Citrus Book TPT

eTTÁ<äD :
e÷]Ã ` 2019
dü+ø£\q+ :
&Ü. ¬ø.{Ï. yÓ+ø£≥ s¡eTD, Á|ü<Ûëq XÊÁdüÔy˚‘·Ô (Vü‰]º)
&Üˆˆ j·T˝Ÿ. eTT≈£î+<ä \øÏåà, d”ìj·TsY XÊÁdüÔy˚‘·Ô (Vü‰]º)
&Üˆˆ &ç. lìyêdü ¬s&ç¶, d”ìj·TsY XÊÁdüÔy˚‘·Ô (m+≥e÷\J)
&Üˆˆ {Ï. sê»X‚Ks¡+, XÊÁdüÔy˚‘·Ô (bÕ<∏ë\J)
&Üˆˆ Á|üø±wt bÕ{Ï˝Ÿ, ÁbÕC…ø˘º ø√ Ä]¶H˚≥sY (◊.dæ.@.ÄsY. ` @.◊.dæ.ÄsY.|æ. ` Á|òüP{Ÿ‡ )
yÓ\ : s¡÷. 75/`

Á|ü‘·T\≈£î :
Á|ü<Ûëq XÊÁdüÔy˚‘·Ô (Vü‰]º) ôV≤&é
N˙ ìeTà |ü]XÀ<Ûäq kÕúqeTT
‹s¡T|ü‹ ` 517 502
&Üˆˆ yÓ’.j·Tdt.ÄsY. ñ<ë´q $X¯«$<ë´\j·TeTT
yÓ+ø£≥sêeTqï >∑÷&Ó+ ` 534 101
|ü•ÃeT >√<ëe] õ˝≤¢, Ä+Á<Ûä Á|ü<˚XŸ
l ∫s¡+Jyé #Í<ä]
ñ|ü≈£î\|ü‹
‘=*|ü\T≈£î
eTq sêh+˝À Nì, ìeTà nq+‘·|ü⁄s¡+, HÓ\÷¢s¡T, Á|üø±X¯+, >∑T+≥÷s¡T, ø£&É|ü,

ñuÛÑj·T>√<ëe] õ˝≤¢\˝À kÕ>∑T #˚j·Tã&ÉT#·Tqï~. nsTT‘˚ sêh+˝À Nì, ìeTà ~>∑Tã&ç Ä•+∫q
kÕúsTT˝À ô|s¡>∑&É+˝Ò<äT.
HêDýÓTÆq n+≥T¢ eT]j·TT yÓTTø£ÿ\T n+<äTu≤≥T˝À ˝Òø£b˛e&É+, XÊÁd”Ôj·T $<ÛëHê\ô|’
ne>±Vü≤q ˝À|ü+, N&É|”&É\T, Á|ü‹≈£L\ yê‘êes¡D |ü]dæú‘·T\T e+{Ï$ á |ü+≥ kÕ>∑T≈£î eTTKýÓTÆq
Á|ü‹ã+<Ûäø±\T>± ñHêïsTT. á düyêfi¯flqT n~Û>∑$T+∫ Nì, ìeTà ñ‘êŒ<äø£‘·qT ô|+#·e\dæq ÄeX¯´ø£‘·
m+‘Ó’Hê ñ+~. á ~X¯>± Nì ìeTà ¬s’‘·T\≈£î dü]jÓÆTq ne>±Vü≤q ø£*Œ+#·&É+ #ê˝≤ nedüs¡+. |ü]XÀ<Ûäq
|òü*‘ê\T Áø√&ûø£]+∫, yÓTs¡T¬>’q j·÷»e÷q´+ <ë«sê n~Ûø£ ñ‘êŒ<äø£‘·qT bı+<˚ $<Ûä+>± ¬s’‘·T\≈£î ‘·>∑T
dü÷#·q\T eT]j·TT dü\Vü‰\T n+~+#·T≥≈£î>±qT ª Nì, ìeTà ˝À düeTÁ>∑ j·÷»e÷q´ |ü<ä∆‘·T\Tμμ nqT
|ü⁄düÔø±ìï Á|ü#·T]+∫, n+~+#·T#·THêïeTì ‘Ó*j·TCÒj·TT≥≈£î dü+‘√wæ+#·T#·THêïqT. á |ü⁄düÔø£+ Nì,
ìeTà ¬s’‘·T\≈£î, $düÔs¡D≤~Ûø±s¡T\≈£î, πøåÁ‘·kÕúsTT dæã“+~øÏ ñ|üjÓ÷>∑|ü&É>∑\<äì $X¯«dædüTÔHêïqT.
( ∫s¡+Jyé #Í<ä] )
ñ|ü≈£î\|ü‹
&Üˆˆ yÓ’.j·Tdt.ÄsY. ñ<ë´q $X¯«$<ë´\j·TeTT
yÓ+ø£≥sêeTqï >∑÷&Ó+ ` 534 101
|ü•ÃeT >√<ëe] õ˝≤¢, Ä+Á<Ûä Á|ü<˚XŸ
&Üˆˆ ÄsY.$.j·Tdt.¬ø.¬s&ç¶
|ü]XÀ<Ûäq dü+#ê\≈£î\T dü+<˚X¯eTT
eTq sêh+ Nì, ìeTà ñ‘êŒ<äø£‘· ˝À yÓTT<ä{Ï kÕúq+ ˝À ñqï|üŒ{Ïø°,

düeTÁ>∑ j·÷»e÷q´ |ü<ä∆‘·T\ô|’ dü¬s’q ne>±Vü≤q ˝Òø£ N&É|”&É\T, |Á ü‹≈£L\ yê‘êes¡D+, eT+∫
n+≥T¢ eT]j·TT ùd+Á~j·T ms¡Te⁄\ yê&Éø£+ ‘·–Zb˛e&É+ e+{Ï ø±s¡D≤\ e\q ‘√≥\T ‘·«s¡>±
ø°Då dÏ Tü HÔ êïsTT. &Üˆˆ yÓ.’ j·Tdt.ÄsY. ñ<ë´q $X¯«$<ë´\j·TeTT y˚T˝…q’ j·÷»e÷q´+, düeTÁ>∑ düd´ü s¡øDå£
yÓTT<ä˝…’q n+XÊ\ô|’ $düÔs¡D ø±s¡´Áø£e÷\T #˚|ü&ÉT‘·Tqï|üŒ{Ïø° ¬s’‘·T\≈£î |üP]Ô kÕúsTT düe÷#ês¡+
n+<ä&É+ ˝Ò<äH˚ #ÓbÕŒ*. ¬s’‘·T\≈£î Nì, ìeTà kÕ>∑T≈£î nedüs¡yÓTÆq y˚T˝…’q j·÷»e÷q´ |ü<ä∆‘·T\
|ü≥¢ ne>±Vü≤q ø£*Œ+#·T≥≈£î ˇø£ düeTÁ>∑ Á|ü#·Ts¡D nedüs¡+ m+‘Ó’Hê ñ+~.
á ~X¯>± nœ\ uÛ≤s¡‘· düeTq«j·T |ü]XÀ<ÛäHê |ü<∏äø£+ ÁøÏ+<ä $$<Ûä |ü]XÀ<ÛäHê dü+düú\˝À Nì,
ìeTà ô|’ »]–q |ü]XÀ<Ûäq\qT Áø√&ûø£]+∫, ¬s’‘·T\ nedüsê\≈£î nqT>∑TD+>± $$<Ûä n+XÊ\qT
bı+<äT|üs¡∫q ª Nì, ìeTà ˝À düeTÁ>∑ j·÷»e÷q´ |ü<ä∆‘·T\Tμμ nqT |ü⁄düÔø£+ ¬s’‘ê+>±ìøÏ
nedüs¡yÓTÆq düe÷#êsêìï n+~+#·&É+˝À ‘√&ÉŒ&ÉT‘·T+<äì Ä•düTÔHêïqT.
( &Üˆˆ ÄsY.$.j·Tdt.¬ø.¬s&ç¶ )
|ü]XÀ<Ûäq dü+#ê\≈£î\T
nœ\ uÛ≤s¡‘· düeTq«j·T |òü\ |ü]XÀ<ÛäHê |ü<∏äø£eTT
◊.dæ.@.ÄsY ` ◊.◊.ôV≤#Y.ÄsY, u…+>∑fi¯Ss¡T
&Üˆˆ Á|üø±wt bÕ{Ï˝Ÿ
ÁbÕC…ø˘º ø√ Ä]¶H˚≥sY
dü+<˚X¯eTT
Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ˝À Nì, ìeTà ñ‘êŒ<äø£‘· (8.5 ≥/ôV≤.) C≤rj·T ñ‘êŒ<äø£‘·

(4.5 ≥/ôV≤.) ø£+fÒ m≈£îÿe>± ñqï|üŒ{Ïø,° yêdüyÔ êìøÏ >∑T»sê‘Y, ø£sêí≥ø£ sêÁcÕº\ ø£+fÒ yÓqTø£ã&ç
ñqï~. N&É|”&É\T, Á|ü‹≈£L\ yê‘êes¡D+, HêD´‘· >∑\ n+≥T¢ eT]j·TT ùd+Á~j·T ms¡Te⁄\
yê&Éø£+ ‘·–Zb˛e&É+ e+{Ï ø±s¡D≤\ e\q ~>∑Tã&ÉT\T ‘·>∑TZ‘·THêïsTT. nsTT‘˚ á ~>∑Tã&çì
ô|+#·T≈£îH˚ neø±X¯+ ñ+~. &Üˆˆ yÓ’.j·Tdt.ÄsY. ñ<ë´q $X¯«$<ë´\j·TeTT y˚T˝…’q
j·÷»e÷q´+, düeTÁ>∑ düdü´s¡ø£åD yÓTT<ä˝…’q n+XÊ\ô|’ $düÔs¡D ø±s¡´Áø£e÷\T #˚|ü&ÉT‘·Tqï|üŒ{Ïø°
¬s’‘·T\≈£î |üP]Ô kÕúsTT düe÷#ês¡+ n+<ä&É+ ˝Ò<äH˚ #ÓbÕŒ*. ¬s’‘T· \≈£î Nì ìeTà kÕ>∑T≈£î
nedüsy¡ TÓ qÆ j·÷»e÷q´ |ü<‘∆ä T· \ |ü≥¢ ne>±Vü≤q ø£*Œ+#·T≥≈£î ˇø£ düeTÁ>∑ |Á #ü T· s¡D nedüs+¡
m+‘Ó’Hê ñ+~.
Nì ìeTà |ü]XÀ<Ûäq kÕúq+, ‹s¡T|ü‹ á ~X¯>± uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝Àì $$<Ûä |ü]XÀ<ÛäHê dü+düú\˝À
Nì ìeTà ô|’ »]–q |ü]XÀ<Ûäq\qT Áø√&ûø£]+∫, ¬s’‘·T\ nedüsê\≈£î nqT>∑TD+>± $$<Ûä
n+XÊ\qT bı+<äT|üs¡∫q ª Nì, ìeTà ˝À düeTÁ>∑ j·÷»e÷q´ |ü<ä∆‘·T\Tμμ nqT |ü⁄düÔø±ìï
¬s‘’ ê+>±ìøÏ n+~+#·T#·Tqï á dü+<äs“¡ +¤ >± yê]øÏ e÷ X¯óuÛ≤ø±+ø£\å T, n<˚ $<Û+ä >± ¬s‘’ ê+>±ìøÏ
nedüsy¡ TÓ qÆ düe÷#êsêìï n+~+#·&+É ˝À á |ü⁄døÔü +£ m+‘·>±H√ ‘√&ÉŒ&ÉT‘·T+<äì Ä•düTHÔ êïqT.
&Üˆˆ Á|üø±wt bÕ{Ï˝Ÿ

ÁbÕC…ø˘º ø√ Ä]¶H˚≥sY
$wüj·T dü÷∫ø£
$wüjT· + ù|õ dü+K´ $wüjT· + ù|õ dü+K´
s¡ø±\T 1 |æ+&ç |ü⁄s¡T>∑T\T 22

