Yunit 1

FILIPINO BILANG WIKA AT LARANGAN

Panimula

● Ang wika ay simbolo ng pagkakakilanlan, ng kultura, ng kalayaan. Napakahalaga ng

papel na ginagampanan nito sa pang-araw-araw na buhay ng tao. Ito ang susi ng
pagkakaisa at tagumpay ng isang bayan.
● Sa mga nakalipas na panahon, wika ang naging sandata upang pag-isahin ang mga
nag-aalab na puso ng mamamayang Pilipino laban sa mga mapang-aping dayuhan na
gustong angkinin ang kariktan at kayamanan nitong ating bayan.

Sa deskripsyon ng Komisyon ng Wikang Filipino (KWF), ang wikang Filipino ay buháy o

matatawag na dinamiko. Dumaan ito sa proseso ng paglinang sa pamamagitan ng
panghihiram sa mga wika sa Pilipinas at mga di-katutubong wika. Ang wikang Filipino ay
nagkaroon ng ebolusyon ng iba't ibang barayti ng wika para sa iba't ibang saligang sosyal at
para sa mga paksa ng talakayan ng iskolarling pagpapahayag.

Sa modyul na isinulat ni Gonzales (n.d.) may apat nafacets ang sistema ng paglinang ng wika
ayon kina Haugen (1972) at Ferguson (1971). Ang paglinang na ito ay binubuo ng
● kodipikasyon, o pagpili ng wika o sistema ng pagsulat na gagamitin,
● istandardisasyon,
● diseminasyon o pagpapalaganap at elaborasyon o pagpapayabong nito.

Bahagi ng pagpapayabong ng wika ang paggamit nito bilang isang wikang panturo at higit sa
lahat ay Filipino bilang isang disiplina o larangan. Dumaraan man ito sa mga pagsubok sa
kasalukuyan, mananatili pa rin itong bahagi ng paglago at pag-unlad ng sistema ng edukasyon.

Maraming gampanin ang wikang Filipino bilang wika ng pananaliksik sa agham/siyensya,

medisina, komersyo, politika, matematika, musika at sining. Bagama't marami pang walang
katumbas na wika sa Filipino, patuloy pa rin ang pag-unlad sa larangang ito upang
mapagyaman at mapanatili ang ating wika tungo sa umuunlad na panahon.

Mga Layunin
1. Maipaliwanag ang ugnayan ng mga tungkulin ng wikang Filipino bilang wikang pambansa,
wika ng bayan at wika ng pananaliksik na nakaugat sa pangangailangan ng sambayanan.
2. Makapag-ambag sa pagtataguyod ng wikang Filipino bilang daluyan ng makabuluhan at
mataas na antas ng diskurso na akma at nakaugat sa lipunang Pilipino, bilang wika ng
pananaliksik na nakaayon sa pangangailangan ng komunidad at ng bansa.
3. Malinang ang adhikaing makibahagi sa pagbabagong panlipunan.

FILIPINO BILANG WIKANG PAMBANSA

Isang baliktanaw sa kasaysayan ng wikang Filipino bago pa man ito tanghalin na opisyal na
wika ng Pilipinas hango sa lathalain ni Dir. Hen. Roberto Anonuevo.
Disyembre 30, 1937
- ipinoroklama ang wikang Tagalog bilang batayan ng Wikang Pambansa. Ito ay ayon sa
Saligang Batas ng 1935 kung saan ang Kongreso ay gagawa ng hakbang sa
pagpapaunlad at pagpapayaman ng wikang pambansa batay sa mga umiiral na
katutubong wika. Subalit ang proklamasyon ay magkakabisa lamang dalawang taon
matapos ang pagpapatibay nito.

Noong 1940, ipinag-utos ang pagtuturo ng Wikang Pambansa sa ikaapat na taon sa lahat ng
pampubliko at pribadong paaralan sa buong bansa. Sinundan ito ng pagkakaroon ng bisa ng

Batas Komonwelt Blg. 570 noong Hunyo 4. 1946 na pinagtibay ng Pambansang

Asambleya noong Hunyo 7, 1940
- kung saan ang wikang opisyal ng bansa ay tatawaging Wikang Pambansang Pilipino.

Noong 1959, ang Kautusang Pangkagawaran Blg. 7 ay ibinaba ni Kalihim Jose B. Romero,
Kalihim ng Edukasyon, kung saan ito ay nagsasaad na ang Wikang Pambansa ay tatawaging
Pilipino upang mailagan ang mahabang katawagang "Wikang Pambansang Pilipino" o Wikang
batay sa Tagalog.

Noong 1987, alinsunod sa Konstitusyon, ang wikang pambansa ng Pilipinas ay tatawaging

Filipino. Ito ay hindi batay sa pinaghalo-halong sangkap ng katutubong wika na umiiral sa bansa
bagkus ito ay nucleus ng Pilipino at Tagalog.

Isinasaad ng Artikulo XIV Konstitusyong 1987,

- ang legal na batayan ng konsepto ng Filipino bilang wikang Pambansa at ang
magkarugtong na gampanin nito bilang wika ng opisyal na komunikasyon, at bilang
wikang panturo sa Pilipinas.

Malinaw na itinatadhana ng nasabing probisyon na ang wikang pambansa sa Pilipinas ay

Filipino at nararapat lamang na gamitin ito lalo na sa larangan ng edukasyon gayundin sa mga
transaksyon sa pamahalaan. Bagamat maraming wikang umiiral sa Pilipinas, mananatili itong
pantulong na wika na gamitin sa mga kontekstong kultural at panrelihiyon.

Samantala, itinatag ang Komisyon ng Wikang Filipino (KWF) upang magbalangkas ng mga
patakaran, mga plano at mga programa upang matiyak ang higit pang pagpapaunlad,
pagpapayaman, pagpapalaganap at preserbasyon ng Filipino at iba pang wika sa Pilipinas.
Nilalayon din ng samahan na ganyakin ang mga iskolor at manunulat na itaguyod ang wikang
Filipino sa pamamgitan ng pagbibigay ng insentibo tulad ng mga grant at award. Hinihikayat din
ng KWF ang paglalathala ng iba't ibang orihinal na obra at teksbuk at mga materyales na
reperensiya sa iba't ibang disiplina gamit ang Filipino at iba pang wika sa bansa

Ang wikang Filipino ay susi sa mabisang komunikasyon at daan sa pagkakaisa ng

sambayanan. Sinasagisag nito ang pagiging isang tunay na Pilipino at tatak ng
pagkamakabansa. Napakahalagang papel din ang ginampanan ng wikang Filipino para
maisulong ang demokrasya sa Pilipinas sapagkat ito ang nagbibigkis sa adhikain ng
sambayanang Pilipino. Sa kabuuan, ang wikang pambansa ay wikang nag-uugnay sa iba't
ibang pangkat ng mga Pilipino at ito rin ang wika ng pananaliksik para sa pagyabong ng
karunungan at karanasan ng mga mamamayang gumagamit nito.

