬

‫مالتیمتر باید تقریب ًا ‪ ۱/5‬ولت را نشان دهد‪.‬‬

‫‪ .۱۰‬سرنخها را با دو پایانه نگهدارنده المپ دوم تماس دهید‪.‬‬

‫مجدداً مالتیمتر باید تقریباً ‪ ۱/5‬ولت را نشان دهد‪.‬‬

‫‪ .۱۱‬سرنخ قرمز کنتور را با پایانهای که سرنخ قرمز باتری بدان وصل است و سرنخ سیاه کنتور را با پایانهای‬
‫سرنخ سیاه باتری بدان وصل است تماس دهید‪.‬‬

‫این امر ولتاژ هر دو المپ را اندازهگیری میکند‪ .‬کنتور ‪ 3‬ولت را نشان خواهد داد‪.‬‬

‫◀ساخت مدار المپ موازی‪ :‬در این پروژه مداری ایجاد میکنید که دو المپ را به صورت موازی به هم‬
‫متصل میکند و از مالتیمتر برای اندازهگیری ولتاژ در نقاط مختلف مدار استفاده میکنید‪ .‬پروژه‬
‫تکمیلشده در شکلهایی که در ادامه آمده نشانداده شدهاست‪.‬‬

‫‪۱5۲‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫اجزاء مورد نیاز‪:‬‬

‫دو باتری ‪ ۱ ،AA‬نگهدارنده باتری‪ ،‬دو نگهدارنده المپ‪ ،‬دو المپ چراغقوه ‪ ۲.33‬ولت‪ ،‬دو سیم ‪ 6‬اینچ ‪۲۲‬‬
‫درجه‬

‫مراحل‪:‬‬

‫‪ .۱‬نیم اینچ عایق را از دو انتهای سیمها لخت کنید‪.‬‬

‫‪ .۲‬سرنخ قرمز نگهدارنده باتری را به یکی از پایانههای نگهدارنده المپ اول وصل کنید‪.‬‬

‫‪ .3‬سرنخ سیاه را به پایانه دیگر نگهدارنده المپ اول وصل کنید‪.‬‬

‫‪ .4‬از دو سیم برای اتصال هر یک از پایانههای نگهدارنده المپ اول به پایانههای نگهدارنده المپ اول‬
‫استفاده کنید‪.‬‬

‫سیمکشی دو نگهدارنده المپ را به صورت موازی به هم متصل میکند‪.‬‬

‫‪ .5‬باتریها را جاگذاری نمایید‪.‬‬

‫‪۱53‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫چراغها روشنتر از زمانی خواهند بود که آنها را به صورت سری متصل کردید‪.‬‬

‫‪ .6‬یکی از المپها را حذف کنید‪.‬‬

‫توجه داشته باشید که چراغ دیگر روشن باقی میماند‪.‬‬

‫‪ .7‬المپی را که در مرحله ‪ 6‬برداشته اید جاگذاری کنید‪.‬‬

‫‪ .8‬مالتیمتر خود را در محدوده ولتاژ ‪ DC‬تنظیم کنید که میتواند حداقل ‪ 3‬ولت را نشان دهد‪.‬‬

‫‪ .۹‬سرنخهای مالتیمتر را با دو پایانه نگهدارنده المپ اول تماس دهید‪.‬‬

‫اطمینان حاصل کنید که سرنخ قرمز را با پایانه ای که به سرنخ قرمز باتری وصل است و سرنخ سیاه را با‬
‫پایانهای که به سرنخ سیاه باتری وصل است تماس دهید‪.‬‬

‫توجه داشته باشید که ولتاژ یک ‪ 3‬ولت خواهد بود‪.‬‬

‫‪ .۱۰‬سرنخهای کنتور را با پایانههای نگهدارنده المپ دوم تماس دهید‪.‬‬

‫توجه داشته باشید که ولتاژ مجدداً ‪ 3‬ولت خواهد بود‪ .‬وقتی اجزاء به صورت موازی متصل شوند ولتاژ بین‬
‫آنها تقسیم نمیگردد‪ .‬در عوض‪ ،‬هر جز ولتاژ یکسانی را دریافت میکند‪ .‬به همین دلیل است که المپها‬
‫با شدت کامل در مدار موازی روشن میشوند‪.‬‬

‫◀استفاده از کلیدها به صورت سری و موازی‬

‫همانطور که المپها میتوانند به صورت سری یا موازی به هم متصل شوند‪ ،‬کلیدها نیز میتوانند به صورت‬
‫سری یا موازی به هم متصل شوند‪ .‬به عنوان مثال‪ ،‬شکل زیر دو مدار را نشان میدهد که هر کدام از یک‬
‫جفت کلید ‪ SPST‬برای روشن و خاموش کردن یک المپ استفاده میکنند‪ .‬در مدار اول‪ ،‬کلیدها به صورت‬
‫سری و در مدار دوم به صورت موازی سیمکشی شدهاند‪.‬‬

‫سری‬

‫‪۱54‬‬
‫منصور تقی زاده‬ ‫الکترونیک برای همه‬

‫موازی‬

‫نکته جالب توجه در مورد کلیدهای سیمکشی سری این است که هر دو کلید باید بسته شوند تا مدار‬
‫کامل شود‪ .‬نمونهای عالی از کلیدهایی که به صورت سری سیمکشی شدهاند‪ ،‬در فیلم جنگ هستهای‬
‫است‪ ،‬که در آن دو نفر باید برای پرتاب موشک‪ ،‬از کلید استفاده کنند‪ .‬بستن کلیدها به شکل سری به‬
‫این معنی است که دنزل واشنگتن و جین هاکمن هر دو باید با پرتاب موشک موافقت کنند‪ .‬زمانی که‬
‫سوییچها به صورت موازی سیمکشی میشوند‪ ،‬بسته شدن هر یک از آنها مدار را کامل خواهد کرد‪.‬‬
‫بنابراین‪ ،‬کلیدهای موازی اغلب زمانی استفاده میشوند که میخواهید کنترل مدار از دو مکان مختلف را‬
‫تسهیل کنید‪ .‬اگر کلیدهای موشکی هستهای به صورت موازی سیمکشی شده بودند‪ ،‬دنزل واشنگتن یا‬
‫جین هاکمن میتوانستند به تنهایی موشکها را پرتاب کنند‪.‬‬

‫‪۱55‬‬