Fin321 Lectures Merge

Хичээлийн нэр: САНХҮҮГИЙН МЕНЕЖМЕНТ 2
Хичээлийн код: FIN321

Хичээлийн бүлэг: БОГИНО ХУГАЦААНЫ САНХҮҮГИЙН УДИРДЛАГЫН ШИЙДВЭР
ГАРГАЛТ
Хичээлийн сэдэв: БАРАА МАТЕРИАЛЫН УДИРДЛАГА
ЛЕКЦИЙН ТЭМДЭГЛЭЛ
Агуулга
1. БАРАА МАТЕРИАЛЫН НӨӨЦИЙН УДИРДЛАГА ........................................................ 2
Бараа материалын нөөцийн төрөл ........................................................................................... 2
2. БАРАА МАТЕРИАЛЫН НӨӨЦИЙН УДИРДЛАГЫН АРГУУД .................................... 3
ЗАХИАЛГЫН ОНОВЧТОЙ ТОО ХЭМЖЭЭГ ТОГТООХ EOQ ЗАГВАР ...................... 4
ДАХИН ЗАХИАЛАХ ЦЭГ ................................................................................................... 6
ЯГ ЦАГТ НЬ СИСТЕМ /JUST-IN-TIME (JIT) SYSTEM/ ...................................................... 7
3. ДҮГНЭЛТ ...............................................................................................................................
7
4. НЭМЭЛТ УНШИХ МАТЕРИАЛ ......................................................................................... 8
1. БАРАА МАТЕРИАЛЫН НӨӨЦИЙН УДИРДЛАГА
Бараа материал нь байгууллагын үйлдвэрлэлийн болон борлуулалтын үйл ажиллагааг

тасралтгүй явуулахад шаардлагатай эргэлтийн хөрөнгө юм. Дундаж үйлдвэрлэлийн
байгууллагын хувьд, бараа материалын данс нь эргэлтийн хөрөнгийн 42 хувь, нийт
хөрөнгийн 18 хувийг эзэлдэг.
БАРАА МАТЕРИАЛЫН НӨӨЦИЙН ТӨРӨЛ
Үндсэн гурван төрлийн бараа материалын нөөц байдаг ба тэдгээр нь түүхий эд материал,
дуусаагүй үйлдвэрлэл, бэлэн бүтээгдэхүүн юм. Түүхий эд материал гэдэгт байгууллага
бэлэн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэхэд ашиглагдах худалдаж авсан материал юм. Жишээ нь:
эрэг, хуванцар, ган гэх мэт. Дуусаагүй үйлдвэрлэл нь үйлдвэрлэлд одоо байгаа бүх
зүйлсээс бүрдэнэ. Бэлэн бүтээгдэхүүн гэдэгт үйлдвэрлэсэн, борлуулахад бэлэн болсон
бараа бүтээгдэхүүнийг хамруулна.
Бараа материалын нөөцийн түвшний талаарх өөр өөр үзэл баримтлал
Зохистой бараа материалын нөөцийн түвшний талаар байгууллагын санхүү, маркетинг,
худалдан авалт хариуцсан, үйлдвэрлэлийн менежерүүдийн дунд өөр өөр үзэл баримтлалтай
байдаг. Санхүүгийн менежерүүд бараа материалын нөөцийг аль болох бага байлгахыг
хичээдэг. Учир нь тэд байгууллагын мөнгийг үр ашиг багатай зүйлд хөрөнгө оруулж
илүүдэл нөөц хэлбэрээр хадгалахаас сэргийлж байдаг. Харин маркетингийн менежерүүд
бараа материалын нөөц, бэлэн бүтээгдэхүүнийг их байлгахыг эрмэлздэг. Ингэснээр бэлэн
бүтээгдэхүүний хомсдол үүсэхгүй тул захиалга бүр хурдан шуурхай хийгдэх боломжтой
болно. Үйлдвэрлэлийн менежерүүдийн үндсэн үүрэг нь үйлдвэрлэлийн төлөвлөгөөний
дагуу бага зардалтайгаар хүлээн зөвшөөрөгдөх түвшний чанартай бэлэн бүтээгдэхүүнийг
үйлдвэрлэгдэж байгаа эсэхийг хянаж шалгах юм. Энэхүү үүргээ биелүүлэхийн тулд
үйлдвэрлэлийн менежер үйлдвэрлэлийн саатлаас зайлсхийх зорилгоор түүхий эд
материалын нөөцийг их байлгах, нэгжийн үйлдвэрлэлийн өртгийг бууруулах зорилгоор
бэлэн бүтээгдэхүүний нөөцийг их байлгахыг эрмэлздэг. Харин худалдан авалтын
менежерүүд түүхий эд материалд голлон анхаарлаа хандуулдаг ба тэдний үүрэг нь
үйлдвэрлэлд шаардлагатай түүхий эд материалыг хүссэн цагт нь зөв тоо хэмжээгээр, таатай
үнээр бэлэн байлгах юм.
Бараа материалын нөөцийн хөрөнгө оруулалт

Бараа материалын нөөц нь байгууллагын бэлэн мөнгийг уяж, зарим ашиг олох боломжуудыг
хааж байгаа тул хөрөнгө оруулалтын нэг хэлбэр гэж үзэж болох юм. Ерөнхийдөө,
байгууллагын бараа материалын нөөцийн дундаж хэмжээ их байх нь хөрөнгө оруулалтын
хэмжээ их, өртөг өндөртэй байгааг харуулна. Харин бараа материалын нөөцийн дундаж бага
байх нь хөрөнгө оруулалтын хэмжээ болон өртөг бага байгааг харуулна. Хэрвээ бараа
материалын нөөцийн түвшинг өөрчлөх талаар авч үзэж байгаа бол санхүүгийн менежер
өөрчлөлтөөс үүдэн бий болох ашиг-өртгийг харьцуулан шинжилгээ хийх шаардлагатай.
Бараа материалын нөөц болон дансны авлагын уялдаа холбоо
Бараа материал болон дансны авлагын удирдлага нь хоорондоо маш их хамааралтай. Жишээ
нь үйлдвэрлэлийн байгууллагын хувьд, байгууллага бараа бүтээгдэхүүнээ борлуулахад,
бараа материалын данснаас хасагдаж дансны авлагын дансанд нэмэгдэж, улмаар мөнгөн
хөрөнгө болдог. Бараа материалын данс болон дансны авлага нь хороондоо нягт
хамааралтай учраас эдгээрийн удирдлагыг тус тусад нь авч үзэх нь учир дутагдалтай юм.
Жишээ нь: ерөнхий нөхцөлд, хэрэглэгчдэд зээлээр борлуулах шийдвэр нь борлуулалтын
хэмжээг нэмэгдүүлдэг бөгөөд үүнд их хэмжээний бараа материалын нөөц болон дансны
авлагын тусламжтайгаар хүрч болох юм. Мөн зээлийн нөхцөлөө сунгах нь бараа
материалын нөөц болон дансны авлагын хэмжээнд нөлөөлдөг. Учир нь зээлийн хугацааг
уртасгах нь бараа материалын данснаас дансны авлага уруу шилжүүлж болох юм.
Ерөнхийдөө энэ стратеги нь давуу талтай, яагаад гэвэл бараа материалын эзэмшлийн
өртгөөс дансны авлагын өртөг бага байдаг. Учир нь бараа материалын эзэмшлийн өртөгт
хөрөнгө оруулалтын шаардлагатай өгөөж, хадгалалтын, даатгалын, хэвийн хорогдол гэх мэт
зардлууд агуулагддаг. Бараа материал-дансны авлагын харилцан хамаарал нь байгууллагын
бүхий л хэсгүүд буюу санхүү, маркетинг, үйлдвэрлэл, худалдан авалтын шийдвэрүүдээс
хамаарч байдаг. Байгууллагын санхүүгийн менежер стратеги төлөвлөгөө хийх, үйлдвэрлэл,
борлуулалтын үйл ажиллагаатай хамааралтай шийдвэр гарах үед бараа материалын нөөц
болон дансны авлагын харилцан хамаарлыг сайтар анхаарах шаардлагатай. Түүнчлэн
зээлээрх борлуулалтын шийдвэр гаргахад энэхүү харилцан хамаарал нь маш чухал юм.
Яагаад гэвэл энэ нь бараа материалын нөөцийн хэмжээнд шууд нөлөөлж байдаг.
2. БАРАА МАТЕРИАЛЫН НӨӨЦИЙН УДИРДЛАГЫН АРГУУД
Бараа материалын нөөцийг удирдахад түгээмэл ашиглагддаг аргууд нь: (1) ABC систем, (2)
Захиалгын оновчтой тоо хэмжээг тогтоох EOQ загвар /the basic economic order quantity
model/, (3) Дахин захиалах цэг, (4) материалын хэрэгцээ, шаардлагыг төлөвлөж хангах
систем, (5) Яг цагт нь систем /the just-in-time system (JIT)/ юм.
ABC СИСТЕМ
ABC систем нь бараа материалын нөөцийг ач холбогдлоор нь А, В, болон С гэсэн гурван
хэсэгт хувааж авч үздэг. А хэсэгт мөнгөн дүнгээр хамгийн их хөрөнгө оруулалт шаардагддаг
бараа материалыг оруулдаг. Ихэвчлэн энэ хэсэгт тоо хэмжээгээрээ бараа материалын
нөөцийн 20 хувийг, мөнгөн дүнгээрээ 80 хувийг эзлэх бараа материалууд багтдаг. Харин В
хэсэгт мөнгөн дүнгээр дараагийн их хөрөнгө оруулалт шаарддаг хэсгийг оруулдаг. С хэсэгт
хөрөнгө оруулалт бага шаарддаг боловч тоо хэмжээ ихтэй бараа материалыг оруулдаг.
Бараа материалын нөөцийг А, В, С хэсэгт хувааснаар байгууллагад бараа материалыг хянах
шаардлагатай тоо хэмжээ, төрлийг тодорхойлох боломжийг олгодог. А хэсгийн хяналт
хамгийн өндөр байх шаардлагатай. Учир нь энэ хэсэгт хамгийн их хөрөнгө оруулалт
хийгддэг. Энэхүү хэсгийн бараа материалын хэмжээг байнга хянах зорилгоор бараа
материалын нөөцийн байнгын бүртгэлийн аргыг /perpetual inventory record keeping/ ашиглах
нь зохимжтой. В хэсгийн бараа материалыг тодорхой давтамжтайгаар тогтмол хянах
зорилгоор бараа материалын цаг хугацааны систем ашиглаж болох юм. Харин С хэсгийн
бараа материалыг хянахад улаан зураасын аргыг ашиглаж болох юм. Энэ арга нь тус бараа
материалыг агуулах саванд дахин захиалах түвшин, хэмжээг тодорхойлж зураад тус
түвшин, хэмжээнд хүрэхэд дахин захиалга хийх арга юм. Бидний дараагийн үзэх захиалгын
оновчтой тоо хэмжээг тогтоох EOQ загвар нь бараа материалын нөөцийн А болон В хэсгийг
хянахад зохимжтой.
ЗАХИАЛГЫН ОНОВЧТОЙ ТОО ХЭМЖЭЭГ ТОГТООХ EOQ ЗАГВАР
Захиалгын оновчтой тоо хэмжээг тодорхойлох нарийвчилсан, хамгийн түгээмэл

ашиглагддаг аргуудын нэг нь EOQ загвар юм. Энэ арга нь нийт бараа материалын зардлыг
хамгийн бага байлгах захиалгын тоо хэмжээг тодорхойлоход үйл ажиллагааны болон
санхүүгийн өртгүүдийг авч ашигладаг.
Үндсэн өртөг /basic cost/
Бараа материалын бодит өртгөөс гадна, бараа материалтай холбоотой өртгүүдийг ерөнхийд
нь гурван хэсэгт хувааж болно: захиалгын өртөг, эзэмшлийн өртөг, нийт өртөг.
Захиалгын өртөг - Захиалгын өртөгт захиалга өгөх, хүлээн авахтай холбоотой бичиг
хэргийн тогтмол зардлууд агуулагддаг. Үүнд: худалдан авах захиалга бичих, бичиг
баримтыг боловсруулах, захиалгыг хүлээн авах, нэхэмжлэхтэй уялдуулан хянах өртгүүд
багтана. Захиалгын өртөг нь ихэвчлэн захиалга бүрээр, мөнгөн дүнгээр тодорхойлогдсон
байдаг.
Эзэмшлийн өртөг - Эзэмшлийн өртөг нь бараа материалыг тодорхой хугацааны туршид

хадгалахтай холбоотой үүсэж буй өртөг бөгөөд бараа материалын тоо хэмжээ, хугацаанаас
хамаарч хувьсах зардал юм. Энэхүү өртөгт хадгалалт, даатгал, хорогдол, алдагдсан боломж,
санхүүгийн зардлууд багтдаг.
Нийт өртөг – Бараа материалын нийт өртөг нь захиалгын болон эзэмшлийн өртгүүдийн
нийлбэр юм. EOQ загварын зорилго нь энэхүү нийт өртгийг хамгийн бага байлгах
захиалгын тоо хэмжээг тодорхойлох тул нийт өртгийн тооцох нь EOQ загварын хувьд чухал
юм.
График дүрслэлийн арга
Захиалгын оновчтой тоо хэмжээг тогтоох EOQ загварын зорилго нь байгууллагын бараа
материалын нийт өртгийг хамгийн бага байлгах захиалгын тоо хэмжээг тодорхойлох юм.
Захиалгын тоо хэмжээг х буюу хэвтээ тэнхлэгт, өртгийг у буюу босоо тэнхлэгт авч,
захиалгын оновчтой тоо хэмжээ, өртгийн ерөнхий хандлагыг тодорхойлсон график
дүрслэлийг дор харуулав.
1000
Нийт өртөг
Эзэмшлийн өртөг
500
Захиалгын өртөг
0 500 1000 1500 2000

EOQ
Захиалгын тоо хэмжээ (ширхэг )
Нийт өртгийн шулуун нь захиалгын тоо хэмжээний түвшин дэх захиалгын болон эзэмшлийн
өртгүүдийн нийлбэр юм. Хамгийн бага нийт өртөг (EOQ гэж тэмдэглэсэн) нь захиалгын
болон эзэмшлийн өртгийн шулуунуудыг огтлох цэг дээр оршино.
Математикийн арга
Тухайн бараа материалын хувьд байгууллагын бараа материалын захиалгын оновчтой тоо
хэмжээг тодорхойлох томьёог боловсруулж болно.
S = тодорхой хугацаан дах хэрэглээ (тоо хэмжээ)

O = захиалга бүрийн захиалгын өртөг
C = тодорхой хугацаан дах нэгж бүтээгдэхүүнд ноогдох эзэмшлийн өртөг Q
= захиалгын хэмжээ (тоо хэмжээ)
Нийт өртгийн тэгшитгэлийг боловсруулах боломжтой ба үүний тулд эхний алхам нь
эзэмшлийн өртөг болон захиалгын өртгийн тэгшитгэлийг боловсруулах юм. Нэгж
захиалгын өртгийг захиалгын тоогоор үржүүлснээр захиалгын өртгийг тодорхойлох
боломжтой. Харин захиалгын тоог тодорхой хугацаан дах бараа материалын ашиглалтын
тоо хэмжээг захиалгын тоо хэмжээнд хувааснаар тодорхойлох юм. Тиймээс захиалгын
өртгийг дараах байдлаар томъёолж болох юм.
Захиалгын өртөг = 𝑂 × 𝑆⁄𝑄

Харин эзэмшлийн өртгийг нь тодорхой хугацаан дах нэгж бараа материалын эзэмшлийн
өртгийг байгууллагын дундаж бараа материалын хэмжээнд үржүүлэн тодорхойлж болох
юм. Бараа материалыг тогтмол хувь хэмжээгээр хорогдоно гэж үзвэл дундаж бараа
материалыг тодорхойлоход захиалгын тоо хэмжээг хоёрт хувааж тодорхойлж болох юм.
Эзэмшлийн өртгийг дараах байлаар томьёолов.
𝑄⁄2
Эзэмшлийн өртөг = 𝐶 ×
Дээрх томьёоноос харахад захиалгын тоо хэмжээ нэмэгдэхэд захиалгын өртөг буурч,
эзэмшлийн өртөг нэмэгдэнэ.
Харин нийт өртөг нь:
Нийт өртөг = (𝑂 × 𝑆⁄𝑄) + (𝐶 × 𝑄⁄2)
Нийт өртгийг хамгийн бага байлгах захиалгын тоо хэмжээ EOQ-г дараах байдлаар
томьёолов.
Жишээ
RSP цахилгаан барааны үйлдвэрлэгч компани жилд 1,600 ширхэг материал
ашигладаг гэж үзэв. Үүний захиалгын өртөг нэгжийн $50 ба эзэмшлийн өртөг
жилийн хугацаанд нэгжийн $1 байна. Томьёо 8.5-д орлуулбал S = 1,600, O = $50,
ба C = $1, EOQ нь 400 ширхэг байна.
Байгууллага 400 нэгж бүтээгдэхүүн захиалсан тохиолдолд бараа материалын

нөөцийн нийт өртөг хамгийн бага байна.
ДАХИН ЗАХИАЛАХ ЦЭГ
Захиалгын оновчтой тоо хэмжээг тодорхойлсны дараагаар хэзээ дахин захиалга өгөх
хэрэгцээтэйг тодорхойлох шаардлагатай. Дахин захиалга өгөх цэгийг тодорхойлоход
захиалга өгснөөс хойш хэд хоногийн дотор бараа материал байгууллага дээр хүргэгдэж
ирдэгийг тодорхойлох шаардлагатай болно. Хэрвээ бараа материалын нөөцийн өдрийн
хэрэглээг тогтмол гэж үзвэл дахин захиалах цэгийг дараах байдлаар тодорхойлох
боломжтой:
Дахин захиалах цэг
= Захиалга өгч, байгууллагад хүргэгдэх хугацаа
× Бараа материалын өдрийн хэрэглээ
МАТЕРИАЛЫН ХЭРЭГЦЭЭНИЙ ТӨЛӨВЛӨЛТИЙН СИСТЕМ /MRP/

Материалын хэрэгцээний төлөвлөлтийн системийг байгууллагууд ямар материалыг, ямар
дарааллаар, хэзээ захиалахыг тодорхойлоход ашигладаг. Материалын хэрэгцээний
төлөвлөлтийн систем нь захиалгын оновчтой тоо хэмжээг тогтоох EOQ загварыг ашиглаж
захиалгын хэмжээг тодорхойлдог. Энэ арга нь компьютерын тусламжтайгаар нэгж бараа
бүтээгдэхүүний материалын бүтэц, бараа материалын байдал, үйлдвэрлэлийн үйл явцыг
загварчилдаг. Нэгж бараа бүтээгдэхүүний материалын бүтэц гэдэг нь энгийнээр эцсийн
бүтээгдэхүүн бий болгоход ордог бүх материалыг хэлнэ. Тухайн үйлдвэрлэлийн
төлөвлөгөөний хувьд компьютер шаардлагатай материалыг бараа материалын нөөцтэй
харьцуулж нэмэлт хэрэгцээтэй материалыг тодорхойлдог. Үйлдвэрлэлийн үе шат бүрт
эцсийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх хугацааг тодорхойлж, захиалга хүргэгдэж ирэх хугацаатай
харьцуулан нэмэлт хэрэгцээтэй материалыг хэзээ захиалахыг MRP систем тодорхойлж
өгдөг. MRP системийн давуу тал нь бараа материалын хэрэгцээг илүү нарийвчлан
тодорхойлдог ба байгууллагыг төлөвлөгөөний дагуу ажиллахыг шаарддаг. Энэхүү
системийн зорилго нь үйлдвэрлэлд саатал учруулалгүйгээр бараа материалын нөөцийн
хэмжээг бага байлгахад оршдог. Бараа материалын нөөцийг бага байлгаснаар байгууллагын
алдагдсан боломжийн зардлыг бага байлгах боломжтой.
ЯГ ЦАГТ НЬ СИСТЕМ /JUST-IN-TIME (JIT) SYSTEM/
Бараа материалын нөөцийг хамгийн бага байлгахад яг цагт нь системийг ашигладаг. Энэхүү
аргын үндсэн санаа нь үйлдвэрлэлд шаардлагатай материал яг хэрэгцээтэй болсон цагт
бараа материал хүргэгдэж ирэх ёстой буюу төгс байдлаар, байгууллагын бараа материалын
нөөц зөвхөн дуусаагүй үйлдвэрлэлийн хэмжээгээр тодорхойлогдоно гэж үздэг. Яг цагт нь
системийн зорилго нь байгууллын бараа материалын нөөцийг хамгийн бага байлгах тул
байгууллагад бараа материалын нөөц хэрэггүй эсвэл маш бага хэмжээний эсвэл зөвхөн
аюулгүй нөөц хэрэглэнэ гэж үздэг. Хэрвээ бараа материал яг цагтаа хүргэгдэж ирээгүй
тохиолдолд хүргэгдэж ирэх хүртэл үйлдвэрлэл зогсоход хүрнэ. Мөн яг цагт нь систем
бэлтгэн нийлүүлэгчдээс өндөр чанартай материал шаарддаг. Хэрвээ бараа материалын
чанарт асуудал тулгарвал үйлдвэрлэл асуудлыг шийдвэрлэж дуусах хүртэл зогсох аюултай
байдаг.
3. ДҮГНЭЛТ
Байгууллагын маркетинг, үйлдвэрлэл, худалдан авалтын менежерүүд нь бараа материалын

нөөцийн (түүхий эд материал, дуусаагүй үйлдвэрлэл, бэлэн бүтээгдэхүүн) зохистой
түвшний талаар өөр өөрийн үзэл баримтлалуудтай байдаг ба энэ нь санхүүгийн менежерийн
үзэл баримтлалтай зөрчилддөг.
Санхүүгийн менежер нь бараа материалын нөөцийг хөрөнгө оруулалттай адилаар авч үздэг
ба аль болох бага түвшний бараа материалыг байлгах нь зохимжтой гэж үздэг. Санхүүгийн
менежер нь бүтээгдэхүүний борлуулах үйл явцын талаар шийдвэр гаргахдаа дансны авлага
болон бараа материалын нөөцийн харилцан хамаарлыг анхаарах шаардлагатай. Учир нь
бараа материалын нөөцийн эзэмшлийн өртөг нь дансны авлагын эзэмшлийн өртгөөс өндөр
байдаг.
ABC систем нь бараа материалын нөөцийг хөрөнгө оруулалтын хэмжээнээс нь хамаарч ач
холбогдлоор нь эрэмбэлдэг бөгөөд энэхүү эрэмбээс хамаарч аль бараа бүтээгдэхүүнд илүү
ихээр анхаарлаа хандуулахыг тодорхойлдог.
Захиалгын оновчтой тоо хэмжээг тодорхойлоход хамгийн түгээмэл ашиглагддаг аргуудын
нэг нь захиалгын оновчтой тоо хэмжээний (EOQ) загвар юм. EOQ-г тодорхойлсны
дараагаар байгууллага дахин захиалах цэг буюу дахин захиалга хийх бараа материалын
нөөцийн түвшинг тогтоодог. Материалын хэрэгцээний төлөвлөлтийн (MRP) системийг
байгууллагууд ямар материалыг, ямар дарааллаар, хэзээ захиалахыг тодорхойлоход
ашигладаг. Бараа материалын нөөцийг хамгийн бага байлгах яг цагт нь систем нь
үйлдвэрлэлд шаардлагатай материал яг хэрэгцээтэй болсон цагт хүргэгдэж ирэх ёстой гэж
үздэг.
4. НЭМЭЛТ УНШИХ МАТЕРИАЛ
1. Корпорацийн санхүү 2, 2015, Т.Анарболд, С.Дашдорж, Г.Жавхлан, Ц.Золзаяа,

Б.Номун, Э.Элдэв-Очир, 165-175х
2. Санхүүгийн удирдлага, Б.Бүжинлхам, Бараа материалын нөөцийн удирдлага бүлэг
3. Managerial Finance, Lawrence J.Gitman, 8th edition, 795-805х
4. Х Жаргал Л, Бат-Өлзий Ж. Санхүүгийн менежмент, 2008, гуравдахь хэвлэл,
холбогдох бүлэг
5. Эрдэнэ С. Байгууллагын санхүүгийн удирдлага, 2001, холбогдох бүлэг, сэдэв
6. Довууч М. Бизнесийн санхүүгийн удирдлага, 2010, холбогдох бүлэг, сэдэв
7. Баатар С. Санхүүгийн менежмент, 1999, холбогдох бүлэг, сэдэв
8. Гунгаанямбуу Ц, Даваасүрэн Ч. Санхүүгийн шинжилгээ, 1997, холбогдох бүлэг,
сэдэв
9. Хөхөөжаргал Б. Бизнесийн байгууллагын санхүүгийн удирдлага, 1997, холбогдох
бүлэг, сэдэв
Хичээлийн нэр: САНХҮҮГИЙН МЕНЕЖМЕНТ 2
Хичээлийн бүлэг: БОГИНО ХУГАЦААТ САНХҮҮГИЙН ШИЙДВЭР ГАРГАЛТ
Хичээлийн сэдэв: АЖЛЫН КАПИТАЛЫН УДИРДЛАГА
АЖЛЫН КАПИТАЛЫН УДИРДЛАГА ХИЧЭЭЛИЙН ЛЕКЦИЙН ХУРААНГУЙ
Агуулга
АЖЛЫН КАПИТАЛЫН УДИРДЛАГА ХИЧЭЭЛИЙН ЛЕКЦИЙН ХУРААНГУЙ ...................... 1
Ажлын цэвэр капитал............................................................................................................................. 2
Ажлын капиталын удирдлагын стратегиуд ......................................................................................... 2
Аггрессив стратеги ............................................................................................................................. 2
Консерватив стратеги ......................................................................................................................... 3
Үйл ажиллагааны явцад бий болох урт хугацаат эх үүсвэрүүд ......................................................... 3
Дансны өглөг ....................................................................................................................................... 3
Зээлийн нөхцөл ................................................................................................................................... 3
Дансны өглөгөө нэмэгдүүсний нөлөө ............................................................................................... 4
Хойшлогдсон өр төлбөр ..................................................................................................................... 4
Барьцаагүй богино хугацаат зээл .......................................................................................................... 5
Банкны зээл ......................................................................................................................................... 5
Зээлийн шугам .................................................................................................................................... 5
Зээлийн хүү ...................................................................................................................................... 5
Үйл ажиллагааны өөрчлөлтийн хязгаарлалт ................................................................................ 5
Нөөцийн хэмжээ .............................................................................................................................. 6
Баталгаат зээлийн шугам ................................................................................................................... 6
Арилжааны бичиг ............................................................................................................................... 6
Баталгаат богино хугацаат зээлүүд ....................................................................................................... 6
Богино хугацаат барьцаат зээлийн шинж чанар .............................................................................. 6
Дансны авлагыг барьцаанд ашиглах ................................................................................................. 6
2.1.1 Дансны авлагын факторинг ............................................................................................. 7
Бараа материалыг барьцаанд ашиглах .............................................................................................. 7
Ажлын цэвэр капитал
Эргэлтийн хөрөнгийг ихэвчлэн ажлын капитал гэдэг бөгөөд энэ нь бизнесийн үндсэн үйл
ажиллагаанаас шалтгаалан нэг хэлбэрээс нөгөөд шилжиж байдаг онцлогтой хөрөнгө оруулалтын
хэсгийг харуулдаг. Нэгээс нөгөөд шилжих хэлбэр болох бэлэн мөнгөнөөс бараа материал, бараа
материалаас авлага, авлагаас бэлэн мөнгө үүсэх эдгээр үйл явцыг үйл ажиллагааны цикл гэж
нэрлэнэ. Бэлэн мөнгийг орлох хөрвөх чадвар хамгийн өндөртэй богино хугацаат хөрөнгө
оруулалтын данс, урьдчилж төлсөн зардал зэрэг нь ажлын капиталын бүрэлдэхүүн болдог.
Эргэлтийн эх үүсвэр нь компаний богино хугацаат санхүүжилт буюу нэг хүртлэх жилийн
хугацаанд төлөх ёстой өр төлбөрүүд юм. Эдгээр өр төлбөрүүдэд ихэвчлэн бэлтгэн нийлүүлэгч,
банк, ажилчид болон засгийн газар зэргийн эзэмшиж буй хөрөнгүүд (компанид зээлсэн) орно.
Өмнө бидний тодорхойлсноор ажлын цэвэр капитал нь эргэлтийн хөрөнгө ба эргэлтийн эх
үүсвэрийн зөрүү юм. Хэрвээ эргэлтийн хөрөнгө нь эргэлтийн эх үүсвэрээс их байвал эерэг ажлын
цэвэр капиталтай буюу эргэлтийн хөрөнгийн зарим хэсгийг үндсэн хөрөнгийн санхүүжилтээс
илүү гаргасан урт хугацаат эх үүсвэрээр (урт хугацаат өр болон эздийн өмч) санхүүжүүлсэн
болохыг харуулна. Эргэлтийн хөрөнгө нь эргэлтийн эх үүсвэрээс бага байх тохиолдол цөөн
бөгөөд энэ нь үндсэн хөрөнгийн зарим хэсгийг богино хугацаат эх үүсвэрээр санхүүжүүлсэн
болохыг харуулдаг.
Ажлын капиталын удирдлагын стратегиуд