Filipino Bilang Wika ng Bayan at/ng Pananaliksik

Minsan ay binanggit ni Manuel L. Quezon sa Pagdiriwang ng Buwan ng Wika ang mga

katagang. "Hindi ko nais ang Kastila o Ingles ang maging wika ng pamahalaan. Kailangang
magkaroon ng sariling wika ang Pilipinas, isang wika na nakabatay sa isa sa mga katutubong
wika."

Ang wika ay mabisang kasangkapan sa pagpapahayag ng damdamin at opinyon gayundin sa

pagtanggap at pagbibigay ng impormasyon. Ang wikang sinasalita at nauunawaan ng lahat ay
mabisang daan ng komunikasyon, susi ng pagkatuto at matibay na punyal na gagapi sa
pang-aapi at pag-apak sa ating pagkatao. Bawat bayan at bawat institusyon ay may mga
patakaran na nagsisilbing gabay sa kilos at asal ng mga mamayan para sa maayos at
matiwasay na pamumuhay. Subalit, paano ito mangyayari kung ang sinasabing batas ay
nakasulat sa wikang banyaga?

Sa Artikulo XIV Konstitusyong 1987 ay nagsasaad ng ganito:

Seksiyon 8. Ang Konstiteyong ito ay dapat ipahayag sa Filipino at Iuggles, at dapat na isinalin
sa mga pangunahing wikang parehiyon, Arabic at Kastila.

Sa isang bansang demokrasya, napakahalaga ng iisang wika na nauunawaan ng lahat,

sapagkat ito ang magiging daan sa kanilang pakikilahok sa mga usaping may kinalaman sa
kapakanan ng bayan. Wikang pambansa ang daan para ang mga ordinaryong mamamayan
upang magkaroon ng kakayahan na makisangkot sa mga programa ng gobyerno. Madaling
maisasatinig ang mga ideyolohiyang magtatampok sa sarili, sa kultura at sa bayan. Mas
mapadadali ang kaunlaran at mapalalakas ang kapangyarihang politikal kung mayroong
nagkakaisang bayan na binibigkis ng iisang mithiin at iisang wikang nauunawaan ng lahat. Sabi
nga ni Dr. Pamela Constantino, propesor sa Filipino sa Unibersidad ng Pilipinas. "Ang wika ay
may malaking papel na ginagampanan sa Pilipinas, sa kaayusan at sa pag-unlad ng lipunan.
(Constantino, n.d.)

Sinabi naman sa artikulo ni Vitangcol III (2019) sa kanyang artikulong, "Ano ang Saysay ng
Wikang Filipino," na kahit ang dating Pangulong Aquino ay nagsabi na, "imbes na mga galos. at
pilat ang makuha dahil sa pagtatagisang-tinig, sana ay umusbong ang pagkakaunawaan at
pusong makabayan. May tungkulin ang bawat isa na palaganapin ang isang kulturang may
malalim na pagkakaintindihan sa isa't isa gamit ang isang wikang pinagbubuklod at pinagtitibay
ng buong bansa." Dagdag pa niya, "Wika ang dapat pagbubuuin tayo, hindi tayo dapat
paghihiwalayin." Malinaw sa pahayag na ito, na ang wikang Filipino ay sandatang nagbubuklod
sa lahat ng Pilipino saan mang dako ng mundo sila naroroon.
Sa panahon ng malawakang pangingibang bansa ng mga Pilipino, wikang Filipino pa rin ang
tanging nagbubuklod sa bawat isa. Wika pa rin ang simbolo ng kulturang pinagmulan na tanging
sandata ng mga Pilipino sa panahon na malayo sila sa kanilang bayan. Sa wikang ito nakaugat
ang mga adhikain na nagsisilbi nilang lakas laban sa mga hamon ng bansang umaalipin sa
kanila. Ngayon, sa panahon ng pandemya, saan mang sulok ng mundo ay naipararating ng
mga Pilipino sa kinauukulan ang kanilang kalagayan at tulong na inaasam Gamit ang sariling
wika, malinaw na naisasalaysay ang hinaing ng puso at pangungulila sa abang bayan na
pansamantalang nilisan para sa inaasam na magandang kinabukasan.

Ang wikang Filipino ay wika rin ng edukasyon. Sa paglulunsad ng K to 12 Basic Education

Curriculum isinaalang-alang ang pangangailangan ng lipunan, global at lokal na pamayanan
maging ang kalikasan at ang pangangailangan ng mamayan. Batay sa Gabay Pangkurikulum,
isasama ang Filipino bilang disiplina sa wika kung saan nilalayon nito ang pagtuturo ng Filipino
upang malinang ang kakayahang komunikatibo, replektibo/mapanuring pag-iisip, at
pagpapahalagang pampanitikan ng mga mag-aaral sa pamamagitan ng mga babasahin at
teknolohiya tungo sa pagkakaroon ng pambansang pagkakailanlan, kultural na literasi at
patuloy na pagkatuto upang makaagapay sa mabilis na pagbabagong nagaganap sa daigdig.
Dagdag pa rito, isa sa mga pamantayan ng programa ay gagamitin ang wikang Filipino upang
madaling maunawaan at maipaliwanag ang mga kaalaman sa araling pangnilalaman, magamit
ng angkop ang wastong salita sa pagpapahayag ng sariling kaisipan, damdamin o karanasan
nang may lubos na paggalang sa kultura na nagbibigay at tumatanggap ng mensahe (K to 12
Gabay Pangkurikulum, 2016).