H˚\\T 2 Ä≈£î ‹H˚ ô|+≈£î |ü⁄s¡T>∑T\T 23
yÓTTø£ÿ\ m+|æø£ 3 ‘êeTs¡ |ü⁄s¡T>∑T\T 24
n+≥T yÓTTø£ÿ\ m+|æø£˝À yÓTfi¯≈£îe\T 3 #Ó<\ä T 24
#Ó≥T¢ Hê≥T≥ 4 qT* |ü⁄s¡T>∑T\T 25
eT*Ã+>¥ 4 Nì, ìeTà‘√≥\≈£î e#·TÃ ‘Ó>∑Tfi¯ófl ` ìyês¡D 26
n+‘·s¡ |ü+≥\T 5 ã+ø£ ‘Ó>∑T\T 26
ø£\T|ü⁄ yÓTTø£ÿ\ ìyês¡D 6 y˚s¡T ≈£îfi¯ófl ‘Ó>∑T\T 27
˝Ò‘· #Ó≥¢˝À rdüTø√e\dæq C≤Á>∑‘·Ô\T 6 |ü⁄≥ºø=≈£îÿ\T 28
ms¡Te⁄\T 6 m+&ÉT |ü⁄\¢ ‘Ó>∑T\T 28
ùd+Á~j·T ms¡Te⁄\T 7 ã÷&ç<ä ‘Ó>∑T\T 29
|ü∫Ã s=≥º ms¡Te⁄\T 7 ô|ò\Tº ‘Ó>∑T\T (s¡ã“s¡T ‘Ó>∑T\T) 29
Jeq ms¡Te⁄\T 7 |æ+ø˘ ‘Ó>∑T\T 30
$$<Ûä <äX¯˝À¢ ô|ò]ºπ>wüHé $<Ûëq+ 10 Nìø±j·T ‘=&çeT ≈£îfi¯ófl ‘Ó>∑T\T 30
˙{Ï j·÷»e÷q´+ 11 ø£+<Óq ‘Ó>T\T (Á^JeT#·Ã) 31
ìeTà˝À |üP‘· ìj·T+Á‘·D 11 u…s¡&ÉTô|’ ì\T|ü⁄ |ü>∑Tfi¯ófl 31
j·÷»e÷q´ |ü<‘∆ä T· \T 12 u≤ø°º]j·÷ e\q e#·TÃ ‘Ó>∑Tfi¯ófl 32
ø=eTà\ ø£‹]Ô +|ü⁄\T 12 >∑õ® ‘Ó>∑T\T (ø±+ø£sY) 32
|üP‘·, |æ+<Ó sê\T≥qT n]ø£≥Tº≥ 13 Á^ì+>¥ (X¯+≈£î) ‘Ó>∑T\T 33
y˚sT¡ eT÷\eTT düj÷· Hé yÓTTø£ÿ ndüe÷q‘· 14 Á{ÏdCºæ ≤ ‘Ó>T∑ \T 33
e&É<Óã“ 14 yÓTTC≤sTTø˘ ‘Ó>T∑ \T 34
ø±j·T\T ø√j·T&É+ 15 ã&é j·T÷ìj·THé Áø°CŸ ‘Ó>T∑ \T 34
~>∑Tã&ç 15 m˝À¢ø±]ÿMHé ‘Ó>∑T\T 34
Áπ>&ç+>¥, bÕ´øÏ+>¥, ì\Te #˚j·T&É+ 15 yÓÁ] ‘·\\ ‘Ó>T∑ \T 35
Nì, ìeTà‘√≥\≈£î Ä•#·T |ü⁄s¡T>∑T\T ` ìyês¡D 17 nqTã+<Ûeä TT 35
Ä≈£îeTT&É‘· 17 Hê_Û≈î£ fi¯ófl ‘Ó>T∑ \T 36
Ä≈£î ‹H˚ >=+>∑[ |ü⁄s¡T>∑T\T 18 ø£\T|üsêì $$<Ûä s¡kÕj·Tìø£ eT+<äT\T eT]j·TT ms¡Te⁄\T 38
‘Ó\¢ bı\TdüT |ü⁄s¡T>∑T\T 18 |æ∫ø±] #˚ùd eTT+<äT s¡kÕj·Tìø£ eT+<äT\T ø£*ù| $<Ûëq+ 38
q*¢ |ü⁄s¡T>∑T\T 19 o‘êø±\+˝À Ä≈£î sê\&É+ ( $+≥sY ©|òt Á&Ü|t ` &ÉãT´¢.j·T˝Ÿ.&ç.) 39
Ä≈£î|ü#Ã· q*¢ |ü⁄s¡T>∑T 19
eT+>∑Tq*¢ 19
q\¢<√eT 20
ù|qTã+ø£ eT]j·TT m–πs ù|qT 20
|ü+&É¢ s¡kÕìï |”˝ÒÃ ¬sø£ÿ\ |ü⁄s¡T>∑T\T 21
Nì ìeTà ˝À düeTÁ>∑ j·÷»e÷q´ |ü<ä∆‘·T\T
Nì (ã‘êÔsTT), ìeTà ‘√≥\ kÕ>∑T