Эргэлтийн хөрөнгөө санхүүжүүлэхэд богино хугацаат эх үүсвэрийг хэрхэн ашиглах нь компаний
эргэлтийн хөрөнгө ба эргэлтийн эх үүсвэрийн талаарх шийдвэр гаргалтын чухал асуудал юм.
Эргэлтийн эх үүсвэрт зээлийн худалдан авалтаас үүссэн дансны өглөг, богино хугацааны
хойшлогдсон өр төлбөр, богино хугацаанд төлөхөөр гаргасан өрийн бичиг, арилжааны бичиг
зэрэг орно. Богино хугацааны зээл олгож байгаа зээлдүүлэгчид компаний авлага ба бараа
материалын дансуудыг санхүүжүүлж байдаг. Ерөнхийдөө богино хугацаат зээлийн эх үүсвэрийг
урт хугацаат хөрөнгө оруулалтанд ашиглах боломжгүй юм. Ажлын капиталын хоёр үндсэн
стратеги байдаг бөгөөд богино болон урт хугацаат санхүүжилтийг хэрхэн ашиглаж байгаагаас нь
тодорхойлсон аггрессив болон консерватив стратегиуд юм. Эдгээр стратегиудыг авч үзэхийн
өмнө тус бүрийн өртөг ба эрсдлийг тооцоолж компаний санхүүжилтийн хэрэгцээ шаардлагыг
хэрхэн хангаж байгааг авч үзэх хэрэгтэй юм. Компаний санхүүжилтийн шаардлагыг байнгын ба
улирлын шинжтэй гэж хоёр салгаж үзнэ. Тухайн хугацааны байнгын санхүүжилтэнд үндсэн
хөрөнгө болон эргэлтийн хөрөнгөнд зайлшгүй хэрэгцээтэй байгаа хөрөнгө оруулалтыг ойлгох
бөгөөд жилийн турш энэ нь өөрчлөгдөхгүй тогтмол байдаг. Тухайн үеийн нөхцлөөс шалтгаалж
эргэлтийн хөрөнгөнд нэмэлтээр шаардлагатай байгаа санхүүжилтыг улирлын санхүүжилт гэнэ.
Аггрессив стратеги
Тус стратегийн хүрээнд компани байнгын санхүүжилтын хэрэгцээг байнгын буюу урт хугацаат
эх үүсвэрээр, улирлын шинж чанартай санхүүжилтын нэмэлт хэрэгцээг тухай бүрд нь богино
хугацаат эх үүсвэрээр санхүүжүүлнэ гэж үздэг. Аггрессив стратегийг хэрэглэснээр ажлын цэвэр
капиталыг хамгийн бага түвшинд байлгадаг. Учир нь зөвхөн зайлшгүй шаардлагатай байгаа
эргэлтийн хөрөнгийн санхүүжилтийг урт хугацаат эх үүсвэрээр, улирлын шинжтэй
санхүүжилтийг богино хугацаат эх үүсвэрээр санхүүжүүлж байгаа тул аггрессив стратегийн
хүрээнд ажлын цэвэр капитал хамгийн бага түвшинд барих боломжтой болдог. Ажлын цэвэр
капитал багатай байдал нь тус стратегийн голлох эрсдэл болдог ба хэлбэлзэл ихтэй богино
хугацаат эх үүсвэрээ хэрэгцээтэй үед тохируулан ашиглаж үйл ажиллагаатайгаа уялдуулах
амаргүй ур чадварыг менежерүүдээс шаарддаг. Улирлын онцлогоос шалтгаалах шаардлагатай
бэлэн мөнгөний хэлбэлзэл мөн богино хугацаат зээллэгийн эх үүсвэрийн хязгаарлагдмал байдал,
гэнэтийн шинжтэй борлуулалтын өсөлтийн боломжийг ашиглах боломжгүй байдал зэрэг нь тус
стратегийн эрсдэлүүд болно. Нэг үгээр хэлбэр аггрессив стратеги нь бусад ажлын капиталын
стратегиудтай харьцуулахад эрсдэл өндөртэй, бага өртөгтэй санхүүжилтийн арга хэлбэр юм.
Консерватив стратеги
Энэхүү стратегийн гол зарчим нь тооцоолсон санхүүжилтийн нийт хэрэгцээгээ урт хугацаат эх
үүсвэрээр, зөвхөн гэнэтийн урьдчилан таамаглагдаагүй зардлуудыг тухай бүрд нь богино
хугацаат эх үүсвэрээр тус тус санхүүжүүлэхэд оршино. Консерватив стратеги нь зардал өндөртэй
болов ч санхүүжилтийн эх үүсвэрийн хязгаарлалтанд орох эрсдлийг бууруулдаг давуу талтай юм.
Үйл ажиллагааны явцад бий болох урт хугацаат эх үүсвэрүүд

Компаний хэвийн үйл ажиллагааны явцад аяндаа бий болдог санхүүгийн хоёр гол эх үүсвэр
байдаг нь дансны өглөг болон хойшлогдсон өр төлбөр дансууд юм. Борлуулалтын өсөлттэй
уялдуулан компани худалдан авалтыг их хийхэд дагаад дансны өглөг өсөх хандлагатай байдаг.
Мөн борлуулалтын өсөлттэй холбоотойгоор хойшлогдсон өр төлбөр данс нь цалин болон
татварын зардалтай адилаар өсдөг байна. Хэдийгээр тус хоёр богино хугацаат эргэлтийн эх
үүсвэрт илэрхий гадаад зардал байдаггүй болов ч тус бүрдээ дотоод өртөгтэй байдаг. Мөн эдгээр
дансууд нь тодорхой баталгаа, барьцаа хөрөнгөгүй эх үүсвэрийн хэлбэр тул баталгаагүй
санхүүжилтийн хэлбэр гэж тооцогддог.
Дансны өглөг
Дансны өглөг нь богино хугацаат баталгаагүй эх үүсвэрийн үндсэн гол хэлбэр юм. Энэ нь бараа
материалыг зээлээр худалдан авахад үүсэх бөгөөд худалдан авагчийн зүгээс бэлтгэн
нийлүүлэгчдэд ямар нэгэн албан өрийн бичгийн хэлбэртэй гэрээ байгуулдаггүй. Худалдан авагч
нь бүтээгдэхүүнийг хүлээн авах ба бэлтгэн нийлүүлэгч талд шаардлагатай мөнгөн дүнг
борлуулалтын нөхцөлд заасан хугацаанд төлөх шаардлагатай байдаг.
Зээлийн нөхцөл
Бэлтгэн нийлүүлэгч зээлийн нөхцөлдөө зээлийн хугацаа, хөнгөлөлтийн хувь хэмжээ,
хөнгөлөлтийн хугацаа, зээлийн хугацаа хэзээнээс тооцогдож эхлэх зэргийг тодорхойлж өгсөн
байдаг.
Жишээ нь: Зээлийн нөхцөл нь “2/10 N 30 Сарын эцэс (цаашид СЭ гэж товчилно)” гэсэн
тэмдэглэгээтэй. Дээрх тэмдэглэгээ нь сарын эцсээс эхэлж тооцогдох зээлийн үндсэн хугацаа 30
хоног ба эхний 10 хоногт төлөлт хийвэл 2%-н хөнгөлөлт эдлэх боломжтой болохыг харуулна.
Зээлийн хугацаа нь дансны өглөг бүрэн төлөгдөх хугацааг илэрхийлнэ. Хөнгөлөлт эдлэх
хугацааг хамаарахгүйгээр зээлийн хэлцэл бүрийн хувьд зээлийн хугацаа нь заавал
тодорхойлогддог. Зээлийн хугацаа нь ихэвчлэн 0-120 хоногийн хооронд хэлбэлзэх бөгөөд ихэнх
зээлүүд “net” буюу цэвэр хугацаагаар тооцогддог. Цэвэр хугацаа гэдэг нь зээл хугацааа эхэлсэн
гэж тооцогдох өдрөөс хойш бүрэн төлөлт хийх үндсэн хугацааг харуулдаг.
Бэлэн мөнгөний хөнгөлөлт. Зарим тохиолдолд бэлтгэн нийлүүлэгч талаас худалдан авагчдад
зориулж зээлийн үндсэн дүнг тодорхой хувиар бууруулах хөнгөлөлтийн нөхцөлийг зааж өгдөг
ба хөнгөлөлт эдлэх боломжтой хугацаа нь зээлийн нийт хугацаанаас бага байх ёстой. Бэлэн
мөнгөний хөнгөлөлт нь ихэвчлэн 1-5% хооронд хэлбэлзэнэ. 2% бэлэн мөнгөний хөнгөлөлт нь
зээлээр худалдан авсан бүтээгдэхүүний 100 доллар төлөхөөс хэрвээ хөнгөлөлт эдлэх боломжтой
хугацаанд төлөлтөө хийх бол 98$-г төлөх боломжтойг харуулна.
Бэлэн мөнгөний хөнгөлөлтийн хугацаа. Зээлийн хугацаа эхэлснээс хойш хэд хоногийн
хугацаанд хөнгөлөлт эдлэх боломжтойг харуулдаг. Ихэнх хөнгөлөлтийн хугацаа нь 5-20 хоног
байна. Зарим тохиолдолд жижиг байгууллагын голлох томоохон хэрэглэгчид бэлэн мөнгөний
хөнгөлөлтийн хугацаа дууссаны дараа хөнгөлөлт эдлэх стратегитай байдаг. Энэ стратеги нь ёс
зүйн асуудалтай илүү хамааралтай бөгөөд төдийлөн нийтлэг ашиглагддаггүй.
Зээлийн тооцогдож эхлэх хугацаа. Энэ нь зээлийн нөхцөлд заагдсан байна. Хамгийн өргөн
хэрэглэгддэг хэлбэр нь зээлийн хугацааг төлбөрийг нэхэмжилсэн өдрөөс эхлэж тооцох явдал юм.
Бэлэн мөнгөний хөнгөлөлтийн хугацаа ба зээлийн үндсэн хугацаа хоёулаа төлбөрийг
нэхэмжилсэн хугацаанаас эхлэнэ. Мөн сарын эцэс буюу СЭ нь бүх худалдан авалт бүрэн
хийгдсэн сарын эцэс буюу дараагийн сарын эхнээс эхэлж тооцогдох хэлбэр юм.
Хөнгөлөлтийг эдлэх эсэх шийдвэрийг гаргахдаа хөнгөлөлт авахын тулд гарах банкны зээлийн
хүүгийн зардлыг хөнгөлөлтөөс татгалзсаны зардалтай харьцуулж аль бага зардал гарах
хувилбарыг сонгоно.
Дансны өглөгөө нэмэгдүүсний нөлөө
Компаниудын ашиглаж байгаа нийтлэг бодлого нь зээлжих зэрэглэлээ бууруулахгүйгээр дансны
өглөгөө нэмэгдүүлэх буюу бусдад төлөх төлбөрөө аль болох хойшлуулах явдал юм. Энэхүү
стратеги нь хөнгөлөлтөөс татгалзсаны зардлыг багасгаж байдаг. Хэдийгээр тус стратеги нь
санхүүгийн талаас үр ашигтай болов ч бизнеийн ёс зүйн зөрчил үүсгэх сул талтай юм.
Санхүүгийн үр ашгаа хэт анхаарсан компани бараа бүтээгдэхүүнийг худалдан авах үедээ
нийлүүлэгчидтэй тохиролцож байсан гэрээгээ зөрчих магадлалтай байдаг.
Хойшлогдсон өр төлбөр
Үйл ажиллагааны явцад бий болдог хоёрдахь төрлийн эх үүсвэр нь хойшлогдсон өр төлбөр данс
юм. Үйлчилгээг нь хүлээн авсан болов ч төлбөр нь хийгдээгүй байгаа богино хугацаат өр
төлбөрүүд хойшлогдсон өр төлбөр дансанд ордог. Хамгийн нийтлэг үүсдэг хойшлогдсон өр
төлбөр нь цалин ба татварын өглөг байдаг. Татварыг засгийн газарт төлдөг учраас байгууллагын
хувьд манупляци хийж ашиглах боломж байдаггүй. Харин ажлаа хийчихсэн байгаа ажилчдынхаа
цалинг хойшлуулах нь хүүгүй богино хугацаат эх үүсвэрийг ашиглаж байгаатай адил юм.
Хэдийгээр нэг цагт ногдох хөдөлмөрийн хөлсний зохимжтой хэмжээг засгийн газар тогтоож
өгдөг болов ч цалин олгох хугацаа давтамжиндаа компани менежмент хийж чаддаг. Санхүүгийн
талаас авч үзвэл дансны өглөг болон хойшлогдсон өр төлбөр дансыг удаан байршуулах нь
компанид зардал хэмнэж эх үүсвэрийг зохистой ашиглаж байгаа үйлдэл болох болов ч үүний
цааны бизнесийн ёс зүйн асуудал яригдаж байгааг анхаарах хэрэгтэй.
Барьцаагүй богино хугацаат зээл
Хоёр голлох барьцаагүй богино хугацаат зээлийн эх үүсвэр байдаг нь бакны зээл болон
арилжааны бичиг юм. Үйл ажиллагааны явцад бий болох эх үүсвэрээс ялгаатай нь санхүүгийн
менежер энэ төрлийн эх үүсвэрийг урьдаас төлөвлөж тодорхой гэрээ хэлцлийн дагуу бий
болгодог. Банкны зээлийг бүх түвшний байгууллагууд өргөн ашигладаг тул нийтлэг хэрэглэгддэг
эх үүсвэр болно. Харин арилжааны бичиг нь зөвхөн томоохон компаниудын хүрээнд
ашиглагддаг.
Банкны зээл
Банкууд бизнесийг богино хугацаат барьцаагүй санхүүгийн эх үүсвэрээр хангаж байдаг. Зээлийн
үндсэн гол хэлбэрүүд нь богино хугацааны бизнесийн зээл болон хагас хөрвөх чадвар бүхий зээл
юм. Хагас хөрвөх чадвартай зээлийн хүрээнд банк зээл авагч компанид дансны авлага болон
бараа материалын зохих түвшинтэй байхыг шаарддаг. Энэ нь зээлийг эргэн төлөх боломжтой
богино хугацааны зарим эх үүсвэртэй байх ёстойг шаардаж тодорхой хэмжээгээр зээлийн хөрвөх
чадварыг сайжруулж байгаа хэлбэр юм. Банк барьцаагүй зээлээ гурван хэлбэрээр олгодог бөгөөд
эдгээр нь нэг удаагийн төлөлттэй өр, зээлийн шугам, зээлийн нөхцөлт хэлцэл юм.
Зээлийн шугам
Зээлийн шугам нь компани тодорхой хугацааны дотор тодорхой хэмжээний барьцаагүй эх
үүсвэрийг ашиглах боломжтой байхаар банктай байгуулсан зээлийн хэлцэл юм. Энэ нь банкнаас
тогтоосон тодорхой хязгаарын хүрээнд зээлийн карт хэрэглэж байгаатай зарчмын хувьд адилхан.
Зээлийн шугамын ихэвчлэн нэг жилийн хугацаатай хийгдэх болов ч зээл авагч талд тогтоосон
банкны хязгаарлалтаас хамааран өөр хугацаатай байх нь бий. Зээлийн шугамын гэрээний дагуу
банкинд эх үүсвэр хангалттай байгаа тохиолдолд тодорхой хязгаарын хүрээнд зээлээ ашиглахыг
компанид зөвшөөрдөг болов ч баталгаатай зээл олгох үүрэггүй. Зээлийн шугамын хүрээнд банк
ашиглах боломжтой хамгийн их зээлийн хэмжээг тогтоож өгөх бөгөөд компани өөрийн эх
үүсвэрийн хэрэгцээндээ тохируулан тус хязгаарын хүрээнд зээлээ уян хатнаар ашиглаж болдог.
Компаниуд өөрийн мөнгөн хөрөнгийн төсөв, төсөвлөсөн орлогын тайлан, төсөвлөсөн тайлан
балансын шинжилгээг хийн ямар үед хэдий хэмжээний эх үүсвэр хэрэгтэйг тогтоосны үндсэн
дээр зээлийн шугамыг ашиглана. Банкны хувьд зээлийн шугамыг үүсгэснээрээ компанид зээл
олгох болгондоо зээлийн чанар, эргэн төлөх чадварын шинжилгээг хийх шаардлагагүй болдог.
Зээлийн хүү
Зээлийн шугамын хүүг суурь хүүн дээр тодорхой эрсдлийн шагналыг нэмж хувьсах байдлаар
тогтооно. Хэрвээ суурь хүү өөрчлөгдвөл олгосон зээлэнд тооцогдох хүү автоматаар өөрчлөгддөг.
Суурь хүүн дээр нэмэгдэх нэмэгдлийн дүн зээл авагчийн зээлжих чадвараас хамаардаг тул
зээлжих чадвар өндөртэй компанид тогтоох суурь хүүний нэмэгдлийн түвшин бага байна.
Үйл ажиллагааны өөрчлөлтийн хязгаарлалт
Зээлийн шугамын гэрээний хугацаанд банк компаний үйл ажиллагааны өөрчлөлтөнд хязгаарлалт
тавьж болдог. Хэрвээ компаний санхүүгийн нөхцөл байдал болон үндсэн үйл ажиллагаанд
өөрчлөлт орсон тохиолдолд зээлийн шугамыг банкны зүгээс хаах эрх эдлэнэ. Компани улирал
болон хагас жил бүр баланс, орлого үр дүн, ашигт ажиллагааныхаа мэдээллийг банкинд
шинэчлэн өгөх ба энэхүү мэдээлэл банк шинжилгээ хийн үндсэн үйл ажиллагаанд өөрчлөлт орж
байгаа эсэхийг хянаж шалгадаг. Компаний үйл ажиллагааны өөрчлөлт нь зээлийн шугамын эргэн
төлөлтийн чадварт нөлөөлж болзошгүй учир банкууд чуха ач холбогдол өгдөг.
Нөөцийн хэмжээ
Банк ихэнх тохиолдолд зээлийн шугамын хэмжээний тодорхой хувьтай тэнцэх үлдэгдэлтэй
харилцах данс хэлбэрээр байршуулахыг компаниас шаарддаг. Үүнийг банкны зүгээс тогтоож
байгаа нөөцийн хэмжээ гэнэ. Нөөцийн хэмжээг ихэвчлэн 10-20 хувь байхаар тогтоодог байна.
Баталгаат зээлийн шугам
Банк өөрийн эх үүсвэрийн хангалттай байдлыг үл харгалзан компанитай байгуулсан зээлийн
шугамын хэмжээг баталгаатай гаргаж өгөх үүрэгтэйгээр гэрээ байгуулдаг. Зээлийн хүүгийн
тооцоолол болон бусад шаардлага нь энгийн зээлийн шугамтай адилхан байна. Нэг жилээс их
хугацаатай баталгаат зээлийн шугамыг банк төдийлөн ашигладаггүй. Баталгаатай зээлийг
олгосноороо банк үйл ажиллагааны нэмэлт шимтгэл авдаг бөгөөд тус шимтгэлийг зээлийн
шугамын ашиглаагүй эх үүсвэрээс тооцдог. Энэхүү шимтгэл нь хэвийн түвшиндээ ашиглаагүй
эх үүсвэрийн 0.5% байдаг.
Арилжааны бичиг
Зээлжих зэрэглэл өндөр байгууллагуудын заагдсан хугацаанд төлөхөөр амлан гаргасан богино
хугацаат барьцаагүй өрийн үнэт цаас юм. Арилжааны бичиг нь 3-270 хоногийн хугацаатай
байдаг. Хэдийгээр тодорхой тогтоосон нэрлэсэн үнэ байдаггүй болов ч ихэвчлэн 100,000
долларын нэрлэсэн үнэтэй гардаг байна. Арилжааны бичиг гаргаж байгаа компаниудын ихэнх
хувийг санхүүгийн компаниуд эзэлж байгаа бол үйлдвэрлэлийн чиглэлийн компаниуд бага
хувийг эзлэдэг. Мөн зарим компаниуд илүүдэлтэй байгаа эх үүсвэрээрээ бусад компаниудын
арилжааны бичгийг худалдан авснаар богино хугацаат хөрөнгө оруулалтын дансыг үүсгэн
тодорхой хэмжээний өгөөжийг авдаг байна.
Баталгаат богино хугацаат зээлүүд

Богино хугацаат баталгаат зээлийн санхүүжилтийг авахыг тулд тодорхой зээлийн барьцаа
хөрөнгө шаардлагатай байдаг. Барьцаа хөрөнгөнд төрөл бүрийн хөрөнгүүд тэр дундаа ихэвчлэн
дансны авлага эсвэл бараа материал ордог. Мөн тодорхой зохицуулалтын хүрээнд зээлдэгчийн
эзэмшиж буй үнэт цаасыг зээлийн барьцаанд байршуулах боломжтой. Барьцаат зээлийн гэрээг
албан ёсоор хууль эрх зүйн байгууллагуудаар баталгаажуулан хадгалж бүртгэлжүүлдэг. Энэ нь
цаашид тухайн барьцаа хөрөнгийг давхар барьцаанд ашиглах боломжийг хязгаарладаг.
Богино хугацаат барьцаат зээлийн шинж чанар
Зээлэнд барьцаа хөрөнгийг гаргуулж авах нь зээлийн эрсдлийг бууруулдаг гэж ихэнх хүмүүс
үздэг болов ч зээл олгогчийн хувьд энэ нь эрсдлийг бууруулах арга зам болдоггүй. Барьцаа
хөрөнгийг шаардсанаараа зээл төлөгдөхгүй байхаас шалтгаалах банкны алдагдлыг бууруулах
болов ч компаний зээлээ төлөх чадварт нөлөөгүй юм. Барьцаа хөрөнгө байснаараа болзошгүй
зээлийн алдагдлынхаа тодорхой хувийг л буцаан сэргээх боломжтой байдаг. Дээрх бүгдийг
харгалзсаны үндсэн дээр банк зээлийн хуваарьт төлөлтийг зээл авагч талдаа санал болгодог
байна. Ерөнхийдөө банкууд бага эрсдэлтэй энгийн зээлийг барьцаат эрсдэлтэй зээлээс илүүд үзэх
хандлагатай байдаг.
Дансны авлагыг барьцаанд ашиглах
Дансны авлагаа эх үүсвэр олохын тулд ашиглах хоёр үндсэн боломж байдаг нь дансны авлагаа
барьцаалан зээл авах болон дансны авлагаа факторинг хийж хямдралтай үнээр борлуулах юм.
Факторинг хийх нь богино хугацаат барьцаат зээлийн хэлбэр биш болов ч нэмэлт шаардлагатай
эх үүсвэрийг компанид оруулж байдаг. Авлагаа барьцаалах нь барьцаат зээлийн үйл ажиллагаанд
хамгийн өргөн хэрэглэгддэг. Учир нь давнсы авлага хөрвөх чадвар сайтай байдаг нь барьцаа
хөрөнгийн шаардлагыг хангаж чаддаг. Банк болон санхүүгийн байгууллага нь хоёулаа авлагыг
барьцаал зээл олгох үйлчилгээ үзүүлнэ.
2.1.1 Дансны авлагын факторинг
Компаниуд өөрийн дансны авлагаа тодорхой хэмжээгээр бууруулан факторингийн байгууллага
болон санхүүгийн байгууллагуудад худалдах боломжтой байдаг. Факторингийн байгууллага нь
компаниудаас авлагыг нь худалдан авах үйл ажиллагааг дагнан эрхэлдэг бөгөөд энэ төрлийн үйл
ажиллагаа эрхлэх зөвшөөрлийг эрх олгох байгууллагаас авдаг байна. Зарим банк болон
санхүүгийн байгууллага нь энэ төрлийн үйл ажиллагага давхар эрхэлдэг. Үнэн хэрэгтээ
факторинг нь богино хугацаат зээлийн хэлбэр биш болов ч зохион байгуулалтын хувьд авлагын
барьцаалбартай зээлтэй адил шинж чанартай юм.
Бараа материалыг барьцаанд ашиглах
Бараа материалын зах зээлийн үнэ нь дансны үнээсээ өндөр, хөрвөх чадвар сайтай байдаг тул
зээлийн барьцаа хөрөнгө болгоход хамгийн тохиромжтой байдаг. Зээл олгогчид хэрвээ компани
зээлийн төлбөрөө төлж чадахгүй бол барьцаанд байгаа бараа материалыг нь дор хаяж дансных
нь үнээр борлуулж чадна гэж үздэг. Бараа материал барьцаа хөрөнг болох тохиолдолд нэн
тэргүүнд тухайн барааны шинж чанар, хадгалагдах нөхцөл зэргийг судлана. Ялангуяа хадгалахад
хурдан мууддаг жимс зэрэг бүтээгдэхүүний хадгалах зардал болон борлуулах үнэ нь өндөр
байдаг тул барьцаанд ашиглахад тохиромжгүй юм. Мөн тухайн төрлийн бүтээгдэхүүнийг
худалдан авах худалдагчдын тоо хязгаарлагдмал цөөн тоотой бол барьцаанд ашиглах боломжтой
багатай байна. Иймд барьцаанд тавигдах бараа материал нь хадгалахад үнэ цэнээ алдахгүй, зах
зээл дэх үнэ нь тогтвортой, зах зээлд хэвийн арилжаалагддаг бүтээгдэхүүн байх шаардлагатай.
ҮНДСЭН УНШИХ МАТЕРИАЛ

1. Бүжинлхам Б. Санхүүгийн удирдлага, 2012, 2015
НЭМЭЛТ УНШИХ МАТЕРИАЛ

1. Брагг С. М. Санхүү хариуцсан захирлын ширээний ном, 2010, хоёр дахь хэвлэл
2. Жаргал Л, Бат-Өлзий Ж. Санхүүгийн менежмент, 2008, гуравдахь хэвлэл
3. Эрдэнэ С. Байгууллагын санхүүгийн удирдлага, 2001
4. Довууч М. Бизнесийн санхүүгийн удирдлага, 2010
5. Баатар С. Санхүүгийн менежмент, 1999
6. Гунгаанямбуу Ц, Даваасүрэн Ч. Санхүүгийн шинжилгээ, 1997
7. Хөхөөжаргал Б. Бизнесийн байгууллагын санхүүгийн удирдлага, 1997
8. Өнөржаргал С. Санхүүгийн менежмент-1 бодлого дасгалын хураамж, 2006
9. Бүрэнжаргал О., Золзаяа Ц., Мөнхсүрэн М. Санхүүгийн удирдлага бодлого дасгалын
хураамж, 2013
Боловсруулсан багшийн нэр: Э.Элдэв-Очир

Боловсруулсан багшийн майл хаяг: [email protected]
Огноо: 2015/09/29
Хичээл: Санхүүгийн менежмент II

Бүлэг: Урт хугацаат санхүүжилт
Сэдэв: Урт хугацаат санхүүжилтийн бусад хэлбэрүүд
Агуулга
1. ХОЛИМОГ БА ҮҮСМЭЛ ҮНЭТ ЦААС ................................................................................. 2
2. ТҮРЭЭС ...................................................................................................................................... 2
2.1 Түрээслэх эсхүл худалдан авах шийдвэр ........................................................................... 3
3. ХӨРВӨХ БОНД .......................................................................................................................... 5
3.1 ХӨРВӨХ ҮНЭТ ЦААСНЫ ШИНЖ ЧАНАР .................................................................... 5
3.2 ХӨРВӨХ БОНДЫН ҮНЭ ЦЭНИЙГ ТОООЦООЛОХ ..................................................... 5
4. Хувьцаа худалдан авах баталгаа. .............................................................................................. 6
5. ОПЦИОН ..................................................................................................................................... 6
6. ДҮГНЭЛТ ................................................................................................................................... 7
7. НЭМЭЛТ УНШИХ МАТЕРИАЛ.............................................................................................. 8
1
УДИРТГАЛ
Бид өмнөх бүлгүүдээр корпорацийн санхүүжилтын түгээмэл хэрэгсэл болж байдаг бонд,
энгийн хувьцаа болон давуу эрхтэй хувьцааны талаар танилцуулсан. Харин уг бүлгийн
хүрээнд компани эх үүсвэр татахын тулд ашигладаг онцгой хэлбэрүүдийг авч үзнэ.
1. ХОЛИМОГ БА ҮҮСМЭЛ ҮНЭТ ЦААС
Онцгой эрхтэй хувьцаа нь тогтмол ногдол ашигтай, менежментийн шийдвэр гаргалтанд

оролцох бүрэн бус чадамжтай1 гэдэг утгаараа бондтой ижил, ногдол ашгийн зардал нь
татварын дараа тусгагддаг, мөн тодорхой заасан хугацаагүй гэдэг утгаараа энгийн
хувьцаатай ижил юм. Тиймээс гибрид буюу холимог үнэт цаас гэж тодорхойлогддог юм.
Онцгой эрхтэй хувьцааны тухайд бид үнэт цаасны үнэлгээ, капиталын өртөг сэдвээр
тодорхой ойлголтуудтай болсон.
Бонд эзэмшигчийн дараагаар, энгийн хувьцаа эзэмшигчийн өмнө компаниас ашиг хүртэх
боломжтой учраас онцгой эрхтэй хувьцаа нь бондоос өндөр өгөөж, өртөгтэй, харин энгийн
хувьцаатай харьцуулахад арай бага өгөөж, өртөгтэй байдаг юм. Онцгой эрхтэй хувьцааг
хөрөнгө оруулагч төдийлөн худалдан авах сонирхол багатай байдаг учраас бондтой
харьцуулахад өндөр тогтмол өгөөжийг бий болгох нөхцөлийг компанийн зүгээс бүрдүүлж
байдаг. Тиймээс компани ашиг багатай үед төлөгдөөгүй ногдол ашгийг хуримтлуулан
хожим төлөх хэв маяг онцгой эрхтэй хувьцаанд түлхүү бий болж байна.
Үүсмэл үнэт цаасны хувьд суурь хөрөнгийг худалдах, худалдан авах эрхийг бусдад зарах
тухай ойлголтыг авч үзнэ. Жишээ нь компанийн нэгж хувьцааг ирээдүйн тогтсон өдөр
тогтсон буюу гэрээнд заагдсан үнээр худалдах, худалдан авах эрхийг арилжаалах тухай
ойлголт юм. Хоёр талын тодорхой бус байдлыг бууруулахын тулд уг төрлийн үнэт цаас
арилжаалагдаж байдаг. Бидний уг бүлгээр авч үзэх хувьцаа худалдан авах баталгаа,
худалдан авах опцион, худалдах опцион бүгд санхүүгийн үүсмэл хэрэгсэл мөн болно.
2. ТҮРЭЭС
Түрээсийн гэрээнд түрээслүүлэгч (бүрэн болон хэсэгчлэн эзэмшиж буй хөрөнгөө бусдад
түрээслэж байгаа этгээд) болон түрээслэгч гэсэн талууд оролцдог. Худалдан авахад өндөр
үнэтэй үндсэн хөрөнгийг түрээслэх нь заримдаа компанийн хувьд төлөх зардлыг бууруулж
байдаг. Түрээсийн хувьд үйл ажиллагааны түрээс болон санхүүгийн түрээс гэсэн хоёр
төрөлтэй.
Үйл ажиллагааны түрээс нь 5, түүнээс доош жилийн хугацаатай байдаг. Гэрээний
хугацаанд цуцлах боломжтой, түрээсийн гэрээний эцэст түрээслүүлэгч хөрөнгөө бусдад
түрээслэх боломжтой байхын тулд цаашид ашиглагдах боломжтой зэрэг шинж
чанаруудтай байна.
Харин санхүүгийн түрээс нь илүү урт хугацаатай юм. Гэрээний хугацаанд цуцлах
боломжгүй бөгөөд эцэст нь ашиглагдах хугацаа бага үлдсэн байдаг юм. Санхүүгийн буюу
капиталын түрээс нь дараах шинжүүдийг бий болгоно.
i. Түрээсийн гэрээний эцэст түрээслүүлэгчээс түрээслэгч рүү эзэмшигчийн эрх
шилжинэ.
ii. Түрээсийн гэрээ нь хугацааны эцэст худалдан авах үнийг заажөгсөн байдаг.
iii. Тухайн хөрөнгө, өмчийн нийт ашиглагдах хугацааны 75 хувиас багагүй хугацаа
нь түрээсийн гэрээнд зарцуулагддаг.
2
iv. Түрээслэгчийн түрээслүүлэгчид төлж буй төлбөрийн өнөөгийн үнэ цэнэ нь
хөрөнгийн өнөөгийн зах зээлийн үнийн 90 хувиас багагүй байдаг.
Түрээсийн гэрээ нь дараах төрлүүдтэй байна.