Sa kabuuan, sa paglipas ng panahon, napatunayan na ang wika ang siyang naging

pinakamahalagang sandata upang matanto ng bagong henerasyon ang mga pangyayari at
kasaysayan na naging daan sa inaangking kalayaan. Ito rin ang nagbukas ng marami pang
kaalaman sa iba't ibang larangan at malaking papel ang ginampanan at gagampanan pa sa iba't
ibang anyo ng pananaliksik tungo sa mas malawak na pagbabago hindi lamang sa larangan ng
edukasyon kundi pati na rin sa pagbabagong anyo at pagbibihis ng bayang kinagisnan.

Filipino Bilang Larangan at Filipino sa Iba't ibang Larangan

Tinalakay ni Gonzales (n.d.) sa kanyang Modyul na may titulong "Ang Pagpapayabong at

Intelektwakisasyon ng Wikang Filipino: Mula sa Paninging Teoretikal. Historikal, at Sosyolohikal"
ang modelo ng paglinang ng wika ayon kina Haugen (1972) at Ferguzon (1971). Ayon sa kanila,
isang paraan ng pagpapayabong ng wika ay ang elaborasyon o pagpapayabong nito na
tinatawag ding intelektwalisasyon. Ang wika ay uunlad kung ito ay ginagamit bilang
kasangkapan ng kultura at mas lalo pang napalalawak kung ginagamit ito sa pagpapahayag ng
mga pagbabago o pag-unlad ng kabihasnan, partikular sa mga paksang may kinalaman sa
agham at teknolohiya, sa mga makabagong pangangailangan at gawain sa pagsulong ng isang
bansa tungo sa industriyalismo nito.
Ayon naman kay Constantino (2015) sa aklat ni San Juan et al. (2019) ang kahalagahan ng
intelektwalisasyon ay ang paggamit ng Filipino sa iba't ibang larangan tungo sa pagpapaunlad
hindi lamang ng wikang Filipino kundi ng kaisipang Filipino. Ang wika ay mabilis na uunlad kung
ito ay ginagamit hindi lang sa tahanan, sa lansangan o sa pang-araw araw na buhay kundi
bilang isang larangan sa edukasyon at pananaliksik. Maraming iba't ibang refereed journal na
naglalathala ng mga pananaliksik at artikulo sa Filipino tulad ng HASAAN, Daluyan, Malay, ete.
Sa pangkalahatan, ang pananaliksik na ito at ang mga mananaliksik ay nagtalastasan gamit
ang wikang sarili at nakabuo ng isang sariling komunidad na pang komunikasyon sa disiplinang
Araling Pilipino (Guillermo, 2016 sa aklat ni San Juan, et al., 2019).

Ayon sa artikulong nakalathala sa Manila Bulletin ni Myca Cielo M. Fernandez (2018),

binigyang-diin ni Virgilio Almario, Pambansang Alagad ng Sining, na mas magiging epektibo
ang saliksik kung ito ay nasa wikang Filipino. Ito ay kaugnay ng pagdiriwang ng Buwan ng
Wikang Pambansa na may temang "Filipino, Wika ng Pananaliksik." Ang pagdiriwang na ito ay
nakatuon sa paggamit ng wikang Filipino sa larangan ng pananaliksik. Mas magiging epektibo
ito kung ang bawat unibersidad ay hihikayatin na gawin sa wikang Filipino ang mga
pananaliksik lalo na ang tesis at disertasyon.

Mahalaga ang pagpaplanong pangwika sa pag-unlad ng Filipino bilang larangan at Filipino

bilang iba't ibang larangan. Ayon kay Flores (2015) sa aklat ni San Juan (2019), may dalawang
antas ang pagpaplanong pangwika. Ito ay ang antas makro sa pagpaplanong pangwika kung
saan nakatuon sa mandatoring asignaturang Filipino sa Kolehiyo at ang antas maykro sa
pagpaplanong pangwika na nauukol sa aktwal na implementasyon ng gayong patakaran sa
bawat lugar.

Yunit 2
FILIPINO SA HUMANIDADES, AGHAM PANLIPUNAN AT IBA PANG KAUGNAY NA
LARANGAN

Panimula

Kilala ang Pilipinas bilang isang multilingguwal na bansa na dumanas ng kolonyalisasyon mula
sa mga makapangyarihang kontinente tulad ng Europa, Hilagang Amerika at Asya na nagdulot
ng malawakang impluwensya hindi lamang sa kabihasnan at kultura ng mga Pilipino kung hindi
maging sa sinasalitang wika na pundasyon ng ating pagka-Pilipino. Lumipas na ang isang siglo
mula noong matamo ng bansa ang kalayaan mula sa kolonyalisasyon subalit buhay na buhay at
damang-damang pa rin ang anino ng kawalan ng kalayaan sa paraan ng pamumuhay, sistema
ng edukasyon lalo't higit sa wikang ginagamit bilang panturo sa iba't ibang larangan.

Higit mang matagal na napasailalim sa kapangyarihan ng Espanya ang bansa kaysa sa

Estados Unidos, kapansin-pansin ang napakalakas na kapit ng wikang Ingles sa mga Pilipino.
Ito ay sa kadahilanang hindi ipinagkait ng Estados Unidos ang kanilang wika at sa halip, ginamit
nila itong estratehiya upang ipakita ang kanilang pagmamalasakit sa mga Pilipino, sa bansa.
Puspusan ang ginawa nilang pagtuturo, pagpapatanggap at pagpapagamit ng wikang Ingles sa
mga Pilipino noong panahong nasa ilalim ng kanilang pamumuno ang bansa taliwas sa ginawa
ng Espansya na tahasang ipinagdamot ang kanilang wika sa mga Pilipino. Ito ay isa sa mga
dahilan kung bakit naging napakatanyag ng Ingles sa sistema ng edukasyon lalo na sa mga
kolehiyo at mga unibersidad.