eTq <˚Xe¯ TT˝À Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ sêheTT Nì, ìeTà ‘√≥\≈£î Á|üd~æ .∆ eTq sêh+˝À Nì, ìeTà ‘√≥\T 1.10 \ø£\å ôV≤ø±ºs˝¢¡ À kÕ>∑T
#˚jT· ã&ç 18.36 \ø£\å ≥qTï\ |ü+&ÉT¢ ñ‘·Œ‹Ô n>∑T#·Tqï$. Nì, ìeTà ‘√≥\T nq+‘·|⁄ü s¡+, ø£&|É ,ü HÓ\÷¢sT¡ ,>∑T+≥÷s¡T, Á|üø±X¯+, ñuÛj Ñ T·
>√<ëe] õ˝≤¢˝À¢ m≈£îÿe>± kÕ>∑T ne⁄‘·THêïsTT. e÷qe⁄ì Äs√>±´ìøÏ nedüsy¡ TÓ qÆ $≥$THé ªdæμ m≈£îÿe>± Nì, ìeTà |ü+&É˝¢ À \_Û+#·TqT. M{Ï
qT+&ç ô|øÏHº ,é dæÁ{Ïø˘ ÄeT¢eTT. ìeTà q÷HÓ, ìeTà môd‡Hé‡ yÓTT<ä\>∑T ñ‘·Œ‘·T\Ô T ‘·j÷· s¡T #˚dTü HÔ êïs¡T. Nì, ìeTà‘√≥˝À¢ n~Ûø£ ~>∑Tã&ç
kÕ~Û+#·T≥≈£î bÕ{Ï+#·e\dæq düeTÁ>∑ j·÷»e÷q´ |ü<‘∆ä T· \T eT]j·TT ø=ìï eTTKýÓTqÆ yÓTfi¯≈î£ e\T á ÁøÏ+<ä $e]+#·ã&çq$.
s¡ø±\T :
‹j·T´ Hê]+»
kÕ‘Y>÷∑ &ç (N˙), ã‘êÔsTT (ãfÒ$j·÷) eT]j·TT yÓ÷dü+_ nH˚ eT÷&ÉT ‹j·T´ Hê]+» s¡ø±\T eTq sêh+˝À ô|+#·ã&ÉT#·Tqï$.
kÕ‘Y>÷∑ &ç (Nì) :
á s¡ø+£ ‹j·T´ Hê]+» #Ó≥˝¢ À |ü+&É¢ ~>Tã&ç n~Ûø+£ >± ñ+≥T+~. á s¡ø+£ $$<Ûä s¡ø±\ yê‘êes¡D |ü]dæ‘ú T· \≈£î
‘·≥Tºø=ì u≤>± ô|s¡T>∑T‘·T+~. |ü+&ÉT HêD´‘· $TøÏÿ* ÄyÓ÷<äj÷Ó >∑´+>± ñ+≥T+~. |ü+&ÉT Äø±s¡+ >∑T+Á&É+>± ñ+≥T+~. ‘√\T eT+<ä+
‘·≈î£ ÿe>±qT, ñ|ü]‘·\+ qTqï>±qT, ø=~›>± yÓTs¡T|ü⁄‘√qT ñ+≥T+~. |üP]Ô>± |üø±«ìøÏ e∫Ãq ø±j·T s¡+>∑T Hê]+»s¡+>∑T˝À ñ+≥T+~.
|ü+&ÉT˝À 10 qT+∫ 12 es¡≈î£ ‘=q\T+{≤sTT. yê{Ï˝À s¡d+ü |ü⁄wüÿ\+>± (45 XÊ‘·+ es¡≈î£ ) ñ+≥T+~. s¡d+ü ˝À yÓTT‘·+Ô |òTü q |ü<ësêú\T
({À≥˝Ÿ kÕ*&é‡) 9 XÊ‘·+, Äe÷¢\T 0.69 XÊ‘·+ ñ+{≤sTT. Á|ü‹ 100 Á>±eTT\ s¡d+ü ˝À 4.4 $T.©¢ Á>±eTT\ $≥$TqT ` dæ ñ+≥T+~.
~>∑Tã&ç ôV≤ø±ºsT¡ ≈£î 20`25 ≥qTï\T ñ+≥T+~.
ã‘êÔsTT (ãfÒ$j·÷) :
Ç~ Ç+#·T$T+#·T kÕ‘Y>÷∑ &ç b˛* ñ+≥T+~. ñ‘·sÔ ¡ ø√kÕÔ õ˝≤¢˝À
BìøÏ eT+∫ Ä<äsD¡ ñ+~. á |ü+&Éq¢ T s¡d+ü |”˝ÃÒ d”‘êø√ø£ ∫\Tø£
(Á|òPü {Ÿ düøÿÏ +>¥ e÷‘Y) qT+∫ ø±bÕ&É{≤ìøÏ |ü+&É≈¢ î£ ãT≥º\qT ø£≥&º +É
e\¢ ‘√\T MT<ä |üdTü |ü⁄ eT#·Ã˝ÒsŒ¡ &É‘êsTT. á s¡ø±ìï m≈£îÿe>± ø=ã“]
‘√≥˝À¢ n+‘·s¡ |ü+≥>± kÕ>∑T #˚kÕÔsT¡ . ~>∑Tã&ç ôV≤ø±ºsT¡ ≈£î 10`15
≥qTï\T ñ+≥T+~.
1
yÓ÷dü+_ :
yÓTTC≤+_ø˘ <˚X+¯ á s¡ø±ìøÏ Ä~eTkÕúq+. n+<äTe\¢H˚ BìøÏ ªª
yÓ÷dü+_μμ nH˚ ù|s¡T e∫Ã+~. á s¡ø+£ |ü+&ÉT ‘√\T MT<ä ì\Te⁄>±
‘=&çeT <ä>sZ∑ ¡ qT+∫ øÏ+~ es¡≈î£ ø=~›>± H=≈£îÿ\÷, |ü+&ÉT øÏ+~ uÛ≤>-
eTT˝À ø=~›˝À‘·T>± >∑T+Á&Éì e\j·TeTT ø£ì|ækÕÔsTT. |ü+&ÉT <ë<ë|ü⁄ >∑T+Á&É{Ï
Äø±s¡+˝À ñ+≥T+~. ‘√\T, Ä≈£î |ü#Ã· s¡+>∑T‘√ ≈£L&çq ˝Ò‘· |üdTü |ü⁄
es¡+í ˝À ñ+&ç, ˝À|ü* ‘=q\≈£î >∑{>ºÏ ± n+{Ï ô|≥Tºø=ì ñ+≥T+~. s¡d+ü
ø=~›>± ‹j·T´>±q÷, eT<Û´ä düú |ü]e÷D+˝Àq÷ ñ+≥T+~. BìøÏ ø±s¡D+
‘·–q+‘· #·ø¬ ÿs¡, Äe÷¢\÷ ‘·j÷· s¡T ø±ø£b˛e&ÉyT˚ , yÓ÷dü+_ |ü+&É˝¢ À kÕ‘Y>÷∑ &ç
s¡ø+£ ˝À ø£+fÒ –+»\T m≈£îÿe>± ñ+{≤sTT. ~>∑Tã&ç ôV≤ø±ºsT¡ ≈£î 25`30
≥qTï\T ñ+≥T+~.
ìeTà :
ÁbÕ+rj·T s¡ø±˝Ò sêh+˝À m≈£îÿe kÕ>∑T˝À e⁄qï$. á s¡ø±\ìï >∑õ‘® >Ó T∑ \TqT ‘·≥Tºø√˝Òe⁄. yÓTTø£ÿ\˝À m+&ÉT |ü⁄\¢ m≈£îÿe ñ+&ç
~>∑Tã&ç ‘·≈î£ ÿe>± ÇdüTHÔ êïsTT. ‹s¡T|ü‹˝Àì Nì ìeTà |ü]XÀ<ÛHä ê kÕúqeTT >∑õ‘® >Ó T∑ \TqT u≤>± ‘·≥Tºø=H˚ u≤˝≤õ nH˚ s¡ø±ìï s¡÷bı+~+∫Hês¡T.
n˝≤π> ìeTà, N˙ |ü]XÀ<ÛHä ê kÕúq+, ô|≥÷¢sT¡ ˝À ô|≥÷¢sT¡ s¡ø±ìï $&ÉT<ä\ #˚XÊs¡T. á s¡øe£ TT\T >∑õ‘® >Ó T∑ \TqT ‘·≥Tºø=ì m≈£îÿe ~>∑Tã&çì
(#Ó≥Tº≈î£ 2500 qT+&ç 3500 ø±j·T\T/dü+ˆˆ) Çe«>∑\e⁄. ø=‘·Ô |ü⁄\TdüT ìeTà ‘√≥\T y˚dTü ø=qT s¬ ‘’ T· \T á s¡ø±\qT m+|æø£ #˚dTü ø√e&É+
eT+∫~. ~>∑Tã&ç ôV≤ø±ºsT¡ ≈£î 30`32 ≥qTï\T ñ+≥T+~.
yê‘êes¡D+ :
750 $T.MT es¡¸bÕ‘·+ eT]j·TT ˙{Ï edü‹ ø£*–q ÁbÕ+‘ê\T, >∑{ºÏ á<äTs¡T >±\T\T ˝Òì ÁbÕ+‘ê\T nqT≈£L\+. düeTTÁ<ä eT≥º+
qT+&ç 900 MT. m‘·TÔ es¡≈î£ kÕ>∑T #˚jT· e#·TÃ.
H˚\\T:
Nì, ìeTà ‘√≥\ ô|+|üøe£ TT˝À H˚\\ m+|æø£ #ê˝≤ eTTKýÓTqÆ ~ nqTe⁄>±ì H˚\˝À¢ ‘√≥\ ô|+|üøe£ TT e\¢ m+&ÉT |ü⁄\¢, ø°Då ‘· ˝≤+{Ï
düeTdü´ ˝…<Tä s¡e⁄‘êsTT. á ‘√≥\T Hê≥T uÛ÷Ñ eTT˝À¢ @ ø±\yÓTHÆ ê ˙{Ï eT≥º+ ø£˙dü+ 2 MT≥s¡¢ ÁøÏ+<ä ñ+&Ü*. ˙s¡T ì\eì >∑s|¡ ü H˚\\ ÁX‚w+ºü .
mÁs¡ >∑s|¡ ü H˚\\T, ‘˚*ø£ bÕ{Ï q\¢ uÛ÷Ñ eTT\T, q\¢ sπ >∑&ç uÛ÷Ñ eTT˝À¢ ≈£L&Ü ô|+#·e#·TÃ. ‘√≥ kÕ>∑T≈£î eTT+<äT uÛ÷Ñ kÕs¡ |üØø£å #˚sTT+#ê*. H˚\ ñ
<ä»ì dü÷∫ø£ 6.5 qT+&ç 7.5 es¡≈î£ , \eDkÕ+Á<ä‘· (Ç.dæ.) 1 ø£+fÒ ‘·≈î£ ÿe ñ+&Ü*. ã+ø£ H˚\\T, #·e⁄&ÉT uÛ÷Ñ eTT\T M{Ï kÕ>∑T≈£î |üìøÏ sêe⁄.
n~Ûø£ bÕ\T düTqï|ü⁄ sêfi¯ófl e⁄+fÒ #Ó≥T¢ |ü˝≤¢≈î£ ‘Ó>T∑ \T≈£î >∑T] ne⁄‘êsTT. ø±e⁄q H˚\\ m+|æø˝£ À C≤Á>∑‘Ô· rdüTø√yê* n<˚ s¡+>∑|Pü s¡T ìeTà MT<ä
2
n+≥Tø£{qºÏ Nì yÓTTø£ÿ\T y˚sT¡ ≈£îfi¯ófl s√>±\qT ‘·≥Tºø=ì m≈£îÿe ø±\+ J$+∫ m≈£îÿe ~>∑Tã&ÉT\T ÇkÕÔsTT. á n+≥T¢ ˙{Ï m<ä&› ìç ≈£L&É
‘·≥Tºø=q>∑\e⁄. n+‘˚ ø±ø£ á n+≥T¢ MT<ä ø±dæq ø±j·T\T eT+∫ HêD´‘· ø£*– ô|’ #·sà¡ eTT qTqï>±qT,|üdTü |ü⁄ s¡+>∑T˝ÀqT ñ+&ç, s¡deü TT
‹j·T´>± eT]j·TT m≈£îÿe>± e⁄+&ç e÷¬sÿ≥Tº˝À eT+∫ <Ûsä q¡ T |ü\T≈£î‘êsTT.
yÓTTø£ÿ\ m+|æø£ :
N˙˝À s¡+>∑|Pü sY ìeTà ô|’ n+≥Tø£{qºÏ yÓs’ d¡ t ‘Ó>T∑ fi¯ófl Ä•+#·ì n+≥T yÓTTø£ÿ\qT Hê≥Tø√yê*. ìeTà˝À n+≥T¢ ø£+fÒ yÓTT\ø£˝Ò
n~Ûø£ ~>∑Tã&çìkÕÔsTT. m≈£îÿe J$‘·ø±˝≤ìï ø£*– ñ+&É≥y˚T ø±ø£, ì]∆wyºü TÓ qÆ ~>∑Tã&çì∫Ã, ‘Ó>T∑ fi¯flqT ≈£L&Ü ‘·≥Tº≈î£ +{≤sTT. ø±ã{Ïº s¬ ‘’ T· \T
ìeTà˝À yÓTT\ø£\H˚ Hê≥Tø√yê*.
|ü⁄\TdüT ìeTàqT kÕ<Ûës¡D+>± yêDÏ»´ düs[¡ ˝À $‘·qÔ + <ë«sê Á|ües¡q∆ + #˚kÕÔsT¡ . ìeTà˝À ãVüQ|æ+&É dü«uÛ≤e+ ñqïq÷, 70 XÊ‘·+
es¡≈î£ ªªq÷´ ôd˝≤¢sμY μ ø£DC≤\+ qT+&ç e÷Á‘·yT˚ yÓTT\ø£\T @s¡Œ&ÉT‘êsTT. ø±ã{Ïº Ç$ 100 XÊ‘·+ es¡≈î£ ‘·*¢ #Ó≥Tº \ø£Då ≤\T ø£*– ñ+{≤sTT.
Bìô|’ dü]jÓTÆ q ne>±Vü≤q ˝Ò≈î£ +&Ü s¬ ‘’ T· \T Ç‘·s¡ ìeTà C≤‹ |ü+&É¢ ‘√≥˝≤¢>± »+uÒ] ˝Ò<ë s¡+>∑|Pü sY MT<ä n+≥T ø£{qºÏ yÓTTø£ÿ\qT ‘Ó∫Ã
Hê≥T≈£îì qwüº b˛‘·T+{≤s¡T. kÕúìø£ s¡ø+£ (ø±dæ® ìeTà) qT ≈£L&Ü Hê≥Tø√≈£L&É<Tä . m+<äTø£+fÒ kÕúìø£ s¡ø+£ , >∑õ® ‘Ó>T∑ \T ‘êøÏ&øç Ï n~Ûø+£ >±
>∑T] ne⁄‘·T+~.
1. ìeTà yÓTT\ø£\T Hê≥&É+ e\¢ ø£*>π ˝≤uÛ≤\T :
Á{ÏdCºæ ≤ yÓs’ d¡ t ‘Ó>T∑ fi¯ófl Ä•+#·e⁄.
Bs¡øÈ ±\+ ~>∑Tã&ÉT\T kÕ~Û+#·e#·TÃ. (15`20 dü+ˆˆ\T)
ã+ø£ ‘Ó>T∑ fi¯ófl m≈£îÿe>± Ä•+#·e⁄.
<Ûèä &ÛyÉ TÓ qÆ y˚sT¡ eédüú ø£*– ñ+&É&+É e\q y˚sT¡ ‘Ó>T∑ fi¯ófl ‘·≈î£ ÿe>± Ä•+∫ á<äTs¡T >±\T\T ‘·≥Tº≈î£ ì ì\ã&É>\∑ e⁄.
˙s¡T, b˛wüø±\qT #ê˝≤ ˝À‘·T qT+&ç Á>∑V≤æ +#˚ X¯øÔÏ ø£*Z ñ+{≤sTT.
‘·≈î£ ÿe ô|≥Tºã&ç nedüs+¡ ne⁄‘·T+~.
ìeTà yÓTT\ø£\T Hê≥&É+ e\¢ ø£*>π qcÕº\T :
yÓTT\≈£\T ‘·«s¡>± ø±|ü⁄≈£î sêe⁄.
|üP‘· ÁbÕs¡+uÛ+Ñ ø±e&ÜìøÏ Hê{Ïq ‘·sT¡ yê‘· 4 dü+ˆˆ\T düeTj·T+ |ü&TÉ ‘·T+~.
n~Ûø£ kÕ+Á<ä‘· |ü<‹∆ä bÕ{Ï+#·&ÜìøÏ ø£w‘ºü s· +¡ ne⁄‘·T+~.
2. N˙ n+≥T yÓTTø£ÿ\ m+|æø˝£ À yÓTfi¯≈î£ e\T :
s¡+>∑|Pü sY y˚sT¡ eT÷\+ ô|’ 15 ôd+.MT. m‘·T˝Ô À ø£{qºÏ n+≥T yÓTTø£ÿ\qT m+|æø£ #˚dTü ø√yê*. ø£DT|ü⁄\ eT<Û´ä <ä÷s¡+ <ä>sZ∑ >¡ ± ñ+&ç, n≈£î\
|ü]e÷D+ eT<Û´ä dü+ú >±, eTT<äTs¡T Ä≈£î <äX˝¯ À ñ+&˚ n+≥T¢ HêDýÓTqÆ $. n+‘˚ø±ø£ n+≥T yÓTTø£ÿ\T 6 HÓ\\ ej·TdüT‡ ø£*– ñ+&Ü*.
yÓTTC≤sTTø˘, Á{ÏdCºæ ≤, Á^ì+>¥ ‘Ó>T∑ fi¯ófl sêì Ç+&Óø‡Ï +>¥ #˚dqæ n+≥T yÓTTø£ÿ\T m≈£îÿe J$‘·ø±˝≤ìï ø£*– HêDýÓTqÆ n~Ûø£ ~>∑Tã&çìkÕÔsTT.
s¬ ‘’ T· \T ]õdüsº Y #˚jT· ã&çq qs¡‡Ø\ qT+&ç ø±˙, |ü]XÀ<ÛHä ê kÕúHê\ qT+&ç e÷Á‘·yT˚ ø=qT>√\T #˚j÷· *.
bÕ© dü+#·T\˝À ô|+∫q ã‘êÔsTT n+≥T¢ >√HÓ |ü{≤º\˝À #·T{Ïqº ã‘êÔsTT n+≥T¢ ìeTà yÓTT\ø£\T
3
n+≥T yÓTTø£ÿ\T HêfÒ≥|ü&ÉT rdüTø√e\dæq C≤Á>‘

∑ \
Ô· T :
n+≥T¢ HêfÒ≥|ü&ÉT n+≥T ô|’ uÛ≤>∑+ H˚\ eT≥º+ qT+∫ 15 ôd+.MT. m‘·T˝Ô À ñ+#ê*. Hê{Ïq n+≥T yÓTTø£ÿ≈£î ø£Ás¡ Hê{Ï Ä<Ûës¡+ ø£*Œ+#ê*.
#Ó≥T¢ Hê≥T≥ :
yÓTTø£ÿ\T pHé qT+&ç »qe] es¡≈î£ Hê≥T≥≈£î nqT≈£L\eTT. yÓTTø£ÿ\ eT<Û´ä eT]j·TT es¡d\ü eT<Û´ä 6 MT≥s¡¢ <ä÷s¡eTT ñ+∫
Hê≥Tø√yê*. yÓTTø£ÿ\qT Hê≥T≥≈£î eTT+<äT>± 1I1I1 MT≥s¡T |ü]e÷DeTT >∑\ >∑T+‘·\qT Á‘·$« Äs¡u{… ≤º*. Á|ü‹ >∑T+‘·˝ÀqT ‘·$«q eT{Ï‘º √
bÕ≥T 1`2 >∑+|ü\ |üXó¯ e⁄\ ms¡Te⁄, ˇø£ øÏ˝À dü÷|üsY bòÕùdŒ¤{Ÿ y˚dæ ø£*|æ >∑T+‘·ì ì+bÕ*. Hê≥T≥≈£î eTT+<äTs√E >∑T+‘·\≈£î ˙s¡T ô|{≤º*.
yÓTTø£ÿ\T >±*øÏ e+–b˛≈£î+&Ü Ä<Ûës¡+ ø£*Œ+#ê*. Nì n+≥T¢ HêfÒ≥|ü&ÉT n+≥T ø£{qºÏ Á|ü<X˚ e¯ TT m{Ïº |ü]dæ‘T· \ú ˝ÀqT uÛ÷Ñ $T˝ÀìøÏ
b˛sê<äT.
eT*Ã+>¥ :
y˚d$ü Äs¡+uÛ+Ñ ˝À e] bı≥Tº ˝Ò<ë m+&çq Ä≈£î\qT #Ó≥¢ bÕ<äT˝À¢ 8 ôd+.MT. eT+<ä+‘√ y˚jT· &É+ e\¢ ø£\T|ü⁄qT ìyê]+#·&yÉ T˚ ø±ø£
˙{Ï eè<Ûë ≈£L&Ü n]ø£≥eº #·TÃ. n+‘˚ ø±≈£î+&Ü Ç~ ùd+ÁBj·T ms¡Te⁄>± ≈£L&Ü ñ|üj÷Ó >∑|&ü TÉ ‘·T+~. Ç~ #Ó≥¢ bÕ<äT\ô|’ q\¢ bÕ*B∏Hé w”{Ÿ (
100 yÓTÁÆ ø±qT¢) ‘√ eT*Ã+>¥ #˚ùd≥|ü&ÉT yÓTT<ä\T≈£î Çs¡TyÓ|’ ⁄ü ˝≤ ˇø£ n&ÉT>∑T es¡≈î£ s¡+Á<Û+ä #˚dæ >±*, yÓ\T‘·Ts¡T k˛πø≥≥T¢ #·÷&Ü*.
ø=ã“] &=ø£ÿ\‘√ eT*Ã+>¥ q\¢ bÕ*B∏Hé w”{Ÿ eT*Ã+>¥