i. Шууд түрээсийн гэрээ
ii. Худалдан авч түрээслэх гэрээ
iii. Хөшүүрэгтэй түрээсийн гэрээ
Шууд түрээсийн гэрээ нь суурь хөрөнгийг түрээслүүлэг тал эзэмших бөгөөд,
түрээслэгчийн эрэлт, хэрэгцээний дагуу өөрийн хөрөнгөө түрээслэх юм. Хөрөнгө эзэмшигч
бэлэн мөнгөний хэрэгцээ гарсан тохиолдолд хөрөнгөө борлуулж, буцаан түрээслэх
боломжтой. Нөгөө талаас түрээслүүлэгч нь хөрөнгийг худалдан авч эзэмшигч болсноор
буцаан түрээслүүлж байгаа юм. Хөшүүрэгтэй түрээс гэдэг нь түрээслүүлэгч хөрөнгийг
бүрэн эзэмшдэггүй, бусадтай хамтарч эзэмшдэг тохиолдол юм.
Засварын нөхцөл нь ихэвчлэн үйл ажиллагааны түрээсийн гэрээнд заагддаг бөгөөд,
түрээслэгч тал хөрөнгийн засварын зардал болон даатгалын төлбөр, татварын төлбөрийг
төлдөг юм. Гэрээг дахин сэргээх нөхцөл нь үйл ажиллагааны гэрээнд ихэнхдээ
тусгагддаг. Түрээслэгч талын саналын дагуу түрээсийн гэрээг цааш үргэлжлүүлэх
боломжтой тухай заалт юм. Худалдан авах опцион нь үйл ажиллагааны болон санхүүгийн
түрээсийн гэрээнд аль алинд нь заагдах боломжтой, түрээслэгч талд түрээслэж буй
хөрөнгийг хугацааны эцэст худалдан авахыг зөвшөөрсөн тухай заалт юм.
2.1 ТҮРЭЭСЛЭХ ЭСХҮЛ ХУДАЛДАН АВАХ ШИЙДВЭР
Түрээслэх эсхүл урт хугацаат санхүүжилтын үндсэн аргууд (банкны зээл, бонд гаргах гэх
мэт) –ыг ашиглан хөрөнгийн худалдан авахын аль нь илүү болохыг энд авч үзнэ. Шийдвэр
гаргалтын үндэс нь зардал байх юм. Өөрөөр хэлбэл ирээдүйд үүсч болох гарах мөнгөн
урсгалуудын өнөөгийн үнэ цэнэ багатай нь зөв сонголт болох юм. Ингэхийн тулд дараах
алхмуудыг мөрдөнө.
Нэгдүгээрт нь, түрээслэх хувилбарын үед үүсэх татварын дараах гарах мөнгөн урсгалуудыг
тодорхойлох, хоёрдугаарт нь, зээлээр худалдан авах нөхцөлд үүсэх татварын дараах гарах
мөнгөн урсгалыг тодорхойлох, гуравдугаарт нь, гарах мөнгөн урсгалуудыг татварын дараах
урт хугацаат өрийн өртгөөр хорогдуулж өнөөгийн үнэ цэнийг тооцоолох юм. Эцэст нь аль
бага зардалтайг нь компанид илүү тохиромжтой хувилбар гэж үзнэ.
НАМУУН компанийн түрээслэх-эсхүл худалдан авах шийдвэр гаргалт
Компанийн хувьд 50,000,000 төгрөгийн үнэтэй тоног төхөөрөмжийг үндсэн

хөрөнгөөр ашиглах шаардлагатай байгаа юм. Татварын хувь хэмжээ 40%.
Түрээслэх нөхцөл. Түрээслүүлэгчтэй хийх гэрээний хувьд 5 жилийн хугацаанд

20,000 сая төгрөгөөр жил бүрийн түрээсийн төлбөрөө тогтоно. Эцэст нь тухайн
тоног төхөөрөмжийг 10,000 сая төгрөгөөр худалдан авах эрх үүснэ. Засварын
зардлыг түрээслүүлэгч тал хариуцна.
Худалдан авах нөхцөл. ХХБ-наас 24 хувийн жилийн хүүтэй 50,000 төгрөгийн

зээл авснаар тус хөрөнгийг худалдан авна. Засварын зардал жил бүр 4,000
төгрөгийг төлнө. 5 жилийн хугацаанд үлдэх өртөг 10% байхаар шулуун
шугамын аргаар элэгдүүлнэ. Тоног төхөөрөмжийг 5-аас олон жил ашиглах
бүрэн боломжтой.
3
1. Түрээслэх хувилбарын хувьд 5 жилийн турш татварын дараах байдлаар 20,000 ×
(1 − 0.2) = 18,000 төгрөгийн гарах мөнгөн урсгалтай байна. 5 дах жилийн төгсгөлд
худалдан авах үнэ нь 10,000 төгрөг байх учраас эцсийн гарах мөнгөн урсгал нь 28
сая төгрөг болж байна.
2. Худалдан авах нөхцөлд гарах мөнгөн урсгалууд нь дараах бүтэцтэй байна.
Нэгдүгээрт нь, банкинд төлөх тогтмол төлөлт, хоёрдугаарт нь засварын зардлын
төлөлт, гуравдугаарт нь засварын зардал, элэгдлийн зардал, хүүний зардал нь
татварт ногдох учраас татварын бууруулсан дүнг тооцоолох юм. Эдгээрийг
нэгтгэснээр худалдан авах үеийн гарах мөнгөн урсгалуудыг татварын дараах
байдлаар тооцоолох боломжтой юм.
Дараах хүснэгтэнд зээлийн эргэн төлөлтийн хуваарийг харуулсан байна.
Хүснэгт 2-1 Банкнаас авсан зээлийн эргэн төлөлтийн хуваарь, мянган төгрөгөөр
Зээлийн Үндсэн
Зээлийн эхний Зээлийн эцсийн
тогтмол Хүүний төлөлт төлбөрийн
үлдэгдэл үлдэгдэл
төлбөр төлөлт
50,000.00₮ 18,212₮ 12,000.00₮ 6,212.39₮ 43,787.61₮
43,787.61₮ 18,212₮ 10,509.03₮ 7,703.36₮ 36,084.26₮
36,084.26₮ 18,212₮ 8,660.22₮ 9,552.16₮ 26,532.09₮
26,532.09₮ 18,212₮ 6,367.70₮ 11,844.68₮ 14,687.41₮
14,687.41₮ 18,212₮ 3,524.98₮ 14,687.41₮ - 0.00₮
Компани жил бүр тогтмол 18 сая 212 мянган төгрөгийг банкинд төлнө. Хүүний зардлыг
ялган авснаар татварт ногдох зардлуудаа тооцоолох боломжтой.
Хүснэгт 2-2 Худалдан авах шийдвэр гаргалтын татварын дараах гарах мөнгөн урсгал,
мянган төгрөгөөр
Татварын
Зээлий Хүүн Татварын Татвар
Засвар Элэгдл дараах
н ий өмнөх ашгийг ын
ын ийн гарах
тогтмо зарда бууруулах бууралт
зардал зардал мөнгөн
л л зардлууд
урсгал
төлөлт (5) = (6)=(5)×0
(2) (3) (7)=(1)+(2)-
(1) (4) (2)+(3)+(4) .2
(6)
18212 4000 9000 12000 25000 5000 17212
18212 4000 9000 10509 23509 4702 17511
18212 4000 9000 8660 21660 4332 17880
18212 4000 9000 6368 19368 3874 18339
18212 4000 9000 3525 16525 3305 18907
Элэгдлийн зардлыг тооцоолохдоо жил бүр 18%-аар тогтмол элэгдэнэ гэж үзсэн.
Гуравдугаар алхам нь хоёр хувилбарын өнөөгийн үнэ цэнэ тооцоолох юм. Дараагийн
хүснэгтэнд үүнийг харууллаа.
Хүснэгт 2-3 Худалдан авах, түрээслэх шийдвэр гаргалтын зардлуудын өнөөгийн үнэ
цэнэ
Худалдан авах нөхцөл Түрээслэх нөхцөл
Татварын дараах
Татварын дараах
гарах мөнгөн Өнөөгийн үнэ цэнэ2 Өнөөгийн үнэ цэнэ
гарах мөнгөн урсгал
урсгал
17212 14344 16000 13333.33
2 Өнөөгийн үнэ цэнийг тооцоолохдоо өрийн өртгийн татварын дараах хувиар хорогдуулах шаардлагатай. Энд уг хувийг 20 хувь гэж үзлээ.
4
17511 12160 16000 11111.11
17880 10347 16000 9259.26
18339 8844 16000 7716.05
18907 7598 26000 10448.82
ӨҮЦЭНЭ 53294 ӨҮЦЭНЭ 51868.57
Дээрх хүснэгтэнд харагдаж байгаагаар түрээслэх нь илүү бага зардалтай байна. Тиймээс
санхүүгийн түрээсийн гэрээ нь НАМУУН компанийн хувьд тохиромжтой юм.
3. ХӨРВӨХ БОНД
Тогтсон тооны энгийн хувьцаа руу хөрвөх эрхтэй бондыг хөрвөх бонд гэнэ. Ихэнхдээ
барьцаагүй болон эргэн дуудах нөхцөлтэйгөөр гардаг. Энгийн хувьцаа руу хөрвүүлэх
эрхийг хөрөнгө оруулагч эзэмшинэ. Харин бондоо эргэн дуудах эрхийг компани эзэмшинэ.
Ижил эрсдэлтэй, ямар нэгэн нэмэлт эрх агуулаагүй бондыг шулуун бонд гэнэ. Хөрвөх
бондын зах зээлийн үнэ дор хаяж шулуун бондын үнэтэй тэнцүү байна. Ихэнх тохиолдолд
илүү үнэтэй зарагддаг.
3.1 ХӨРВӨХ ҮНЭТ ЦААСНЫ ШИНЖ ЧАНАР
Хөрвөлтийн харьцаа (Conversion ratio) – Хөрвөх үнэт цаасны энгийн хувьцаа руу хөрвөх
тогтмол харьцааг хэлнэ. Жишээ нь бонд 25 ширхэг хувьцаа руу хөрвөх боломжтой гэвэл
хөрвөх харьцаа 25 байна. Хөрвөлтийн үнэ (Conversion price) – Хөрвөх үнэт цаасыг
худалдан авахдаа төлсөн нэгж хувьцаанд ногдох үнэ. Жишээ нь 100,000 төгрөгийн зах
зээлийн үнэтэй хөрвөх бонд нь 25 ширхэг энгийн руу хөрвөх бол нэг ширхэг хувьцаанд
ногдож буй хөрвөх үнэ нь 4,000 төгрөг болно.
Хөрвөлтийн үнэ цэнэ (Conversion value) – Нэгж хувьцааны зах зээлийн үнэ болон
хөрвөлтийн харьцааны үржвэр нь хөрвөлтийн үнэ цэнэ болно. Жишээлбэл нэгж хувьцаа зах
зээл дээр 6,500 төгрөг бөгөөд хөрвөлтийн харьцаа 16 гэж үзвэл хөрвөлтийн үнэ цэнэ нь
104,000 төгрөг болно. Хөрвөлтийн үе (Conversion period) – Үнэт цаас гарсны дараах 5
эсхүл 10 жилийн дотор байх нь түгээмэл байдаг.
3.2 ХӨРВӨХ БОНДЫН ҮНЭ ЦЭНИЙГ ТОООЦООЛОХ
Хөрвөх үнэт цаас, бидний энд авч үзэж буй хөрвөх бонд нь эрэлт, хоёрдогч зах зээл сайтай
үнэт цаас юм. Шулуун бондтой харьцуулахад давхар эрх агуулж байгаа учраас үнэт цаасны
үнэлгээ нь зах зээлийн урамшууллаас их хамаарч байдаг. Уг үнэт цаасыг үнэлэхийн тулд
шулуун бондны үнэлгээ, хөрвөх үнэ цэнэ, зах зээлийн үнэлгээ гэсэн гурван ойлголтыг авч
үзэх шаардлагатай.
Данагар тавилга
“Данагар Тавилга” компани 100,000 төгрөгийн нэрлэсэн үнэтэй, 20 жилийн хугацаатай,

12 хувийн хүүтэй хөрвөх нөхцөлтэй бондыг зарсан байна. Хүүний төлбөр жил бүрийн
эцэст төлөгддөг, харин үндсэн төлбөр бондын гэрээ дуусахад төлөгдөнө. Ижил
эрсдэлтэй шулуун бондын хувьд 14 хувийн хүүтэй (өгөөжтэй) байгаа нь хөрөнгө
оруулагчийн шаардаж буй өгөөж болох юм. Тус бондын мөнгөн урсгалыг дараагийн
хүснэгтэнд авч үзье.
Хүснэгт 3-1 Данагар ХК-ийн гаргасан хөрвөх бондын бий болгох мөнгөн урсгал
Өнөөгийн үнэ цэнийн Өнөөгийн үнэ
Жил Төлбөр
хүүний хүчин зүйл (14%) цэнэ
1 -с 20 12000 6.6231 79,477
5
20 100000 0.0728 7276
Шулуун бондын үнэ 86,753 төгрөг
Тус хөрвөх бонд дор хаяж өөрийн бий болгох мөнгөн урсгалуудын өнөөгийн үнэ цэнээр
үнэлэгдэнэ. Энэ нь 86,753 төгрөг болж байна.
Тус бонд 20 ширхэг энгийн хувьцаа руу хөрвөх боломжтой гэдгээс бид бондын хөрвөх
үнэ цэнэ нь хувьцааны үнээс хэрхэн хамаарахыг тооцоолж чадна.
Бондыг анха 100,000 төгрөгөөр арилжаалсан гэж үзвэл, хөрвөх үнэ нь 5,000 төгрөг болж
байна. Өөрөөр хэлбэл хувьцааны үнэ 5,000 төгрөгөөс дээш өсвөл хөрвөх нөхцөлтэй
бондын үнэ нэмэгдэх боломжтой юм.
Хүснэгт 3-2 Хөрвөх бондын хөрвөх үнэ цэнэ, хувьцааны үнэ ба шулуун бондын үнэ
Хувьцааны зах зээлийн үнэ Хөрвөлтийн үнэ цэнэ Шулуун бондын үнэ
3000 60,000 86,753
4000 80,000 86,753
5000 100000 86,753
6000 120000 86,753
7000 140000 86,753
8000 160000 86,753
Дээрх хүснэгтээс харахад хувьцааны үнэ хямд тохиолдолд шулуун бондын үнэ илүү
өндөр, харин хувьцааны үнэ нэмэгдэхэд хөрвөх үнэ цэнэ илүү өндөр болж байна. Дээрх
хослолын их утга дээр хөрвөх нөхцөлтэй бондын үнэ дор хаяж тогтох юм. Учир нь
хувьцааны үнэ бага нөхцөлд хөрөнгө оруулагч ядаж л бондоос хүлээн авах мөнгөн
урсгалаараа үнэлнэ. Харин хувьцааны үнэ өсвөл хөрөнгө оруулагч бондоо хувьцаа
болон хөрвүүлэх боломжтой учраас хөрвөх үнэ цэнэ бондын үнэлгээг тодорхойлно.
4. ХУВЬЦАА ХУДАЛДАН АВАХ БАТАЛГАА.
Тодорхой хугацаанд тодорхой тооны хувьцааг тодорхой үнээр худалдан авах эрхтэй
санхүүгийн хэрэгсэл юм. Хэрэгжих үнэ (exercise price/option price) гэдэг нь баталгааг
эзэмшигч тогтсон тооны хувьцаа авахдаа төлөх гэрээний үнэ юм.. Гэрээнд заагдсан тус үнэ
нь зах зээлийн одоогийн үнээс өндөр байх шаардлагатай. Зах зээлийн үнээс доогуур
нөхцөлд баталгааг хэрэгжүүлснээр ашиг хийх боломж үүсэх юм. Хамгийн багадаа 10 –с 20
хувь үнэтэй байдаг.
Өөрөөр хэлбэл баталгаа худалдан авагчийн хувьд дараагийн 10 жилийн хугацаанд

(баталгаа ихэнхдээ 10 хүртэлх жилийн хугацаатай байдаг) хувьцааны үнэ илүү өснө гэж
хүлээж байгаа юм. Баталгааг бондтой хавсаргах байдлаар зарах боломжтой хэдий ч,
дангаараа зарагдах тохиолдол олон байдаг. Баталгаа нь энгийн хувьцааны санхүүжилтийн
хойшлуулсан хэлбэрт тооцогдох юм.
5. ОПЦИОН
Ирээдүйн тодорхой өдөр суурь хөрөнгийг (санхүүгийн эсхүл бодит) худалдах, эсхүл
худалдан авах эрхийг борлуулах тухай ойлголтыг опцион гэж нэрлэдэг. Опционыг бичигч
нь опционоо тодорхой үнээр худалдаалдаг. Өөрөөр хэлбэл опцион бичигч нь худалдагч,
харин опцион худалдан авагч нь төлбөр төлөгч байх юм. Худалдан авах эрхтэй опционыг
кол опцион гэж нэрлэдэг. Харин худалдах эрхтэй опционыг пүт опцион гэж нэрлэнэ.
6
Санхүүгийн менежмент, тэр дундаа урт хугацаат эх үүсвэрийн хувьд хувьцаа худалдах
опцион, хувьцаа худалдан авах опционыг авч үздэг. Опцион нь тодорхой нэг өдөр заах
бөгөөд, тухайн өдрөөс өмнө хэрэгжих боломжтой, эсхүл зөвхөн тухайн өдрөө хэрэгжих
боломжтой байж болно. Эхний хувилбарыг Америк опцион гэх бол нөгөөхийг Европ
опцион гэж нэрлэдэг.
Опционыг хэрэгжүүлэх эсэх нь эрх эзэмшигч буюу опцион худалдан авагчаас шууд
хамаардаг. Худалдан авах опционы хувьд зах зээлийн үнэ нь гэрээнд заагдсан үнээс өндөр
тохиолдолд хэрэгжих боломжтой. Харин худалдах опцион нь зах зээлийн үнэ гэрээнд
заагдсан үнээс бага тохиолдолд хэрэгжих боломжтой юм.
1. Хөрвөх нөхцөл гэж юу вэ? Хөрвөх харьцаа, хөрвөх үнийг тайлбарлана уу.
Нөхцөлтэй үнэт цаас нь компанийн нэгж хувьцаанд ногдох ашигт хэрхэн нөлөөлдөг
вэ?
2. Хөрвөх үнэ гэж юу вэ? Хувьцааны үнээс хэрхэн хамаарах вэ? Хөрвөх нөхцөлтэй
үнэт цаасны үнэ нь хөрвөх үнээс хэрхэн хамаарч байдаг вэ?
3. Хөрвөх нөхцөлтэй үнэт цаасны үнэлгээ нь шулуун бондын үнэлгээнээс хэрхэн
хамаардаг вэ? Зах зээлийн урамшууллын талаар тайлбарлана уу.
4. Хувьцаа худалдан авах баталгаа гэж юу вэ? Баталгаа болон хөрвөх нөхцөлтэй үнэт
цаасны компанийн санхүүжилт, капиталын бүтцэд нөлөөлөх төсөөтэй болон
ялгаатай талыг дурьдана уу.
5. Баталгааны далд үнэ гэж юуг хэлэх вэ? Хэрхэн тооцоолж болох вэ?
6. Баталгааны суурь үнэ болон зах зээлийн үнийн ялгаатай байдлыг тайлбарлана уу.
7. Опцион гэж юу вэ? Худалдах болох худалдан авах эрхтэй опционы ялгааг
тайлбарлана уу. Компанийн хувьд опционыг санхүүжилтээ нэмэгдүүлэхэд хэрхэн
ашиглаж болох вэ?
6. ДҮГНЭЛТ
1. Өрийн болон өмчийн холимог хэлбэрийг агуулсан үнэт цаасыг гибрид үнэт цаас гэж
нэрлэдэг. Харин суурь хөрөнгө дээр үндэслэн бий болж байгаа санхүүгийн гэрээг
санхүүгийн үүсмэл хэрэгсэл гэж нэрлэнэ. Уг үүсмэл хэрэгслээр суурь хөрөнгийг
худалдах, худалдан авах эрхийг арилжаалж байдаг.
2. Түрээсийн гэрээнд түрээслэгч, түрээслүүлэгч гэсэн хоёр тал хамаардаг. Түрээсийн
төрлийн хувьд үйл ажиллагааны болон санхүүгийн гэж ангилагдана.
3. Үйл ажиллагааны түрээс нь санхүүгийн түрээстэй харьцуулахад богино хугацаатай
байдаг. Мөн түрээслүүлэгч тал хөрөнгийг гэрээний эцэст цааш дахин түрээслүүлэх
замаар ашиглах боломжтой юм. Санхүүгийн түрээсийн хувьд түрээслэгч талын
ашиглалтанд хөрөнгө бараг бүрэн элэгддэг төдийгүй, түрээслэгч тал тухайн
хөрөнгийн төлбөрийг ихэнхийг нь гэрээний явцад төлдөг юм.
4. Худалдан авах эсхүл түрээслэх шийдвэр гаргалт нь зардлаас хамаардаг. Хэрвээ
компани банкнаас зээл авах замаар хөрөнгийг худалдан авах тохиолдолд үүсэх
зардлуудыг түрээсийн гэрээний нийт хугацаанд тооцоолж, түүнийгээ өнөөгийн үнэ
7
цэнээр илэрхийлнэ. Нөгөө талаасаа түрээслэсэн тохиолдолд үүсэх зардлуудын
өнөөгийн үнэ цэнийг тооцоолж аль компанид зардал бага үүсгэх хувилбарыг
сонгоно.
5. Хөрвөх нөхцөлтэй үнэт цаас нь ихэвчлэн барьцаагүй, мөн эргэн дуудагдах
нөхцөлтэй байдаг. Хөрөнгө оруулагчид эзэмшиж буй үнэт цаасаа (ихэвчлэн бонд)
тодорхой тооны энгийн хувьцаа руу шилжүүлэх боломжийг олгодог юм. Хөрөнгө
оруулагчид эрх эзэмүүлж байгаа гэдэг утгаараа ямар нэгэн нөхцөлгүй шулуун
бондтой харьцуулахад илүү үнэтэй байх хандлагатай.
6. Хөрвөх нөхцөл болон хувьцаа худалдан авах баталгаа нь хоёулаа энгийн хувьцааны
санхүүжилтийг хойшлуулсан хэлбэр гэж тооцогддог.
7. Баталгааг бондод хавсарган арилжаалах боломжтой. Мөн дангаар нь хоёрдогч зах
зээл дээр салган арилжаалах боломжтой байдаг. Салган арилжаалах нөхцөлд өөрийн
суурь үнээс өндөр үнээр арилжаалагдах боломжтой юм. Үүнийг зах зээлийн төлж
буй урамшуулал гэж нэрлэдэг.
8. Хувьцаа худалдан авах эрх, баталгаа, худалдан авах опцион, худалдах опцион нь
бүгдээрээ санхүүгийн үүсмэл хэрэгсэл болдог.
7. НЭМЭЛТ УНШИХ МАТЕРИАЛ
1. Корпорацийн санхүү 2, 2015, Т.Анарболд, С.Дашдорж, Г.Жавхлан, Ц.Золзаяа,

Б.Номун, Э.Элдэв-Очир, 87-97х
2. Санхүүгийн удирдлага, Б.Бүжинлхам, Урт хугацаат санхүүжилтийн бусад хэлбэрүүд
бүлэг
4. Х Жаргал Л, Бат-Өлзий Ж. Санхүүгийн менежмент, 2008, гуравдахь хэвлэл,
холбогдох бүлэг
5. Эрдэнэ С. Байгууллагын санхүүгийн удирдлага, 2001, холбогдох бүлэг, сэдэв
6. Довууч М. Бизнесийн санхүүгийн удирдлага, 2010, холбогдох бүлэг, сэдэв
7. Баатар С. Санхүүгийн менежмент, 1999, холбогдох бүлэг, сэдэв
8. Гунгаанямбуу Ц, Даваасүрэн Ч. Санхүүгийн шинжилгээ, 1997, холбогдох бүлэг,
сэдэв
9. Хөхөөжаргал Б. Бизнесийн байгууллагын санхүүгийн удирдлага, 1997, холбогдох
бүлэг, сэдэв
8
САНХҮҮ УДИРДЛАГА II

Бүлэг: Урт хугацаат санхүүжилт
Сэдэв: Урт хугацаат өрийн санхүүжилт
АГУУЛГА:
I. Урт хугацаат өрийн ерөнхий ойлголтууд
• Стандарт нөхцөл
• Хязгаарлалттай нөхцөл
• Өртөг
II. Урт хугацаат зээл
III. Корпорацийн бонд
• Үндсэн ойлголтууд
• Онцлог шинжүүд
• Нийтлэг төрлүүд
• Олон улсын бонд
IV. Бондын эргэн дуудалт
V. Хөрөнгө оруулалтын банк
VI. Дүгнэлт
VII. Нэмэлт унших материал
СЭЗДС ЛЕКЦИЙН ТЭМДЭГЛЭЛ 1 1

I. УРТ ХУГАЦААТ ӨРИЙН САНХҮҮЖИЛТИЙН ЕРӨНХИЙ ОЙЛГОЛТУУД
Урт хугацаат өр төлбөр нь 1-ээс дээш жилийн хугацаатай байх ба урт хугацаат санхүүжилтийн чухал
хэлбэр юм. Урт хугацаат өр төлбөр нь ихэвчлэн 5-аас 20 жилийн хугацаатай байдаг. Урт хугацаат өр
төлбөрийн 1 жилийн дотор төлөгдөх хэсгийг компаний балансын богино хугацаат өр төлбөр хэсэгт
бүртгэж авдаг. Уг хэсгийг баланс дээр бичихдээ урт хугацаат өр төлбөрийн өнөөгийн хэсэг гэж
нэрлэдэг.
Тайлан тэнцэл
Эргэлтийн өр төлбөр
Урт хугацаат өр төлбөр
Хувьцаа эзэмшигчдийн өмч
Хөрөнгө Давуу эрхийн хувьцаа

Урт хугацаат санхүүжилтийн
эх үүсвэрүүд
Энгийн хувьцаат капитал
Энгийн хувьцаа
Хуримтлагдсан ашиг
Өр төлбөрийн стандарт нөхцөл
Өрийн гэрээнд хэд хэдэн стандарт нөхцөлүүдийг тусгасан байдаг:

• Зээлдэгч нь тухайн улсад мөрдөгддөг нягтлан бодох бүртгэлийн стандартыг мөрдөх (GAAP,
IFRS гэх мэт)
• Зээлдэгч нь зээл олгогчийг аудитын тайлангаар хангах. Энэ нь зээл, зээлдэгчийг хянах
боломж олгодог.
• Зээлдэгч нь татвар болон бусад өр төлбөрүүдийг хугацаанд нь төлөх.
• Зээлдэгч нь байгууллагын тоног төхөөрөмжийг үр ашигтай, ариг гамтай ашиглах.
Байгууллага тасралтгүй үйл ажиллагаа явуулж байх шаардлагатай.
Өр төлбөрийн хязгаарлалттай нөхцөл
Урт хугацаат өрийн гэрээнд зээлдэгчийг үйл ажиллагаанд, санхүүжилтэд хязгаарлалт хийсэн
нөхцөлүүдийг оруулж болдог. Учир нь зээл олгогч нь урт хугацаанд санхүүжилт олгож байгаа тул уг
эрсдэлээ бууруулахыг хүсдэг байна. Нийтлэг тохиолддог нөхцөлүүдийн жишээ:
 Бэлэн мөнгөөр тараах ногдол ашиг нь хамгийн ихдээ нэгж хувьцаанд ногдох ашгийн 50-70%
байна.
 Зарим тохиолдолд зээлээр авсан санхүүжилтийг зайлшгүй хэрэгцээтэй зүйлд зарцуулахыг
шаардах
 Зарим тохиолдолд зээлдэгчийн үнэт цаасны хөрөнгө оруулалтыг хязгаарладаг.
 Зээлдэгчийн хувьд чухал буюу гол хүний нөөц, дарга удирдлагыг цаашдын ажлын байраар
хангахыг шаардаж болно.
 Үндэслэлгүйгээр шинээр ажлын байр нэмэгдүүлэхийг хязгаарлах, цалингийн дээд хязгаарыг
тогтоож болдог.
 Нэгдэлт хоршилт хийгдсэн тохиолдолд компаний бизнесийн болон санхүүгийн эрсдэлийн
түвшин их хэмжээгээр өөрчлөгдөх аюултай байдаг учраас зээлийн хугацаанд өөр
компанитай нэгдэх хоршихыг хориглох.
 Зээлийн хугацаанд дахин зээл авах, лизингээр хөрөнгө худалдаж авахыг хориглох
 Зээлдэгчийг үндсэн хөрөнгөө зарж борлуулах, компанийг худалдаж авах зэргийг хязгаарлах.