Sa kasalukuyang sistema ng edukasyon, kung saan ipinatutupad ang mother

tongue-based/multilingual education, nakasilip ng pagkakataon ang Filipino na ipagamit bilang
wikang panturo sapagkat simula sa paggamit ng wika ng komunidad bilang pangunahing
wikang panturo sa primaryang antas, unti-unting pagpasok ang paggamit ng wikang Filipino at
Ingles sa sekondarya at tersiyarya. Batay sa probisyon ng patakaran ng bilinggwal, sa antas
tersiyarya, gagamitin ang Ingles bilang wikang panturo sa mga kurso sa agham, matematika at
teknolohiya. Samantala, Filipino naman ang gagamiting wikang panturo sa mga kursong nasa
agham panlipunan at humanidades. Subalit, may ganito mang probisyon, marami pa ring mga
kolehiyo at unibersidad ang hindi sumunod dito. Hindi naging mahigpit ang implementasyon nito
sa lahat ng paaralan kaya't kapansin-pansin pa rin ang pagiging makiling sa paggamit ng Ingles
sa malaking bilang ng mga kolehiyo at unibersidad sa bansa. Ito ay isang malaking suliranin na
noon pa man ay hinahanapan nang katugunan.

Sa yunit na ito, pag-uusapan kung ano ang mga kursong nasa ilalim ng humanidades at agham
panlipunan at kung ano na nga ba ang kalagayan ng wikang Filipino sa mga larangang ito.
Ganoon din, mababasa rito ang ilang halimbawa ng artikulo sa humanidades at agham
panlipunan na gumamit ng wikang Filipino.

SITWASYONG PANGWIKA SA HUMANIDADES AT AGHAM PANLIPUNAN

Sa pagtuturo sa larangan ng humanidades at agham panlipunan, batay sa probisyon ng

patakaran ng bilinggwal, dapat gamitin ang wikang Filipino bilang wikang panturo sa mga
larangang ito. Subalit, dahil sa pagiging maluwag sa implementasyon nito, maraming kolehiyo
at unibersidad ang hindi sumunod sa polisiya bukod pa sa katotohanang napakalakas ng kapit
ng wikang Ingles sa sistema ng edukasyon sa bansa. Nabanggit nina San Juan et al. (2019),
(mula kay Ferguson, 2006), na ang katanyagang taglay ng wikang Ingles sa sistema ng
edukasyon lalo na sa mga kolehiyo at mga unibersidad ay may kakambal na sosyo-ekonomiko.
Naniniwala ang marami na sa pamamagitan ng pagiging matatas sa paggamit ng Ingles,
pasalita o pasulat, ay magbibigay ng malaking oportunidad na magkaroon ng maayos na
trabaho na mag-aangat sa kanilang kalagayang ekonomiko na maaaring maging daan upang
magkaroon sila ng malawak na impluwensya sa lipunan at politika. Ang ganitong ilusyon ng
mga Pilipino ang pumipigil sa marami upang higit na pagyamanin at paghusayin ang pag-aaral
at paggamit ng wikang Filipino bilang wikang panturo o wika ng komunikasyon. Magkaganoon
pa man, may ilan pa ring malalaking unibersidad ang hindi sumusuko sa pagpapayaman ng
wikang Filipino at marubrob na sumusunod sa probisyon ng patakarang bilinggwal. Ang De La
Salle, Ateneo, Unibersidad ng Sto. Tomas, UP at iba pa ay ilan lamang sa malalaking
pamantasan at unibersidad na patuloy na gumagamit ng Filipino bilang wikang panturo sa mga
kurso sa pilosopiya, agham pampolitika, lohika, ekonomiks, batas, kasaysayan at pantikan.
Patuloy rin ang mga iskolar sa mga pamantasan at unibersidad na ito sa pagsasagawa ng mga
pananaliksik na tumatalakay sa iba't ibang paksa sa larangang ito. Masigla rin ang publikasyong
sa mga scholarly journal tulad ng Malay, Daluyan, Lagda, Hasaan, Kritika at iba pang bago at
umuusbong na journal sa kasalukuyan.

Higit na nauna ang larangan ng Humanidades kaysa sa Agham Panlipunan subalit madalas na
nagkakasalimbayan ang dalawang larangang sapagkat maraming paksa at isyu na kapwa
tinatalakay ng mga ito, tao at lipunan. Marami sa mga teoretiko at pilosopikong pundasyon ng
agham panlipunan ay nagmumula sa humanidades.

Bawat larangan ay may tiyak na ser ng mga teminong ginagamit na tinatawag na REGISTER.
Ang mga salitang ito ay maaaring magkaroon ng:
● Isang kahulugan lamang dahil ekslusibo itong ginagamit sa isang tiyak na disiplina.
● Dalawa o mahigit pang kahulugan dahil ginagamit sa dalawa o mahigit pang disiplina.
● Isang kahulugan lamang sa dalawang magkaibang disiplina gawa ng pagkakaroon ng
ugnayan ng mga disiplinang ito.

LARANGAN NG HUMANIDADES

Ang pangunahaing layunin ng Humanidades ay "hindi kung ano ang gagawin ng tao, kundi kung
paano maging tao". Ang kaisipan, kalagayan at kultura ng tao ang binibigyang-tuon sa
pag-aaral ng larangang ito. Ang layuning ito ay sinugsugan ni J. Irwin Miller, na nagsabi na "ang
layon ng Humanidades ay ang gawin tayong tunay na tao sa pinakamataas na kahulugan nito"
na dinagdagan ni Newton Lee sa pagsasabi na "sana'y mapagtanto natin na ang edukasyon at
ang Humanidades ay dapat pahalagahan sa pagpapaunlad ng ating mga isipan at ng lipunan sa
kalahatan, at di lamang para magkaroon ng karera sa hinaharap". Ang larangang ito ay binubuo
ng Panitikan (Wika teatro), Pilosopiya (Relihiyon), Singing (Biswal; pelikula, teatro at sayaw,
Applied, graphics, Industriya (fashion, Interior) at Malayang Sining (calligraphy, studio arts, art
history, print making at mied media).

Ang larangan ng Humanidades ay umusbong bilang reaksiyon sa iskolastisismo sa panahon ng

mga Griyego at Romano kung saan inihahanda ang tao na maging doktor, abogado at sa mga
kursong praktikal, propesyonal at siyentipiko. Inilunsad ito upang bumuo ng mamamayang
mahusay sa pakikipag-ugnayan sa kapwa at makabuluhan at aktibong miyembro ng lipunan.
Kadalasang lapit analitkal, kritikal at ispekulatibo ang metodolohiya at estratehiyang ginagamit
sa larangan ito upang mabigyan ng pagkakataong suriin ang isang teksto sa paraang
sistematiko at organisado. Ang analitikal na lapit ay ginagamit sa pag-oorganisa ng mga
impormasyon sa mga kategorya, bahagi, grupo, uri at mga pag-uugnay-ugnay ng mga ito sa
isa't isa. Ang kritikal na lapit ang ginagamit kung ginagawan ng interpretasyon, argumento,
ebalwasyon at sa pagbibigay ng sariling opinyon sa ideya. Samantala, ang ispekulatibong lapit
ay kadalasang ginagamit sa pagkilala ng mga senaryo, mga estratehiya o pamamaraan ng
pagsusuri, pag-iisip at pagsulat.