n+‘·s¡ |ü+≥\T :
#Ó≥T¢ Hê{Ïq ‘·sê«‘·· 3`4 dü+e‘·‡sê\ ø±\+ yÓTTø£ÿ\ eT<Û´ä U≤∞ uÛ≤>∑eTT˝À n+‘·s¡ |ü+≥\T y˚jT· e#·TÃqT. á U≤∞ H˚\˝À¢ »qTeTT
#·*¢ ˝Ò‘· |üP‘·˝À e⁄qï|ü&ÉT eT{Ï˝º À ø£*dæb˛j˚T≥T¢ <äTìï‘˚ uÛ÷Ñ kÕs¡eTT ô|s¡T>∑T‘·T+~. ˝Ò<ë y˚sT¡ X¯q>∑, ô|düs,¡ $TqTeTT ˝≤+{Ï |ü|ü <ÛëHê´\T,
eT]j·TT ã+‹, ø=‹ÔMTs¡, ñ*¢ e+{Ï |ü+≥\T ˝≤uÛkÑ Õ{Ï>± |ü+&ç+#·Tø√e#·TÃqT. ø±˙ e+>∑, $Ts¡|,ü ≥yÓ÷{≤, bı>±≈£î ô|s’ q¢¡ T n+‘·s¡
|ü+≥\T>± ô|+#·sê<äT. M{Ï y˚sq¢¡ T Ä•+#·T qT* |ü⁄s¡T>∑T\T (HÓeT{À&ÉT‡) Nì,ìeTà #Ó≥≈¢ î£ ≈£L&Ü ÁbÕ≈£î‘êsTT. Á|ü‹,Ô C§qï, ns¡{Ï ˝≤+{Ï
ô|s’ q¢¡ T ô|&ç‘,˚ n$ Nì, ìeTà #Ó≥ø¢ +£ fÒ m‘·T>Ô ± ô|]– ˙&ÉìkÕÔsTT. ø£qTø£ Nì, ìeTà#Ó≥T¢ dü]>±Z ô|s¡>e∑ ⁄. n+‘·s¡ |ü+≥\qT Nì, ìeTà #Ó≥¢
bÕ<äT\≈£î ne‘·\H˚ ô|{≤º*. á ô|s’ ≈¢¡ î£ ô|fÒº ˙s¡T bÕ<äT˝À¢øÏ b˛sTT ì\« e⁄+&É≈î£ +&Ü #·÷&Ü*. á n+‘·s¡ |ü+≥\qT ø√dæ, H˚\qT <äTH˚ï≥|ü&ÉT
Á{≤ø£sº T¡ e\q>±ì, Hê>∑* e\q >±ì y˚sT¡ ≈£î <Óã“\T ‘·>\∑ ≈£î+&Ü #·÷&Ü*.
4
n+‘·s¡ |ü+≥\T
ã‘êÔsTT G ø=‹ÔMTs¡ ã‘êÔsTT G ñ*¢
ã‘êÔsTT G nq|ü ã‘êÔsTT G ∫≈£îÿ&ÉT
ã‘êÔsTT G X¯q>∑ ã‘êÔsTT G ô|düs¡
5
ø£\T|ü⁄ yÓTTø£ÿ\ ìyês¡D :

ø£\T|ü⁄ yÓTTø£ÿ\qT rdæyj
˚ T· T≥≈£î ≈£L©\T <=s¡øì£ |ü]dæ‘ú T· \˝ÀqT, ≈£L© sπ ≥T¢ n~Ûøe£ TT>± ñqï|ü&ÉT, ø£\T|ü⁄ ìyês¡D eT+<äT\T
yê&Ée#·TÃqT. #Ó≥b¢ Õ<äT\˝Àì >∑&q¶ç +‘ê rdæyd˚ ,æ H˚\ô|’ ‘·&ç e⁄qï|ü&ÉT ôV≤ø±ºsT¡ ≈£î 2 øÏ˝À\T &Ój
’ T· TsêHé eT+<äT 500 ©≥s¡¢ ˙{Ï˝À ø£*|æ, #Ó≥¢
yÓTT<ä\≈£î n&ÉT>∑T <ä÷s¡+>±, bÕ~ n+‘ê ‘·&#ç ≥˚ ≥T¢ H˚\ô|’ |æ∫ø±] #˚j÷· *. á eT+<äT ø=+‘· ø±\+ es¡≈L£ ‹]– ø£\T|ü⁄ yÓTT\e≈£î+&Ü
#˚dTü +Ô ~. ô|]–q ø£\T|ü⁄ yÓTTø£ÿ\ ô|’ >¬ b¢ ˛ôd{Ÿ (2 øÏ˝À\T 1 ôV≤ø±ºsT¡ ) yê&Ée#·TÃqT. Ç~ >∑]ø£, ‘·T+>∑ ø£\T|ü⁄ yÓTTø£ÿ\qT düeTs¡∆e+‘·+>±
ìyê]düT+Ô ~. Ç$ ø±ø£ Á>±yÓ÷ø√‡Hé (2.5 ©≥s¡T¢ 1 ôV≤ø±ºsT¡ ) ˝Ò<ë nÁ≥»Hé (2 øÏ˝À\T 1 ôV≤ø±ºsT¡ ) ø£\T|ü⁄ yÓTTø£ÿ\ô|’ |æ∫ø±] #˚d,æ yê{Ïì
ìyê]+#·e#·TÃ.
˝Ò‘· #Ó≥˝¢ À rdüTø√e\dæq C≤Á>‘
∑ \
Ô· T :
˝Ò‘· #Ó≥˝¢ À 4,5 kÕs¡T¢ ∫>∑Ts¡T sêe≥+ »s¡T>∑T‘·T+~. n|ü&˚ Ä≈£î eTT&É‘,· >∑õ® ekÕÔsTT. Ç$ sê≈£î+&Ü dü]jÓTÆ q eT+<äT\T #·*¢
ø±bÕ&ÉTø√yê*. ˝Ò‘· #Ó≥˝¢ À m|üŒ{Ïø|£ ⁄ü Œ&ÉT m+&ÉT|ü⁄\¢qT ø£‹]Ô +#ê*. #Ó≥¢ eT<Û´ä ø=eTà\ qT+&ç e#˚Ã ˙{Ï ø=eTà\qT ≈£L&É rdæyj
˚ ÷· *. H˚\ ô|’
qT+&ç 3 n&ÉT>∑T\ es¡≈î£ yÓTT<ä\Tô|q’ Á|üøÿ£ ø=eTà\qT ˝Ò‘· <äX˝¯ ÀH˚ >∑T]Ô+∫ #Ó≥Tº˝À|ü\ u≤>± >±* yÓ\T‘·Ts¡T k˛πø≥≥T¢>± #˚j÷· *, n+≥T
ø£\sTTø£ uÛ≤>∑+ eT]j·TT y˚sT¡ eT÷\+ (s¡÷{ŸkÕºø)˘ qT+&ç e#˚Ã ø=eTà\qT ø£‹]Ô +∫y˚j÷· *.
ms¡Te⁄\T :
Nì, ìeTà ‘√≥\≈£î b˛wüD #ê˝≤ eTTKýÓTqÆ n+X¯+. b˛wüD dü]>± ˝Òì #Ó≥T¢, ã\V”≤qyÓTÆ m+&ÉT |ü⁄\¢\T |ü&TÉ ‘êsTT. qÁ‘·»ì,
uÛ≤dü«s¡+, bı{≤wt e÷Á‘·yT˚ >±ø£ õ+ø˘, ÇqTeTT, yÓT^ïwæjT· +, e÷+>∑˙düT, uÀsêHé, sê– <Ûë‘·Te⁄\T ≈£L&Ü #ê˝≤ nedüse¡ TT. yÓTTø£ÿ\
ô|s¡T>∑T<ä\≈£î ø±e*‡q nìï b˛wüø±\qT s¡kÕj·Tq ms¡Te⁄\T, ùd+Á~j·T ms¡Te⁄\T eT]j·TT Jeq ms¡Te⁄\ <ë«sê n+~+#˚ |ü<ä∆‹ì ªªdüeTÁ>∑
b˛wüø£ j·÷»e÷q´+μμ n+{≤s¡T. #Ó≥Tº ej·TdüT‡ ã{Ïº ˇø=ÿø£ÿ #Ó≥Tº≈î£ dü+e‘·‡sêìøÏ y˚jT· e\dæq ms¡Te⁄\ yÓ÷‘ê<äT |ü{øºÏ ˝£ À $e]+#·ã&çq~.
ms¡Te⁄\ yÓ÷‘ê<äT |ü{øºÏ £ ( #Ó≥Tº / dü+ˆˆ)