 Богино хугацаандаа бэлэн мөнгөтэй болохын тулд дансны авлагаа худалдахыг хориглох.
 Зээлдэгчийн ажлын капиталын заавал байлгах доод хэмжээг зааж өгч болдог.
Эдгээр гэрээний нөхцөлүүдийг зээлдэгч болон зээл олгогч талууд харилцан тохиролцсоны үндсэн
дээр гэрээнд тусгадаг бөгөөд сайн санхүүгийн менежер бол эдгээр нөхцөлүүд компанид ямар аюул
учирч болох талаар урьдчилан харж чаддаг.
Урт хугацаат өр төлбөрийн өртөг
Өртөгт нөлөөлөгч хүчин зүйлс:

1. Зээлийн хугацаа – Урт хугацаат зээл нь богино хугацаат зээлийг бодвол илүү өндөр хүүний
түвшинтэй байдаг. Үүнийг хүүний түвшний хугацааны бүтэц /term structure interest rate/
буюу ижил түвшний эрсдэлтэй бондуудын дуусах хугацаа болон шаардлагатай өгөөжийн
түвшний хамаарлаар тайлбарладаг. Хүүний түвшний хугацааны бүтцийг тайлбарлахдаа
хүлээлтийн онол /expectations theory/, хөрвөх чадварын таашаалын онол /liquidity
preference theory/, зах зээлийн хэсэгчлэлийн онол /market segmentation theory/ зэрэг олон
онолуудаар тайлбарладаг.
2. Зээлийн хэмжээ – Зээлийн хэмжээ нэмэгдэхэд байгууллагын эрсдэл нэмэгдэх тул өрийн
өртөг нэмэгдэж байдаг.
3. Зээлдэгчийн эрсдэлийн түвшин - Компаний үйл ажиллагааны хөшүүргийн зэрэг өсөх тусам
бизнесийн эрсдэл өсдөг. Зээл олгогчийн хувьд зээлдэгчийн зээлээ эргүүлэн төлөх чадвар
чухал байдаг. Зээлдүүлэгч хүүний түвшингээ тогтоохдоо зээлдэгчийн бизнесийн эрсдэл,
санхүүгийн эрсдэл, өнгөрсөн хугацааны эргэн төлөлтийн түүх зэргийг харгалзаж үздэг.
4. Мөнгөний суурь өртөг - Суурь өртөг гэдэг нь хамгийн эрсдэлгүй үнэт цаасны хүү байна.
Эрсдэлгүй хүүний түвшин нь засгийн газрын гаргасан хамгийн богино хугацаатай үнэт
цаасны хүү байж болох ба эсвэл зээлийн хугацаатай ижил хугацаатай засгийн газрын
гаргасан үнэт цаасны хүү байж болдог.
𝑟1 = 𝑟 ∗ + 𝐼𝑃 + 𝑅𝑃1
Нэрлэсэн хүүний түвшин (𝑟1 ) нь бодит хүүний түвшин (𝑟 ∗ ) i) инфляцын урамшуулал (𝐼𝑃)
инфляцын хүлээлт болон ii) эрсдэлийн урамшуулал (𝑅𝑃) зэргээс бүрдэнэ.
II. УРТ ХУГАЦААТ ЗЭЭЛ
Урт хугацаат зээл нь 1-ээс дээш жилийн хугацаатай байдаг. Урт хугацаат зээлийн гэрээ нь цөөн хэдэн
хуудаснаас хэдэн зуун хуудастай байдаг. Зээлийн нийт хугацаа, төлбөр төлөх хугацаа, хүүний
түвшин, стандарт нөхцөл, хязгаарлах нөхцөл, барьцаа, зээлийн зориулалт, гэрээ зөрчигдсөн
тохиолдолд авах арга хэмжээ, хувьцаа худалдан авах баталгаа зэрэг нөхцөлүүдийг зээлийн гэрээнд
ихэвчлэн тусгадаг. Урт хугацаат зээлийн шинж чанарууд:
 Зээлийн эргэн төлөлт - Зээл эргэн төлөлт нь ихэвчлэн сар, улирал, хагас жил, эсвэл жил бүр
гэсэн хэлбэртэй байж болдог. Түүнчлэн үе тутамд төлөгдөх төлбөр нь тэнцүү байх ба
зээлийн нийт хугацаа дуусахад зээлийн үндсэн төлбөрийг гүйцэд төлж барагдуулж дууссан
байхаар тооцсон байж болдог.
 Барьцаа хөрөнгийн шаардлага – Урт хугацаат зээл нь баталгаа гаргасан эсвэл баталгаа
гаргаагүй гэсэн хэлбэртэй байж болдог. Баталгаа гаргасан гэдэг нь зээлийг тодорхой хөрөнгө
барьцаалан гаргасныг хэлнэ. Барьцаа хөрөнгөнд ихэнх тохиолдолд үл хөдлөх хөрөнгө,
машин, тоног төхөөрөмж, бараа материал, авлага зэрэг байна. Баталгаа гаргаагүй зээл гэдэг
нь зээлийг ямар нэгэн барьцаа хөрөнгө шаардалгүйгээр олгосон гэсэн үг юм.
 Хувьцаа худалдан авах баталгаа - Зээлдэгч нь зарим тохиолдолд санхүүжилт олгож байгаа
талдаа нэмэлт эрх олгох тохиолдол байдаг. Жишээлбэл, зээлдүүлэгч нь зээл олгосноороо
зээлдэгчийн хувьцааг худалдан авах эрхтэй болж болох ба үүнийгээ мөн гуравдагч этгээдэд
зарж борлуулж болдог.

 Урт хугацаат зээл олгогч байгууллагууд – Урт хугацаат зээл олгодог томоохон байгууллага нь
арилжааны банкууд, даатгалын компаниуд, тэтгэврийн сангууд, жижиг бизнест хөрөнгө
оруулагч байгууллагууд, арилжааны санхүүжилт олгодог байгууллагууд байна.
III. КОРПОРАЦИЙН БОНД
Корпорацийн бонд гэдэг нь байгууллага болон хувь хүмүүсээс мөнгө татан төвлөрүүлэх зорилготой
компаний гаргаж буй өрийн хэрэгсэл юм. Корпорацийн бонд нь анх гарахдаа тодорхой тогтоосон
үнийн дүн, нэрлэсэн үнэ, дуусах хугацаатай байх ба нэрлэсэн хүүтэй эсвэл нэрлэсэн хүүгүй байж
болдог. Бондын хугацаа, нэрлэсэн үнэ, дуусах хугацаа, купон, төрөл бүрийн хязгаарлах нөхцөлүүд,
бонд эзэмшигчийн эрх болон бонд гаргагчийн үүрэг хариуцлагыг бондын гэрээнд тодорхой заасан
байдаг.
Бондын үндсэн ойлголтууд:

• Бонд гаргагч хөрөнгө оруулагчдад бондын хугацаа дуусахад төлөх бондын төлбөрийг
бондын нэрлэсэн үнэ гэнэ. Бондын нэрлэсэн үнэ ихэвчлэн $1,000 ба $5,000 эсвэл $10,000
байдаг.
• Бондын купон гэдэг нь бонд гаргагч хөрөнгө оруулагчид нэрлэсэн үнийн тодорхой хувиар
жил бүр эсвэл хагас жил тутамд төлөх хүүний төлбөрийг хэлнэ.
• Бондын дуусах хугацаа гэдэг нь бондыг буцаан худалдаж авах хугацаа буюу нэрлэсэн үнийг
төлөх өдөр юм. Ихэвчлэн 10-30 жилийн хугацаатай байдаг.
• Бондын гэрээний нөхцөл нь хууль эрх зүйн баримт бичиг бөгөөд бонд эзэмшигчийн эрх
болоод бонд гаргагчийн үүргийг тодорхойлдог.
• Хориглосон заалт гэдэг нь бондын гэрээний нөхцөлд тусгагдсан бонд гаргагчид
зориулагдсан үйл ажиллагааны болоод санхүүжилтийн тодорхой хязгаарлалтууд байна.
• Бондын итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч нь бондыг гэрээний гуравдагч тал бөгөөд ихэвчлэн
арилжааны банкууд байдаг. Итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч нь бонд гаргагч гэрээний үүргээ
биелүүлж байгаа эсэхэд хяналт тавьж бонд эзэмшигчийн эрх ашгийг хамгаалах зорилгоор
тодорхой заасан үйл ажиллагаануудыг явуулах эрхтэй байдаг.
Бонд гаргагч бонд эзэмшигчидтэй нэг бүрчлэн гэрээ байгуулах боломжгүй, бонд эзэмшигч тэр
болгон бонд гаргагч гэрээний нөхцөлүүдийг хангаж ажиллаж байгаа эсэхэд хяналт тавих боломжгүй
байдаг тул гуравдагч талаас бондын итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч томилох болдог. Итгэмжлэгдсэн
төлөөлөгч нь бонд зах зээл дээр арилжаалагдахаас өмнө томилогдсон байх ба бондын гэрээний
биелэлтийг хянах, бонд гаргагчийн санхүүгийн тайлангуудыг хянах гэх мэт бонд эзэмшигчдийн эрх
ашгийг хамгаалах үүрэгтэй оролцдог.
Бондонд түгээмэл тохиох хязгаарлалтын нөхцөлүүдийн нэг элэгдлийн сангийн шаардлага /sinking
fund requirement/ юм. Энэ нь компани бондын хугацааны туршид гаргасан бондоо бага багаар
эргүүлэн худалдаж авдаг гэрээний нөхцөл юм. Бондыг гэрээний хугацааны туршид бага багаар зах
зээл дээрээс худалдаж авснаар бонд эзэмшигчийн эрсдэлийн түвшнийг бууруулдаг гэж үздэг. Энэ
нөхцөлийн хүрээнд бонд гаргагч компани нь шууд зах зээл дээрээс бондоо эргүүлэн дуудах эрх
байдаггүй ба харин бонд гаргагч компани итгэмжлэгдсэн төлөөлөгчид мөнгө байршуулаад уг
мөнгөөр итгэмжлэгдсэн тал зах зээл дээрээс бондыг худалдаж авдаг байна. Энэ нөхцөл нь бондын
эргэн дуудах нөхцөлөөс ялгаатай юм. Учир нь бондын эргэн дуудах нөхцөл нь бонд гаргагчийг
хамгаалах зорилготой байдаг бол элэгдлийн сангийн шаардлага нь бонд эзэмшигчийг хамгаалах
зорилготой байдаг байна.
Бондын нийтлэг тохиолдох онцлог шинжүүд

 Хөрвөх нөхцөл - Хөрвөх бонд гэж нэрлэдэг. Хөрвөх бонд нь бонд эзэмшигчийн хувьд
бондыг тодорхой тогтоосон тооны энгийн хувьцаа руу хөрвүүлэх эрх олгоно.

 Эргэн дуудагдах нөхцөл - Энэ нөхцөл нь бонд гаргагчид бондын хугацаа дуусахаас өмнө
эргүүлэн худалдаж авах эрх олгодог. Бондын эргэн дуудагдах үнэ нь урьдаас тогтоосон үнэ
байдаг. Зарим тохиолдолд эргэн дуудагдах нөхцөл нь зөвхөн тодорхой хугацааны туршид л
хэрэгжих боломжтойгоор зааж өгсөн байна. Бондын эргэн дуудагдах нөхцөл нь бонд
гаргагчид бондын хугацаанаас нь өмнө дуусгавар болгох давуу тал олгодог. Зах зээлийн хүү
унаснаар өндөр нэрлэсэн хүүтэй бондоо зах зээл дээрээс эргүүлэн дуудаад шинээр бага
хүүтэй бонд гаргах нь бонд гаргагчид ашигтай байдаг байна.
 Буцаан худалдах нөхцөл – Бондын эргэн дуудагдах нөхцөл нь бонд гаргагч корпораци
гэрээнд заасны дагуу бондыг эргэн дуудах боломжтой байдаг бол буцаан худалдах нөхцөл
нь бонд эзэмшигч бонд гаргагчид буцаан худалдах боломжтой нөхцөл юм.
 Хувьцаа худалдан авах баталгаа - Урт хугацаат зээлтэй адил бонд нь хувьцаа худалдаж авах
баталгаатай цуг арилжаалж болдог. Үүнийг амтлагч буюу sweetener гэж нэрлэдэг. Хувьцаа
худалдан авах баталгаа нь эзэмшигчдээ тодорхой хугацааны туршид хувьцааг тодорхой
үнээр худалдаж авах эрх олгоно.
 Хөвөгч хүүтэй бонд - Хөвөгч хүүтэй бондын хүү нь бондын гэрээнд заасан нөхцөлийн дагуу
зах зээлийн хүүний түвшинтэй уялдан өөрчлөгдөх нөхцөлтэй бонд юм.
 Хүүгүй бонд – Хүүгүй буюу купонгүй бонд нь бондын хугацааны туршид хүү буюу купон
бонд эзэмшигчдэд олгодоггүй. Харин хямдруулалттай зарагдаж, хугацааны эцэст нэрлэсэн
үнэ болон худалдаж авсан үнийн зөрүүг бонд эзэмшигч хүртдэг бонд юм.
Бондын нийтлэг төрлүүд
Бондын төрлүүд Шинж чанар Хөрөнгө нэхэмжлэх дараалал

Барьцаагүй бонд бөгөөд өндөр
зэрэглэлийн зээлжих чадвартай Хөрөнгөө энгийн зээлдэгчтэй
Өрийн
компаниуд гаргадаг. Хөрвөх нөхцөлтэй ижил дарааллаар нэхэмжилнэ.
бондууд нь эдгээр төрлийн бондод ордог
Энгийн зээлдэгчтай адил боловч
1-р зэрэглэлийн зээлдэгчид өр төлбөрөө
1-р зэрэглэлийн бондтой
2-р зэргийн нэхэмжилж дууссаны дараагаар
харьцуулахад хоцрогдолтой
зээлдүүлсэн мөнгөө эргүүлэн авна.
байна.
Компани орлого олж эхэлсэнээс хойш
Орлогын бонд
хүүний төлбөрийг төлөх болно.
Хэрэв бондын төлбөр
Барилга эсвэл үндсэн хөрөнгөөр төлөгдөхгүй тохиолдолд
Моргейжийн бонд
баталгаажна. барьцаанд байгаа хөрөнгийг
битүүмжлэн хурааж авдаг.
Бонд гаргагчийн эзэмшиж байгаа хувьцаа
Хэрэв бонд гаргагч төлбөрөө
эсвэл бондоор баталгааждаг. Барьцаа
Барьцаат төлж чадахгүй байдалд хүрвэл
хөрөнгө нь ихэвчлэн гаргасан бондын
итгэлцлийн бонд компаний эзэмшлийн хувьцаа
үнийн дүнгээс 25-35%-иар илүү үнийн
эсвэл бондыг хурааж авдаг.
дүнтэй байдаг.
Трас үнэт цаасыг эзэмшигч нь
Нисэх онгоц, хүнд машин механизм, усан
ерөнхийдөө зээлдүүлэгч болох
Тоног онгоц зэргийг санхүүжүүлэхэд ашигладаг.
бөгөөд үнэт цаас гаргагч
төхөөрөмжийн Хамгийн сүүлийн төлбөрийг төлж
төлбөрөө төлөөгүй тохиолдолд
траст үнэт цаас барагдуулсны дараагаар хөрөнгийн
хөрөнгийг худалдаж төлбөрөө
эзэмшил шилждэг.
барагдуулдаг.
Олон улсын урт хугацаат санхүүжилт
Евробонд - Евробонд гэдэг нь гадаадын компани бонд гаргаж байгаа улсын валютаас өөр валютаар
гаргасан бонд байна.

Гадаад бонд - Гадаадын бонд гэдэг нь гадаадын компани бонд гаргаж байгаа улсын валютаар
нэрлэгдсэн бонд юм. Жишээлбэл АНУ-ын компани Германд еврогоор бонд гаргах нь гадаадын
бонд болно.
IV. ЭРГЭН ДУУДАГДАХ НӨХЦӨЛӨӨ ХЭРЭГЖҮҮЛЖ БОНДЫН ТӨЛБӨРИЙГ ТӨЛӨХ
Хэрэв компани эргэн дуудагдах нөхцөлтэй бонд гаргаснаас хойш зах зээлийн хүү буурсан бол бонд
гаргагч нь уг бондын төлбөрийг төлөөд зах зээл дээр бага хүүтэй шинэ бонд гаргахыг эрмэлзэнэ.
Бонд эргэн дуудалтын шийдвэр гаргалт нь 3 алхамтай байна:

1. Бондыг эргүүлэн дуудахтай холбоотой бэлэн мөнгөөр гаргасан зардлууд болон татварын
хэмнэлт болон нэмэгдлүүдийг тооцоолно.
2. Жил бүрийн бэлэн мөнгөний хэмнэлтийг тооцоолно. Энэ нь хуучин бондын жилд бэлэн
мөнгөөр төлөх зардал болон шинэ бондын жилд бэлэн мөнгөөр төлөх зардлын зөрүү байна.
3. Өрийн татварын дараах өртгийг хорогдуулалтын хувь болгон ашиглан цэвэр өнөөгийн үнэ
цэнийг тооцоолно. Өөрөөр хэлбэл жил бүрийн хэмнэлтүүдийн өнөөгийн үнэ цэнээс
өнөөдрийн зардлыг хассан байдлаар тооцно. Цэвэр өнөөгийн үнэ цэнэ 0-ээс их гарсан
тохиолдолд бондыг эргэн дуудах нь ашигтай гэсэн шийдэлд хүрнэ. Хэрэв 0-ээс бага гарвал
бонд эргэн дуудах нь ашиггүй байна.
Жишээ: Борон компани хөнгөн цагаан хоолой үйлдвэрлэдэг бөгөөд 5 жилийн өмнө гаргасан 14%-
ийн купонтой, 30 жилийн хугацаатай, $1,000-ийн нэрлэсэн үнэтэй, 30,000 ширхэг бондыг өнөөдөр
эргүүлэн дуудах гэж байна. Бондыг эргүүлэн дуудах үнэ нь $1,140 бөгөөд анх бондыг гаргахдаа
нэгжид $30-ийн хямдруулалттай худалдаалсан. Бондын гаргалтын зардал $360,000 байсан.
Компани шинээр нийт $30 сая-ын үнэлгээтэй, 12%-ийн купонтой, 25 жилийн хугацаатай бонд гаргаж
хуучин бондоо эргүүлэн дуудах сонирхолтой байна. Компани бондыг нэрлэсэн үнэ (нэгжийн
$1,000)-ээр зарах төлөвлөгөөтэй байгаа бөгөөд бондын гаргалтын зардал $440,000 болохоор байна.
Компани өнөөдөр 40%-ийн татвар төлдөг ба өрийн татварын дараах өртөг нь 8% болно. Хуучин
бондыг эргүүлэн дуудахаас өмнө шинэ бондыг зах зээл дээр гаргаж зарах тул компани 2 сарын турш
хуучин болон шинэ бондод давхар хүү төлөхөөр байгаа.
1-р алхам. Хуучин бондыг эргүүлэн дуудахтай холбоотой зардал
Анхны хөрөнгө оруулалт тооцох

Эргэн дуудалтын шагнал [($1,140-$1,000)×30,000] $4,200,000
Татвар [$4,200,000×40%] 1,680,000
Татварын дараах $2,520,000
Шинэ бондын гаргалтын зардал $440,000
Хуучин бондын хямдруулалтаас бий болох татварын хэмнэлт [(25/30)×(30×30,000)×40%] ($300,000)
Хуучин бондын гаргалтын зардлаас бий болох татварын хэмнэлт [(25/20)×$360,000×40%] ($120,000)
Давхар төлөгдөж буй хүүний зардал[(2/12)×30,000,000×14%×(1-40%)] $420,000
Анхны хөрөнгө оруулалт $2,960,000
2-р алхам. Жил бүрийн хэмнэсэн мөнгөн урсгал.
Хуучин бонд
Хүүний зардал [30,000,000×14%] $4,200,000
Татвар [$4,200,000×40%] 1,680,000
Хуучин бондын жил бүрийн хямдруулалтаас бий болох татварын хэмнэлт
($12,000)
[(1/30)×(30×30,000)×40%]
Хуучин бондын жил бүрийн гаргалтын зардлаас бий болох татварын хэмнэлт
[(1/30)×$360,000×40%] ($4,800)
Жил бүрийн татварын дараах төлбөр $2,503,200
Шинэ бонд
Хүүний зардал [30,000,000×12%] $3,600,000
Татвар [$3,600,000×40%] 1,4400,000
Шинэ бондын жил бүрийн гаргалтын зардлаас бий болох татварын хэмнэлт
($7,040)
[(1/25)×$440,000×40%]
Жил бүрийн татварын дараах төлбөр $2,152,960
Жил бүрийн хэмнэлт

Хуучин бонд $2,503,200
Шинэ бондын $2,152,960
Жил бүрийн хэмнэлт $350,240
3-р алхам. Цэвэр өнөөгийн үнэ цэнийг тооцох.
$350,240 1
NPV: 𝑁𝑃𝑉 = ( × (1 − (1+0.08)25 )) − $2,960,000 = $778,812
0.08
Дээрх тооцооллоос үзэхэд цэвэр өнөөгийн үнэ цэнэ $778,812 гарч байна. Эндээс бондыг эргүүлэн
дуудах нь өнөөгийн үнэ цэнээрээ $778,812-ийн ашигтай болж байна.
V. ХӨРӨНГӨ ОРУУЛАЛТЫН БАНКНЫ ЗОХИОН БАЙГУУЛАЛТ
Хөрөнгө оруулалтын банк нь корпорациудад урт хугацаат санхүүжилт босгоход туслах үйл
ажиллагаа эрхэлдэг санхүүгийн байгууллага юм. Хөрөнгө оруулалтын банкны үзүүлдэг нэгэн чухал
үйлчилгээний нэг нь андеррайтингийн үйл ажиллагаа болдог. Хөрөнгө оруулалтын банк нь хөрөнгө
оруулагч ч биш арилжааны банк ч биш юм. Энэ нь хөрөнгө оруулагч болон санхүүжилт авч байгаа
компанийг зуучилж байгаа тал болно. Хөрөнгө оруулалтын банк нь компаний гаргасан үнэт цаасыг
худалдаж аваад цааш нь арилжаалах боломжтой байдаг.
Хөрөнгө оруулалтын банкны функц
Хөрөнгө оруулалтын банкны андрайтерийн үйл ажиллагаа нь үнэт цаас гаргаж санхүүжилт босгох
зорилгоор хөрөнгө оруулалтын банктай уулзаж зөвлөгөө өгснөөр эхэлдэг. Зөвлөгөөнд тухайн
санхүүжилтийг ямар санхүүгийн хэрэгсэл ашиглаж олж авах, үнэт цаасыг аль зах зээл дээр, хэзээ
гаргах, үнэт цаасны үнийг тогтоох үйл ажиллагаа хийгддэг байна. Зөвлөгөө өгч тохиролцсоны
дараагаар хөрөнгө оруулалтын банк тухайн үнэт цаасыг гаргахад шаардлагатай бичиг баримтуудыг
бүрдүүлэх, Санхүүгийн Зохицуулах Хороонд бүртгүүлэх, үнэт цаасны танилцуулыг бэлтгэх зэрэг үйл
ажиллагаа хамрагддаг. Үүний дараагаар үнэт цаасыг гаргаж олон нийтэд арилжаалах үйл ажиллагаа
хийгдэнэ. Ихэнх тохиолдолд хөрөнгө оруулалтын банк нь өөрийн салбар брокер диллерүүдээр
дамжуулан борлуулдаг байна.
Андрайтерийн үйл ажиллагаа явуулах үедээ гаргасан үнэт цаас арилжаалагдаж, шаардлагатай
хэмжээний санхүүжилт олж авахад баталгаа гаргаж болно. Гэвч энд зах зээл хямран үнэт цаасны
ханш буурахад алдагдал хүлээж болох эрсдэл бас байгаа болно. Түүнчлэн хөрөнгө оруулалтын банк
нь их хэмжээний үнэт цаасыг цааш нь зарж борлуулж чадалгүй өөртөө авч үлдэх тохиолдолд ч

байдаг. Зарим тохиолдолд үнэт цаас нь андрайтер хийгдэлгүйгээр хаалттай хэлбэрээр эсвэл
хамгийн сайн хүчин чармайлтын аргаар арилжаалагдаж болно.
 Хаалттай арилжаалах - Хөрөнгө оруулалтын банк нь компаний гаргаж байгаа үнэт цаасыг
олон нийтэд нээлттэй арилжаалалгүйгээр тодорхой цөөн тооны хөрөнгө оруулагчдад шууд
худалдах үйл ажиллагаа юм.
 Хамгийн сайн хүчин чармайлтын арга - Хөрөнгө оруулалтын банк нь хувьцааг өөрөө
худалдаж авах шаардлагагүй байх бөгөөд зах зээл дээр шууд гаргаж арилжаална. Хөрөнгө
оруулалтын банк хувьцааг эхэлж худалдаж авах шаардлагагүй байдаг тул хувьцааны ханш
буурахтай холбоотой ямар нэгэн эрсдэл үүрдэггүй.
Синдикат хэлбэрээр андрайтинг хийх
Үнэт цаас гаргагч компаний хэмжээнээс шалтгаалаад үнэт цаас гаргалтыг синдикат хэлбэрээр хийж
болдог. Синдикат хэлбэрээр хийнэ гэдэг нь хэд хэдэн хөрөнгө оруулалтын банкууд хамтарч
андрайтинг хийх үйл явц юм.
VI. ДҮГНЭЛТ
1. Урт хугацаат зээл олгогчид өөрсдийгөө эрсдэлээс хамгаалахын тулд зээлийн гэрээн дээр
нэмэлт нөхцөлүүд болон хязгаарлах нөхцөлүүд оруулдаг. Стандарт нөхцөлүүд нь компаний
бизнест том хэмжээний сөрөг нөлөө үзүүлдэггүй. Урт хугацаат өр төлбөрийн хүү нь богино
хугацаат өр төлбөрийн хүүнээс их байх хандлагатай. Урт хугацаат өрийн өртөгт нөлөөлөх гол
хүчин зүйлс нь хугацаа, зээлийн хэмжээ, зээлдэгчийн эрсдэлийн түвшин зэрэг болно.
2. Урт хугацаат зээл авахын тулд урт хугацаат зээлийн гэрээ байгуулах шаардлагатай. Урт
хугацаат зээл нь барьцаатай эсвэл барьцаагүй байж болно.
3. Бонд нь нэг талаас өрийн хэрэгсэл бөгөөд нөгөө талаас хөрөнгө оруулалтын хэрэгсэл болж
байдаг. Бондыг дотор нь нэрлэсэн хүүтэй болон нэрлэсэн хүүгүй гэж ангилж болох бөгөөд
аль ч бондын хувьд төлбөрийн дийлэнх хэсэг нь хугацааны сүүл хэсэгт төлөгддөг. Бонд нь
ихэвчлэн 10-аас 30 жилийн хугацаатай гардаг. Бонд гаргахад бондын үнэлгээ хийдэг
байгууллагууд үнэлсний үндсэн дээр бондын өгөөж тодорхойлогдож байдаг. Бондын нь
мөн шулуун, эргэн дуудагдах нөхцөлтэй, буцаан өгөх нөхцөлтэй, хөвөгч хүүтэй гэх мэт
төрөлтэй байж болно.
4. Зах зээлийн хүү унасан тохиолдолд компани өмнө гаргасан өндөр хүүтэй бондоо эргүүлэн
дуудах шийдвэр гаргаж болно. Шийдвэр гаргахдаа шинэ бонд гаргаснаас бий болох
хэмнэлтийн өнөөгийн үнэ цэнэ нь хуучин бондыг эргүүлэн дуудахтай холбоотой гарсан нийт
зардлаас их эсвэл бага байгааг харгалзан үздэг.
5. Хөрөнгө оруулалтын банк нь санхүүгийн зуучлагчид юм. Ихэнх тохиолдолд хөрөнгө
оруулалтын банк нь үнэт цаас гаргагчаас үнэт цаасыг хямдхан үнээр худалдаж аваад цааш
нь зах зээл дээр бодит үнэлгээгээр нь зардаг. Хөрөнгө оруулалтын банк нь үнэт цаас
гаргагчийн үнэт цаасыг худалдаж авснаар үнэт цаас гаргагчид бий болох эрсдэлийг
бууруулж байдаг давуу талтай.
VII. НЭМЭЛТ УНШИХ МАТЕРИАЛ
1. Корпорацийн санхүү 2, Т.Анарболд, С.Дашдорж, Г.Жавхлан, Ц.Золзаяа, Б.Номун, Э.Элдэв-

Очир, 49-66х
2. Санхүүгийн удирдлага, Б.Бүжинлхам, 364-385х
4. Хууль эрх зүйн нэгдсэн систем. Үнэт цаасны тухай хууль:
http://www.legalinfo.mn/law/details/9243
5. Монголын хөрөнгийн биржийн цахим хуудас. Үнэт цаас гаргах:
http://mse.mn/content/show/id/56

1. ХӨШҮҮРЭГ БА КАПИТАЛЫН БҮТЭЦ
Хичээлийн зорилго
Эзэмших чадвар Эзэмшсэн
Хөшүүрэг, капиталын бүтэц, хугарлын шинжилгээ, үйл ажиллагааны хөшүүргийн цэг,
1 зардлын өөрчлөлт ба хугарлын цэгийн хамаарал зэргийг тайлбарлах чадвартай □
болох
Үйл ажиллагааны, санхүүгийн, тогтмол хөшүүргийг ойлгох, тэдгээрийн хоорондын
2 □
хамаарлыг таниж мэдэх
3 Салбаруудын урт хугацаат өрийн түвшиний талаар ойлголттой болох □
Компанийн капиталын дундаж өртгийн функц ба тэг өсөлттэй компанийн
4 □
үнэлгээний загварыг ашиглан оновчтой капиталын бүтцийг сонгох, тайлбарлах
5 EBIT-EPS аргачлалыг капиталын бүтэц сонгоход хэрхэн ашиглаж болохыг судлах □
Хувьцааны үнийг хамгийн их байлгах болон нэгж хувьцаанд ногдох ашгийг хамгийн
6 □
их байлгах капиталын бүтэц ялгаатай байж болох талаар ойлголттой болох
УДИРТГАЛ
Санхүүгийн зах зээл нь улс орнуудын эдийн засгийн нэлээд чухал үүрэг гүйцэтгэх хэсэг болон хөгжсөн
байна. Түүнчлэн санхүүгийн зах зээлд оролцогч байгууллагууд нь хөрөнгийн хэмжээ болон ашиг
орлогоороо дэлхийд тэргүүлэгч компаниудын нэг болсон. Хөгжингүй улс орнуудын хувьд
санхүүгийн зах зээл болон санхүүгийн байгууллагуудын тогтвортой байдал нь улс орны эдийн
засгийн тогтвортой байдлыг илэрхийлэх болжээ.
Аливаа байгууллага нь эдийн засгийн орчинд үйл ажиллааг явуулахдаа санхүүгийн зах зээл болон
санхүүгийн байгууллагуудаас ангид оршин тогтноно гэж байхгүй юм. Тиймээс энэ бүлэг сэдвээр бид
аливаа байгууллагын үйл ажиллагаа явуулах эдийн засгийн орчин, тэр дундаа санхүүгийн орчны
тухай суурь ойлголтууд болон голлох байгууллагуудын талаар судлах болно. Түүнчлэн санхүүгийн
суурь ойлголт болох хүүний түвшин, түүний бүрэлдэхүүн хэсгүүдийг хэлэлцэх юм.
1.1 ХӨШҮҮРЭГ
Хөшүүрэг гэдэг ойлголтыг санхүүгийн менежментийн хүрээнд компани өртгийн бүтцийнхээ тогтмол
өртгийг ашиглах боломжийг авч үздэг. Өртөг, зардалыг бид тогтмол, хувьсах, хагас хувьсах гэж
ангилж болно. Бид энд хувьсах, тогтмол зардлыг авч үзнэ. Үйл ажиллагааны тогтмол зардал нь үйл
ажиллагааны хөшүүргийг үүсгэдэг. Харин санхүүгийн тогтмол зардлууд нь санхүүгийн хөшүүрэг-
ийг үүсгэдэг.
Хөшүүрэг гэж нэрлэж буйн шалтгаан нь компанийн ашигт ажиллагааны тулах цэг нь тогтмол зардал
байдаг учраас тэр юм. Тогтмол зардлыг гаргаж байж, компани бүтээгдэхүүн зарах, борлуулалтын
орлого олох боломжийг бий болгож байдаг. Их хэмжээний борлуулалт хийх боломжтой, цар хүрээ
томтой компаниудын хувьд ихэнх зардлаа тогтмол бүтэцтэй болгох сонирхолтой байдаг. Өөрөөр
хэлбэл нэгжийн хувьсах зардлыг хамгийн бага байлгаснаар нэмэлт бүтээгдэхүүн борлуулахдаа хямд
үнээр өрсөлдөх боломжийг бий болгож байгаа юм.
Хүснэгт 1-1 Орлогын тайлангийн бүтэц ба хөшүүргийн төрлүүд

Борлуулалтын орлого (БО)
Нийт хөшүүрэг: БО-оос хамаарсан
Хасах нь: Борлуулсан бүтээгдэхүүний өртөг (ББӨ)