Ang ilan sa mga halimbawa ng mga pamamaraan at estratehiyang ginagamit sa mga lapit na ito
ay deskripsiyon o paglalarawan, paglilista, kronolohiya o pagkakasunod-sunod ng pangyayari,
sanhi at bunga, pagkokompara at epekto Samantala, mayroong tatlong (3) anyo ang pagsulat
sa larangan ng Humanidades batay sa layunin ayon kina Quinn at Irvings (1991). Ang mga ito
ay ang mga sumusunod:

1. Impormasyonal - maaaring isagawa batay sa sumusunod:

a paktwal ang mga impormasyon bilang background gaya ng talambuhay o maikling bionote,
artikulo sa kasaysayan at iba pa
b. paglalarawan nagbibigay ng detalye, mga imahe na dinedetalye sa isipan ng mambabasa,
sinasabayan ng kritikal na pagsusuri na karaniwan ay isinasagawa sa mga akdang
pampanitikan gaya ng kritisismo, tula, kuwento, nobela at iba pa c. proseso binubuo ng
paliwanag kaugnay ng teknik. paano isinagawa at ang naging result na kadalasan ay ginagawa
sa sining at musika

2. Imahinatibo binubuo ng mga malikhaing akda gaya ng piksyon (nobela, dula, maikling
kwento) sa larangan ng panitikan, gayundin ang pagsusuri dito

3. Pangungumbinse - pangganyak upang mapaniwala o di-mapaniwala ang bumabasa,

nakikinig at nanonood sa teksto o akda. Subhetibo ito kaya't ang mahalagang opinyon ay
kaakibat ng ebidensya at katuwiran o argumento.

LARANGAN NG AGHAM PANLIPUNAN

Ang Agham Panlipunan ay isang larangang akademiko na pumapaksa sa tao-kalikasan, mga

gawain at pamumuhay nito, kasama ang mga implikasyon at bunga ng mga pagkilos nito bilang
miyembro ng lipunan. Tulad ng Humanidades, tao at kultura ang sakop nito subalit itinuturing
itong isang uri ng siyensiya o agham. Lapit siyentipiko ang gamit bagamat iba-iba ito depende
sa disiplina. Ito ay gumagamit ng sarbey, obserbasyon, pananaliksik sa larangan, at mga datos
na sekondarya. Ang pagsusuri o metodolohiya dito ay dayakroniko (historikal) at sinkroniko
(deskriptibo). Malaki ang naging impluwensya ng Rebolusyong Pranses (1789-1799) at
Rebolusyong Industriya (1760-1840) sa pagkabuo ng larangan sa Agham Panlipunan. Kinikilala
sa larangan ng Agham Panlipunan sina Diderot, Rousseau, Francis Bacon, Rene Descartes,
John Locke, David Hume, Isaac Newton, Benhjamin Franklin, Thomas Jefferson, gayundin sina
Karl Marx, Max Weber, Emilie Durkheim, at marami pang iba.

Mga Disiplina sa Larangan ng Agham Panlipunan

Ang mga disiplina sa larangang ito ay ang mga sumusunod:
1. Sosyolohiya pag-aaral ng kilos, pag-iisip at gawing tao sa lipunan at gumagamit ng emperikal
na obserbasyon, kuwalitatibo at kuwantitatibong metodo.

2. Sikolohiya pag-aaral mga kilos, pag-iisip at gawi ng tao, gumagamit ng empirikal na

obserbasyon.

3. Lingguwistika pag-aaral ng wika bilang sistema kaugnay ng kalikasan, anyo, estruktura at

baryasyon nito. Bahagi ng pag-aaral ang ponetika, ponolohiya, morpolohiya, sintaks at
gramatika at gumagamit ng lapit na deskriptibo o pagpapaliwanag sa pag-aaral ng katangian ng
wika, gayundin ng historikal na lapit o pinagdaanang pagbabago ng wika.

4. Antropolohiya pag-aaral ng mga tao sa iba't ibang panahong ng pag-iral upang maunawaan
ang kompleksidad ng mga kultura at gumagamit ng participant-observation o ekspiryensiyal na
imersyon sa pananaliksik.

5. Kasaysayan pag-aaral ng nakaraan o pinagdaanang pag-iral ng mga grupo, komunidad,

lipunan at ng mga pangyayari upang maiugnay ito sa kasalukuyan, ginagamit ang lapit-naratibo
upang mailahad ang mga pangyayaring ito. sakop ng mundo upang maunawaan ang

6. Heograpiya pag-aaral sa mga lipunang masalimuot na mga bagay kaugnay ng katangian,

kalikasan at pagbabago rito kasama na ang epekto nito sa tao, metodong kuwantitatibo at
kuwalitatibo ang ginagamit sa mga pananaliksik dito.

7. Agham Pampolitika pag-aaral sa bansa, gobyerno, politika at mga patakaran, proseso at

sistema ng mga gobyerno, gayundin ang kilos-politikal ng mga institusyon, gumagamit ito ng
analisis at empirikal na pag-aaral.

8. Ekonomiks pag-aaral sa mga gawaing kaugnay ng mga proseso ng produksyon, distribusyon

at paggamit ng mga serbisyo at produkto sa ekonomiya ng isang bansa. Pinaniniwalaang ang
mga kalagayang pang-ekonomiya ng isang bansa ay may epekto sa krimen, edukasyon,
pamilya, batas, relihiyon, kaguluhan at mga institusyong panlipunan, empirikal na
imbestigasyon ang lapit sa pag-aaral dito.

9. Area Studies interdisiplinaryong pag-aaral, kaugnay ng isang bansa, rehiyon, at

heyograpikong lugar, kuwalitatibo, kuwalitatibo, at empirikal na obserbasyon at imbestigasyon
ang lapit sa pananaliksik dito.