yÓTTø£ÿ\ (qÁ‘·»ì : uÛ≤dü«s¡+ : bı{≤wt) R |üXó¯ e⁄\ ms¡Te⁄Gy˚|ü |æ+&çGj·T÷]j·÷Gdü÷|üsY bòÕùdŒ{ŸGeT÷´πs{Ÿ Ä|òt bı{≤wt
ej·TdüT‡ ( Á>±) ( Á>±) ( Á>±) (øÏ.Á>±) (øÏ.Á>±) (Á>±) ( Á>±) ( Á>±)
(dü+ˆˆ) Nì
1. (300 : 70 : 80 ) R 20 1.5 300 400 150
2. (600 : 140 : 160 ) R 25 3.0 600 800 300
3. (900 : 210 : 240 ) R 30 5.0 1000 1200 450
4. (1200 : 280 : 320 ) R 35 6.5 1200 1600 600
5. (1500 : 350 : 400 ) R 40 8.0 1600 2000 750
eT]j·TT Äô|H’ ˚
ìeTà
1. (375 : 150 : 200 ) R 20 2.0 400 1000 350
2. (750 : 300 : 400 ) R 40 4.0 800 2000 700
3. (1125 : 450 : 600 ) R 60 6.0 1200 3000 1000
4. (1600 : 600 : 800 ) R 80 8.0 1600 4000 1500
eT]j·TT Äô|H’ ˚
6
ô|’ #Ó|Œæ q ms¡Te⁄\qT 2 düeTuÛ≤>∑eTT\T #˚dæ 2 kÕs¡T>¢ ± &çôd+ãs¡T` »qe] HÓ\˝À¢ ˇø£kÕ], pHé`p˝…’ HÓ\˝À¢ s¬ +&Ée kÕ] y˚j÷· *.
|üP‘·≈î£ e~˝Ò eTT+<äT #Ó≥q¢ T yê&Éu{… ºÏ ms¡Te⁄\T y˚dæ |ü⁄wüÿ\+>± ˙s¡T ô|{≤º*. ms¡Te⁄\T y˚ùd≥|ü&ÉT #Ó≥Tº bÕ<äTì yÓTTø£ÿ ô|]π> ø=B› 4`10
n&ÉT>∑T\ yê´dü+˝À ‘·j÷· s¡T #˚j÷· *. ms¡Te⁄\qT ≈£L&Ü yÓTTø£ÿ ej·TdüTqT ã{Ïº yÓTT<ä\T≈£î 2`5 n&ÉT>∑T\ <ä÷s¡+˝À y˚dæ eT{Ï‘º √ ø£bÕŒ*.
ùd+Á~j·T ms¡Te⁄\T :
ùd+Á~j·T ms¡Te⁄˝…’q |üX¯óe⁄\ ms¡Te⁄, y˚|ü |æ+&ç yê&É≥+ e\¢ uÛÑ÷$T˝À ùd+Á~j·T ø£s¡“¤q XÊ‘·+, ‘˚eTqT ì\« ñ+#·T≈£îH˚ kÕeTs¡∆´+
ô|]– #Ó≥T¢ u≤>± ø±|ü⁄ìkÕÔsTT. n+‘˚ø±ø£ á ùd+Á~j·T ms¡Te⁄\T yÓTTø£ÿ\≈£î nedüs¡yÓTÆq b˛wüø±\qT HÓeTà~>± ‘·–q+‘· yÓ÷‘ê<äT˝À¢
n+~+#·&Éy˚T ø±≈£î+&Ü eTq+ y˚dæq s¡kÕj·Tìø£ ms¡Te⁄\qT düeTs¡∆e+‘·+>± $ìjÓ÷–+#·T≈£îH˚˝≤ #˚kÕÔsTT. H˚\˝À ñ|ü, #Í&ÉT ñ<Ûäè‹ì
‘·–Z+∫, H˚\ >∑T\¢ u≤πs˝≤ #˚kÕÔsTT.
|ü∫Ã s=≥º ms¡Te⁄\T :
ã‘êÔsTT ‘√≥\T Hê{Ïq 5 dü+ˆˆ\ ‘·sê«‘· ø±|ü⁄ìkÕÔsTT. yÓTTø£ÿ\
eT<Ûä´ 6MT.\ n+‘·s¡+ bÕ{Ï+#·&É+ e\q ‘√≥\T Hê{Ïq ÁbÕ<∏ä$Tø£ <äX˝¯ À
$~Û>± |ü∫Ãs=≥º |ü+≥˝…’q »qTeTT, |æ*¢ô|düs¡, ñ\e\T ( 6 qT+&ç 7
øÏ˝À\T/mø£sê≈£î) e+{Ï |ü+≥\qT $‘·TÔø√yê*. ‘=\ø£] esê¸\≈£î á
$‘·ÔHêìï $‘·TÔ≈£îì 40 s√E\ eé~Û˝À (50XÊ‘·+ |üP‘·<äX¯˝À) s√fÒy˚≥sY
‘√ u≤>± ø£*j·T<äTHêï*.
Jeq ms¡Te⁄\T :
Á|ü‘˚´ø£yÓTÆq C≤‘·T\≈£î #Ó+~q u≤´ø°º]j·÷, •©+Á<Ûë\T ˝Ò<ë Ä˝ÒZ e+{Ï dü÷ø£åàJe⁄\qT J$+∫ ñqï |ü]dæú‘·T\˝À ø£*–q yê{Ïì Jeq
ms¡Te⁄\T n+{≤s¡T. Jeq ms¡Te⁄˝…’q nCÀôd’Œ]\¢+, n»{Àu≤ø£ºsY yê‘êes¡D+˝Àì qÁ‘·»ìì dæúØø£]+∫ yÓTTø£ÿ≈£î n+~kÕÔsTT.
uÛ≤dü«sêìï ø£]–+#˚ bòÕk˛Œ¤u≤´ø°º]j·÷\T Áf…Æø±*¸j·T+, n\÷´$Tìj·T+, ◊s¡Hé bòÕùdŒ{Ÿ \qT ø£]–+∫ yÓTTø£ÿ≈£î düT\uÛÑ+>± uÛ≤dü«s¡+ n+<˚˝≤
#˚kÕÔsTT. ªÄs¡T“düTÿ\sY yÓTÆø√¬s’C≤μ nH˚~ ˇø£ •©+Á<ä C≤‹ Jeq ms¡Te⁄. Ç~ H˚\˝À yÓTTø£ÿ y˚s¡T‘√ düVü≤Jeq+ #˚dü÷Ô, H˚\˝À ñ+&˚ dæús¡
uÛ≤dü«sêìï, Ç‘·s¡ b˛wüø±\qT ø£]–+∫ yÓTTø£ÿ≈£î n+<äTu≤≥T˝À ñ+#·T‘·T+~.
eTq≈£î #ê˝≤ s¡ø±˝…’q yÓTÆø√¬s’C≤\T \_ÛkÕÔsTT. ø±˙ yê{Ï˝À ª>√¢eTdt yÓTTdæ‡j·÷μ nH˚~ ã‘êÔsTTøÏ nqT≈£L\yÓTÆq~. ªÁf…Æø√&Ósêà Vü≤]®j·÷q+μ nH˚
Je •©+Á<ÛäHê•ì ã‘êÔsTTì Ä•+#˚ y˚s¡T ≈£îfi¯ófl ‘Ó>∑T\TqT düeTs¡∆e+‘·+>± ìyê]düTÔ+~.
N˙ ìeTà |ü]XÀ<Ûäq kÕúq+, ‹s¡T|ü‹ ˝À >∑‘· 10 dü+ˆˆ\T>± ã‘êÔsTT˝À #˚|ü{Ïºq $$<Ûä |ü]XÀ<ÛäHê |òü*‘ê\ Ä<Ûës¡+>± düeTÁ>∑ b˛wüø±\
j·÷»e÷q´+ #˚|ü≥º&ÜìøÏ á |ü+≥≈£î ìπs›•+∫q ms¡Te⁄\ yÓ÷‘ê<äT˝À 75 XÊ‘·+‘√ bÕ≥T, Äs¡T“düTÿ\sY yÓTÆø√¬s’C≤ 500 Á>±ˆˆ\T, bòÕdüŒs¡dt
kÕ\T´ãT˝…’ õ+>¥ u≤´ø°º]j·÷ 100 Á>±ˆˆ\T, nCÀôd’Œ]\¢+ 100 >±ˆˆ\T, Áf…Æø√&Ósêà 100 >±ˆˆ\T Jeq ms¡Te⁄\qTø£*|æ #Ó≥Tº≈£î ˇø£ dü+e‘·‡s¡+
bÕ≥T n+~+∫q|ü&ÉT eT+∫ HêD´‘· ø£*–q n~Ûø£ |ü+&É¢ ~>∑Tã&çì bı+<äe#·TÃ. n+‘˚ø±ø£ y˚s¡T≈£îfi¯ófl ‘Ó>∑T\T ñ<Ûäè‹ ≈£L&Ü u≤>±
‘·>∑TZ‘·T+<äì, H˚\˝À $$<Ûä s¡ø±\ y˚T\T #˚ùd dü÷ø£åàJe⁄\T eè~∆ #Ó+~q≥T¢ |ü]XÀ<Ûäq˝À¢ ‘˚*+~.
dü÷ø£åà b˛wüø±\T : Ä≈£î\T dü÷ø£àå b˛wüø£ ˝ÀbÕ\e\¢, |üdTü |ü⁄ s¡+>T˝ÀìøÏ, ˝Ò<ë ‘Ó\>¢ ±qT, ˝Ò<ë áHÓ\T e÷Á‘·+ Ä≈£î|ü#Ã· s¡+>∑T e⁄+&ç
$T>∑‘ê Ä≈£î uÛ≤>∑+ |üdTü |ü⁄ s¡+>∑T ˝ÀìøÏ e÷s¡&+É »s¡T>T‘·T+~. BìH˚ |ü˝≤¢≈î£ |ü&≥É + nì n+{≤s¡T. Bì ìyês¡D≈£î á ÁøÏ+~ dü÷ø£àå b˛wüø£
|ü<ës¡eú TT\T ø£*|æ |æ∫ø±] #˚j÷· *.
õ+ø˘ dü˝ŒÒ {¤ Ÿ ` 5 Á>±. yÓ÷^ïwæjT· + dü˝ŒÒ {¤ Ÿ ` 2 Á>±
ô|Áò s¡dt dü˝ŒÒ {¤ Ÿ (nqïuÛ~Ò ) ` 2.5 Á>± e÷+>∑˙dt dü˝ŒÒ {¤ Ÿ ` 2 Á>±.
ø±|üsY dü˝ŒÒ {¤ Ÿ (yÓT\Æ T‘·T‘·eÔ TT ) ` 3 Á>± uÀsêø˘‡ ` 2 Á>±
düTqïeTT ` 4 Á>± j·T÷]j·÷ ` 10 Á>±
˙s¡T ` 10 ©≥s¡T¢ õ>∑Ts¡T eT+<äT (<∏Hä √${Ÿ ˝Ò<ë XÊ+&√${Ÿ) ` 0.5 $T.©.
M{Ï $TÁX¯e÷ìï ˝Ò‘· Ä≈£î\T |üP]Ô>± $#·TÃø=qï ‘·sê«‘· |æ∫ø±] #˚jT· *. dü+e‘·‡s¡ ø±\eTT˝À 4 kÕs¡T¢ |æ∫ø±] #˚dqæ |ü˝≤¢≈î£ ‘Ó>T∑ \TqT
n]ø£≥eº #·TÃqT. ô|’ $TÁX¯eT+ ‘·j÷· s¡T #˚dTü ø√ ˝Òq|ü&ÉT e÷¬sÿ{Ÿ ˝À \uÛ´Ñ eTj˚T´ bòÕs¡Tà˝≤`4 nH˚ $TÁX¯e÷ìï ©≥s¡T ˙{ÏøÏ 5 Á>±ˆˆ #=|üq
|æ∫ø±] #˚dTü ø√e#·TÃ. dü÷ø£àå b˛wüø£ ˝ÀbÕ\T n~Ûøy£ TÓ qÆ |ü&ÉT, H˚\ <ë«sê ≈£L&Ü n+~+#·e#·TÃ. ÇqTeTT <Ûë‘·Te⁄ ˝À|æ+∫q|ü⁄&ÉT u≤>± ø±|ü⁄ ø±ùd
#Ó≥≈¢ î£ (5 dü+ˆˆ\T ô|’ ã&çq) #Ó≥Tº ˇø£{øÏ Ï 250 Á>±. ô|Áò s¡dt dü˝ŒÒ ≥¤ T, õ+≈£î ˝À|æ+∫q|ü⁄&ÉT 500 Á>±. õ+≈£î dü˝ŒÒ ≥¤ TqT |üXó¯ e⁄\ ms¡Te⁄‘√ ø£*|æ
y˚dTü ø√yê*.
7
N˙˝À dü÷ø£àå b˛wüø±\ ˝À|ü \ø£D

å ≤\T
8
ìeTà˝À dü÷ø£àå b˛wüø±\ ˝À|ü \ø£D

å ≤\T
9
$$<Ûä <äX˝¯ À¢ ô|]ò >πº wüHé $<Ûëq+ :

ñ<ë´q $X¯«$<ë´\j·T |ü]~Û˝Àì Nì, ìeTà |ü]XÀ<ÛHä ê kÕúq+, ‹s¡T|ü‹˝À >∑‘· 10 dü+e‘·‡sê\T>± kÕ‘Y>T∑ &ç ã‘êÔsTT s¡ø+£ ô|’ »]|æq
|ü]XÀ<Ûqä |ò*ü ‘ê\ <ë«sê qÁ‘·»ì, bı{≤wt ms¡Te⁄\qT ô|]ò >πº wüHé $<Ûëq+˝À j·T÷]j·÷, eT÷´πs{Ÿ Ä|òt bı{≤wt s¡÷|ü+˝À n+~+∫q|ü&ÉT
dæbÕò s¡T‡ #˚dqæ ms¡Te⁄\ yÓ÷‘ê<äT˝À 25 XÊ‘·+ Ä<ë #˚jT· &ÉyT˚ ø±ø£ 10 XÊ‘·+ n~Ûø£ |ü+&É¢ ~>∑Tã&ç bı+~q≥T¢ ìsê∆]+#·ã&çq~.
ô|]ò >πº wüHé $<Ûëq+˝À ˙{Ï˝À ø£]>π ms¡Te⁄˝…q’ bı{≤wæjT· + HÓÁ’ fÒ{Ÿ, bÕkÕŒ¤]¤ ø˘ ÄeT¢+, ø±*¸jT· + HÓÁ’ fÒ{Ÿ, nyÓ÷àìj·T+ dü˝ŒÒ {¤ Ÿ, yÓ÷H√ nyÓ÷àìj·T+
bòÕùdŒ¤{Ÿ, eT÷´πs{Ÿ Ä|òt bı{≤wt, dü˝ŒÒ {¤ Ÿ Ä|òt bı{≤wt e+{Ï qÁ‘·»ì, uÛ≤dü«s¡+, bı{≤wt $TÁX¯eT+‘√ ≈£L&çq ms¡Te⁄\qT düeTs¡e∆ +‘·+>±
$ìjÓ÷–+#·e#·TÃ. á |ü<‹∆ä ˝À ms¡Te⁄\T n+~+#·&ÜìøÏ ms¡Te⁄\T y˚ùd {≤´+≈£î ˝Ò<ë yÓ+#·Ø |ü]ø£sê\qT neTs¡TÃø√yê*.
ã‘êÔsTT˝À ô|]ò >πº wüHé $<Ûëq+˝À mø£sê≈£î Çe«e\dæq ms¡Te⁄\ yÓ÷‘ê<äTqT mÁs¡ H˚\\≈£î nqT>∑TD+>± Çe«ã&ç+~. uÛ÷Ñ kÕs¡+, #Ó≥Tº ej·TdüT‡qT
ã{Ïº ms¡Te⁄\ yÓ÷‘ê<äT\T e÷s¡T‘·÷ ñ+{≤sTT. s¬ ‘’ T· \T ô|]ò >πº wüHé ô|’ ne>±Vü≤q ø√dü+ @j˚T <äX˝¯ À¢ m+‘· ms¡Te⁄\T nedüse¡ TÚ‘êjÓ÷ á ÁøÏ+~
|ü{øºÏ £ <ë«sê ‘Ó\TdüTø√e#·TÃ. ñ<ëVü≤s¡D≈£î 5 dü+ˆˆ ej·TdüT‡ô|’ ã&çq ã‘êÔsTT ‘√≥\≈£î ì]∆wyºü TÓ qÆ ms¡Te⁄\ yÓ÷‘ê<äT˝À ms¡Te⁄\T n+~+#ê*‡
ñ+≥T+~. ø±|ü⁄≈£î e~˝Ò eTT+<äT $~Û>± #Ó≥Tº≈î£ 800 Á>±.ˆˆ dæ+–˝Ÿ dü÷|üsY bòÕùdŒ{Ÿ, 2 øÏ˝À\ y˚|ü |æ+&ç, 20 øÏ˝À\ |üXó¯ e⁄\ ms¡Te⁄ H˚\ <ë«sê
n+~+#ê*.
Áø£eT yê&Ée\dæq #Ó≥Tº≈î£ mø£sê≈£î ô|]ò >πº wüHé