Үйл ажиллагааны хөшүүрэг: БО-оос
НХНА-гийн мэдрэмж
Нийт ашиг
хамаарсан ХТӨА-ийн мэдрэмж
Хасах нь: Үйл ажиллагааны зардал
Хүү, татварын өмнөх ашиг (ХТӨА)
Хасах нь: Хүүний зардал
Татварын өмнөх ашиг (ТӨА) Санхүүгийн хөшүүрэг: ХТӨА-аас
Хасах нь: Татвар хамаарсан НХНА-гийн мэдрэмж
Татварын дараах цэвэр ашиг (ЦА)
Хасах нь: Давуу эрхтэй хувьцааны ногдол ашиг (ДЭХНА)
Энгийн хувьцаанд олгох боломжтой ашиг (ЭХОБА)
Хуваах нь: Эргэлтэнд байгаа хувьцааны тоо
Нэгж хувьцаанд ногдох ашиг (НХНА)
Зарим бизнесийн салбарын хувьд хамгийн бага өртөг бол өрсөлдөөний гол хүчин зүйл болж байдаг.
Зарим нислэгийн компаниуд хоорондоо өрсөлдөхийн тулд маш хямд үнийг санал болгох
боломжийг үргэлж хайж байдаг юм. Өөрөөр хэлбэл тогтмол, урт цагаар тасралтгүй нисэх нь
нислэгийн компанийн хувьд тийз борлуулалтын орлогоо нэмэгдүүлж байгаа хэлбэр юм. Цалинг
хувьсах зардал байлгах боломжтой, нөгөөтэйгүүр тогтмол байлгах боломжтой. Их хэмжээний
борлуулалттай үед цалингаа түүнээс уях нь цалингийн зардлыг хэт их болгох аюултай юм. Гэсэн
хэдий ч, эсрэг тохиолдолд тогтмол цалингийн зардал компанид дарамт болох аюултай байдаг.
Компанийн ашигт ажиллагааны бүтцийг авч үзэхийн тулд борлуулалтын орлого, үйл ажиллагааны
ашиг1 (ХТӨА), нэгж хувьцаанд ногдох ашгийн хоорондын хамаарлыг авч үзэх шаардлагатай байдаг.
Цэвэр ашгийн оронд нэгж хувьцаанд ногдох ашгийг авч байгаа нь давуу эрхтэй хувьцааны ногдол
ашиг гэх тогтмол зардал үүсч байдгаас шалтгаалж байна. Борлуулалтын орлого нэгж хувиар
өөрчлөгдөхөд ХТӨА хичнээ хувиар өөрчлөгдөж байгаа мэдрэмжийг үйл ажиллагааны хөшүүргийн
зэрэг гэнэ. Харин ХТӨА нэгж хувиар өөрчлөгдөхөд НХНА хичнээн хувиар өөрчлөгдөж байгааг
санхүүгийн хөшүүргийн зэрэг гэнэ. БО нэгж хувиар өөрчлөгдөхөд НХНА хичнээн хувиар өөрчлөгдөж
байгааг нийт хөшүүргийн зэрэг гэж ойлгоно. Орлогын тайлантай холбоотойгоор Хүснэгт 12.1-д
харуулсан байна. Хөшүүргийн зэргийг хэрхэн тооцохыг бид тус бүлгийн хүрээнд дэлгэрүүлэн авч
үзнэ.
Тогтмол зардлыг ашиглахын тулд юун түрүүнд тогтмол зардлаа даван гарах шаардлага бий болдог.
Өөрөөр хэлбэл бизнес, компани учирч буй тогтмол зардлаа даван гарсны дараагаар ашиг хийх
нөхцөл бүрддэг. Үйл ажиллагааны тогтмол зардлууд (цалин, түрээс, гэх мэт) –ыг давах борлуулалтын
орлогын түвшинг үйл ажиллагааны хугарлын цэг гэж нэрлэдэг. Үүнийг дараагийн хэсгээр илүү
дэлгэрэнгүй тайлбарлана.
ХУГАРЛЫН ШИНЖИЛГЭЭ
Компани нэг төрлийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэдэг, үнэ нь хөшүүн буюу тогтмол гэж үзье. Компаний
нийт орлого борлуулалтын тоо, хэмжээнээс шууд хамаарна. Нэгж бүтээгдэхүүнийг бий болгохын
тулд гарч буй өртгийг нэгжийн хувьсах зардал гэдэг. Мөн үйл ажиллагаа явуулахын тулд тогтмол
зардлыг гаргаж байдаг. Тэгвэл хүү, татварын өмнөх ашиг дараах байдлаар илэрхийлэгдэнэ.
𝐸𝐵𝐼𝑇 = (𝑃 × 𝑄) – 𝑇𝐹𝐶 − (𝑉𝐶 × 𝑄) (2.1)
Тэгшитгэлийн хүрээнд ХТӨА-ийг EBIT (Earnings2 before interests and taxes) гэж тэмдэглэнэ. P – нэгж
бүтээгдэхүүний үнэ, Q – Борлуулалтын тоо, хэмжээ, TFC – Тогтмол зардал, VC – нэгж бүтээгдэхүүний
хувьсах зардал, TVC = VC × Q нь харин нийт хувьсах зардал болно.
Эндээс ХТӨА-ийг тэг байлгах борлуулалтын тоо хэмжээг олбол:
𝐹𝐶
𝑄∗ = (2.2)
𝑃 − 𝑉𝐶
𝑄 ∗ -ийг үйл ажиллагааны хугарлын цэг гэж нэрлэнэ.

Жишээ 1-1
Баяр найзын хамтаар наадмын талбайд хуушуур хийж зарахаар болсон. Хуушуурны
үнийг наадмын зохион байгуулагчид 1500 төгрөг байлгах шийдвэр гарсан. Нэгжийн
хувьсах зардлыг (Мах, гурил, сонгино гэх мэт) тооцоход 600 төгрөг болж байсан байна.
1 Санхүүгийн менежмент хичээлийн хүрээнд үйл ажиллагааны ашгийг хүү татварын өмнөх ашиг гэж нэрлэдэг.
2Компанид бүтээгдэхүүн, үйлчилгээ борлуулааад орж ирж буй шууд орлогыг Revenue, Sales, Sales Revenue гэж нэрлэнэ.
Харин тодорхой өртөг, зардал ногдуулсны дараах ашгийг Earnings, Income, Profit гэсэн англи үгсийг ашиглан илэрхийлдэг.
Тусгай зөвшөөрлийн хураамж, шаардлагатай төхөөрөмжүүдийн хөлс зэрэг нийт
тогтмол зардал 300 мянган төгрөг болж байгаа гэж үзье. Тэгшитгэл 12.2-ыг ашиглан
тооцоололт хийвэл:
𝐹𝐶 450,000
𝑄∗ = = = 500
𝑃 − 𝑉𝐶 1500 − 600
500 хуушуур борлуулсан тохиолдолд Баяр найзын хамтаар үйл ажиллагааны тогтмол
зардлаа нөхөх боломжтой болж байна. Илүү их борлуулалтыг хийснээр үйл
ажиллагааны ашиг олох боломжтой. 500 хуушуурыг мөнгөөр илэрхийлбэл
500×1500=750,000 төгрөг болж байна. Үүний 450 мянган төгрөг нь тогтмол зардал бол,
300 мянган төгрөг нь хувьсах зардал юм. 750,000 төгрөгийн орлого нь ашиг олохын тулд
бий болгох шаардлагатай наад захын орлого гэж хэлж болно.
Дээрхийг кординатын хавтгайд дүрслэн харвал илүү ойлгомжтой байдаг. 500 ширхэг
бүтээгдэхүүнээс дээш борлуулалт хийвэл ашигтай, харин доош борлуулалт хийвэл алдагдалтай байх
болно. Үүнийг Зураг 12.1-ээс харж болно.
Үйл ажиллагааны хугарал нь бүтээгдэхүүний борлуулах үнээс урвуу, нэгжийн хувьсах зардал болон
нийт тогтмол зардлаас шууд хамаарна. Өөрөөр хэлбэл 540 мянган төгрөгийн тогтмол зардал
гаргавал үйл ажиллагааны хугарал нь 600 хуушуур болж өөрчлөгдөх юм.
Зураг 1-1 Үйл ажиллагааны хугарлын график шинжилгээ
Тэгшитгэл 2.2-т үйл ажиллагааны хугарлыг борлуулалтын нэгжээр илэрхийлсэн. Үүнийг орлогын
дүнгээр илэрхийлбэл дараах тэгшитгэл үүснэ.
𝑃 × 𝐹𝐶 𝐹𝐶
𝑇𝑅∗ = 𝑃 × 𝑄 ∗ = = (2.3)
𝑃 − 𝑉𝐶 1 − 𝑣
v – нэгжийн хувьсах зардал ба үнийн харьцаа, товчоор хувьсах зардлын харьцаа гэж ойлгож болно.
Дээрх жишээний хувьд хувьсах зардлын харьцаа 600/1500 буюу 40 хувь болж байна. Харин нэгж
бүтээгдэхүүн борлуулалтын ашгийн ахиуц нь 1 − v = 60 хувь байна.
ҮЙЛ АЖИЛЛАГААНЫ ХӨШҮҮРЭГ
Үйл ажиллагааны хөшүүрэг нь үйл ажиллагааны тогтмол зардлыг ашиглах тухай ойлголт юм.
Компани тодорхой үйл ажиллагааны тогтмол зардлын хүрээнд, борлуулалтын хэмжээгээ ихэсгэх
эсхүл багасгахад үйл ажиллагааны ашиг хэрхэн өөрчлөгдөхийг үйл ажиллагааны хөшүүргийн зэргээр
тайлбарлах юм.
𝐸𝐵𝐼𝑇2 − 𝐸𝐵𝐼𝑇1
𝐸𝐵𝐼𝑇1 %∆𝐸𝐵𝐼𝑇
𝐷𝑂𝐿3 = = (2.4)
𝑆𝐴𝐿𝐸𝑆2 − 𝑆𝐴𝐿𝐸𝑆1 %∆𝑆𝐴𝐿𝐸𝑆
𝑆𝐴𝐿𝐸𝑆1
Зурагт харагдаж байгаагаар 1000 нэгж бүтээгдэхүүнийг борлуулах тохиолдолд 450,000 мянган
төгрөгийн үйл ажиллагааны ашигтай ажиллах юм. Харин борлуулах бүтээгдэхүүний хэмжээгээ 50
хувиар буюу 500 нэгжээр өсгөхөд үйл ажиллагааны ашиг хоёр дахин нугарч байна. Өөрөөр хэлбэл
100 хувь өсч байгаа юм. Эндээс харахад үйл ажиллагааны хөшүүргийн зэрэг нь 100/50 = 2 байна.
Борлуулалтын 1 хувиар өсгөхөд үйл ажиллагааны ашиг 2 хувиар өсөх юм.
Эсрэг тохиолдолд буюу борлуулалтыг 50 хувиар буулгавал үйл ажиллагааны өмнөх ашиг 0 болж
байна. Эндээс харахад борлуулалтын хэмжээ 1000 байхад үйл ажиллагааны хөшүүрэг 2 байна.
Зураг 1-2 Хугарлын шинжилгээ ба үйл ажиллагааны хөшүүрэг
Борлуулалтаас хамаарсан үйл ажиллагааны ашгийн мэдрэмж нь цэг бүр дээр ялгаатай утгатай
байна. Борлуулалтын хэмжээг өөрчлөх нь үйл ажиллагааны ашгийг хэрхэн бууруулж болохыг тухайн
борлуулалтын суурь түвшин бүрт тооцох шаардлагатай юм. Дараах хүснэгтэнд борлуулалтын хэмжээ
1000 нэгжээс дээш, доош өөрчлөх боломжийг харуулж байна.
Хүснэгт 1-2 Борлуулалтын түвшин бүрт харгалзах ХТӨА
Борлуулалтын хэмжээ (нэгж) 500 1000 1500
Борлуулалтын орлого (БО) 750,000₮ 1,500,000₮ 2,250,000₮
Хасах нь: Хувьсах зардал 300000 600000 900000
Хасах нь: Тогтмол зардал 450000 450000 450000
ХТӨА 0₮ 450,000₮ 900,000₮
Дараах тэгшитгэлээр борлуулалтын суурь түвшинг ашиглан үйл ажиллагааны хөшүүргийн зэргийг
тооцоолох боломжтой.
𝑄 × (𝑃 − 𝑉𝐶) 𝑄 × (𝑃 − 𝑉𝐶)
𝐷𝑂𝐿 (бор. суурь түвшин) = = (2.5)
𝑄 × (𝑃 − 𝑉𝐶) − 𝐹𝐶 𝐸𝐵𝐼𝑇
3
Degree of Operating Leverage – Үйл ажиллагааны хөшүүргийн зэрэг. Цаашид DOL гэж тэмдэглэнэ.
Борлуулалтын суурь түвшинг 1000 гэж томъёонд орлуулбал DOL=2 гарч байна. Борлуулалтын янз
бүрийн түвшинд үйл ажиллагааны хөшүүргийн зэрэг ялгаатай байхыг дараах хүснэгтээр харууллаа.
Хүснэгт 1-3 Борлуулалтын түвшин бүрт харгалзах үйл ажиллагааны хөшүүргийн зэрэг
Q Q×(P-VC) Q×(P-VC)-FC DOL
750 675,000 225,000 3.0
1000 900,000 450,000 2.0
1500 1,350,000 900,000 1.5
2000 1,800,000 1,350,000 1.3
2500 2,250,000 1,800,000 1.25
3000 2,700,000 2,250,000 1.2
Дээрх хүснэгтээс харвал борлуулалтын хэмжээ нэмэгдэх тусам үйл ажиллагааны хөшүүргийн зэрэг
буурч байна.
САНХҮҮГИЙН ХӨШҮҮРЭГ
Санхүүгийн хөшүүргийн зэрэг4 (DFL) нь компанийн санхүүгийн тогтмол зардлаа ашиглах тухай авч
үзнэ. Компани тодорхой санхүүгийн тогтмол зардлын хүрээнд (хүүний зардал, санхүүгийн түрээсийн
зардал, давуу эрхтэй хувьцааны ногдол ашиг гэх мэт) үйл ажиллагааны ашиг буюу хүү, татварын
өмнөх ашгаа өсгөж, бууруулснаар нэгж хувьцаанд ногдох ашиг хэрхэн өөрчлөгдөж болохыг тус
хөшүүргийн зэрэг илтгэн харуулдаг.
Өөрөөр хэлбэл, санхүүгийн хөшүүргийн зэрэг нь ХТӨА-ийн нэгж өөрчлөлтөөс хамаарах НХНА-ийн
өөрчлөлтийг харуулна. Тэгшитгэл 12.6-аар үүнийг харуулбал,
𝐸𝑃𝑆2 − 𝐸𝑃𝑆1
𝐸𝑃𝑆1 %∆𝐸𝑃𝑆
𝐷𝐹𝐿 = =
𝐸𝐵𝐼𝑇2 − 𝐸𝐵𝐼𝑇1 %∆𝐸𝐵𝐼𝑇
(2.6)
𝐸𝐵𝐼𝑇1
%∆EPS –нэгж хувьцаанд ногдох ашгийн өөрчлөлтийн хувь. %∆EBIT нь харин ХТӨА-ийн
5
өөрчлөлтийн хувь юм.

Жишээ 1-2 Жавхлан амтат талхны үйлдвэр
ЖАВХЛАН ХК нь зах зээлийн эзлэх хувь багатай, зорилтот зах зээлийг онилсон амтат
талх үйлдвэрлэгч юм. Энэ жил хүлээгдэж буй үйл ажиллагааны ашиг (ХТӨА) нь 20 сая
төгрөг байна. Татвар 20 хувь. Урт хугацаат санхүүжилтын эх үүсвэр дараах бүтэцтэй.
 10 хувийн купонтой 50,000,000 төгрөгийн бонд
 1000 ширхэг жилийн 1350 төгрөгийн тогтмол ногдол ашиг олгодог давуу
эрхтэй хувьцаа
 Эргэлтэнд байгаа 20,000 ширхэг энгийн хувьцаатай
Компанийн ХТӨА-ийг 20 сая төгрөг гэвэл хүүний зардал, татварын зардал, давуу эрхтэй
хувьцааны ногдол ашиг бүрийг төлсний дараа энгийн хувьцаанд олгох боломжтой ашиг
10 сая 650 мянган төгрөг болж байна. Нэгж хувьцаанд энэ жилийн ашгаасаа хуваарилах
боломжтой хэмжээ нь 532.5 төгрөг юм.
ЖАВХЛАН ХК-ийн хувьд ХТӨА дээш, доош 20 хувь өөрчлөгдөхөд хүлээгдэж буй нэгж хувьцаанд
ногдол ашиг хэрхэн өөрчлөгдөхийг тооцоолж үзье.
Хүснэгт 1-4 ХТӨА-ийн түвшин бүрт харгалзах НХНА
Хүү, татварын өмнөх ашиг 16,000,000₮ 20,000,000₮ 24,000,000₮
Хасах нь: Хүүний зардал 5,000,000.00 5,000,000.00 5,000,000.00
Татварын өмнөх ашиг 11,000,000.00₮ 15,000,000.00₮ 19,000,000.00₮
4 Degree of Financial Leverage ба цаашид DFL гэж тэмдэглэх.

5
Earnings per share – Нэгж хувьцаанд ногдох ашиг (НХНА)
Хасах нь: Татварын зардал (20%) 2,200,000.00 3,000,000.00 3,800,000.00
Татварын дараах ашиг 8,800,000.00₮ 12,000,000.00₮ 15,200,000.00₮

Хасах нь: Давуу эрхтэй хувьцааны
1350000 1350000 1350000
ашиг (нэгж тутамд 1350)
Энгийн хувьцаанд олгох боломжтой

7,450,000₮ 10,650,000₮ 13,850,000₮
ашиг
Хуваах нь: 20,000 (Эргэлтэнд байгаа

:20000 :20000 :20000
хувьцаа)
НХНА 372.50₮ 532.50₮ 692.50₮
ХТӨА-ийг 20%-р нэмэгдүүлэх: 20-с 24 сая төгрөг болж ХТӨА 20 хувиар нэмэгдэхэд НХНА нь 532.5
төгрөгөөс 692.5 төгрөг болж өсч байна. 30 хувиар НХНА өссөн байгаа учир ХТӨА-ийн нэгж хувийн
эерэг өөрчлөлтөөс НХНА-ийн 1.5 хувийн эерэг өөрчлөлт бий болж байгаа юм.
ХТӨА-ийг 20%-р бууруулах: 20-с 16 сая төгрөг болж ХТӨА 20 хувиар буурахад НХНА нь 532.5
төгрөгөөс 372.5 төгрөг болж буурч байна. ХТӨА-ийн нэгж хувийн сөрөг өөрчлөлтөөс НХНА-ийн 1.5
хувийн сөрөг өөрчлөлт бий болж байна.
Эерэг өөрчлөлтийг тэгшитгэл 12.6-д орлуулан тооцоолбол,
692.5 − 532.5
532.5 +%∆30
𝐷𝐹𝐿 = = = 1.5
24,000,000 − 20,000,000 +%∆20
20,000,000
Санхүүгийн хөшүүргийн зэрэг нь үйл ажиллагааны хөшүүргийн зэрэгтэй адил цэгэн мэдрэмж байдаг
учраас хүү, татварын өмнөх ашгийн ялгаатай утга бүрт өөр байна. Суурь ХТӨА-ийн хувьд санхүүгийн
хөшүүргийн зэргийг дараах тэгшитгэлээр тооцоолж болно.
𝑄 × (𝑃 − 𝑉𝐶) − 𝐹𝐶
𝐷𝐹𝐿 (ХТӨА − ийн суурь түвшин) = (2.7)
𝑃𝐷
𝑄 × (𝑃 − 𝑉𝐶) − 𝐹𝐶 − 𝐼 −
1−𝑡
PD
EBIT = Q × (P − VC) − FC ба нь татварын өмнөх давуу эрхтэй хувьцааны ногдол ашгийн зардал
1−t
болно. I – хүүний зардал. Давуу эрхтэй хувьцаанаас бусад хэсгүүд бүгд татварын өмнөх утгаар байгаа
учраас эрэмбийг ижил болгохын тулд тохиргоо хийх юм.
ХТӨА-ийн хэмжээ ихсэх тусам санхүүгийн хөшүүргийн зэрэг буурна. Харин тогтмол зардлыг
нэмэгдүүлснээр хөшүүргийн буцаан нэмэгдүүлэх боломжтойг дараах хүснэгтээс харж болно.
Хүснэгт 1-5 ХТӨА, хүүний зардал, давуу эрхтэй хувьцааны ялгаатай түвшин бүрт харгалзах санхүүгийн хөшүүргийн
зэрэг
Хүү, татварын өмнөх Хүүнийн Татварын өмнөх давуу эрхтэй хувьцааны Санхүүгийн хөшүүргийн
№
ашиг зардал, ногдол ашиг, зэрэг,
EBIT (ХТӨА) I PD/(1-t) DFL
1 20,000,000₮ 5,000,000₮ 1,687,500₮ 1.50
2 25,000,000₮ 5,000,000₮ 1,687,500₮ 1.37
3 30,000,000₮ 5,000,000₮ 1,687,500₮ 1.29
4 30,000,000₮ 8,000,000₮ 1,687,500₮ 1.48
5 30,000,000₮ 8,000,000₮ 1,687,500₮ 1.48
Тогтмол зардал өсөх нь хөшүүргийг нэмэгдүүлж байдаг учраас тогтмол зардлыг ашиглан хөшүүргээ
сайжруулах боломжийг компани бий болгож байдаг. Хөшүүрэг нь тогтмол зардлыг ашиглаж байгаа
учраас санхүүгийн хувьд тогтмол ачааллыг бий болгох юм. Өөрөөр хэлбэл хөшүүргийн зэрэг өсөх нь
өгөөж, эрсдэлийг өсгөж байдаг.
Жишээ 1-3 Үнэт цаасны хөшүүрэгтэй арилжаа
Хөрөнгийн зах зээлийн идэвхтэй арилжааг нэмэгдүүлж байдаг нэг хүчин зүйл нь
хөшүүрэгтэй арилжаа байдаг. Брокероос нийт худалдан авч буй хувьцааны үнийн
дүнгийн зарим хэсгийг зээлэх арилжаа юм. Анхны ахиуц6 нийт арилжааны дүнгийн 50
хувь гэж үзье. Энгийн байлгахын тулд брокерын хураамж, брокероос зээлсэн мөнгөн
дүнгийн хүүний зардлыг авч үзэхгүй.
Та 10,000 төгрөгийн хувьцааг худалдан авахдаа талыг нь зээлсэн буюу өөрийн
халааснаас 5,000 төгрөг гаргажээ. Тус хувьцааны үнэ 15,000 төгрөг болж өссөн гэж үзье.
15,000−10,000
Нийт хөрөнгө оруулалтын өгөөж 10,000
= 50% болж байна. Харин таны хөрөнгө
15,000−10,000
оруулалтын өгөөж 5,000
= 100% байна.
Хөшүүрэгтэй арилжаа нь таны хөрөнгө оруулалтын өгөөжийг нэмэгдүүлэх бололмжийг
бий болгож байгаа юм. Нөгөө талаас хувьцааны үнэ унасан бол мөн адил өндөр гарзтай
байна.
НИЙТ ХӨШҮҮРЭГ
Борлуулалтын орлогыг нэгж хувиар өөрчлөхөд нэгж хувьцаанд ногдог ашиг хичнээн хувиар
өөрчлөгдөхийг нийт хөшүүргийн зэргээр хэмжинэ. Борлуулалтын орлогоос нэгж хувьцаанд ногдох
ашиг хүртэлх бүхий л тогтмол зардлыг (цалин, түрээс, хүүний зардал, давуу эрхтэй хувьцааны ногдол
ашиг гэх мэт) энд ашиглана. Өөрөөр хэлбэл нийт хөшүүргийн зэрэг нь үйл ажиллагааны хөшүүргийн
зэрэг болон санхүүгийн хөшүүргийн зэргийн хамтын нөлөө байх юм.
𝐸𝑃𝑆2 − 𝐸𝑃𝑆1
𝐸𝑃𝑆1 %∆𝐸𝐵𝐼𝑇 %∆𝐸𝑃𝑆 %∆𝐸𝑃𝑆
𝐷𝑇𝐿 = = × = (2.8)
𝑆𝐴𝐿𝐸𝑆2 − 𝑆𝐴𝐿𝐸𝑆1 %∆𝑆𝐴𝐿𝐸𝑆 %∆𝐸𝐵𝐼𝑇 %∆𝑆𝐴𝐿𝐸𝑆
𝑆𝐴𝐿𝐸𝑆1
Дээрх тэгшитгэлийн өөрчлөлтийн хувийн харьцаануудын үржвэр нь нийт хөшүүргийн зэргийг
тооцоолохдоо үйл ажиллагааны хөшүүргийн зэргийг санхүүгийн хөшүүргийн зэргээр үржүүлэн
тооцоолж болохыг харуулж байна.
𝐷𝑇𝐿 = 𝐷𝑂𝐿 × 𝐷𝐹𝐿 (2.9)
Борлуулалтын цэгэн утга бүр дээрх нийт хөшүүргийн зэргийн утга ялгаатай байна. Борлуулалтын
хэмжээ ихсэх тусам нийт хөшүүргийн зэрэг буурах юм. Харин тогтмол зардлууд өссөнөөр нийт
хөшүүргийн зэргийг нэмэгдүүлнэ. Нийт хөшүүргийн зэрэг нь дээр авч үзсэн хоёр хөшүүргийн зэргийн
үржвэр учраас хоёр хөшүүрэгтэй харьцуулахад өндөр утгатай байна7. Нийт хөшүүргийн зэргийг
тооцоолохдоо борлуулалтын суурь түвшинг ашиглаж болно.
𝑄 × (𝑃 − 𝑉𝐶) (2.10)
𝐷𝑇𝐿 (Бор. суурь түвшин) =
𝑃𝐷
𝑄 × (𝑃 − 𝑉𝐶) − 𝐹𝐶 − 𝐼 − 1 − 𝑡
Жишээ 1-4 Жавхлан амтат талхны үйлдвэр
Жавхлан ХК нь тус жил хүлээгдэж буй үйл ажиллагааны ашиг 20 сая төгрөг байгаа нь
40,000 ширхэг талх борлуулах төлөвлөгөөтэй холбоотой юм. Талхны хувьд үнийн
мэдрэмж багатай бүтээгдэхүүн хэдий ч, тус үйлдвэрийн хувьд амтат талх үйлдвэрлэдэг
гэдэг утгаараа үнийг тогтмол барихыг хичээдэг. Нэгж талхны үнэ 2000 төгрөг, харин нэгж
талхны хувьсах зардал нь 1200 төгрөг болдог. Цалингийн зардал, цахилгааны зардал
зэрэг тогтмол зардлууд нь 12 сая төгрөг байдаг юм. Компанийн хувьд талхны
борлуулалт 5000-аар буурах, өсөхөд нэгж хувьцаанд ногдох ашиг хэрхэн өөрчлөгдөхийг
сонирхож байгаа юм.
Үйл ажиллагааны хугарлын цэгийг борлуулалтын нэгжээр тооцоолно уу.
Үйл ажиллагааны хугарлын цэгийг борлуулалтын орлогоор тооцоолно уу
6 Initial margin – анхны ахиуц 50 хүртэл хувь байдаг. Уг хувийг тухайн улсын зохицуулагч байгууллагаас журамласан байдаг.
7
DOL, DFL нь 1–ээс их утгатай тохиолдолд нийт хөшүүргийн зэрэг илүү өндөр байна.
Үйл ажиллагааны хөшүүргийн зэргийг борлуулалтын суурь ашиглан тооцоолно уу.
Санхүүгийн хөшүүргийн зэргийг борлуулалтын суурь ашиглан тооцоолно уу.
Нийт хөшүүргийн зэргийг борлуулалтын суурь ашиглан тооцоолно уу.
Борлуулах талхны хэмжээг 5000-аар өсгөх нь нэгж хувьцаанд ногдох ашгийг хэд болгох
вэ?
Бодолт:
Үйл ажиллагааны хугарлын цэгийг тооцоолбол,
12,000,000
𝑄∗ = = 15,000
2000 − 1200
15,000-с их амтат талх борлуулсан тохиолдолд үйл ажиллагааны эерэг ашигтай байна.
Үйл ажиллагааны тус төлөвлөгөө нь хүүний зардал, давуу эрхтэй хувьцааны зардлыг
төлөх боломжгүй юм.
Үнэ тогтмол учраас мөнгөн дүнгээр илэрхийлбэл 𝑇𝑅 ∗ = 2000 × 15,000 = 30,000,000
төгрөгөөс их дүнтэй борлуулалт хийх нь эерэг үйл ажиллагааны ашгийг бий болгоно.
Борлуулалтын суурийг энэ жилийн төсөөлөл болох 40,000 талх гэж үзье.
Q × (P − VC) 40,000 × 800
DOL (бор. суурь түвшин) = = = 1.6
Q × (P − VC) − FC 40,000 × 800 − 12 сая
Борлуулалтыг нэг хувиар өсгөх нь ХТӨА-ийг 1.6 хувиар өсгөх юм. Жишээлбэл 400-аар
илүү их талх (+1%-ийн өөрчлөлт) борлуулбал 23,200,000 төгрөгийн ХТӨА-тай болно.
Санхүүгийн хөшүүргийн зэргийн өмнө тооцоолсон. ХТӨА-ийн 20,000,000 төгрөгийн
түвшинд DFL нь 1.5 байсан болно.
Нийт хөшүүргийн зэрэг DTL − DOL × DFL = 1.6 × 1.5 = 2.4 байна. Үүнийг 40,000
талхны борлуулалтын суурь ашиглан тооцоолбол,
40000 × 800
DTL (Бор. суурь түвшин) = = 2.4
1,35 сая
40000 × 800 − 12 сая − 5 сая − 1 − 0.2
%∆EPS = %∆SALES × DTL байна. %∆SALES = +5000/40000 = 12.5%
Тэгвэл хөшүүргийн нөлөөгөөр НХНА-ийн өөрчлөлтийн хувьд 12.5%×2.4=30% байх юм.
40,000 талхын борлуулалтанд харгалзах НХНА нь 532.5 төгрөг болохыг өмнө харуулсан.
532.5×1.3=692.5 төгрөг болж өсч байна.
Дараах хүснэгтэнд Жавхлан ХК-ийн борлуулалтын түвшин бүрт харгалзах хүү, татварын өмнө ашиг
болон нэгж хувьцаанд ногдох ашиг харагдаж байна. Бага хэмжээний борлуулалт, орлоготой
компанийн хувьд тогтмол зардал харьцангуй өндөр байх нь хөшүүрэг нэмэгдэх шалтгаан болж
байна.
Хүснэгт 1-6 Борлуулатын түвшин бүрт харгалзах НХНА
Борлуулалтын хэмжээ 35000 40000 45000
Борлуулалтын орлого (БО) 70,000,000₮ 80,000,000₮ 90,000,000₮
Хасах нь: Хувьсах зардал 42,000,000₮ 48,000,000₮ 54,000,000₮
Хасах нь: Тогтмол зардал 12,000,000₮ 12,000,000₮ 12,000,000₮
ХТӨА 16,000,000₮ 20,000,000₮ 24,000,000₮
Хасах нь: Хүүний зардал 5,000,000₮ 5,000,000₮ 5,000,000₮
Татварын өмнөх ашиг 11,000,000.00₮ 15,000,000.00₮ 19,000,000.00₮
Хасах нь: Татварын зардал (20%) 2,200,000₮ 3,000,000₮ 3,800,000₮
Татварын дараах ашиг 8,800,000.00₮ 12,000,000.00₮ 15,200,000.00₮
Хасах нь: Давуу эрхтэй хувьцааны ашиг (нэгж