10. Arkeolohiya pag-aaral ng mga relikya, labi, artifact at monument kaugnay ng nakaraang
pamumuhay at gawain ng tao.

11. Relihiyon pag-aaral ng organisadong koleksiyon ng mga paniniwala, sistemang kultural at

mga pananaw sa mundo kaugnay ng sangkatauhan at sangkamunduhan (uniberdo) bilang
nilikha ng isang superyor at superhuman na kaayusan.

Pagsulat sa Agham Panlipunan

Kaiba sa Humanidades, ang maga sulatin sa Agham Panlipunan ay simple, impersoal, direkta,
tiyak ang tinutukoy, argumentatibo, nanghihikayat at naglalahad Di-piksyon ang anyo ng mga
sulatin sa larangang ito na madalas ay mahaba dahil sa presentasyon ng mga ebidensya ngunit
sapat upang mapangatuwiranan ang katuwiran o tesis.

Mga Anyo ng Sulatin

Karaniwang mga anyo ng sulatin sa Agham Panlipunan ang report, sanaysay, papel ng
pananaliksik, abstrak, artikulo, rebyu ng libro o artikulo, niyograpiya, balita, editorial, talumpati,
adbertisment, proposal sa pananaliksik, komersiyal sa telebisyon, testimonyalat iba pa.
Mahalagang maunawaan muna ang iba't ibang katangian ng bawat anyo, pormat, layunin, wika,
nilalaman at inaasahang mambabasa. Kung gayon, mahalaga ang pananaliksik sa datos sa
bwat anyo, anomang paraan ito.

Proseso
Sa kalahatan, may sinusunod na proseso sa pagsulat sa Agham Panlipunan. Ang mga ito ay
ang sumusunod:

a. Pagtukoy sa genre o anyo ng sulatin gaya ng binanggit sa itaas.

b. Pagtukoy at pagtiyak sa paksa. Wala pa bang nakapgatatalakay nito? Kung mayroon na, ano
ang bagong perspektibang dala ng pagtalakay sa paksa? Paano ito matiba?

c. Paglilinaw at pagtiyak sa paksang pangungusap. Karaniwang sa simula inilalagay ito ngunit

maaari ding sa gitna o sa hulihan. Sa ibang pagkakataon, hindi ito isinusulat ngunit nalilinaw sa
takbo ng pagtalakay.

d. Pagtiyak sa paraan ng pagkuha ng datos. Maaaring gamitin ang interbyu, mass media,
internet, social media at new media, aklatan, sarbey, focus-group discussion, obserbasyon at
iba pa.

e. Pagkalap ng datos bilang ebidensya at suporta sa tesis.

f. Analisis ng ebidensya gamit ang lapit sa pagsusuring kuwantatibo, kuwalitatibo,

argumentatibo, deskriptibo, at etnograpiko.

g. Pagsulat ng sulatin gamit ang lohikal, malinaw, organisado (simula, gitna at wakas), angkop,
sapat at wastong paraan ng pagsulat.

h. Pagsasaayos ng sanggunian at talababa sa mga ginamit na sulatin ng ibang may-akda

KASAYSAYAN AT TUNGKULIN NG PAGSASALIN SA PAGSULONG NG FILIPIΝΟ

Napakahalaga ng papel na ginampanan ng pagsasalin sa patuloy na pagsulong ng wikang

Filipino sa akademya. Kung muling babalikan ang kasaysayan, noon pa mang panahon ng mga
Español, nagkaroon na ng pagsasalin sa ilang dokumentong panrelihiyon at pampanitikan. Lalo
itong naging masigla noong panahong ng mga Amerikano at maging noong panahon ng mga
Hapon at lalong lumalakas sa kasalukuyang panahon bilang paraan ng patuloy na
intelektuwalisasyon sa wikang Filipino.
Ang pagsasalin ay nagmula sa salitang Latin na translatio na translation naman sa wikang
Ingles. Metafora o metaphrasis ito sa wikang Griyego na pinagmulan ng salitang Ingles na
metaphrase o salitang-sa-salitang pagsalin (Kasparek 1983 hango kay Batnag 2009). Ito ang
dahilan kung bakit palaging inaakala na ang pagsasalin ay isang simpleng pagtatapatan lamang
ng mga salita ng dalawang wika o rehiyong na wika.

Ang pagsasalin ay isang sining at agham na nangangailangan ng malawak at malalim na

kaalaman sa larangan ng lingguwistika at gramtika. Nagkaroon ng magkakaibang pananaw ang
mga kilalang dalubhasa sa pagsasalin bunga marahil ng iba't ibang estilo at layuning kakabit ng
pagsasalin. Ito ay nagresulta rin ng magkakaibang pakahulugan sa gawaing ito.

Ang sumusunod na mga pakahulugan sa pagsasalin ay mula sa aklat nina A. Batnag at J.

Petra (2009):
1. Translation consists in producing in the receptor language the closest, natural equivalent of
the message of the source language, first in meaning and secondary in style (Nida, 1964). Ang
pagsasalin ay pagbuo sa tumatanggap na wika ng pinakamalapit at likas na katumbas ng
mensahe ng simulaang wika, una ay sa kahulugan at ikalawa ay sa estilo.

2. Translation is made possible by an equivalent of though that lies behind its verbal epressions
(Savory, 1968). Ang pagsasalin ay maaaring maisagawa sa pamamagitan ng pagtutumbas sa
ideyang nasa likod ng pananalita.

3. Translation is reproducing in the receptor language a text which communicates the same
message as the source language but using the natural grammatical and leical choices of the
receptor language (Larson, 1984). Ang pagsasalin ay muling pagbubuo sa tumatanggap na
wika ng tekstong naghahatid ng kahalintulad na mensahe sa simulaing wika subalit gumagamit
ng mga piling tuntuning gramatikal at leksikal ng tumatanggap na wika.

4. Translation is an exercise which consists in the attempt to replace a written message in one
language by the same message in another language (Newmark, 1988).

Ang pagsasalin ay isang pagsasanay na binubuo ng pagtatangkang palitan ang isang nakasulat
na mensahe sa isang wika ng gayon ding mensahe sa ibang wika.

Bilang kabuuan, sinabi ni Santos (1996), hango kay Batnag (2009), ang pagsasalin ay: "ang
malikhain at mahabang proseso ng pagkilala at pag-unawa ng mga kahulugan sa isang wika at
ang malikhain at mahabang proseso ng paglilipat ng mga ito sa kinilala at inunawang mga
kahulugan ng isa pang wika."