|ü+≥<äX¯ yÓ÷‘ê<äT
dü+K´ s¡kÕj·Tìø£ yÓ÷‘ê<äT yÓ÷‘ê<äT / mø£sê≈£î
ms¡Te⁄\T (Á>±.) (110 #Ó≥T¢)
1 2 3 4 5 6
yê&ÉTô|fÒº <äX¯ j·T÷]j·÷ 40 øÏ˝À\T ` 2 kÕs¡T¢
1. 734 Á>±. 81 øÏ˝À\T
(30 s√E\T) 15 s√E\ eé~Û˝À
|üP‘· eT]j·TT ø±j·T j·T÷]j·÷ 390 Á>±. 43 øÏ˝À\T 14 øÏ˝À\T ` 3 kÕs¡T¢
2. @s¡Œ&˚ <äX¯ (31`80 s√E\T) 240 Á>±. 9 øÏ˝À\T ` 3 kÕs¡T¢
19`19`19 27 øÏ˝À\T
15 s√E\ eé~Û˝À
3. ø±j·T ô|]π> <äX¯ yÓ{’ Ÿ bı{≤wt 88 Á>±. 10 øÏ˝À\T 2.5 øÏ˝À\T ` 4 kÕs¡T¢
(81`150 s√E\T) (0`0`60) 15 s√E\ eé~Û˝À
4. ø±j·T |üø«£ <äX¯ yÓ{’ Ÿ bı{≤wt 88 Á>±. 10 øÏ˝À\T 2.5 øÏ˝À\T ` 4 kÕs¡T¢
(151`210 s√E\T) (0`0`60) 15 s√E\ eé~Û˝À
10
˙{Ï j·÷»e÷q´+ :
#Ó≥Tº≈î£ ˙s¡T m+‘· ø£{≤º* nqï~ H˚\, yê‘êes¡D+, #Ó≥¢ ej·TdüT‡,
~>∑Tã&çô|q’ Ä<Ûës¡|&ü ç ñ+≥T+~. Á|üdTü ‘Ô · ø±\+˝À _+<äT ùd<ä´ |ü<‘∆ä T· \T <ë«sê
˙{Ï kÕ>∑T #ê˝≤ ñ‘·eÔ T+. Bì e\¢ ˙s¡T Ä<ë ne&ÉyT˚ ø±≈£î+&Ü ø£\T|ü⁄ yÓTTø£ÿ\
ô|s¡T>∑T<ä\ ‘·≈î£ ÿe>± ñ+≥T+~. #Ó≥Tº yÓTT<ä\T #·T≥÷º |æ\b¢ Õ~ì y˚dæ ˙{Ïì |æ\b¢ Õ~
yÓ\T|ü\ ø£{ºÏ ˙s¡T yÓTT<ä\TqT ‘êø£≈î£ +&Ü #˚dqæ , y˚sT¡ ≈£îfi¯ófl eT]j·TT ã+ø£ ‘Ó>T∑ \T
yê´|æÔ ‘·>T∑ ‘Z T· +~. e÷eT÷\T |ü<‹∆ä ˝À ˇø£ dü+e‘·‡s¡ ø±\+˝À 18`25 ‘·&TÉ \T
ø±e\dæ ñ+{≤sTT. H˚\ yê‘êes¡D |ü]dæ‘ú T· \qT ã{Ïº 7 qT+&ç 15 s√E\ ø=ø£kÕ]
˙s¡T ô|&ÉT‘·÷ ñ+&Ü*. |üP‘· düeTj·T+, ø±j·T\T m~π>≥|ü&ÉT, ˙s¡T ‘·|Œü ≈£î+&Ü
ø£{≤º*. ˝Òq≥¢sTT‘˚ |üP‘·, |æ+<Ó sê*b˛j˚T Á|üe÷<ä+ ñ+~. ô|’ s¬ +&ÉT düTìï‘·
<äX˝¯ À¢ ˙{Ïì n+~+#·&+É e\¢ ôV≤ø±ºsT¡ ≈£î 15 ≥qTï\ ~>∑Tã&ç bı+<äe#·TÃ.
N˙, ìeTà ‘√≥\≈£î düTe÷s¡T 0.75 &Ódô” de’ THé/MT. ø£Hêï ‘·≈î£ ÿe $<äT´‘Y
Á|üyêVü≤+ ø£*–q ˙s¡T eT+∫~. Á&ç|t |ü<‹∆ä ˝À ˙{Ïì n+~+#·&+É e\¢ ˙s¡T Ä<ë
#˚jT· &ÉyT˚ ø±ø£ yÓTTø£ÿ ô|s¡T>∑T<ä\, ø±j·T HêD´‘· ≈£L&Ü ô|s¡T>∑T‘êsTT.
Á&ç|t <ë«sê ˙{Ïì n+~+#˚≥|ü⁄&ÉT, ˙{Ï jÓTTø£ÿ yÓTT‘ê<äT #Ó≥Tº
ej·TdüT‡, $dü]Ô +∫q |ü]e÷D+, Äj·÷ ÁbÕ+‘ê˝À¢ ˙s¡T Ä$] nj˚T´ sπ ≥T yÓTT<ä˝q’…
n+XÊ\ô|’ Ä<Ûës¡|&ü ç ñ+≥T+~. á |ü<‹∆ä ˝À ˙{Ïì n+~+#˚≥|ü⁄&ÉT #Ó≥¢ bÕ<äT˝À¢
eè‘êÔø±s¡+˝À ‘·&#ç ≥˚ ≥T¢ ˝Ò≥s¡˝Ÿ ô||’ ⁄ü \qT, Á&ç|Œü s¡q¢ T neTs¡TÃø√yê*.
ã‘êÔsTT˝À $$<Ûä <äX¯˝À¢ nedüs¡eTj˚T´ ˙{Ïô|’ »]|æq |ü]XÀ<Ûäq˝À¢
|üP‘·<Xä ˝¯ À #Ó≥Tº≈î£ (»qe]`|òÁæ ãe]) s√E≈£î 13©., |æ+<Ó ø£fºÒ <äX˝¯ À eT]j·TT
>√∞ø±j·T ôdE ’ |æ+<Ó <äX˝¯ À (e÷]Ã`@Á|æ˝Ÿ) 28©., ìeTàø±j·T ôdE ’ |æ+<Ó <äX˝¯ À
(y˚T`pHé) s√E≈£î 22©., ø±j·T ô|]π><äX˝¯ À (p˝…`’ Ä>∑wßü )º s√E≈£î 13©., ø±j·T
ø√‘·<Xä ˝¯ À (ôdô|+º ãsY`nø√ºãsY) s√E≈£î 4 ©., ø±j·T ø√dæq ‘·sê«‘· (qe+ãsY)
s√E≈£î 10©., n+~+∫, &çX+Ë ãsY HÓ\˝À |üP]Ô>± ˙{Ïì Çe«&É+ Ä|æyj ˚ ÷· *
(yê&ÉTu…≥&º +É /ãVü‰sY |ü<‹∆ä ).
ìeTà˝À |üP‘· ìj·T+Á‘D
· :
Á|üdTü ‘Ô · yê‘êes¡D |ü]dæ‘ú T· ˝À¢ e÷s¡TŒ\T #√≥T#˚dTü ø=ì dü+e‘·‡s¡+ bı&Ée⁄Hê #Ó≥ô¢ |’ |üP‘·, |æ+<Ó, ø±j·T\qT $$<Ûä <äX˝¯ À¢ >∑eTìdüTHÔ êïeTT.
n+‘˚ø±ø£ s¬ ‘’ T· \+<äs÷¡ Á&ç|t |ü<‹∆ä bÕ{Ï+#·&+É e\¢ ø£s¬ +≥T m|ü&ÉT eùdÔ n|ü&ÉT ‘√≥\≈£î ˙{Ïì n+~+∫ ˇø£ Áø£eT |ü<‹∆ä ˝À ì]∆wyºü TÓ qÆ
düeTj·÷˝À¢ |üP‘· sêe&É+ ˝Ò<Tä .
nsTT‘˚ y˚d$ü ˝À e#˚Ã ø±j·T ~>∑Tã&çøÏ eT+∫ sπ ≥T¢ ñ+&É&+É e\¢ s¬ ‘’ T· \T y˚d$ü ˝À n~Ûø£ ~>∑Tã&ç rdüT≈£îsêe&ÜìøÏ ø=~›bÕ{Ï j·÷»e÷q´
#·s´¡ \T #˚|{ü ≤º*.
y˚d$ü ˝À ø±j·T ~>∑Tã&ÉT\T ô|+#·&ÜìøÏ nø√ºãs¡T`qe+ãs¡T e÷kÕ˝À¢H˚ #Ó≥q¢ T yê&ÉT≈£î rdüT≈£î sêyê*. ìeTà C≤‹ #Ó≥˝¢ À |üP‘· <äX≈¯ î£
sêe&ÜìøÏ ø=eTà˝À¢ |æ+&ç |ü<ësê∆\T n~Ûø+£ >±q÷, qÁ‘·»ì yÓ÷‘ê<äT ‘·≈î£ ÿe>±q÷ ñ+&Ü*. #Ó≥q¢ T yê&ÉT≈£î >∑T] #˚jT· &É+ e\¢ ø=eTà˝À¢ |æ+&ç
|ü<ësê∆\ ì\«XÊ‘·+ ô|s¡T>∑T‘·T+~. Ä ‘·sê«‘· 10`15 s√E\≈£î ˇπøkÕ] ˙{Ïì, b˛wüø±\qT n+~+∫ ø=eTà\qT ∫>∑T]+|ü #˚jT· e#·TÃ.
∫>∑T]+∫q ø=eTà\ n&ÉT>∑T uÛ≤>±\ô|’ |üP‘· ≈£L&Ü @s¡Œ&ÉT‘·T+~. á $<Û+ä >± #Ó≥q¢ T yê&ÉT≈£î rdüTø=ì e#˚Ã $<ÛëHêìï ªãVü‰sY |ü<‹∆ä μ
n+{≤s¡T. ø±˙ <äøDåÏ uÛ≤s¡‘<· X˚ +¯ ˝Àì ìeTà kÕ>∑jT˚ Ã ÁbÕ+‘ê˝À¢ áXÊq´ ãTT‘·T|üeHê\ ‘êøÏ&øç Ï nø√ºãs¡T`qe+ãs¡T e÷kÕ˝À¢ esê¸\T
m≈£îÿe>± ekÕÔsTT. Ç˝≤+{Ï düeTj·÷˝À¢ #Ó≥q¢ T düV≤ü »+>± yê&ÉT≈£î rdüT≈£îsêe&É+ ø£w+ºü >± e⁄+≥T+~. ø±ã{Ïº s¬ ‘’ T· \T á ÁøÏ+<ä dü÷∫+∫q
j·÷»e÷q´ yÓTfi¯≈î£ e\T bÕ{Ï+∫ y˚d$ü ˝À n~Ûø£ ~>∑Tã&ÉT\‘√ ˝≤uÛ≤\T bı+<äe#·TÃ.
11
j·÷»e÷q´ |ü<‘
∆ä T· \T :
pHé e÷dü+˝À 50 |æ.|æ.j·T+. õã“]*¢ø˘ Äe÷¢ìï, ôdô|+º ãs¡T e÷dü+˝À 1000 |æ|j æ T· + ôdø’ √ôd˝Ÿ Á<ëeD≤ìï, Ä ‘·sê«‘· nø√ºãs¡T
e÷dü+˝À ∫e]>± 1 XÊ‘·+ bı{≤wæjT· + HÓÁ’ fÒ≥T Á<ëeD≤ìï |æ∫ø±] ( 10 Á>±. 1 ©≥s¡T ˙{Ïø)Ï #˚j÷· *.
qe+ãs¡T e÷dü+ yÓTT<ä{Ï |üø+å£ ˝À #Ó≥Tº≈î£ 20 øÏ˝À\ |üXó¯ e⁄\ ms¡Te⁄, 2 øÏ˝À\ y˚|ü |æ+&ç, 500 Á>±ˆˆ j·T÷]j·÷, 1 øÏ˝À dü÷|üsY
bÕùdŒ¤{Ÿ, 400 Á>±ˆˆ eT÷´πs{Ÿ Ä|òt bı{≤wt ms¡Te⁄\qT #Ó≥¢ bÕ<äT˝À¢ y˚dTü ≈£îì ˙{Ïì n+~+#ê*.
ms¡Te⁄\T y˚dqæ 10`15 s√E\≈£î #Ó≥T¢ ∫>∑T]+∫ |üP‘· sêe&É+ yÓTT<ä\e⁄‘·T+~.
Ç>∑Ts¡T¢ e∫Ãq 10`15 s√E\≈£î dü÷ø£àå b˛wüø±\ $TÁX¯e÷ìï (õ+≈£î dü˝ŒÒ {¤ Ÿ 5 Á>±ˆˆ, e÷+>∑˙dt dü˝ŒÒ {¤ Ÿ 2 Á>±ˆˆ, yÓT^ïwæjT· + dü˝ŒÒ {¤ Ÿ 2
Á>±ˆˆ, ô|Áò s¡dt dü˝ŒÒ {¤ Ÿ 2 Á>±ˆˆ, ø±|üsY dü˝ŒÒ {¤ Ÿ 3 Á>±ˆˆ, u§sê≈£î‡ 1 Á>±ˆˆ, düTqï+ 6 Á>±ˆˆ, j·T÷]j·÷ 10 Á>±ˆˆ #=|üq ©≥s¡T ˙{Ïø)Ï 15
s√E\ eé~Û˝À s¬ +&ÉT kÕs¡T¢ @<ÓH’ ê |ü⁄s¡T>∑T eT+<äT‘√ (Ábı|òHæ √bòÕdt 2 $T.©. ˝Ò<ë Ç$T&Üø√¢Á|æ&é 0.5 $T.©./©.) ø£*|æ |æ∫ø±]
#˚j÷· *.
|æ+<Ó ãsƒêDÏ ôdE ’ ˝À ñqï|ü&ÉT Vü‰s√àq¢ ˝À|ü+ e\¢ |æ+<Ósê\T&ÉTqT >∑eTì+∫q≥¢sTT‘˚ 2.4`&ç (1 Á>±/100 ©. ˙{Ïø)Ï ˝Ò<ë bÕ¢H√|òøæ ‡˘
(2.5 $T.©. 10 ©. ˙{ÏøÏ #=|üq) Á<ëeD≤ìï |æ∫ø±] #˚j÷· *.
ø±j·T ô|]π> <äX˝¯ À ˙{Ï m<ä&› ç ˝Ò≈î£ +&Ü #·÷&Ü*.
»qe] e÷dü+˝À (ø±j·T ô|]π> <äX˝¯ À) 20 øÏ˝À\ |üXó¯ e⁄\ ms¡Te⁄, 2 øÏ˝À\ y˚|ü |æ+&ç, 300 Á>±ˆˆ j·T÷]j·÷, 350 Á>±ˆˆ eT÷´πs{Ÿ Ä|òt
bı{≤wt ms¡Te⁄\qT #Ó≥Tº ˇøÏÿ+{ÏøÏ y˚dTü ø=ì ˙{Ïì n+~+#ê*.
|òÁæ ãe] e÷dü+˝À 2.5 ôd+.MT. eT+<ä+‘√ y˚sT¡ X¯q>∑ bı≥Tº, e] }ø£, e] >∑&¶ç ˝≤+{Ï eékÕj·T e´sê∆\‘√ bÕ<äT\qT ø£bÕŒ*. Bì e\¢
y˚d$ü ˝À ˙{Ï ì\« kÕeTs¡´∆ eTT ô|]– ùd+ÁBj·T |ü<ës¡+∆ n+<äTu≤≥T˝À ñ+≥T+~.
ø±j·T >√∞ø±j·T ôdE ’ ˝À ñqï|ü&ÉT eT+>∑T Ä•+#·≈î£ +&Ü ˙{Ï˝À ø£]>π >∑+<Ûøä +£ ( 3Á>±/©) ˝Ò<ë &Óø’ √bòÕ˝Ÿ (5 $T.©./©.) ˝Ò<ë
ÁbıbÕsY>¬ {’ Ÿ (2 $T.©./©) Á<ëeD≤ìï |æ∫ø±] #˚j÷· *.
ø±j·T ôdE ’ eT]j·TT s¡d+ü XÊ‘·+ y˚d$ü ˝À ‘·≈î£ ÿe>± ñ+≥T+~. Bìì n~Û>$∑ T+#·&ÜìøÏ ˇø£ XÊ‘·+ bı{≤wæjT· + HÓÁ’ fÒ{Ÿ (10 Á>±/©)
Á<ëeD≤ìï |æ∫ø±] #˚dTü ø√yê*. (>√∞ø±j·T ôdE ’ ‘·sê«‘·)
ø=eTà\ ø£‹]Ô +|ü⁄\T :
Nì˝À y˚sT¡ eT÷\eTT nq>± n+≥T ø£{qºÏ Á|ü<X˚ e¯ TT ÁøÏ+~ uÛ≤>∑eTT qT+&ç
ô|]π> ø=eTà\qT m|üŒ{Ïø|£ ü &ÉT ø£‹]Ô +∫ rdæyj ˚ ÷· *. m+&ÉT ø=eTà\qT ø£‹]Ô +∫, uÀs√¶
ù|düTqº T |üPj·÷*. yÓs’ d¡ Tü ˝Ò<ë Ç‘·s¡ ‘Ó>T∑ fi¯ófl k˛øÏq yÓTTø£ÿ\qT ø£‹]Ô +#·sê<äT. ø£‘sÔÓ q¡ T
u≤>± X¯óÁuÛ|Ñ sü ∫¡ q ‘·sê«‘·H˚ eTs=ø£ #Ó≥Tº˝À ø£‹]Ô +|ü⁄\T #˚j÷· *.
|üsêqïJe⁄\T:
ã+>±s¡Trr>∑>∑ (ø£düTÿ≥) : á r>∑C≤‹ yÓTTø£ÿ ìeTà, N˙ ‘√≥˝À¢ Á{Ïdæº» eT]j·TT
k˛s√dædt nH˚ yÓs’ d¡ t ‘Ó>T∑ fi¯óflqT yê´|æÔ #˚dTü +Ô ~. Ç~ Ä≈£î\T ˝Òq≥Te+{Ï ã+>±s¡T s¡+>∑T˝À
ñ+&˚ r>∑C≤‹ |üsêqï J$. á ã+>±s¡T r>∑ ìeTà, N˙ #Ó≥¢ ø=eTà\qT #·T≥Tº≈î£ ì
Vü≤k˛º]j·÷ nH˚ Á|ü‘´˚ ø£yTÓ qÆ y˚s¢¡ ˝≤+{Ï uÛ≤>±\qT ø=eTà˝À¢øÏ #=|æŒ+∫ ˙s¡T eT]j·TT
b˛wüø±\qT Á>∑V≤æ dü÷Ô ô|s¡T>∑T‘·T+~. Ç~ ìeTà, N˙ #Ó≥q¢ T ø£|Œæ y˚jT· &É+ e\¢ #Ó≥T¢
ø°Då +Ï ∫, m≥Te+{Ï |üP‘·, ø±j·T ˝Ò≈î£ +&Ü #·ìb˛e&É+ »s¡T>∑T‘·T+~.
12
ìyês¡D : ˇø£kÕ] á r>∑ ìeTà, N˙ ‘√≥˝À¢ Á|üy•˚ ùdÔ ‘=\–+#·&+É #ê˝≤ ø£w+ºü . ø±ã{Ïº á ã+>±s¡T r>∑qT >∑eTì+∫q yÓ+≥H˚ s¬ ‘’ T· \T
ø=eTàqT #·T{Ïº ñqï r>∑qT Vü≤k˛º]j·÷ nH˚ y˚s¢¡ ˝≤+{Ï uÛ≤>±\˝À düV‰ü |üP]Ô>± ‘=\–+∫ HêX¯q+ #˚j÷· *.
˝§sê+<∏dä t (ã<äìø£) :
yÓ&˝É ≤Œ{Ï Ä≈£î\T ø£*–q N˙, ìeTà #Ó≥¢ ø±+&Ü\ô|’ Áã‹πø |üsêqï J$. N˙, ìeTà #Ó≥¢ ø=eTà\ô|’ >∑T+Á&Éì ô|<ä› ôdE
’ Vü‰k˛º]j·÷ e+{Ï
Á|ü‘´˚ ø£ uÛ≤>±\qT @s¡Œs¡#T· ø=ì yê{Ï <ë«sê ˙{Ïì, b˛wüø±\qT Á>∑V≤æ +∫ J$düT+Ô ~. Ç~ Ä•+#·&+É e\¢ ø=eTà\T m+&çb˛sTT yÓTTø£ÿ\T
ø°Då kÏ ÕÔsTT.
ìyês¡D : á ã<äìø£ Ä•+∫q ø=eTà\qT >∑T+Á&Éì Vü‰k˛º]j·÷ ‘√ düV‰ü 1 ôd+.MT. ÁøÏ+~ es¡≈î£ ø=eTà\qT ø£‹]Ô +∫ ‘=\–+#ê*.
|üP‘·, |æ+<Ó sê\T≥qT n]ø£≥Tº≥ :