1,350,000₮ 1,350,000₮ 1,350,000₮
тутамд 1350)
Энгийн хувьцаанд олгох боломжтой ашиг 7,450,000₮ 10,650,000₮ 13,850,000₮

Хуваах нь: 20,000 (Эргэлтэнд байгаа хувьцаа) :20000 :20000 :20000
НХНА 372.50₮ 532.50₮ 692.50₮

Тус хэсэгт бид компанийн тогтмол зардлыг ашиглах боломжийг харууллаа. Дараачийн хэсэгт
компанийн санхүүгийн тогтмол зардлын гол шалтгаан болж байдаг санхүүгийн бүтцийг авч үзнэ.
Дараачийн хэсэгт бид компанийн хувьд оновчтой капиталын бүтцийн шийдвэр гаргалтанд юуг
анхаарах, ямар энгийн шийдэлд хүрэх аргачлал байж болохыг санал болгоно.
1.2 КАПИТАЛЫН БҮТЭЦ
Капиталын бүтэц нь бусад санхүүгийн шийдвэр гаргалтуудын зангилаа болж байдаг цогц
шийдвэр гаргалтын төрөл юм. Капиталын бүтцийн буруу шийдвэр гаргалтаас шалтгаалж
капиталын өртөг өндөртэй байх талтай. Ингэснээрээ төслийн цэвэр өнөөгийн үнэ цэнэ
буурч, компанийн хөрөнгийн оруулалт пүүсийн үнэ цэнийг нэмэгдүүлэхгүй байх боломжтой
юм. Тиймээс капиталын бүтцийг оновчтой сонгох нь компанид олон талтай давуу талыг бий
болгоно.
КАПИТАЛЫН ТӨРЛҮҮД
Бид үндсэндээ хоёр төрлийн урт хугацаат эх үүсвэрийг авч үзнэ. Нэгдүгээрт, урт хугацаат өр төлбөр,
хоёрдугаарт эздийн өмч юм. Урт хугацаат өр төлбөр нь татварын бамбайг үүсгэж байдаг учраас
татварын дараах өртөг багатай байдаг. Давуу эрхтэй хувьцаа болон энгийн хувьцаа нь хувьцаат
капиталын үндсэн төрлүүд юм. Дараагийн хэсгүүдэд бид өрийн харьцааг өөрчлөх замаар
компанийн нэгж хувьцаанд ногдо ашиг, хувьцааны үнэлгээнд хэрхэн нөлөөлж болохыг авч
үзнэ.
КАПИТАЛЫН БҮТЦИЙН ПРАКТИК
Дараах хүснэгтэнд АНУ-ын 1994-1995 он болон 2008-2009 оны зарим салбаруудын өрийн харьцааг
харуулсан байна. Салбаруудын хувьд урт хугацаат өр төлбөр ерөнхийдөө өссөн байна.
Хүснэгт 1-7 АНУ-ын зарим салбар, бизнесийн өрийн харьцаа
Салбар, бизнесийн шугам 2008-2009 1994-1995 он
Өрийн харьцаа Хүү төлөх чадварын Өрийн Хүү төлөх
харьцаа харьцаа чадварын
харьцаа
Үйлдвэрлэлийн салбар
Ном хэвлэлийн компани 57.8 1.5 65.4 3.8
Сүү, сүүн бүтээгдэхүүн 71.6 4.9 59 3.1
Төмөрлөг, гангийн үйлдвэр 58.6 5.5 59.1 3.7
Бөөний худалдааны салбар
Тавилга 65.5 3.9 65.7 2.9
Архи, пиво, дарс 66.8 3.7 n/а n/а
Эрэгтэйчүүдийн хувцас 57.6 4 60.6 3.2
Жижиглэнгийн худалдааны салбар
Их дэлгүүр 61.7 1.9 51.8 2.4
Машины диллер 82 1.2 77.9 2.9
Үйлчилгээний салбар
Зар сурталчилгааны агент 87.5 5.9 76.6 4.9
Автомашины засвар 99.2 2.9 66.3 3.1
Даатгал, брокерын компани 82.2 5 76.5 3.5
Дэлхийн ихэнх улс оронд эм, ханган нийлүүлэх компаниуд, өндөр өсөлттэй салбарууд нь
төмөрлөгийн үйлдвэр, нислэгийн компани, цахилгаан түгээх компаниудтай харьцуулахад урт
хугацаат өр багатай гэсэн хандлага байдаг. Өндөр өсөлттэй компаниуд ихэнх нь патент, нөүхау
(know-how) зэрэг биет бус хөрөнгө эзэмшдэг учраас зээлийн барьцаанд тавих биет хөрөнгөтэй
компаниудтай харьцуулахад урт хугацаат өр багатай байдаг байна.
Жишээ 1-5 Дэлхийн улс орнуудын өр, хөшүүргийн талаар
Дэлхийн 42 оронд хийгдсэн судалгаагаар пүүс, компаниуд нь хамгийн их урт хугацаат
өртэй орноор Аргентин улс нэгдүгээрт жагссан байна. АНУ-ын дунджаас даруй 60
хувиар илүү урт хугацаат өртэй байжээ. Энэтхэг улсын хувьд мөн компаниуд урт
хугацаат өр ихтэй байжээ. Хамгийн бага урт хугацаат өртэй компаниуд Итали, Грек
болон Польш улсууд юм.
Эх сурвалж: Gitman.L (2012) Principles of managerial finance, 13th edition
КАПИТАЛЫН БҮТЦИЙН ОНОЛ
Судлаачдын хувьд оновчтой капиталын бүтцийн орчин гэж байдаг гэж үздэг. Гэсэн хэдий ч,
санхүүгийн менежерүүдийн хувьд капиталын бүтэц яг ямар байвал оновчтойг тодорхойлох цогц,
ойлгомжтой шийдэл гараагүй байгаа юм.
1958 онд АНУ-н профессор Франко Модилиани ба Мэртон Миллэр нар өөрсдийн “M ба М” гэдэг
нэрээр алдаршсан онолын тооцооллыг дэвшүүлсэн байдаг. Дэвшүүлсэн үндсэн санаа нь оновчтой
капиталын бүтэц нь өрийн санхүүжилтээс үүсэх ашиг тус болон өртгийн дэнсэн дээр үндэслэх ёстой
гэсэн юм. Өрийн санхүүжилтын гол давуу тал нь татварын бамбай буюу хүүний зардал гарснаар
татварт ногдох орлого буурдаг юм. Өртэй болсноор компанийн хувьд санхүүгийн дарамтанд орох,
цаашлаад дампуурах магадлал өсөх юм. Өрийн гэрээнд заагдсан хориглосон заалтууд компанийн
үйл хөдлөлийг хязгаарлана.
Компанийн дампуурах магадлал нь бизнесийн эрсдэл болон санхүүгийн эрсдэл-ээс хамаарч байдаг.
Бизнесийн эрсдэл нь орлогын тогтвортой байдал ба өртөг, зардлын тогтвортой байдлаас хамаардаг.
Бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний эрэлт болон үнэ тогтвортой байх нь орлогын тогтвортой байдлын үндэс
болно. Харин бэлтгэн нийлүүлэгчээс хамаарах түүхий эдийн үнэ тогтвортой байх нь зардлын
тогтвортой байдалд нөлөөлнө. Капиталын бүтцийн шийдвэр гаргалтанд бизнесийн эрсдэл нөлөөгүй
хэдий ч, бизнесийн эрсдэл нь харин санхүүгийн эрсдэлд нөлөөтэй байна.
Бизнесийн эрсдэл багатай (өндөр) компаниуд санхүүгийн хөшүүрэг өндөртэй (бага) байх
хандлагатай байдаг. Бизнесийн эрсдэлийн тодорхой түвшинд капиталын бүтцийн шийдвэр гаргалт
хэрхэн өөрчлөгдөж болохыг дараах хэсгүүдээр авч үзье.
Жишээ 1-6 Цонцоолой жүүс хк-ийн капиталын бүтцийн шийдвэр гаргалт
Цонцоолой жүүс, компот үйлдвэрлэгч ХК нь капиталын бүтцийн шийдвэр гаргалт хийх
гэж байна. Ирэх жил эрэлт их байж чадвал 80 сая төгрөгийн (30%-ийн магадлалтай),
хэвийн түвшинд 70 сая төгрөгийн (40%-ийн магадлалтай),, эрэлт багатай жил 60 сая
төгрөгийн (30%-ийн магадлалтай), борлуулалт хийхээр таамаглаж байна. Борлуулалт
бүрт харгалзах хүү, татварын өмнөх ашиг 20, 15, 10 сая төгрөгийн хэмжээтэй. Тус
компанийн хувьд нийт 50 сая төгрөгийн эх үүсвэртэй бөгөөд одоогоор урт хугацаат өр
төлбөр байхгүй болно. Компанийн нэгж хувьцааны үнэ 2000 төгрөг. Өөрөөр хэлбэл
одоогоор 25,000 ширхэг энгийн хувьцаанаас нийт эх үүсвэр бүрддэг байна. Хэрвээ эх
үүсвэрийн зарим хэсэг өр төлбөрөөс бүрдсэн байсан бол нэгж хувьцаанд ногдох ашиг,
хувьцааны үнэд ямар нөлөөтэй байж болохыг дэлгэрэнгүй авч үзье.
Хүснэгт 12.8-д компанийн борлуулалтын таамаглал өгөгдсөн байна. Хувьсах зардлын
харьцаа 50 хувь байдаг. Тогтмол зардал 20 сая төгрөг байна.
Хүснэгт 1-8 ЦОНЦООЛОЙ ХК-ийн борлуулалтын төсөөлөлт, мянган төгрөг
Борлуулалтын магадлал 0.3 0.4 0.3
Борлуулалтын орлого 60,000 70,000 80,000
Хасах нь: Тогтмол зардал 20000 20000 20000
Хасах нь: Хувьсах зардал (50 хувь) 30000 35000 40000
ХТӨА 10,000 15,000 20,000
Санхүүгийн эрсдэл гэдэг нь компанийн өр төлбөрөө төлөх чадваргүй болохтой холбоотой юм. Өр
төлбөрөө хугацаанд нь төлж чадахгүй тохиолдолд компани дампуурахад хүрдэг. Компанийн
капиталын бүтцийн шийдвэр гаргалт тус эрсдэлтэй шууд хамааралтай байдаг. Урт хугацаат өрийн
санхүүжилт (санхүүгийн түрээс үүний нэг хэсэг нь), давуу эрхтэй хувьцаа ихтэй компани санхүүгийн
хөшүүрэг ихтэй, мөн санхүүгийн эрсдэл ихтэй байна. Нийт эрсдэл нь бизнесийн болон санхүүгийн
эрсдэлийн нийлбэр юм. Цонцоолой компанийн жишээн дээр эдгээр эрсдэлийг хэрхэн ангилан харж
болохыг авч үзье.
Хүснэгт 1-9 ЦОНЦООЛОЙ ХК-ийн капиталын бүтцийн янз бүрийн түвшинд харгалзах энгийн хувьцааны, урт хугацаат
өрийн хэмжээ
Капиталын
Нийт хөрөнгө, Урт хугацаат өр, Эздийн өмч, мянган Энгийн хувьцааны эргэлтэнд
бүтэц:
мянган төгрөг мянган төгрөг төгрөг байгаа тоо (мянган ширхэг)
Өрийн харьцаа
0 50000.00 0.00 50000.00 25.0
10 50000.00 5000.00 45000.00 22.5
20 50000.00 10000.00 40000.00 20.0
30 50000.00 15000.00 35000.00 17.5
40 50000.00 20000.00 30000.00 15.0
50 50000.00 25000.00 25000.00 12.5
60 50000.00 30000.00 20000.00 10.0
70 50000.00 35000.00 15000.00 7.5
Дээрх хүснэгтэнд 8 хувилбараар капиталын бүтцийг авч үзжээ. Хувилбар бүрт ялгаатай өрийн
харьцаа, ялгаатай хувьцааны тоог харуулсан байна. Өр төлбөрийн хэмжээ ихсэх тусам хөрөнгө
оруулагчийн шаардах өгөөж нэмэгддэг болохыг бид капиталын өртөг сэдвийн хүрээнд авч үзсэн.
Дараах хүснэгтээр капиталын бүтцийн хувилбар тус бүрийн урт хугацаат зээлийн хүүний түвшинг
харуулсан байна. Мөн нэг жилд ногдох хүүний зардлыг тооцоолжээ.
Хүснэгт 1-10 Капиталын бүтэц бүрт харгалзах зээлийн хүүний түвшин, хүүний зардал
Өрийн харьцаа Урт хугацаат өр Хүүний түвшин Хүүний зардал (мянган төгрөг)
0 0.00 0 0.00
10 5,000.00 16 800.00
20 10,000.00 17 1,700.00
30 15,000.00 18 2,700.00
40 20,000.00 20 4,000.00
50 25,000.00 22 5,500.00
60 30,000.00 25 7,500.00
70 35,000.00 28 9,800.00
Компанийн капиталын бүтцийн хувилбар бүр дээр хүлээгдэж буй нэгж хувьцаанд ногдох ашгийг
тооцоолох боломжтой юм. Цаашлаад нэгж хувьцаанд ногдох ашгийн стандарт хазайлт, хазайлтын
коэффициентийг тооцоолж болно. Жишээ болгох үүднээс энд 3 хувилбарын тооцооллыг харуулъя.
Дараагийн хэсгүүдэд мөн адил өрийн харьцаа 0, 40, 70 гэсэн 3 хувилбарын хувьд голчлон жишээгээр
харуулахыг зорих болно.
Хүснэгт 1-11 Цонцоолой ХК-ийн капиталын бүтцийн 3-н хувилбар бүр дэх хүлээгдэж буй НХНА-ийн тооцоолол, мянган
төгрөг
Магадлал 0.3 0.4 0.3
Өрийн харьцаа=0%, хүүний зардал 0, 25 мянган ширхэг хувьцаатай
ХТӨА 10,000 15,000 20,000
Хасах нь: Хүүний зардал 0 0 0
ТӨА 10000 15000 20000
Хасах нь: Татвар (20%) 2000 3000 4000
Цэвэр ашиг 8000 12000 16000
EPS (төгрөг) 320.00 480.00 640.00
Хүлээгдэж буй EPS 480
EPS-ийн стандарт хазайлт 123.935
EPS-ийн хазайлтын коэффициент 0.258
Өрийн харьцаа=40%, хүүний зардал 4000, 15 мянган ширхэг хувьцаатай
ХТӨА 10,000 15,000 20,000
ТӨА 6000 11000 16000
Хасах нь: Татвар (20%) 1200 2200 3200
Цэвэр ашиг 4800 8800 12800
EPS (төгрөг) 320.00 586.67 853.33
Хүлээгдэж буй EPS 586.66
Өрийн харьцаа=70%, хүүний зардал 9800, 7.5 мянган ширхэг хувьцаатай
ХТӨА 10,000 15,000 20,000
ТӨА 200 5200 10200
Хасах нь: Татвар (20%) 40 1040 2040
Цэвэр ашиг 160 4160 8160
EPS (төгрөг) 21.33 554.67 1088.00
Хүлээгдэж буй EPS 554.67
Дээрх тооцооллыг 8 хувилбараар тооцоолж хүлээгдэж буй НХНА, стандарт хазайлт болон хазайлтын
коэффициентийг харуулбал,
Хүснэгт 1-12 Хүлээгдэж буй НХНА, түүний стандарт хазайлт ба хазайлтын коэффициент
НХНА-ийн хазайлтын
Өрийн харьцаа Хүлээгдэж буй НХНА НХНА-ийн стандарт хазайлт
коэффициент
0 480.00 123.94 0.26
10 504.89 137.71 0.27
20 532.00 154.92 0.29
30 562.29 177.05 0.31
40 586.67 206.56 0.35
50 608.00 247.87 0.41
60 600.00 309.84 0.52
70 554.67 413.12 0.74
Хүснэгтээс харахад компанийн өрийн харьцаа нэмэгдэх тусам хүлээгдэж буй НХНА өсдөггүй байна.
Өрийн харьцаа нэмэгдэх бүрт хүлээгдэж буй НХНА-ийн стандарт хазайлт өсч байна. Өөрөөр хэлбэл
нийт эрсдэлийн түвшин нэмэгдэж байгааг харж болно. Энд авч үзэж буй шинжилгээ нь бизнесийн
эрсдэлийг хувилбар бүрээр өөрчлөхгүй байгааг анхаарах нь зүйтэй. Борлуулалтын гурван төрлийн
төсөөлөл хувилбар бүрт ижил байгаа нь бизнесийн эрсдэл бүх хувилбарт ижил болохыг харуулж
байна. Харин өр төлбөрийн хэмжээ нэмэгдэх тутам санхүүгийн эрсэл нэмэгдсэнээр нийт эрсдэл өсч
байгаа болно.
Зураг 1-3 Капиталын бүтцийн хувилбар бүр дээрх хүлээгдэж буй НХНА, болон эрсдэлийн задаргаа
0.80
0.74
НХНА-ийн хазайлтын
0.70
0.60
Өр-зээлгүй үеийн
0.50 НХНА-ийн хазайлтын
0.40
0.26
0.30
0.20
0.10
0.00
0 10 20 30 40 50 60 70
Өрийн Харьцаа %
Эхний зургаас харахад өрийн харьцаа 50% байхад нэгж хувьцаанд ногдох ашиг хамгийн их буюу 608
төгрөг болж байна. Өрийн харьцаа цааш нэмэгдэхэд нэгж хувьцаанд ногдох ашиг буурч байгаа юм.
Хоёрдугаар зурагт харагдаж буй өр зээлгүй үеийн НХНА-ийн хазайлтын коэффициент нь бизнесийн
эрсдэлийг онцолж байна. Харин өрийн харьцаа нэмэгдэх тутам өсч хазайлтын коэффициент
нэмэгдэж буй шалтгаан нь санхүүгийн эрсдэлээс үүдэлтэй юм.
КАПИТАЛЫН ОНОВЧТОЙ БҮТЭЦ
Санхүүгийн менежерийн үндсэн зорилго нь компанийн үнэ цэнийг нэмэгдүүлэх, хувьцааны зах
зээлийн үнийг хамгийн их байлгах юм. Уг зорилготой капиталын бүтцийн шийдвэр гаргалт хэрхэн
холбогдож болохыг авч үзье.
Компанийн үнэлгээ, үнэ цэнэ нь ирээдүйд бий болгож чадах мөнгөн урсгалуудын өнөөгийн үнэ
цэнээр тодорхойлогдоно гэж үзье. Тэг өсөлттэй загварын хувьд компанийн үнэ цэнийг
тодорхойлбол,
𝐸𝐵𝐼𝑇 × (1 − 𝑡) 𝑁𝑂𝑃𝐴𝑇
𝑉= = (2.11)
𝑟𝑎 𝑟𝑎
𝑁𝑂𝑃𝐴𝑇8 – ТДЦҮАА – Татварын дараах цэвэр үйл ажиллагааны ашиг
𝑟𝑎 – Капиталын жинлэсэн дундаж өртөг
Дээрх тэгшитгэлийн хувьд EBIT буюу ХТӨА-ийг огт өсөхгүй гэж таамаглаж байна. Өөрөөр хэлбэл цаг
хугацааны турш тогтмол байх юм. Мөн татварын хувь тогтмол байна. Хэдийгээр энэ нь бодит
8
Net operating profit after tax
байдлаас хазайсан хэдий ч маш энгийнээр компанийн үнэ цэнийг тооцоолох боломж олгож байна.
Капиталын өртөг хамгийн бага байхад компанийн үнэ цэнэ хамгийн их байна. Үүнийг дараах зургаас
харж болно.
Зураг 1-4 Өртгийн функц ба компанийн үнэ цэнэ
Компанийн капиталын жинлэсэн дундаж өртөг нь өр төлбөргүй байхад эздийн өмчийн өртгөөр
тодорхойлогдоно. Татварын бамбайг үүсгэж байдаг учраас урт хугацаат өрийн өртөг нь эздийн
өмчийн өртгөөс бага байдаг юм. Тиймээс өр төлбөрийн хэмжээ нэмэгдэж эхлэхэд капиталын
жинлэсэн дундаж өртөг буурна. Гэсэн хэдий ч уг байдал тасралтгүй үргэлжлэхгүй учраас жинлэсэн
дундаж өртгийн хамгийн бага түвшин гэж байх юм. Тухайн өрийн харьцаатай байх үед хувьцааны
үнэ цэнэ хамгийн их байна.
1.3 КАПИТАЛЫН БҮТЦИЙН ХТӨА-НХНА АРГАЧЛАЛ
ХТӨА-НХНА аргачлал нь хүү, татварын өмнөх ашиг болон нэгж хувьцаанд ногдох ашгуудыг
капиталын бүтэц бүрээр авч үзсэнээр аль бүтцийн хувьд хамгийн өндөр нэгж, хувьцаанд ногдох
ашгийг өгч байгааг сонгохыг санал болгодог юм.
Хүү, татварын өмнөх ашиг нь нэгж хувьцаанд ногдох ашгаас түрүүлж тооцоогддог учраас тус ашиг
өндөр байх тусам нэгж хувьцаанд ногдох ашиг нэмэгдэх юм. Нэгж хувьцаанд ногдох ашиг нь дараах
тэгшитгэлээр илэрхийлэгдэнэ.
(𝐸𝐵𝐼𝑇 − 𝐼) × (1 − 𝑡) − 𝑃𝐷
𝐸𝑃𝑆 = (2.12)
𝑁
EPS – НХНА – нэгж хувьцаанд ногдох ашиг
EBIT – ХТӨА – Хүү, татварын өмнөх ашиг, I – ХЗ – Хүүний зардал, t – татварын түвшин
PD – ДЭХНА - давуу эрхтэй хувьцааны ногдол ашиг (Preferred stock dividend)
N – ХТ – Хувьцааны тоо (Quantity of shares).
Дээрх тэгшитгэлээс харахад НХНА нь ХТӨА-аас эерэг шугаман хамааралтай байна. Хүү, татварын
өмнөх ашгийн тодорхой түвшинд нэгж хувьцаанд ногдох ашиг тэгтэй тэнцүү байх боломжтой.
Өөрөөр хэлбэл, уг ХТӨА-ийн түвшинд компани хүүний зардлаа барагдуулж, татвараа төлсний
дараагаар давуу эрхтэй хувьцааны ногдол ашгаа төлж чадах юм. Харин үүний дараагаар энгийн
хувьцаанд олгох боломжтой ашиг үлдэхгүй юм. Уг түвшиний ХТӨА-г санхүүгийн хугарлын цэг гэж
нэрлэдэг. Санхүүгийн хугарлын цэгийг дараах тэгшитгэлээр тооцоолж болно.
𝑃𝐷
𝐹𝐵𝐸𝑃 = 𝐼 + (2.13)
1−𝑡
FBEP – СХЦэг нь НХНА-г тэгтэй тэнцүү байлгах ХТӨА-ийн түвшин юм. Өр, зээлийн харьцаа өндөр байх
тусам хүүний зардал, давуу эрхтэй хувьцааны ногдол нэмэгдэх учраас санхүүгийн хугарлын цэг өснө.
Зураг 1-5 ХТӨА-НХНА аргачлал (ЦОНЦООЛОЙ ХК-ийн жишээн дээр)
Дээрх зурагт өрийн харьцаа 0, 40, 70 гэсэн гурван хувилбарын хувьд ХТӨА-НХНА-ийн хамаарлыг
харуулсан байна. Давуу эрхтэй хувьцаа байхгүй учир санхүүгийн хугарлын цэгүүд нь хүүний зардлууд
болох 0, 4 сая, 9.8 сая төгрөгүүд болж байна. Дээрх графикийг байгуулахын тулд кординатын
хавтгайн 6 цэгийг тооцох шаардлагатай юм. Эхний 3 цэг нь санхүүгийн хугарлын цэгүүд бол
дараагийн цэгүүд нь шулуунуудын огтлолцол байна. Хоёр капиталын бүтцийн хувьд ялгаагүй нэг цэг
олдох боломжтой. Үүнийг бид ялгаагүй цэг ба ялгаагүй түвшин гэж нэрлэж болно. Капиталын
бүтцийн хоёр хувилбарын хувьд ХТӨА болон НХНА нь тэнцүү байх цэгийг тооцохдоо дараах
тэгшитгэлийг бодох шаардлагатай.
(𝐸𝐵𝐼𝑇 𝑖 − 𝐼1 ) × (1 − 𝑡) − 𝑃𝐷1 (𝐸𝐵𝐼𝑇 𝑖 − 𝐼2 ) × (1 − 𝑡) − 𝑃𝐷2
𝐸𝑃𝑆 𝑖 = = (2.13)
𝑁1 𝑁2
EPS i – Ялгаагүй НХНА (Indifference EPS)
EBIT i - Ялгаагүй ХТӨА (Indifference EBIT)
Өрийн харьцаа 0 болон 40 гэсэн хоёр хувилбарын хувьд ялгаагүй цэгийг тооцоолбол,
(𝐸𝐵𝐼𝑇 𝑖 − 0) × (1 − 0.2) − 0 (𝐸𝐵𝐼𝑇 𝑖 − 4 сая) × (1 − 0.2) − 0
𝐸𝑃𝑆 𝑖 = =
25,000 15,000
Эндээс өрийн харьцаа 0 болон 40 гэсэн хувилбаруудын ялгаагүй цэг нь EBIT i = 10 сая төгрөг, харин
EPS i = 320 төгрөг болж байна.
(𝐸𝐵𝐼𝑇 𝑖 − 0) × (1 − 0.2) − 0 (𝐸𝐵𝐼𝑇 𝑖 − 9,8 сая) × (1 − 0.2) − 0
25,000 7,500
Эндээс өрийн харьцаа 0 болон 70 гэсэн хувилбаруудын ялгаагүй цэг нь 𝐸𝐵𝐼𝑇 𝑖 =
14 сая төгрөг, харин EPS i = 448 төгрөг болж байна.
(𝐸𝐵𝐼𝑇 𝑖 − 4 сая) × (1 − 0.2) − 0 (𝐸𝐵𝐼𝑇 𝑖 − 9 сая) × (1 − 0.2) − 0
15,000 7,500
Эндээс өрийн харьцаа 40 болон 70 гэсэн хувилбаруудын ялгаагүй цэг нь 𝐸𝐵𝐼𝑇 𝑖 =
15.6 сая төгрөг, харин EPS i = 618.67 төгрөг болж байна.
Кординатын хавтгайн 6 цэгийг тооцоолсноор 3 хувилбарын харьцуулсан ХТӨА-НХНА-ийн хамаарлыг
энгийн хэлбэрээр9 зурах боломжтой боллоо. Хэрвээ 2 хувилбарыг авч үзэж байгаа бол 3 цэгийг,
харин 4 хувилбарыг авч үзэж байгаа бол 10 цэгийг тооцоолох шаардлагатай болно.
Хэрвээ компани 15.6 сая төгрөгөөс дээш хэмжээтэй ХТӨА-тай байгаа бол өрийн харьцаа 70 байхад
хамгийн их НХНА-ийг бий болгож байна. Өөрөөр хэлбэл бизнесийн эрсдэл багатай нөхцөлд
санхүүгийн хөшүүргийг өндөр байлгах үндэс бүрдэж байна. Харин компанийн ХТӨА бага, ялангуяа
10 сая төгрөгөөс бага нөхцөлд санхүүгийн эрсдэлийг дааж гарах боломж тааруу байна.
1.4 ОНОВЧТОЙ КАПИТАЛЫН БҮТЦИЙГ СОНГОХ НЬ
Компанийн эздийн баялгийг хамгийн их байлгах капиталын бүтцийг оновчтой капиталын бүтэц гэж
хэлж болно. Ашгийг хамгийн их байлгах зорилго нь эрсдэлийг бүрэн харгалзан үздэггүйгээс
шалтгаалан баялгийг хамгийн их байлгах зорилготой зөрчилдөх тохиолдлууд байж болохыг бид
санхүүгийн менежментийн үндсэн зорилгын хүрээнд авч үзсэн юм.
Хувьцаа эзэмшигчийн шаардаж буй өгөөжийг тооцоолох энгийн загваруудыг бид эрсдэл ба өгөөж
сэдвийн хүрээнд авч үзсэн юм. CAPM, RADR10 зэрэг нь хувьцаа эзэмшигчийн шаардлагатай өгөөжийг
тодорхойлж болох энгийн загварууд байдаг. Тус шаардлагатай өгөөж нь компанийн эрсдэлтэй шууд
холбоотой юм. Хэрвээ компанийн эрсдэлийн түвшин нэмэгдвэл, компанийн хувьцаанд хөрөнгө
оруулагч илүү их өгөөжийг шаардана. Жишээгээр авч үзэж буй ЦОНЦООЛОЙ ХК-ийн хувьд ялгаатай
капиталын бүтцүүдийн хувьд өрийн харьцаа нэмэгдэх нь хөрөнгө оруулагчийн шаардаж буй өгөөж
өсөх үндэс болно. Үүнийг дараах хүснэгтээр харуулъя.
Хүснэгт 1-13 Цонцоолой ХК-ийн капиталын бүтэц бүрийн эрсдэл ба хувьцаа эзэмшигчийн шаардаж буй өгөөж
Хувьцаат капиталын шаардлагатай
Өрийн харьцаа НХНА-ийн хазайлтын коэффициент
өгөөж11
0 0.26 0.22
10 0.27 0.225
20 0.29 0.23
30 0.31 0.235
40 0.35 0.26
50 0.41 0.3
60 0.52 0.32
70 0.74 0.35
ХУВЬЦААНЫ ҮНЭЛГЭЭ
Компани нэгж хувьцаанд ногдох ашгаа бүгдийг нь ногдол ашиг хэлбэрээр тараадаг, тус нэгж
хувьцаанд ногдох ашиг буюу ногдол ашиг тогтмол байна гэж үзье. Тэг өсөлттэй ногдол ашгийн
загварын хувьд хувьцааны үнэ дараах тэгшитгэлээр илэрхийлэгдэнэ.
𝐸𝑃𝑆
𝑃0 = (2.14)
𝑟𝑠
𝑃0 – Нэгж хувьцааны үнэлгээ, rs – хувьцаанаас шаардах өгөөж
Тус тэгшитгэлийг ашиглан хувьцааны үнийг тооцоолон капиталын бүтэц бүрээр хүлээгдэж буй НХНА-
тай хамт дараах хүснэгтээр харуулсан байна.
Хүснэгт 1-14 Капиталын бүтцийн хувилбар бүр дээрх хувьцааны үнэ болон хүлээгдэж буй НХНА
Хувьцаат капиталын шаардлагатай
Өрийн харьцаа Хүлээгдэж буй НХНА Хувьцааны үнэлгээ
өгөөж
0 480 0.22 2182
9 Механик, энгийн үйлдлээр шийд олж, харьцуулсан зургийг зурах аргачлалыг онцолж байна. Програм хангамж ашиглаж байгаа нөхцөлд
илүү хялбар байх юм.
10 Risk adjusted discount rate – Эрсдэлээр засварласан хоргодуулалтын хувь
11 Шаардлагатай өгөөжийн тооцооллыг бид авч үзэхгүй. Хөрөнгө оруулагч компанийн эрсдэлээс харгалзан тогтоосон гэж үзье. Бидний
зорилго бол капиталын бүтцийн сонголтыг хийхдээ хувьцааны үнийг хамгийн өндөр байлгахад анхаарах нь ашгийг хамгийн өндөр байлгах
хандлагатай нийцэхгүй байж болохыг харуулахад чиглэнэ.
10 505 0.225 2244
20 532 0.23 2313
30 562 0.235 2393
40 587 0.26 2256
50 608 0.3 2027
60 600 0.32 1875
70 555 0.35 1585
Дээрх хүснэгтээс харвал өрийн харьцаа 30 байхад компанийн хувьцааны үнэлгээ хамгийн их буюу
2393 төгрөг болж байна. Харин өрийн харьцаа 50 хувь байхад компанийн хүлээгдэж буй нэж
хувьцаанд ногдох ашиг хамгийн их буюу 608 болж байна.
Зураг 1-6 Капиталын бүтцийн хувилбар бүрийн хувьцааны үнэлгээ ба хүлээгдэж буй НХНА
Санхүүгийн менежментийн үндсэн зорилгын хүрээнд хувьцааны үнэлгээг хамгийн өндөр байлгах
капиталын бүтэц нь хамгийн сайн хувилбар байх юм.
Бататгах асуулт
1. Хөшүүрэг гэх ойлголтыг санхүүгийн менежментийн үүднээс хэрхэн тайлбарлах вэ? Үйл
ажиллагааны, санхүүгийн, нийт хөшүүргийн зэрэг орлогын тайлантай хэрхэн уялдах вэ?
2. Үйл ажиллагааны хугарлын цэг гэж юу вэ? Тогтмол үйл ажиллагааны зардал, бүтээгдэхүүн,
үйлчилгээний нэгжийн үнэ, хувьсах зардлаас үйл ажиллагааны хугарлын цэг хэрхэн
хамаарах вэ?
3. Үйл ажиллагааны хөшүүрэг гэж юу вэ? Үйл ажиллагааны хөшүүргийн зэргийг хэрхэн хэмжих
вэ?
4. Санхүүгийн хөшүүргийн зэрэг гэж юу вэ? Санхүүгийн хөшүүргийн зэргийг хэрхэн хэмжих вэ?
5. Үйл ажиллагааны хөшүүргийн зэрэг, санхүүгийн хөшүүргийн зэрэг, нийт хөшүүргийн
зэргийн хоорондын хамаарал нь юу вэ?
6. Компанийн капиталын бүтэц гэж юу вэ? Уг бүтцийг санхүүгийн ямар харьцаагаар
төсөөлүүлэн ойлгож болох вэ?
7. Өрийн санхүүжилттэй байснаараа компанид ямар давуу, сул тал бий болдог вэ?
8. Бизнесийн эрсдэл ба санхүүгийн эрсдэлийг тодорхойлно уу. Эдгээр нь хоорондоо болон
нийт эрсдэлтэй хэрхэн холбогдох вэ?
9. Оновчтой капиталын бүтцийг тодорхойлох хандлага юу вэ?
10. Оновчтой капиталын бүтцийг тодорхойлоход НХНА-г хамгийн их байлгах, нэгж хувьцааны
үнийг хамгийн их байлгах зорилгууд яагаад хоорондоо зөрчилддөг вэ?
ДҮГНЭЛТ
1. Хөшүүрэг нь тогтмол зардлыг ашигласнаар компанийн эзэмшигчдэд давуу талыг бий болгох
боломжийг олгодог. Капиталын бүтэц нь компанийн урт хугацаат эх үүсвэрт ямар хэмжээний
өрийн санхүүжилт болон хувьцаат капиталын санхүүжилт байгаагаар тодорхойлогддог.
Хугарлын шинжилгээ нь компанийн тогтмол зардлаа нөхөх боломжийг олгох борлуулалтын
орлого юм. Үйл ажиллагааны хугарлыг хялбар байдлаар тогтмол зардлыг нэгж
бүтээгдэхүүний ахиуц ашигт хувааж тооцдог.
2. Үйл ажиллагааны хөшүүрэг нь үйл ажиллагааны тогтмол зардлыг ашигласнаар борлуулалтаа
өөрчлөхөд ХТӨА-г илүү өндрөөр өөрчлөх боломж юм. Тогтмол зардал өндөр байх нь
хөшүүрэг өндөр байх нөхцөл болно. Компанийн борлуулалтын орлогоос хөшүүрэг сөрөг
хамаарах бол тогтмол зардлаас хөшүүрэг эерэг хамаарна. Тиймээс компани үйл
ажиллагаагаа тэлэхдээ тогтмол зардлаа нэмэгдүүлэх байдлаар хөшүүргээ сайжруулж
байдаг.
3. Дэлхийн улс орнуудын хувьд компаниудын өрийн санхүүжилт харьцангуй өндөр байдаг.
Аргентин, АНУ-н хувьд өрийн санхүүжилт нийт эх үүсвэрт бусад улс орнуудтай харьцуулахад
маш өндөр байна.
4. Ирээдүйн мөнгөн урсгал нь компанийн үнэ цэнийг тодорхойлох нэг хэлбэр юм. Тэг өсөлттэй
загварын хувьд хамгийн бага капиталын өртөгтэй байх нь компанийн үнэ цэнэ нэмэгдэх гол
шалтгаан болж байдаг.
5. Хүү, татварын өмнөх ашиг болон нэгж хувьцаанд ногдох ашгийн хамаарал нь капиталын
бүтцийг тодорхойлох энгийн арга зүй болдог. Илүү их ашигт ажиллагаатай байснаараа
бизнесийн эрсдэл буурч, ингэснээрээ санхүүгийн хөшүүргээ нэмэгдүүлэх боломж компанид
үүсч байдаг. Санхүүгийн хөшүүрэг өндөр байх тусам тодорхой ХТӨА-ийн хувьд илүү өндөр
НХНА-тай болж байдаг.
6. Компанийн эздийн өмчийг хамгийн их байлгах зорилго болон ашгийн хамгийн их байлгах
зорилго нь эрсдлийг харгалзан үздэг эсэхээрээ хоорондоо ялгаатай байдаг. Тиймээс
капиталын бүтцийн шийдвэр гаргалт нь мөн дээрх хоёр зорилгыг чиглэл болгосноороо
ялгаатай байдлыг үүсгэж байдаг.
Бүлэг: Капиталын өртөг, хөшүүрэг, капиталын бүтэц
Сэдэв: Капиталын өртөг
АГУУЛГА:
I. Капиталын өртгийн үндсэн ойлголтууд
II. Татварын дараах урт хугацаат өрийн өртөг
III. Давуу эрхтэй хувьцааны өртөг
IV. Энгийн хувьцааны өртөг, хуримтлагдсан ашгийн өртөг, шинээр гаргасан энгийн хувьцааны
өртөг
V. Капиталын жигнэсэн дундаж өртөг
VI. Капиталын өртгийн үндсэн ойлголтууд
VII. Дүгнэлт
VIII. Нэмэлт унших материал
Капиталын өртгийн үндсэн ойлголтууд