Napakalaki ng naitulong ng pagsasalin sa pagtataguyod ng kaisipang maka-Pilipino kaya hindi

napigilan ng malakas na pwersa ng Ingles ang ilang mga batikang propesor sa ilang malalaking
pamantasan at unibersidad sa Kamaynilaan na gamitin ang Filipino sa pagtuturo ng pilosopiya,
agham pampolitika, lohika, ekonomiks, batas, kasaysayn at panitikan.
Layunin ng Pagsasalin
1. Magdagdag ng mga impormasyon at kaalaman mula sa pag-aangkat ng mga kaisipan mula
sa ibang wika.
2. Mailahok sa pambansang kamalayan ang iba't ibang katutubong kalinangan mula sa iba't
ibang wikang rehiyonal at pangkating etniko sa bansa.
3. Mapagyaman ang kamalayan sa iba't ibang kultura mula sa pagbubukas ng bagong mundo
mula sa mga salin..

Uri ng Pagsasalin
1. Pagsasaling Pampanitikan nilalayon na makalikha g obra maestra batay sa orihinal na
akdang nakasulat sa ibang wika
2. Pagsasaling siyentipiko-teknikal - komunikasyon ang pangunahing layon

Maikling Kasaysayan ng Pagsasalin

Nagsimula ang kasaysayan ng pagsasalin sa bansa noong dumating ang mga Español at
ipayakap ang Kristiyanismo sa mga Pilipino. Naging napakalaking suliranin para sa mga
Español ng wikang umiiral sa bansa sapagkat lubhang magkalayo ang pamilya ng mga wika sa
bansa at sa España. Ang Pilipinas ay mula sa Austronesia at ang Espanya ay kabilang sa
Indo-European. Napakihirap magkaunawaan kung dalawang magkaibang wika ang gamit.
Bilang tugon sa suliraning ito, nagsagawa ng pagsasalin ang mga Español ng mga aklat,
karamihan ay aklat ukol sa katesismo, na orihinal na nasusulat sa kanilang wika kakambal nito
ang layuning mabilis na pagpapalaganap ng Kristiyanismo sa kapuluan. Maraming aklat
pampanitikan na nasulat ang mga paring misyonero na kadalasang tungkol sa moralidad at
wastong pagkilos lalo na sa kababaihan ang paksa bukod sa katesismo. Sumulat din sila ng
ilang aklat sa gramtika at bokabularyo gamit ang wikang katutubo na malaki ang naitulong sa
pag-aaral ng wika sa bansa.

Ayon kay Tanawan et al., (2007) malaking tulong din sa mabilis na paglaganap ng Kristiyanismo
at pag-aaral sa gramatika at bokabularyo ang pagpangkat sa mga prayle sa apat na orden na
naitalaga sa iba't ibang bahagi sa bansa. Ang mga Dominican ay naitalaga sa Pangasinan at
Cagayan, ang mga Franciscan ay sa Camarines, ang mga Heswita ay sa kalahati ng Bisaya at
ang mga Agustinian naman ay sa isa pang kalahati ng Bisya, Ilocos at Pampanga. Nagkaroon
ng sariling imprentahan ang mga lugar na ito upang higit na maging mabilis ang
pagpapalaganap ng Kristiyanismo at pagsulat ng mga aklat at babasahin tungkol sa pag-aaral
ng wika at gramatika.

Samantala, naging hudyat ng pagsisimula ng kasaysayan ng imperyalismong Amerikano sa

bansa noong pumirma ang Estados Unidos at Espanya sa Kasunduan sa Paris noong ika-10 ng
Disyembre 1898 na simula naman ng pagwawakas ng kasaysayan ng pananakop ng España.
Batay sa kasunduan, ang pagsakop ng Estados Unidos sa Pilipinas ay may layuning: 1)
ekspansyong ekonomiko; 2) pagtatayo ng depensang militar at pandagat sa Asya-pasipiko; at
3) pagpapalaganap ng protestantismo (San Juan et al., 2019).
Tulad ng nabanggit sa kasaysayan, nabigyan ng halaga ang edukasyon sa bansa noong
panahon ng mga Amerikano. Kapwa nabigyan ng pagkakataong makapag-aral ang mahihirap
at mayayaman kung saan mga sundalong Amerikano ang nagsilbing mga guro na higit na kilala
sa tawag na Thomasites. Buong-laya nilang itinuro ang wikang Ingles sa mga Pilipino na naging
daan upang yumabong at yumaman ang panitikang Filipino sa wikang Ingles. Kasabay nito ang
pag-usbong ng pagsasalin upang higit na maunawaan ng mga Pilipino ang mga panitikang ito.
Hindi mabilang ang mga tula, dula, maikling kwento, nobela at sanaysay na naisalin sa Filipino.
Kadalasang pag-ibig, kabiguan, pag-asa, nasyonalismo at iba pa ang paksa ng mga
akdang-pampanitikan lalo na ang mga tula. Ang mga maikling kwento at nobela ang higit na
nagpayabong sa edukasyong hatid ng Estados Unidos sa bansa sapagkat sumasalamin ito sa
mga pangyayari sa buhay ng mga bansang pinagmulan nito. Naghatid ito ng iba't ibang
kaalaman, kultura, karanasan at kasaysayan ng iba't ibang lahi sa mundo.

Iba naman ang estratehiyang ginamit ng mga Hapon upang mapaniwala ang mga Pilipino sa
kanilang adhikain sa bansa. Ayon pa rin kina San Juan et al, ang Greater East Co-Prosperity
Sphere na may slogang Asyano para sa mga Asyano ang propagandang inilahad ng mga
Hapon sa mga Pilipino. Ang panahong ito ang itinuring na Gintong Panahon ng Panitikan dahil
sa paggamit ng wikang Tagalog o Pilipino (Filipino ngayon) sa pagsulat at pilit na pag-aalis sa
sistema ng mga Pilipino ng wikang Ingles. Ilang mga akdang pampanitikan din ang naisalin
noong panahong ito. Kadalasang may paksang politikal at panlipunan ang mga dula noon
samantalang ang mga maiikling kwento naman ay nasa anyong panitikang pambata.