Nì, ìeTà ‘√≥˝À¢ |æ+<Ó sê\T&ÉT düeTdü´ ñ+≥T+~. á
sê\T&ÉT s¬ +&ÉT <äX˝¯ À¢ ñ+≥T+~. |æ+<Ó ãsƒêDÏ –+» |ü]e÷DeTT˝À
ñqï|ü&ÉT eT]j·TT ø±j·T\T u≤>± m~– ø√‘·≈î£ e#˚Ã düeTj·T+˝ÀqT
»s¡T>∑T‘·T+~. #Ó≥¢ bÕ<äT\˝Àì ‘˚eT˝À m≈£îÿe ‘·≈î£ ÿe\T, Vü≤sƒê‘·T>Ô ±
yê‘êes¡D+˝À e#˚Ã e÷s¡TŒ\T, Vü‰s√àqT\ ˝ÀbÕ\ e\¢ á $<Û+ä >±
sê\&É+ »s¡T>∑T‘·T+~. #Ó≥¢ |üP‘·, |æ+<Ó\‘√ ñqï|ü&ÉT bÕ<äT\qT
Á‘·e«sê<äT, eT{Ïìº ø£*j·Tu…≥sº ê<äT. yÓTTø£ÿ\≈£î Áø£eTeTT ‘·|Œü ≈£î+&Ü ˙s¡T
ø£{≤º*. |üP‘·, |æ+<Ó sê\T&ÉT n]ø£≥&º ÜìøÏ 2,4`&ç nH˚ eT+<äTqT 10
|æ.|æ.j·T+ n+fÒ 1 Á>±eTT eT+<äTqT 100 ©≥s¡¢ ˙{Ï˝À ˝Ò<ë 1 $T.©.
bÕ¢H√|òøæ ‡˘ nH˚ eT+<äTqT 4.5 ©≥s¡¢ ˙{Ï˝À ø£*|æ, |üP‘· düeTj·T+˝À
ˇø£kÕ], |æ+<Ó >√[ |ü]e÷DeTT˝À ñqï|ü&ÉT eTs=ø£ kÕ] yÓTTø£ÿ\ô|’
|æ∫ø±] #˚j÷· *. ø±j·T sê\T≥
13
y˚sT¡ eT÷\eTT düj÷· Hé yÓTTø£ÿ ndüe÷q‘· :