Капиталын өртөг нь компаний санхүүжилтийн өртөг бөгөөд компаний үнэлгээг бууруулахгүйн тулд
төслөөс олвол зохих өгөөжийн минимум хэмжээ юм.
Санхүүгийн менежерүүд ёс зүйтэй байх үүднээс зөвхөн капиталын өртгөөс өндөр өгөөж өгөх төсөлд
хөрөнгө оруулах ёстой.
Капиталын өртөг нь компаний санхүүжилтийн үйл ажиллагааг бүхэлд нь тусгадаг.
Дийлэнх компаниуд өрийн болон өөрийн хөрөнгийн санхүүжилтийн зохистой харьцааг хадгалахыг
хичээдэг.
Санхүүжилтийн бүх зардлыг багтаан авч үзэхийн тулд эх үүсвэр тус бүрийн өртгийг бус капиталын
нийт өртгийг тооцох ёстой.
Компанид өнөөгийн байдлаар хөрөнгө оруулалтын дараах боломж байна:
Өнөөдөр боломжтой байгаа төсөл нь
Анхны хөрөнгө оруулалт= $100,000
Хугацаа = 20 years
Хүлээгдэж буй өгөөж = 7%
Хамгийн бага өртөгтэй санхүүжилтийн боломжит эх үүсвэр нь
Өр = 6%
6%-ийн зардал гаргаж, хөрөнгө оруулалтаас 7%-ийн өгөөж олох учир компани энэ боломжийг
ашиглах хэрэгтэй. 1 долоо хоногийн дараа хөрөнгө оруулалтын шинэ төсөл гарч ирсэн, энэ нь:
АХО = $100,000
Хугацаа = 20 years
Хүлээгдэж буй өгөөж = 12% гэсэн өгөгдлүүдтэй.
Хамгийн бага өртөгтэй санхүүжилтийн боломжит эх үүсвэр нь
Өөрийн хөрөнгө = 14%
Энэ тохиолдолд компани хөрөнгө оруулалтыг хүлээн авахгүй, учир нь санхүүжилтын өртөг 14% нь
хүлээгдэж буй өгөөж 12%-с их байна.
Компани холимог санхүүжилтийг хэрэглэвэл ямар үр дүнд хүрэх вэ?
Өрийн болон өөрийн хөрөнгө нийт санхүүжилтэнд 50:50-н харьцаатай оролцоно гэж төлөвлөсөн бол
жигнэсэн дундаж өртөг нь:
(0.50  6% өр) + (0.50  14% өөрийн хөрөнгө) = 10%
Санхүүжилтын дундаж өртгийг авч үзвэл, эхний төслийг зөвшөөрөхгүй (7% хүлээгдэж буй өгөөж <
10% жигнэсэн дундаж өртөг), харин хоёр дахь төслийг зөвшөөрнө. (12% хүлээгдэж байгаа өгөөж >
10% жигнэсэн дундаж өртөг).
Урт хугацаат капиталын эх үүсвэрүүд

Урт хугацаат өр
СЭЗДС ЛЕКЦИЙН ТЭМДЭГЛЭЛ
1 1
Хувьцаа эзэмшигчдийн өмч:

I. ДЭХ
II. Энгийн хувьцаат капитал:
a. Энгийн хувьцаа
b. Хуримтлагдсан ашиг
Татварын дараах урт хугацаат өрийн өртөг
Урт хугацаат өрийн өртөг
Өрийн татварын өмнөх өртөг нь урт хугацаат зээлийн зардал юм. Гол төлөв компани бонд гаргах
замаар хөрөнгө төвлөрүүлдэг. Цэвэр орлого нь компаний үнэт цаасны борлуулалтаас орсон бодит
орлого юм. Гаргалтын зардал нь үнэт цаасны гаргалтын болон борлуулалтын нийт зардал юм. Энэ
нь хоёр бүрэлдэхүүн хэсэгтэй:
1. Андеррайтингийн зардал—үнэт цаас борлуулсны төлөө хөрөнгө оруулалтын
банкуудын авах шимтгэл
2. Захиргааны зардал —үнэт цаас гаргагчийн хуулийн, нягтлан бодох бүртгэлийн,
бичиг хэргийн зардал.
Томоохон техник хангамжийн үйлдвэрлэгч Duchess Corporation хэмээгч нь 20 жилийн хугацаатай, 10
сая долларын, жилийн 9%-ийн хүүтэй 1000 долларын нэрлэсэн үнэтэй бондыг гаргах боломжийг
судалжээ. Өнөөгийн зах зээлийн хүүгийн түвшин 9%-иас өндөр байгаагаас шалтгаалж компани
бондоо $980-р зарах ёстой болсон. Гаргалтын зардал нь 2% буюу $20. Цэвэр орлого нь бонд бүрээс
$960 ($980 – $20) байна.
Татварын өмнөх өрийн өртөг rd, нь компани шинэ зээлдээ төлөх хүүгийн хувь юм. Татварын өмнөх
өрийн өртгийг 3 арга замаар тооцох боломжтой:
1. Зах зээлийн ханш хэрэглэх: Компаний одоо байгаа бондын эсвэл ижил эрсдэлтэй
бондын өгөөжийг судлах
2. Өртгийг тооцох:Эргэн төлөгдөх хугацааны өгөөжийг ашиглан татварын өмнөх өрийн
өртгийг тооцох
3. Өртгийг тооцох
Өртгийг тооцох нь:
Бонд эзэмшигчдэд төлөгдөх хүүгийн төлбөр компаний татвар ноогдуулах орлогын хэмжээг
бууруулна, мөн компаний татварын өрийг багасгана. Татварын дараах өрийн өртгийг ri, татварын
өмнөх өрийн өртгийг rd, 1-с хасах нь татварын хувиар T, үржүүлж олж болно. Дараах тэнцэтгэлд
зааснаар татварын дараах өрийн өртөг нь:
ri = rd  (1 – T) болно.
Duchess Corporation татварын хувь 40% . Дээр тооцсон 9.452% -ийн татварын өмнөх өрийн өртгийг
ашиглаж татварын дараах өрийн өртгийг ойролцоогоор 5.6% [9.4%  (1 – 0.40)] гэж олно.
Ерөнхийдөө компаний хувьд урт хугацаат өрийн өртөг нь давуу эрхийн хувьцаа болон энгийн
хувьцааны өртгөөс бага байдаг, үүнийг хүүгийн зардал нь төлөх татварыг бууруулдагтай холбож
үзэж болно.
Давуу эрхийн хувьцааны өртөг
Компани энгийн хувьцаа эзэмшигчдэд ямар нэгэн орлого хуваарилахаас өмнө давуу эрхийн хувьцаа
эзэмшигчиддээ ноогдол ашиг олгодог
Дийлэнхи давуу эрхийн хувьцааны ноогдол ашиг мөнгөн дүнгээр илэрхийлэгдсэн байна. Заримдаа
давуу эрхийн хувьцааны ноогдол ашиг нь нэрлэсэн үнээс хувиар тооцсон жилийн ноогдол ашигтай
тэнцүү байна. Давуу эрхийн хувьцааны өртөг rp нь давуу эрхийн хувьцааны ноогдол ашгийг
компаний давуу эрхийн хувьцааны борлуулалтаас орсон цэвэр орлогод харьцуулсан харьцаагаар
илэрхийлэгдэнэ.
Duchess Corporation is 10%-ийн ноогдол ашиг олгох давуу эрхийн хувьцаа гаргаж нэгжийг нь $87
борлуулах боломжийг судлаж байна. Гаргалтын болон борлуулалтын зардал нь хувьцаа тус бүрд $5
байхаар хүлээгдэж байгаа. Ноогдол ашиг нь $8.70 (10%  $87). Цэвэр орлого (Np) нь $82 ($87 – $5).
rP = DP/Np = $8.70/$82 = 10.6%
Энгийн хувьцааны өртөг

2 2
Энгийн хувьцааны өртөг нь нэг талаас хөрөнгө оруулагчдын шаардлагатай өгөөж юм.
Энгийн хувьцааны санхүүжилтын хоёр хэлбэр байна:
1. Хуримтлагдсан ашиг
2. Шинээр энгийн хувьцаа гаргах
Энгийн хувьцааны өртөг rs нь хөрөнгө оруулагчдын хувьцааны үнэлгээг тооцохдоо ашигладаг
хорогдуулалтын хувь юм.
Тогтмол өсөлттэй үнэлгээний загвар (Гордон)-аар хувьцааны үнэ цэнэ нь ирээдүйд (хугацааны хувьд
хязгааргүй байх ) олгогдох бүхий л ноогдол ашгийн өнөөгийн үнэ цэнэтэй тэнцүү байна гэж үздэг.
Тооцооны дүнд энгийн хувьцааны өртөг нь rs нь :
Тэнцэтгэл нь нэг дэх жилийн эцэст олгогдохоор хүлээгдэж буй ноогдол ашгийг хувьцааны зах
зээлийн үнэд (ноогдол ашгийн өгөөж) хувааж, үүн дээрээ жилийн хүлээгдэж буй өсөлтийн хувийг
(хөрөнгийн өгөөж) нэмсэнээр энгийн хувьцааны өртгийг олохыг харуулдаг.
Duchess Corporation өөрийн энгийн хувьцааны өртгийг rs тооцохыг хүсчээ. Нэгж энгийн хувьцааны
зах зээлийн үнэ нь P0 =$50. Компани ирэх жил буюу 2013 оны эцэст D1 =$4 ноогдол ашиг олгох
тооцоог хийж байгаа. Өнгөрсөн 6 жилийн туршид компани дараах ноогдол ашгийг олгосон:
Эндээс 2007-2012 оны ноогдол ашгийн жилийн өсөлтийн хувийг олж болно. Энэ нь ойролцоогоор
5% болно. (5.05%).
Өмнөх тэгшитгэлд D1 = $4, P0 = $50, g = 5% гэсэн өгөгдлүүдийг орлуулбал энгийн хувьцааны өртөг
нь :
rs = ($4/$50) + 0.05 = 0.08 + 0.05 = 0.130, or 13.0% болно.
Капиталын үнэлгээний загвар нь (КҮЗ) нь шаардлагатай өгөөж rs болон бета коэффициентээр (b)
хэмжигдэх компаний диверсификаци хийж бууруулах боломжгүй эрсдлийн хоорондын хамаарлыг
харуулдаг.
rs = RF + [b  (rm – RF)]
RF = эрсдэлгүй өгөөжийн хувь
rm = зах зээлийн өгөөж; хөрөнгийн зах зээлийн багцын өгөөж;
Duchess Corporation нь энгийн хувьцааны өртгөө КҮЗ-ыг ашиглан тооцохыг хүсчээ. Компаний
хөрөнгө оруулалтын зөвлөхүүд болон өөрсдийнх нь шинжээчид эрсдэлгүй өгөөжийн хэмжээ RF,
=7%; компаний бета b=1.5; зах зээлийн өгөөж rm,=11% байна гэж тус тус тооцсон.
Эдгээрийг КҮЗ-д орлуулж энгийн хувьцааны өртөг rs-ийг тооцвол:
rs = 7.0% + [1.5  (11.0% – 7.0%)] = 7.0% + 6.0% = 13.0%
КҮЗ-н тогтмол өсөлттэй загвараас ялгагдах ялгаатай тал нь шаардлагатай өгөөж эсвэл энгийн
хувьцааны өртгийг тооцохдоо компаний эрсдлийг бетагаар шууд төлөөлүүлэн авч үздэгт оршино.
Тогтмол өсөлттэй загвар нь эрсдлийг харгалзаж үздэггүй. Хувьцааны үнийг хөрөнгө оруулагчдын
эрсдэл өгөөжийн хүлээлтийн тусгал болгож ашигладаг.
Тогтмол өсөлттэй загвар болон КҮЗ нь хувьцааны өртгийн тооцоололд онолын хувьд адил утгаар
хэрэглэгдэх боловч бодит байдал дээр 2 аргын үнэлгээ нь үргэлж тэнцүү байдаггүй .
Энгийн хувьцааны өртгийг тооцохдоо шинэ гаргасан хувьцааны өртөгт гаргалтын зардлаар амархан
тохируулга хийдэг бол КҮЗ-т үүнийг энгийнээр зохицуулах боломж байхгүй.
КҮЗ-аар тохируулга хийж энгийн хувьцааны өртгийг тооцоход хүндрэлтэй байдгийн шалтгаан нь
тус загвар хувьцааны зах зээлийн үнэ P0-ийг тооцдоггүйтэй холбоотой.
Энгийн хувьцааны өртөг:
Хуримтлагдсан ашгийн өртөг
Хуримтлагдсан ашгийн өртөг rr нь энгийн хувьцааны хувьцааны өртөг rs-тэй тэнцүү байна.
rr = rs Duchess Corporation –ийн хуримтлагдсан ашгийн өртөг өмнөх жишээнд тооцогдсон, энэ нь
энгийн хувьцааны өртөгтэй тэнцүү. Иймд rr нь 13.0%-тай тэнцүү байна.
Шинээр гаргасан энгийн хувьцааны өртөг rn нь энгийн хувьцааны өртгөөс гаргалтын зардал болон
үнийн бууралтыг хассан дүнтэй тэнцүү.
Шинэ хувьцаа нь хувьцааны одоогийн зах зээлийн үнээс (P0) доогуур буюу хямдарч үнэлэгдэж
болно.

3 3
Энгийн хувьцааны өртгийг (rs)тогтмол өсөлттэй хувьцааны загвар ашиглан тооцож болно. Nn -р
хямдруулалт болон гаргалтын зардлыг хасч тооцсон шинэ хувьцааны цэвэр орлогыг тэмдэглэе.
Тэгвэл шинээр гаргасан энгийн хувьцааны өртөг rn нь:
Шинэ хувьцааны борлуулалтын орлого Nn нь зах зээлийн үнэ P0-с бага байх болно.
Шинэ хувьцааны өртөг rn нь гаргалтын зардлын нөлөөгөөр хуримтлагдсан ашгийн өртөг rr-тэй
тэнцүү байх хуучин хувьцааны өртгөөс өндөр байна.
Шинэ энгийн хувьцааны өртөг нь бусад урт хугацааны санхүүжилтийн өртгөөс байнга өндөр байна.
Шинэ энгийн хувьцааны өртгийг тооцох нь. Duchess Corporation шинээр гаргаж буй хувьцаагаа $47-
р борлуулж чадна гэж тооцсон. Энэ нь зах зээлийн өрсөлдөөнтэй холбоотойгоор $3-оор хямдарсан
үнэ. Мөн шинэ хувьцааны гаргалтын зардал нэгжид $2.50. Тэгвэл шинэ хувьцааны өртөг нь
rn = ($4.00/$44.50) + 0.05 = 0.09 + 0.05 = 0.140, or 14.0%
Капиталын жигнэсэн дундаж өртөг
Капиталын жигнэсэн дундаж өртөг (WACC), капиталын урт хугацаанд хүлээгдэж буй дундаж
өртгийг ra гэвэл, ra -г олохдоо тухайн капиталын өртөг бүрийг нийт капиталд эзлэх хувийн жингээр
нь үржүүлж, гарсан үржигдэхүүнийг хооронд нь нэмдэг.
ra = (wi  ri) + (wp  rp) + (ws  rr or n)
ra -ийн тэнцэтгэлд тэмдэглэх ёстой 3 гол ач холбогдолтой зүйл:
1. Тооцоход амар болгохдоо жинг аравтын хэлбэрт шилжүүлэх, зардлыг хувиар
илэрхийлэх нь зохимжтой байдаг.
2. Хувийн жин нь эерэг, 1 хүртэлх тоо байна. Энгийнээр хэлбэл КЖДӨ нь компаний
капиталын бүтцийг санхүүжүүлэх бүх зардлын тооцоолол юм.
3. Компаний энгийн хувьцааны хувийн жин ws-г хуримтлагдсан ашгийн өртөг rr -р, эсвэл
шинээр гаргасан энгийн хувьцааны өртөг rn -р үржүүлнэ. Аль өртгийг хэрэглэх нь
компани энгийн хувьцааны санхүүжилтийн ямар хэлбэрийг (хуримтлагдсан ашиг rr
эсвэл шинээр гаргасан энгийн хувьцаа rn) сонгохоос хамаарна.
Өмнөх жишээнд Duchess Corporation –н капиталын өртгийг доор дурьдсанаар олсон:
 Өрийн өртөг, ri = 5.6%
 Давуу эрхийн хувьцааны өртөг, rp = 10.6%
 Хуримтлагдсан ашгийн өртөг, rr = 13.0%
 Шинэ энгийн хувьцааны өртөг, rn = 14.0%
Компани дараах хувийн жинг капиталын жигнэсэн дундаж өртөг тооцохдоо ашиглана:
 Урт хугацаат өр = 40%
 Давуу эрхийн хувьцаа = 10%
 Энгийн хувьцаа = 50%
Dutchess корпорацийн жигнэсэн дундаж капиталын өртгийн тооцоо.
Жигнэсэн дундаж капиталын өртөг : Хувийн жинг тогтоох нь
Дансны үнийг зах зээлийн үнэтэй харьцуулах нь :
 Дансны үнийг ашиглаж капиталын төрөл бүрийн хувийн жинг тооцдог.
 Зах зээлийн үнийг ашиглаж капиталын төрөл бүрийн хувийн жинг тооцож болно.
Түүхэн болон зорилтот хувийн жинг харьцуулах нь:
 Түүхэн хувийн жин гэдэг нь одоогийн капиталын бүтэц дэх дансны эсвэл зах зээлийн
үнэлгээнд тулгуурласан хувийн жингүүд.
 Зорилтот капиталын бүтэц нь компаний хүсч байгаа дансны болон зах зээлийн үнээрх
капиталын бүтэц юм.
Онолын үүднээс авч үзвэл зах зээлийн үнээрх зорилтот капиталын бүтэц илүү зохимжтой байдаг.
Нэмэлт унших материал

Үндсэн болон нэмэлт сурах бичгээс капиталын өртөгтэй холбоотой сэдвийг унших

4 4
СЭДЭВ: КОРПОРАЦИЙН ӨӨРЧЛӨН
БАЙГУУЛАЛТ
САНХҮҮГИЙН МЕНЕЖМЕНТ II /FIN321/
Санхүүгийн
Санхүүгийнудирдлагын
удирдлагын
тэнхим
тэнхим 1
Хичээлийн агуулга
1. Корпорацийн өөрчлөн байгуулалтын хэлбэрүүд

2. Нэгдэлтийн үйл явц
a. Компанийг зээлээр худалдан авах
b. Компанийн хөрөнгийг хэсэгчлэн худалдах
3. Санхүүгийн хүндрэл
4. Хуулийн дагуух дампуурал
5. Дүгнэлт
6. Нэмэлт унших материал
Санхүүгийн удирдлагын тэнхим 2

Сэдвийн зорилго
Энэхүү хичээлийн зорилго нь компанийн өөрчлөн

байгуулалтын тухай ойлголт, түүний хэлбэрүүдийг судалж,
шаардлагатай тооцооллыг хийх аргачлалыг суралцан,
нэгдэлтийн хэлбэрүүд, санхүүгийн хүндрэл болон хуулийн
дагуух дампуурал хэрхэн шийдвэрлэгддэг болохыг ойлгох
юм.

1. Корпорацийн өөрчлөн
байгуулалтын хэлбэрүүд
Компанийн өөрчлөн байгуулалт: Компанийн хөрөнгө

болон санхүүгийн бүтцийг (эзэмшигч) өөрчлөх замаар үйл
ажиллагааг өргөжүүлэх, задлах үйл явц юм.
Хувь нийлүүлэгчдийн хурлын шийдвэрээр компанийг

компанийн тухай хуульд заасны дагуу нийлэх, нэгдэх,
хуваах, тусгаарлах, өөрчлөх замаар өөрчлөн байгуулж
болно.

Компанийг өөрчлөн байгуулалтын хэлбэрүүд:

§ Хэмжээ, цар хүрээгээ өргөжүүлэх /нэгдэх, нийлэх/
§ Худалдах /хуваагдах, хэсэгчлэн худалдах/
§ Эзэмшлийн бүтцийг өөрчлөх /хяналтын эрхийг авах, зээлээр
худалдан авах, хувьчлал/

НЭР ТОМЬЁО
Хоёр болон түүнээс дээш тооны Хоёр болон түүнээс дээш тооны
компаниуд нэгдэж, эдгээр компаниуд үйл ажиллагаагаа
компаниудын аль нэгний нэрийн зогсоож, тэдгээрийн эрх үүрэг,
дор үйл ажиллагаа явуулахыг хариуцлагыг шинээр бий болсон
Нэгдэлт Нийлэлт
нэгдэлт гэнэ. компанид шилжүүлэхийг
(merger) (consolidation) компаниуд нийлэлт гэнэ.
Нэг болон түүнээс дээш Холдинг компанийн хяналтанд

компанийн хяналтын багц байдаг компани юм.
эзэмшдэг компани юм.
Холдинг Охин
компани компани
Нэгдэлтийн үйл явцад Нэгдэлтийн үйл явцад
өөр компанийг өөртөө эзэмшигч компанийн худалдан
нэгтгэхийг оролдож буй авахыг зорьж буй компани юм.
Нэгтгэгч компанийг хэлнэ Зорилтот

Нэгдэлтийн төрлүүд:
§ Нөхөрсөг нэгдэлт гэдэг нь нэгдэлтийн үед зорилтот компанийн
хувьцаа эзэмшигчдийн дэмжлэгээр зорилтот компанийн
удирдлагууд хүлээн зөвшөөрөх замаар нэгдэлтийг хялбар
хэрэгжүүлэх арга зам юм.
§ Нөхөрсөг бус нэгдэлт нь нэгдэлтийн үед зорилтот компанийн
удирдлага хүлээн зөвшөөрөөгүй бөгөөд нэгтгэгч компани нь зах
зээл дээрээс хяналтын багцыг авах замаар нэгдэлтийг
хэрэгжүүлэх арга замыг хэлнэ.

Нэгдэлтийг зорилгоос нь хамааруулж дараах байдлаар

ангилна.
Ø Стратегийн нэгдэлт нь нэгдэлтийн үйл явцад компаниудын
эдийн засгийн цар хүрээгээ нэмэгдүүлэх зорилгоор нэгдэхийг
хэлнэ.
Ø Санхүүгийн нэгдэлт гэдэг нь нэгдэлтийн үед эзэмшигч
компанийг дахин зохион байгуулах замаар мөнгөн урсгалыг
сайжруулах зорилгоор нэгдэхийг хэлнэ.