Sa kasalukuyan, patuloy pa rin ang pagsasalin, hindi lamang ng iba't ibang akdang
pampanitikan kung hindi maging mga teknikal na akda. Naging napakalaking pangangailangan
ng pagsasalin sa kasalukuyang panahon dahil sa patuloy na pag-unlad ng teknolohiya ng
kompyuter at komunikasyon. Dahil dito, lalong lumakas ang pagkakakapit ng wikang Ingles sa
mga Pilipino dahil sa paniniwalang ito ang wika ng globalisasyon. Napakahalaga ng papel na
ginagampanan ng wika sa buhay ng bawat mamamayan, subalit mawawalan ito ng saysay o
kabuluhan kung hindi ito maiintindihan ng mga taong nakikinig o makababasa nito. Dito
pumasok ang pagsasalin, kung saan kailangan ang puspusang pagpapayabong at
pagtataguyod sa gawaing ito. Ang mga dalubhasa ay puspusan ang ginawa/ginagawang
pagsasalin sa mga pinakamahuhusay na akda, lokal man o banyaga upang lubos na
maipabatid sa mga Pilipino ang diwa at ganda ng iba't ibang kultura at kahusayan ng iba't ibang
kaalaman. Nakilala sa gawaing ito sina Rufino Alejandro, Belvez Paz, Virgilio Almario,
Buenvinido Lumbera at marami pang iba.

Nakikipagtulungan naman ang KWF, bilang isang konstitusyonal na ahensya, sa gawaing ito.
Patuloy ang isinasagawa nilang pagsasalin ng mga klasiko at pinakamahuhusay na akdang
pampanitikan sa daigdig. (Bisitahin ang kanilang website, www.kwf.gov.ph upang makita ang
ilan sa mga akdang kanilang isinalin.)

Mga Tungkulin ng Pagsasalin sa Pagsusulong sa Filipino Ang sumusunod ay ilan sa mga

tungkuli ng pagsasalin sa pagsusulong sa Filipino ayon kina San Juan et al.,:
1. Sa naipamamalas na hindi hanggang sa ordinaryong talakayan lamang magagamit ang
Filipino kundi kaya nitong magamit sa pagpapahayag ng mga intelektuwal na diskuro na
makikita sa mga naisaling akda sa agham, teknolohiya, agham panlipunan, panitikan at marami
pang iba.

2. Napapaunlad ang korpus ng Filipino habang patuloy ang mga gawaing pagsasalin. Sa mga
katulad na inisyatiba, nabibigyang katumbas sa ating wika ang mga konsepto na tanging sa
Ingles o ibang wika natin nababasa. Maaaring ang pagtutumbas na ito ay dumaan sa
pagsakatutubo, adaptasyon, o lumikha man, ang mahalaga ay magkakaroon ang mga konsepto
ng mga tiyak na katumbas sa Filipino.

3. Naiimbak ang mahahalagang kaalaman sa iba't ibang larangan sa pamamagitan ng Filipino.

Dahil dito, mas naitatampok ng Filipino ang kakayahan nitong maging imbakan ng karunungan
na tinatayang mahalaga sa pag-unlad at lalong pagpapabuti sa buhay ng mga Pilipino.

4. Nagtutulay ang pagsasalin, gamit ang mga naisaling akda, upang puspusang magamit ang
Filipino sa akademya partikular sa mga kolehiyo at unibersidad. Kung mga aklat at materyales
na panturo o sanggunian ang mga naisalin magiging mas madali na ang pagtuturo at hindi na
magiging dahilan ang kawalan ng kagamitan kaya hindi ginagamit ang Filipino sa mga kursong
wala pang nalilimbag na aklat sa Filipino.

5. Napauunlad nito ang pedagogical idiom sa isang larangan. Bagamat pagpapaunlad din ito sa
korpus ng Filipino, partikular na tinutukoy nito ang mga salita na magagamit para maituro nang
mabilis at episyente ang isang kurso gamit ang Filipino. Dahil sa mga naisaling akda, unti-unti
itong mabubuo ng mga gagamit ng Filipino sa pagtuturo ng iba't ibang larangan

Ilang Halimbawa ng Artikulo sa Humanidades at Agham Panlipunan Gamit ang Wikang

Filipino

Bisitahin ang sumusunod na mga website para sa mga halimbawa ng artikulo

1. Intelektwalisasyon at Wika ni Renato Constantino

https://journals.upd.edu.ph/index.php/djwf/article/view/4939

2. Ang Batayan ng Sikolohiyang Pilipino sa Kultura at Kasaysayan ni Virgilio G. Ennquez

https://www.academia.edu/33940073/Ang Batayan_ng Sikolohiyang Pilipino_sa_Kultu ra at
Kasaysayan

3. Sikolohiyang Pilipino, Sikolohiyang Maka-Pilipino: Ang mbag ni Virgilo G. Enriquez sa

Pagsulong ng Wikang Filipino sa Sikolohiya ni Jayson Petras
https://www.academia.edu/30145058/SIKOLOHIYANG_PILIPINO SIKOLOHIYANG MAKA
FILIPINO ANG AMBAG NI VIRGILIO G ENRIQUEZ SA PAGSUSUL ONG NG WIKANG
FILIPINO SA SIKOLOHIYA
4. Hagkis ng Halakhak: Ang Nagpapatuloy na Kabuluhan ng Kritika ni Hernandez sa Pulitika sa
Magkabilang Mukha ng Isang Bagol ni Rosario Torres-Yu
https://www.academia.edu/9554929/HAGKIS NG HALAKHAK 2 8 Hagkis ng Hala khak Ang
Nagpapatuloy_na Kabuluhan_ng_Kritika_ni Hernandez sa Pulitika sa Ma gkabilang Mukha ng
Isang Bagol?auto-download

5. Ideyolohiya at Utopia sa mga Liham sa Ina ng Laging Saklolo sa Baclaran ni Jennifer M.

Casabuena http://www.kritike.org/journal/issue_17/casabuena_december2015.pdf
KARAGDAGAN: Maaaring ipanood bago simulan ang talakayan sa pagsasalin:
https://www.youtube.com/watch?v=UowWHj6xk_A

*Para sa higit na malawak at malalim na talakay, sumangguni sa batayang-aklat nina San Juan,
David Michael et al., na may pamagat na SANGANDAAN: FILIPINO SA IBA'T IBANG
DISIPLINA.