Нэгдэлтийн үндсэн зорилго нь хувь нийлүүлэгчдийн баялгийг
нэмэгдүүлсэнээр эзэмшигч компанийн хувьцааны үнэд нөлөөлөх явдал юм.
Дараах зорилгоор мөн нэгдэж болно. Үүнд:
НЭМЭЛТ АШИГ ШИНЭ ЗАХ ДИВЕРСИФИКАЦИ ӨРСӨЛДӨӨНИЙ ТЕХНОЛОГИЙН ДЭВШИЛ,
ЗЭЭЛ ДАВУУ ТАЛ УДИРДЛАГЫН УР ЧАДВАР
(синержи)
ТАТВАРЫН ХӨРӨНГӨ ТАТАХ ХӨРВӨХ ЧАДВАР ХАМГААЛАЛТ

ТААТАЙ ОРЧИН

Татварын алдагдлыг ирээдүйд шилжүүлэх гэдэг нь нэгдэлтийн
дүнд нэг компанийн татварын алдагдлыг нэгдсэн компанийн
ирээдүйн хязгаарлагдмал орлогоос төлөх татварт 20 жилийн туршид
эсвэл татварын алдагдлыг бүрэн нөхөх хүртэл татварын алдагдлыг
шилжүүлэх боломжтой болдог. Үүнд:
– Татварын алдагдалтай байгаа компани ашигтай компанитай нэгдснээр
өөрийн татварын алдагдлаа ашиглаж болно.
– Ашигтай компанийн хувьд их хэмжээний алдагдалтай компанитай нэгдэх
замаар татварын зардлаа бууруулдаг.

Хүснэгт 1. Нэгдэлтийн дараа болон нэгдэлт хийхгүй байх үеийн компанийн нийт
татвар ба татварын дараах ашиг

Хэвтээ нэгдэлт /horizontal merger/ Босоо нэгдэлт /vertical merger/ нь

нь нэг төрлийн бизнес эрхэлдэг бэлтгэн нийлүүлэгч худалдан авагч
компаниудын нэгдэлт юм. хоёрын нэгдэлт юм.
Нэгдэлтийн
төрлүүд
Ижил төрлийн нэгдэлт /congeneric

merger/ нь нэг салбарт эрхэлдэг Холимог нэгдэлт /conglomerate
компаниудын нэгдэлт бөгөөд өөрөөр merger/ нь хоорондоо хамааралгүй
хэлбэл босоо нэгдэлтийн хэлбэр шиг бизнес эрхэлдэг компаниудын
бэлтгэн нийлүүлэгч болон худалдан нэгдэлт юм.
авагчийн нэгдэлт бус юм.

2. Нэгдэлтийн үйл явц:
Зорилтот компанийн үнэлгээ
Худалдан авалтын үе шатууд:

– Хөрөнгийн худалдан авалтанд капитал төсөвлөлтийн текник аргуудыг
ашиглан шинжилдэг.
– Капитал төсөвлөлтийн мөнгөн урсгалын тооцоололд нэгдэлтээс бий болох
ирээдүйн мөнгөн урсгалыг тооцоолдог.
– Зорилтот компанийн төсөвлөсөн орлого, зарлагад үндэслэн төсөвлөсөн
орлогын тайлан гаргана.
– Тухайн хугацааны хүлээгдэж буй мөнгөн урсгалд эрсдэлийн
тохируулга хийнэ.

Хүснэгт 2. Нобле компанийн хөрөнгийн
Жишээ №2 цэвэр өнөөгийн үнэ цэнийн тооцоолол
Кларк компани-Нэгтгэгч компани Жил Орох Өнөөгийн
Нобле компани-Зорилтот компани мөнгөн үнэ
урсгал цэнэ
Нобле компанийн сүүлийн 5 жил 1-5 $14'000 $51'743
татварын алдагдалтай бөгөөд тодорхой 6 12'000 6'416
хөрөнгийг бус компанийг бүхэлд нь 7 12'000 5'780
8 12'000 5'207
борлуулах сонирхолтой байгаа.
9 12'000 4'691
Кларк компанийн капиталын өртөг 11%
10 12'000 4'226
Орох мөнгөн урсгалын $78'063
өнөөгийн үнэ цэнэ
-Төлөх мөнгөн дүн 75'000
Цэвэр өнөөгийн үнэ цэнэ 3'063

Жишээ №3 Хүснэгт 3. Circle компанийн хөрөнгийн
цэвэр өнөөгийн үнэ цэнийн тооцоолол
• Square компани-Нэгтгэгч компани
• Circle компанийг $60,000-оор худалдан Жил Орох мөнгөн Өнөөгийн үнэ
урсгал цэнэ
авахыг судалж байгаа.
1-10 $5,000 $51,743
• Square одоогийн капиталын өртөг нь 13%.
11-18 13,000 6,416
• Circle компани санхүүгийн бага хөшүүрэгтэй.
19-30 4,000 5,780
• Нэгдэлтийн дараа нэгдсэн компанийн
капиталын өртөг 10% болж буурна. Орох мөнгөн урсгалын $62,364
өнөөгийн үнэ цэнэ
• Зорилтот компанид хамаарах нэгдэлтийн
дараах мөнгөн урсгал нь 30 жилийн туршид -Худалдан авхад төлөх дүн 60,000
таамагласан. Цэвэр өнөөгийн үнэ цэнэ $2,364

Хувьцааны своп хэлцэл
Хувьцааны своп хэлцэл нь эзэмшигч компани өөрийн

хувьцааг зорилтот компанийн хувьцаагаар урьдчилан
тодорхойлсон харьцаагаар солих нэгдэлтийн арга юм.
Солилцооны харьцаа нь зорилтот компанийн нэгж
хувьцааны үнэд төлсөн мөнгөн дүнг нэгтгэгч компанийн
хувьцааны зах зээлийн үнэд харьцуулсан харьцаа юм.

Жишээ №4
• Grand компани - Нэгтгэгч компани (Pc.s=$80)
• Small компани - Зорилтот компани (Pc.s=$75)
• Grand компани Small хувьцааг нь $110-аар худалдан авах санал тавьсан.
• Small компани өөрийн хувьцааг солихыг зөвшөөрсөн.
Солилцооны харьцаа нь 1.375 ($110 ÷ $80) болно.

Ø Хэдийгээр мөнгөн урсгал ба үнэ цэнэ нь чухал боловч нэгдсэний дараа нэгж
хувьцаанд хуваарилах боломжит ашиг буюу өгөөж нь илүү чухал юм.
Ø Солилцооны харьцаа нь 1-тэй тэнцүү бол нэгдэлтийн өмнөх зорилтот
болон эзэмшигч компанийн нэгжид хуваарилагдах боломжит ашиг тэнцүү,
өөрөөр хэлбэл нэгдсэн компанийн нэгжид хуваарилах боломжит ашиг тэнцүү
байна гэсэн юм.
o Энэ тохиолдолд зорилтот болон эзэмшигч компанийн үнэ ашгийн
харьцаа нь тэнцүү байна гэсэн утгатай.
o Дээрх харьцаа нь нэгдэлтийн өмнө 1 утгаас ялгаатай байвал нэгдсэний дараа
солилцооны харьцаанд тохируулга хийх шаардлагатай.

Жишээ №4 Хүснэгт 5. Гранд болон Смалл
Хүснэгт 4. Гранд болон Смалл компанийн нэгдэлтийн EPS-д үзүүлэх
компанийн санхүүгийн мэдээлэл нөлөө
Данс Гранд Смалл

1. Энгийн хувьцаанд хуваарилах $500,000 $100,000
боломжит ашиг
2. Эргэлтэнд байгаа хувьцааны тоо 125,000 20,000
3. Нэгж хувьцаанд хуаарилах $4 $5

боломжит ашиг (1:2)
4. Нэгж хувьцааны зах зээлийн үнэ $80 $75
5. Үнэ/ ашгийн харьцаа (P/E); (4:3) 20 15

Хүснэгт 6. Үнэ ашгийн (P/E) харьцааны • Гранд компанийн P/E харьцаа 20
нөлөөлөл • Смалл компанийн ашигт төлсөн
P/E харьцаа 22 ($110 ÷ $5).
Төлсөн P/E болон EPS –д үзүүлэх нөлөө • Смалл компанид төлсөн P/E нь
нэтгэгч компанийн P/E Нэгтгэгч Зорилтот Гранд компанийн P/E
хоорондын хамаарал харьцаанаас өндөр байгаа тул
Төлсөн Р/Е > Нэгтгэгч Буурна Өснө нэгдэлтийн үр дүнд Гранд
компанийн Р/Е компанийн хөрөнгө оруулагчдын
Төлсөн Р/Е =Нэгтгэгч Өөрчлөгдөхгүй Өөрчлөгдөхгүй
хувьд EPS-ийг бууруулах нөлөө
компанийн Р/Е
үзүүлэх бол Смалл компанийн
Төлсөн Р/Е < Нэгтгэгч Өснө Буурна
хөрөнгө оруулагчдад EPS-ийг
компанийн Р/Е
өсгөнө.

Зураг 1. Grand-Small компанийн
Нэгдсэн компанийн орлогын өсөлт нь урт нэгдэлтийн өмнөх ба дараах EPS
хугацаанд нэгжид хуваарилах боломжит ашигт
нөлөөлдөг.
– Ихэвчлэн нэгдэлтийн дараа нэгтгэгч
компанийн нэгжид хуваарилах боломжит
ашиг буурах боловч урт хугацаанд
таатай нөлөөлж, хувь нийлүүлэгчдийн
хүлээлтэд дөхөж очдог.
– Учир нь зорилтот компанийн хөрөнгийн
өсөлт нь илүү өндөр учраас худалдан авах
шалтгаан болсон ба ирээдүйд өндөр EPS –
тай байна гэж үздэг.

Зах зээлийн үнийн солилцооны харьцаа нь зорилтот компанийн нэгжийн зах
зээлийн үнийн доллар бүрт төлөхөд бэлэн байгаа нэгтгэгч компанийн нэгж
хувьцааны зах зээлийн үнийн үзүүлэлт юм.
Үүнд:
MPR – Солилцооны зах зээлийн үнийн харьцаа
MPacquiring – Эзэмшигч компанийн нэгжийн зах зээлийн үнэ
MPtarget – Зорилтот компанийн нэгжийн зах зээлийн үнэ
RE – Солилцооны харьцаа

• Гранд компанийн хувьцааны зах зээлийн үнэ $80
• Смалл компанийн хувьцааны зах зээлийн үнэ $75.
• Солилцооны харьцаа 1.375
• Үүнээс зах зээлийн үнийн солилцооны харьцаа 1.47 [($80 * 1.375) ÷ $75].
• Энэ нь Гранд компани нь Смалл компанийн зах зээлийн үнийн 1 доллар
тутамыг Гранд компанийн 1.47 доллараар солилцож байгааг харуулна.
Гранд компанийн P/E=21 үед нэгдэлтийн дараах зах зээлийн үнэ
Данс Нэгдсэн компани
1. Энгийн хувьцаанд хуваарилах боломжит ашиг $600,000
2. Эргэлтэнд байгаа энгийн хувьцааны тоо 152,500
3. Нэгж хувьцаанд хуваарилах боломжит ашиг /EPS/ $3.93
4. Үнэ /ашгийн харьцаа 21
5. Нэгж хувьцааны хүлээгдэж буй зах зээлийн үнэ /3*4/ $82.53

Нэгдэлтийн хэлцлийн үйл явц
• Хөрөнгө оруулалтын банк нь санхүүгийн зуучлагч байгууллага ба
шинээр үнэт цаас гаргахад зуучилдаг, эзэмшигч компанид тохиромжтой
зорилтот компанийг олох, хэлцлийг зохион байгуулах үйлчилгээ үзүүлдэг.
- Хөрөнгө оруулалтын банк нь төрөл бүрээр хураамжийн орлогоо бүрдүүлдэг ба

тогтмол, шимтгэлийн дүн нь арилжааны дүнгээс хамаардаг эсвэл холимог
байж болно.
• Хөрөнгө оруулалтын банк нь нэгдэж байгаа компаниудын үйл ажиллагааны
болон санхүүгийн үзүүлэлтүүдэд мэргэжлийн судалгаа шинжилгээ хийж, нэгдэлт
болон өөрчлөн байгуулалтын үр дүнд бодит үнэлгээг гаргахад нь нэгтгэгч
компанид мэргэжлийн туслалцаа үзүүлдэг.

• Анхны хэлцэлд эзэмшигч компани нь санал болгож буй бэлэн мөнгө эсвэл
хувьцааны свопоор худалдан авах солилцооны харьцааг тусгана.
• Зорилтот компанийн саналыг хянаж үзээд нөхцлийг зөвшөөрөх эсвэл
татгалзах хариу өгнө.
• Ихэнхидээ зорилтот компанийн бие даасан байдал, санхүүгийн
бодлого, үйлдвэрлэлийн процесс, одоогийн удирдлагуудтай холбоотой
санхүүгийн бус асуудлуудыг шийдвэрлэх шаардлагатай.
• Хамгийн чухал нь мэдээж нэгжид хуваарилах боломжит ашиг болон
солилцооны харьцаанд тулгуурлана.

Компанийг худалдан авах хэлцэлээс татгалзвал компанийн хувьцаа
эзэмшигчдэд тендер үнийг санал /хүчээр нэгдэх/ болгодог.
- Тендерийн үнийн санал гэдэг нь тодорхой үнээр тодорхой тооны хувьцааг
худалдан авахыг хэлнэ. Энэ санал нь ихэвчлэн зах зээлийн үнээс дээгүүр
буюу урамшуулалтай үнийг санал болгоодог.
- Ихэвчлэн нэгтгэгч компанийн зүгээс two-tier offer буюу өмнөх тендерийн
үнээс илүү үнийн саналыг гаргахыг хэлнэ.

Хүчээр нэгтгэхээс сэргийлэх арга замууд
White knight Poison pill Leveraged recapitalization
Өөр компанийг сонгон нэгдэх ХЭ-дэд хямд үнээр хувьцаа авах Зорилтот компани санхүүгийн
давуу эрх олгох хөшүүргээ нэмэгдүүлэх
Shark repellents Golden parachutes
Удирдлагын эрхийг Удирдлага, ажилчдад их

шилжүүлэхдээ хэмжээний цалин
хязгаарлалт тавих урамшууллын гэрээ
байгуулах

2.1. Зээлээр худалдан авах
(Leveraged Buy Out)
• Зээлээр худалдан авах нь компанийг худалдан авахын тулд их
хэмжээний өр ашигладаг нэгдэлтийн арга юм.
• Зээлээр худалдан авахад тохиромжтой компани нь дараах 3 онцлог шинжтэй:
1. Салбартаа сайн байр суурьтай, бат бөх орлогын түүхтэй, ирээдүйд өсөлттэй
байх
2. Компани нь харьцангуй бага өрийн түвшинтэй, зээлийн барьцаанд тавьж
болохуйц өндөр хөрвөх чадвартай хөрөнгөтэй байх
3. Өрийн үндсэн төлбөр болон хүүний төлбөрийг төлөхөд хангалттай, мөн
эргэлтийн хөрөнгийг хангахад зохистой хэмжээний тогтвортой мөнгөн
урсгалтай байх

2.2. Компанийн хөрөнгийг
хэсэгчлэн худалдах (Divestitures)
• Үйл ажиллагааний нэгж гэдэг нь компанийн үйл ажиллагаанд
оролцдог хэлтэс хэсэг, бүтээгдэхүүний шугам, эсвэл охин компани гэх мэт
бизнесийн нэгж юм.
• Хэсэгчилсэн худалдан авах гэдэг нь компанийн зарим хөрөнгийг

стратегийн зорилгоор худалдах үйл ажиллагаа юм.

хэсэгчлэн худалдах
Компани өөрийн үйл ажиллагааны нэгжийг салгахад түгээмэл
ашигладаг дараах аргууд байдаг.
1. Үйл ажиллагааны нэгжийг өөр компанид худалдах
2. Үйл ажиллагааны нэгжийг одоо байгаа удирдлагад худалдах - Энэ нь гол төлөв
зээлээр худалдан авах замаар хийгддэг. (Түгээмэл арга)
3. Үйл ажиллагааны нэгжийг бие даасан компани болгох - Ингэхдээ охин
компаниудын хувьцааг хуваарилах замаар хийгдэх ба толгой компанийн
хувьцаа эзэмшигчдийн эзэмшлийн хувь хэмжээтэй пропорционалиар хувьцаа
гаргадаг хэсэгчилсэн худалдааны хэлбэр юм.
4. Үйл ажиллагааны нэгжийн хөрөнгийг татан буулгах - Хамгийн түгээмэл бус
арга

хэсэгчлэн худалдах
• Хэсэгчлэн худалдах нь бүрэн ашиглагдахгүй байгаа нэгжээ зарах
замаар илүү үр ашигтай, орлоготой байгууллагыг бий болгох болон
хувьцаа эзэмшигчдийн баялгийг өсгөх зорилготой юм.
• Хэсэгчилсэн худалдан авалтын өмнө болон дараах зах зээлийн
үнэлгээний харьцуулалт нь задаргаа үнээр харагдана. Задаргаа
үнэ нь компанийн үйл ажиллагааны нэгж бүрийг тус тусад нь
борлуулсан үнийн нийлбэр нь тэдгээрийг хамтад нь байх үнээс
өндөр байна.

3. Санхүүгийн хүндрэл
§ Компанийн өгөөж буураад, санхүүгийн үр дүн сөрөг болоход санхүүгийн

хүндрэлд орсон гэж үздэг.
§ Түүхэн үзүүлэлтээс харахад компанийн санхүүгийн үзүүлэлт нь дараалан
алдагдалтай тайлагнаж улмаар зах зээлийн үнэ цэнэ нь буурсан байдаг.
§ Компанийн хүндрэлийн 2 дахь хэлбэр нь төлбөрийн чадваргүй болдог.
Төлбөрийн чадваргүй гэдэг нь хөрөнгө нь өр төлбөрөөсөө их боловч
төлбөрийн чадварын хямрал үүссэн байдаг.
§ Дампуурал гэдэг нь компанийн өр төлбөрийн дүн нь өөрийн хөрөнгийн зах
зээлийн үнээс давсан байх үеийг хэлнэ.
§ Дампуурсан компани гэдэг нь хувь нийлүүлэгчдийн хөрөнгө нь сөрөг
утгатай болсон байдаг.

Дампуурлын үндсэн шалтгаан:

1. Удирдлагын ур чадварын дутагдал
• Бүтээгдэхүүний өртөг өндөр болж, үр ашиггүй борлуулалт, санхүүгийн үйл
ажиллагаа доголдох зэрэг хүчин зүйлүүд нь санхүүгийн хүндрэлд хүргэх
хангалттай нөхцлүүд болдог.
2. Эдийн засгийн нөлөө
• Эдийн засгийн уналтын мөчлөгийн үед тогтмол зардал өсөж, борлуулалтын
хэмжээ буурч, орлогоороо зарлагаа нөхөх боломжгүй болдог.
• Эдийн засгийн уналтын мөчлөгийн эхэн үед хүүгийн түвшин огцом өссөнөөр
шаардлагатай санхүүжилтийг татахад хүндрэлтэй байдаг.
3. Бизнесийн амьдралын мөчлөгийн дуусгавар буюу уналтын үе

Бизнесийн хүндрэлд орсон болон дампуурлын хуулийн дагуу өр төлбөрийг

барагдуулахад их хэмжээний зардлыг төлөх үүрэг ноогддог тул
зээлдүүлэгчидтэй сайн дурын хэлцлийг хийдэг.
– Extension буюу өр төлбөрийг хойшлуулан барагдуулах арга юм
– Composition зээлдүүлэгчидэд хувь тэнцүүлэн өр төлбөрийг барагдуулах арга юм.
– Creditor control буюу хүндрэлд орсон компанийн үйл ажиллагааг хэвийн болгох хүртэл
зээлдүүлэгчид хяналтаа тогтоох арга юм.

Компани төлбөрийн чадваргүй болсноор дампуурлын үйл явц эхэлнэ.

Дампуурал нь:
1. Дампуурлын хуулийн дагуу өөрөө хүлээн зөвшөөрөх,
2. Хуулийн хүрээнд дампуурах гэж 2 ангилагдана.
– Сайн дурын буюу өөрөө хүлээн зөвшөөрөх арга нь нэг төгрөг тутмын
өрийг боломжит дээд хэмжээгээр барагдуулах
– Assignment буюу өр төлбөрийг барагдуулах ээлжит дарааллын тогтоох. Үүнд
хамгийн түрүүнд барьцаат зээлдүүлэгч гэх мэт гэрээт зээлдүүлэгчдэд хуульд
заасны дагуу дараалал тогтоодог.

Сайн дураараа дампуурлаа хүлээн зөвшөөрөөгүй тохиолдолд компанийг

зээлдүүлэгчдийн нэхэмжлэлээр хуулийн дагуу дампууруулж болно. Энэ
тохиолдолд мөн компанийн үйл ажиллагааг өөрчлөн зохион байгуулах эсвэл бүр
мөсөн зогсоох шийдвэр гаргана.
Дараах 3 нөхцөл биелвэл компанийг хуулийн дагуу татан буулгана:
(АНУ-ын хуулийн дагуу)
1. Компанийн хугацаа хэтэрсэн өр төлбөр 5’000 доллар ба түүнээс их байсан
2. Гурав болон түүнээс дээш зээлдүүлэгчдийн төлөгдөөгүй зээлийн үлдэгдэл
5’000 доллараас их байсан. Хэрвээ компани 12-оос бага зээлдүүлэгчтэй ба
зээлдүүлэгч тус бүр 5’000 доллараас их хэмжээтэй байсан.
3. Компани төлбөрийн чадваргүй (a) зээлийн хугацаанд төлбөрөө хийгээгүй, эсвэл (b)
хөрөнгийн зах зээлийн үнэ нь өр төлбөрийн үнэ цэнээс бага байсан.

Дүгнэлт
• Хувь нийлүүлэгчдийн хурлын шийдвэрээр компанийг компанийн

тухай хуульд заасан дагуу нийлэх, нэгдэх, хуваах,
тусгаарлах, өөрчлөх замаар өөрчлөн байгуулж болно.
• Нэгдэлт: Хоёр болон түүнээс дээш тооны компаниуд нэгдэх
замаар үр дүнд нь өмнөхөөс илүү томорсон компанийг бий
болгох үйл явц юм.
• Нэгдэлтийг зорилгоос нь хамааруулж стратегийн болон
санхүүгийн нэгдэлт гэж 2 ангилдаг.

Дүгнэлт
• Нэгдэлтийн үндсэн зорилго нь хувь нийлүүлэгчдийн

баялагийг нэмэгдүүлсэнээр эзэмшигч компанийн хувьцааны
үнэд нөлөөлөх явдал юм.
• Хувьцааны своп хэлцэл нь эзэмшигч компани өөрийн
хувьцааг зорилтот компанийн хувьцаагаар урьдчилан
тодорхойлсон харьцаагаар солих нэгдэлтийн арга юм.
• Солилцооны харьцаанаас хамаарч нэгдсэн компанийн нэгж
хувьцаанд хуваарилагдах боломжит ашиг өөрчлөгддөг.

Дүгнэлт
• Компанийг худалдан авах хэлцэлээс татгалзвал компанийн

хувьцаа эзэмшигчидэд тендер үнийн санал (хүчээр нэгдэх)
тавьдаг.
• Зээлээр худалдан авах нь компанийг худалдан авахын тулд их
хэмжээний өр ашигладаг нэгдэлтийн арга юм.
• Компанийн зарим хөрөнгийг стратегийн зорилгоор худалдаж
болно.
• Компанийн өгөөж буураад, санхүүгийн үр дүн сөрөг болоход
санхүүгийн хүндрэлд орсон гэж үздэг.
• Дампуурал гэдэг нь компанийн өр төлбөрийн дүн нь хөрөнгийн
зах зээлийн үнээс давсан байх үеийг хэлнэ.

Нэмэлт унших материал
• Бүжинлхам.Б, “Санхүүгийн удирдлага” 4 дэх хэвлэл, 2009 он, Бүлэг 7. Корпорацийн өөрчлөн байгуулалт.
№575-614х
• Жаргал Л., Бат-Өлзий Ж. “Санхүүгийн менежмент” 3 дахь хэвлэл, 2008 он, Бүлэг 22. нэгдэх явц,
Холдинг компани, Хөшүүрэг хэрэглэн худалдан авах. №643-666х
• Довууч.М. “Бизнесийн санхүүгийн удирдлага”, 2010 он, Бүлэг 5. Корпорацийн зохион байгуулалт
өөрчлөлт. №205- 225х
• Эрдэнэ.С, “Байгууллагын санхүүгийн удирдлага” сурах бичиг, 2000 он, Бүлэг 7. Компаниудын нэгдэлт
ба өөрчлөн байгуулалт, 217-232х
• Хууль эрхзүйн мэдээллийн нэгдсэн систем: Компанийн тухай хууль,
• Хууль эрхзүйн мэдээллийн нэгдсэн систем: Дампуурлын тухай хууль,
• Төрийн өмчийн хорооны цахим хуудас: Өмч хувьчлал, http://www.spc.goү.mn/turiinumch/umch-huүichlal

copyright@2022
Энэхүү сургалтын материал нь СЭЗИС-ийн өмч бөгөөд

оюуны өмчөөр хамгаалагдсан. Сургалтын үйл
ажиллагаанаас бусад хэлбэрээр ашигласан /хуулбарлах,
худалдсан/ тохиолдолд “Оюуны өмчийн тухай” хуулийн 26-
р зүйлд заасан хариуцлага тооцохыг хатуу анхаарна уу.

АНХААРАЛ ХАНДУУЛСАНД БАЯРЛАЛАА

Fin321 Lectures Merge

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Fin321 Lectures Merge

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Fin321 Lectures Merge

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Хичээлийн нэр: САНХҮҮГИЙН МЕНЕЖМЕНТ 2

Хичээлийн код: FIN321

Бараа материал нь байгууллагын үйлдвэрлэлийн болон борлуулалтын үйл ажиллагааг

БАРАА МАТЕРИАЛЫН НӨӨЦИЙН ТӨРӨЛ

Бараа материалын нөөцийн хөрөнгө оруулалт

2. БАРАА МАТЕРИАЛЫН НӨӨЦИЙН УДИРДЛАГЫН АРГУУД

ЗАХИАЛГЫН ОНОВЧТОЙ ТОО ХЭМЖЭЭГ ТОГТООХ EOQ ЗАГВАР

Захиалгын оновчтой тоо хэмжээг тодорхойлох нарийвчилсан, хамгийн түгээмэл

Эзэмшлийн өртөг - Эзэмшлийн өртөг нь бараа материалыг тодорхой хугацааны туршид

0 500 1000 1500 2000

S = тодорхой хугацаан дах хэрэглээ (тоо хэмжээ)

Захиалгын өртөг = 𝑂 × 𝑆⁄𝑄

Харин нийт өртөг нь:

Нийт өртөг = (𝑂 × 𝑆⁄𝑄) + (𝐶 × 𝑄⁄2)

Байгууллага 400 нэгж бүтээгдэхүүн захиалсан тохиолдолд бараа материалын

МАТЕРИАЛЫН ХЭРЭГЦЭЭНИЙ ТӨЛӨВЛӨЛТИЙН СИСТЕМ /MRP/

ЯГ ЦАГТ НЬ СИСТЕМ /JUST-IN-TIME (JIT) SYSTEM/

Байгууллагын маркетинг, үйлдвэрлэл, худалдан авалтын менежерүүд нь бараа материалын

4. НЭМЭЛТ УНШИХ МАТЕРИАЛ

1. Корпорацийн санхүү 2, 2015, Т.Анарболд, С.Дашдорж, Г.Жавхлан, Ц.Золзаяа,

АЖЛЫН КАПИТАЛЫН УДИРДЛАГА ХИЧЭЭЛИЙН ЛЕКЦИЙН ХУРААНГУЙ

Ажлын капиталын удирдлагын стратегиуд

Үйл ажиллагааны явцад бий болох урт хугацаат эх үүсвэрүүд

Баталгаат богино хугацаат зээлүүд

ҮНДСЭН УНШИХ МАТЕРИАЛ

НЭМЭЛТ УНШИХ МАТЕРИАЛ

Боловсруулсан багшийн нэр: Э.Элдэв-Очир

Хичээл: Санхүүгийн менежмент II

1. ХОЛИМОГ БА ҮҮСМЭЛ ҮНЭТ ЦААС ................................................................................. 2

2.1 Түрээслэх эсхүл худалдан авах шийдвэр ........................................................................... 3

3. ХӨРВӨХ БОНД .......................................................................................................................... 5

3.1 ХӨРВӨХ ҮНЭТ ЦААСНЫ ШИНЖ ЧАНАР .................................................................... 5

3.2 ХӨРВӨХ БОНДЫН ҮНЭ ЦЭНИЙГ ТОООЦООЛОХ ..................................................... 5

4. Хувьцаа худалдан авах баталгаа. .............................................................................................. 6

7. НЭМЭЛТ УНШИХ МАТЕРИАЛ.............................................................................................. 8

1. ХОЛИМОГ БА ҮҮСМЭЛ ҮНЭТ ЦААС

Онцгой эрхтэй хувьцаа нь тогтмол ногдол ашигтай, менежментийн шийдвэр гаргалтанд

Түрээсийн гэрээ нь дараах төрлүүдтэй байна.

2.1 ТҮРЭЭСЛЭХ ЭСХҮЛ ХУДАЛДАН АВАХ ШИЙДВЭР

НАМУУН компанийн түрээслэх-эсхүл худалдан авах шийдвэр гаргалт

Компанийн хувьд 50,000,000 төгрөгийн үнэтэй тоног төхөөрөмжийг үндсэн

Түрээслэх нөхцөл. Түрээслүүлэгчтэй хийх гэрээний хувьд 5 жилийн хугацаанд

Худалдан авах нөхцөл. ХХБ-наас 24 хувийн жилийн хүүтэй 50,000 төгрөгийн

Дараах хүснэгтэнд зээлийн эргэн төлөлтийн хуваарийг харуулсан байна.

3.1 ХӨРВӨХ ҮНЭТ ЦААСНЫ ШИНЖ ЧАНАР

3.2 ХӨРВӨХ БОНДЫН ҮНЭ ЦЭНИЙГ ТОООЦООЛОХ

“Данагар Тавилга” компани 100,000 төгрөгийн нэрлэсэн үнэтэй, 20 жилийн хугацаатай,

4. ХУВЬЦАА ХУДАЛДАН АВАХ БАТАЛГАА.

Өөрөөр хэлбэл баталгаа худалдан авагчийн хувьд дараагийн 10 жилийн хугацаанд

7. НЭМЭЛТ УНШИХ МАТЕРИАЛ

1. Корпорацийн санхүү 2, 2015, Т.Анарболд, С.Дашдорж, Г.Жавхлан, Ц.Золзаяа,

Хичээл: Санхүүгийн менежмент II

СЭЗДС ЛЕКЦИЙН ТЭМДЭГЛЭЛ 1 1

I. УРТ ХУГАЦААТ ӨРИЙН САНХҮҮЖИЛТИЙН ЕРӨНХИЙ ОЙЛГОЛТУУД

Урт хугацаат өр төлбөр

Хувьцаа эзэмшигчдийн өмч

Хөрөнгө Давуу эрхийн хувьцаа

Өр төлбөрийн стандарт нөхцөл

Өрийн гэрээнд хэд хэдэн стандарт нөхцөлүүдийг тусгасан байдаг:

Өр төлбөрийн хязгаарлалттай нөхцөл