y˚sT¡ eT÷\eTT düj÷· Hé yÓTTø£ÿ jÓTTø£ÿ ndü+ã<ä∆ ø£\sTTø£ e\¢ n+≥T
ø£{qºÏ ÁbÕ+‘·eTT ~>∑Teq ø±+&ÉeTT ˝≤e⁄>± ‘·j÷· s¡sTT, b˛wüø£ |ü<ësêú\T
y˚s¡T eT÷\eTTq≈£î n+<äø£ yÓTTø£ÿ\T ‘·≈£îÿe ej·TdüT˝À ø°åDÏ+∫
>∑D˙j·T+>± ~>∑Tã&ÉT\T ‘·>T∑ ‘Z êsTT.
ìyês¡D :
n+≥T ø£≥Tº düeTj·T+˝À zπø ôdE ’ ˝À ñ+&˚ y˚sT¡ eT÷\eTT düj÷· Hé
yÓTTø£ÿ\qT m+|æø£ #˚d,æ ì<ëq+>± düj÷· Hé yÓTT>∑qZ T neTsêÃ*.
e&É<ã
Ó “:
e÷]Ã, @Á|æ˝Ÿ e÷kÕ˝À¢ m+&É rÁe‘· m≈£îÿe>± ñqï ÁbÕ+‘ê˝À¢ ø±j·T |üdTü |ü⁄ s¡+>∑T ˝Ò<ë >√<ÛTä eT s¡+>∑T≈£î e÷s¡T‘·T+~. #·≥Ó Tº˝À |ü&eÉ T{Ï
~≈£îÿô|’ ø±dæq ø±j·T\ô|’ m+&É rÁe‘· e\¢ e&É*b˛e⁄qT. eT]j·TT ø±j·T >∑{>ºÏ ± @s¡Œ&ç s¡d+ü XÊ‘·+ ‘·–bZ ˛e⁄qT.
ìyês¡D :
1. ˇø£ XÊ‘·+ j·T÷]j·÷ (10 Á>±/©) Á<ëeD≤ìï |æ∫ø±] #˚j÷· *.
2. ‘·sê«‘· 15 s√E\≈£î, 2 XÊ‘·+ ã{°º düTqï+ Á<ëeD≤ìï (20 Á>±/©) |æ∫ø±]
#˚j÷· *.
3. #Ó≥Tº≈î£ ø±|ü⁄ <äX˝¯ À ˙{Ï m<ä&› ç ø£\T>∑sê<äT.
ø±j·T |ü>T∑ \T≥ : ø±j·T\ô|’ |ü>T∑ fi¯ó¢ @s¡Œ&ç N*b˛‘·T+~. Bì ìyês¡D≈£î
˙s¡T Áø£eT|ü<‹›ä ˝À, Áø£eTyÓTqÆ eé~Ûì bÕ{Ï+∫ Çyê«* eT]j·TT uÀsêHé
2Á>±. ˇø£ ©≥s¡T ˙{ÏøÏ ø£*|æ |æ∫ø±] #˚j÷· *.
14
ø±j·T\T ø√j·T&É+ :
ø±j·T\T |üP]Ô>± eTT~]q ‘·sT¡ yê‘·H˚ ø=j·÷´*. |üø±«ìøÏ e∫Ãq ø±j·T˝À s¡+>∑T e÷s¡T‘·÷ e∫Ã ‹j·T´<äq+ ô|s¡T>T‘·T+~. |üP‘·
ø±\+ qT+N ø±j·T\T eTT<äs&¡ ÜìøÏ ‹j·T´ Hê]+»ø£sTT‘˚ 8`9 HÓ\\÷, ìeTàø±j·T\sTT‘˚ 4 1/2 HÓ\\÷ |ü&TÉ ‘·T+~. N˙ |ü+≥ Ä≈£î|ü#Ã· s¡+>∑T
qT+∫ ˝Ò‘· |üdTü |ü⁄ s¡+>∑T≈£î e÷s¡>±H˚ ø√kÕÔsT¡ . ìeTàø±j·T\T |üP]Ô |ü]e÷D≤ìøÏ ô|]>±ø£ Ç+ø± Ä≈£î|ü#Ã· s¡+>∑T˝À ñqï|ü&˚ ø√kÕÔsT¡ . M{Ïì
|üdTü |ü⁄ s¡+>∑T e#˚Ã es¡≈î£ ì\e#˚dæ e÷¬sÿ≥Tº≈î£ |ü+|ækÕÔsT¡ . ø±j·T≈£î <Óã“ ‘·>\∑ ≈£î+&Ü C≤Á>∑‘>Ô· ± Á|ü‘´˚ ø£yTÓ qÆ #ê≈£î\‘√ >±ì, ø£‹]Ô +|ü⁄
kÕ<Ûqä +‘√ >±ì, dæøπ #·s‘Y √ >±ì ø=j·÷´*. ø√ùd≥|ü&ÉT ø±j·T #·sêàìøÏ <Óã“ ‘·>\∑ ≈£î+&Ü C≤Á>∑‘|Ô· &ü Ü*. ø±ì s¬ ‘’ T· \T ˇø£ yÓ<Tä s¡T ø£Ás¡≈î£ ∫es¡
ø=¬øÿ+ ø£{,ºÏ <ëì‘√ ø=eTà\qT }|æ ø±j·T\qT <äT\T|ü⁄‘·÷ ñ+{≤s¡T. n~ n+‘· eT+∫ |ü<‹›ä ø±<äT.
~>∑Tã&ç :
N˙ #Ó≥˝¢ À kÕ<Ûës¡D+>± 4e dü+e‘·‡s¡+ qT+∫
ø±|ü⁄ ÁbÕs¡+uÛeÑ Te⁄‘·T+~. nsTT‘˚ 6e dü+e‘·‡s¡+ qT+∫
e÷Á‘·y˚T yêDÏ»´ |üs¡+>± eT+∫ ~>∑Tãfi¯ófl ekÕÔsTT.
ìeTà˝À $‘·Ôq+ <ë«sê Á|ües¡úq+ #˚dæq|ü&ÉT 4e
dü+e‘·‡s¡+ qT+#˚ eT+∫ ~>∑Tã&ç edüT+Ô ~. j·÷»e÷q´+
u≤>∑Tqï N˙ ‘√≥˝À¢ ˇø=ÿø£ÿ #Ó≥TºqT+N dü>≥∑ Tq 800
qT+∫ 1200 ø±j·T\ es¡≈î£ ~>∑Tã&ç edüT+Ô ~. u≤>±
ms¡Te⁄\T y˚dæ, ‘·–q+‘· ˙{Ïì n+~+∫, düø±\+˝À
N&É|&” \É qT ìyê]+#˚ ‘√≥˝À¢ #Ó≥Tº ˇø£{øÏ Ï 2000 ø±j·T\
~>∑Tã&ç ≈£L&Ü e#˚Ã neø±X¯+ ñ+~. ìeTà˝À 2000
qT+&ç 3000 y˚\ |ü+&É¢ es¡≈î£ ~>∑Tã&çedüT+Ô ~.
>πÁ &ç+>¥, bÕ´øÏ+>¥, ì\Te #˚jT· &É+ :
Nì, ìeTà |ü+&Éq¢ T #Ó≥Tº qT+∫ ‘Ó+|æq ‘·sT¡ yê‘· yê{Ïì |ü]e÷D≤ìï (ôdE
’ qT) ã{Ï,º HêD´‘·qT ã{°º C≤Á>∑‘>Ô· ± Áπ>&ç+>¥ #Ój÷· ´*.
|ü{øºÏ £ ` 1 Ä+Á<|ÁäÛ <

ü X
˚ Ÿ N˙, ìeTà, ˝…eTHé |ü+&É≈¢ î£ ìπs•
› +∫q >πÁ &ç+>¥ |Á eü ÷D≤\T
>πÁ &ÉT
|ü+&ÉT ù|s¡T
1 2 3
1.kÕ‘Y>÷∑ &ç (N˙) 6.5 ôd+.MT. n+‘·ø+£ fÒ m≈£îÿe 5.0 ` 6.5 ôd+.MT. 5.0 ôd+.MT. n+‘·ø+£ fÒ m≈£îÿe
2. |ü⁄\T|ü⁄ ìeTà 4.5 ôd+.MT. n+‘·ø+£ fÒ m≈£îÿe 3.5 ` 4.5 ôd+.MT. 3.5 ôd+.MT. n+‘·ø+£ fÒ m≈£îÿe
3. ˝…eTHé 8.0 ôd+.MT. n+‘·ø+£ fÒ m≈£îÿe 6.5 ` 8.0 ôd+.MT. 6.5 ôd+.MT. n+‘·ø+£ fÒ m≈£îÿe
kÕ‘Y>÷∑ &ç, ìeTà |ü+&É≈¢ î£ HêD´‘ê |Á eü ÷D≤\T
HêD´‘ê+X¯+ kÕ‘Y>÷∑ &ç ìeTà
1. s¡d+ü XÊ‘·+ 42, Ä ô|q’ 45`58
2. Äe÷¢\ XÊ‘·+ 0.4 ` 0.7 6.7`7.7
3. Á_ø˘‡ : Äe÷¢\ ìwüŒ‹Ô 20.1 ` 24.0
(Á|ü‘´˚ ø£ s¡ø+£ )
16.1`20.0 (eT+∫ s¡ø+£ )
16.1 ` n+‘·ø+£ fÒ ‘·≈î£ ÿe (‘·≈î£ ÿe s¡ø+£ )
15
Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ˝À nqTeT‹ bı+~q Áπ>&ç+>¥ Á|üe÷D≤\qT 1,2 |ü{øºÏ ˝£ À¢ Çe«&ÉyTÓ +Æ ~. #Ó≥Tº qT+∫ ‘Ó+|æq yÓ+≥H˚ |ü+&Éq¢ T bÕ´πøJ
ôw&ÉT≈¶ î£ |ü+|æ+#ê*. |ü]e÷D+, HêD´‘·\qT ã{Ïº Áπ>&ç+>∑T #˚dæ >∑+|ü˝À¢>±ì, n≥º ô|f…˝º À¢>±ì ô|{Ïº C≤Á>∑‘>Ô· ± bÕ´øÏ+>∑T #Ój÷· ´*. eTq
sêh+˝À |ü+&Éq¢ T bÕ´øÏ+>¥ #˚jT· ≈£î+&ÜH˚ ã+&É˝¢ ÀqT, Á≥≈£îÿ˝À¢qT, ˝≤Ø˝À¢qT b˛dæ ÁbÕ+rj·T e÷¬sÿ≥¢≈î£ s¡yêD≤ #˚kÕÔsT¡ . nyÓT]ø±˝Àì
ø±*bò˛]ïj·÷˝À |ü+&Éq¢ T 5 ì$TcÕ\bÕ≥T ÁøÏ$Tdü+Vü‰s¡ø£ eT+<äT˝À¢ eTT+∫ X¯ó~∆#k˚ ÕÔsT¡ . X¯ó~∆#j Ó T· ´&ÜìøÏ 0.5 qT+∫ 1.0 XÊ‘·+ düãT“, 2
XÊ‘·+ k˛&Ü ˝Ò<ë 0.5 qT+∫ 1.0 XÊ‘·+ k˛&çjT· + |òHæ ˝’Ó Ÿ |òH” {˚ Ÿ Á<ëeD≤\qT ø£*|æq $TÁX¯e÷*ï ñ|üj÷Ó –kÕÔsT¡ . á $<Û+ä >± X¯ó~∆#d˚ qæ
‘·sT¡ yê‘· |ü+&Éq¢ T ˙&É˝À Äs¡u{… ºÏ yÓTqÆ + Á<ëeD+˝À (ø£]–+∫q yÓTqÆ +˝À) eTT+∫ Äs¡u&… ‘É ês¡T. |ü+&ÉT¢ eT+∫ s¡+>∑T≈£î sêø£b˛‘˚ 24 qT+∫
72 >∑+≥\ bÕ≥T Ç<∏©ä Hé yêj·TTe⁄≈£î >∑T]#˚dæ eT+∫ s¡+>∑T e#˚Ã˝≤ #ÓjT· T´#·TÃ. ‘êC≤ |ü+&Éq¢ T 14 &çÁ^\ ôd+{ÏÁ>π &ÉT e<ä› 5`6 yêsê\T
#Ó&bç ˛≈£î+&Ü ì\« #˚jT· e#·TÃ. 2,4`&çGyÓTqÆ + $TÁX¯eT+˝À eTT+∫q |ü+&Éq¢ T sTT+ø± m≈£îÿe ø±\+ ì\« #˚jT· e#·TÃ. 2,4`&ç 50
|æ.|æ.j·T+.G3 XÊ‘·+ •©+Á<Ûä dü+Vü‰s¡ø£ eT+<äT\ $TÁX¯eT+˝À eTT+∫, yÓTqÆ + |üP‘· y˚dæ 20 s√E\T ì\e #˚dqæ |ü&ÉT, ìeTà |ü+&É˝¢ À qwü+º
76 XÊ‘·+ ‘·–bZ ˛sTT+<äì ˇø£ |üØo\q˝À yÓ\&¢ +’Ó ~. n<˚ $<Ûyä TÓ qÆ |ü<‹∆ä qe\+_+∫ kÕ‘Y>÷∑ &ç |ü+&Éq¢ T ì\e#˚dqæ |ü⁄&ÉT, 50 XÊ‘·+ |ü+&ÉT¢
‘êC≤>± ñqï≥T¢ >∑eTì+#·&yÉ TÓ +Æ ~. H˚bÕ© ˇu≤¢+>¥ s¡ø+£ ˝…eTHé |ü+≥ 24 s√E\ ‘·sT¡ yê‘· 63 XÊ‘·+ es¡≈î£ #Ó&≈É î£ +&Ü ‘êC≤>± ñHêïsTT. á
$<Û+ä >± |ü+&Éq¢ T X¯ó~∆#j Ó T· ´&É+, eTTK´+>± Ç‘·s¡ <˚XÊ\≈£î m>∑TeT‹ #˚ùd≥|ü⁄&ÉT #ê˝≤ nedüs+¡ .
16
Nì, ìeTà‘√≥\≈£î Ä•0#·T |ü⁄s¡T>∑T\T ` ìyês¡D

eTq sêh+˝À #Ó≥≈¢ î£ s¡øs£ ø¡ ±\ ø°≥ø±\T Ä•+∫ qcÕºìï ø£\T>CÒdTü HÔ êïsTT. yê{Ï˝À Ä≈£îeTT&É‘· (©|òt yÓTqÆ sY), Ä≈£î ‹H˚ >=+>∑[ |ü⁄s¡T>∑T\T
(dæÁ≥dt ã≥sY ô|)¢’ò , ‘Ó\b¢ ı\TdüT |ü⁄s¡T>∑T\T (k˛ïùdÿ˝Ÿ‡), q\¢<√eT (u≤¢ø˘ ô|)¢’ò , q*¢ (yÓT{Æ Ÿ‡), ù|qTã+ø£ (m|ò&æ ‡é ) eT]j·TT m–πs ù|qT (dæ*&¢ ‡é ),
|ü+&É¢ s¡kÕìï |”˝ÃÒ s¬ ø£ÿ\ |ü⁄s¡T>∑T\T (Á|üP{Ÿ düøÿÏ +>¥e÷‘Y) eT]j·TT |æ+&ç |ü⁄s¡T>∑T\T (MT©ã>¥‡) eTTKýÓTqÆ $. ø°≥ø±\ <ë«s¡ yÓs’ d¡ \t T,
•©+Á<Ûë\T, u≤ø°]º j·TyéT\T (Á{ÏdCºæ ≤, Á^ì+>¥, >∑õ® ‘Ó>T∑ \T) yê´|æÔ #Ó+~ #Ó≥T¢ ø°Då +Ï ∫, ã\V”≤q|ü&&É yÉ T˚ ø±≈£î+&Ü ~>∑Tã&ç >∑D˙j·T+>±
‘·–bZ ˛‘·T+~.
Ä≈£îeTT&É‘· :
Nì, ìeTàkÕ>∑T #˚dTü qÔ ï nìïõ˝≤¢˝˝À $düèÔ ‘·+>± Ä•+∫ qcÕºìï ø£*dZ Tü +Ô ~. á ø°≥ø£+ nìï dæÁ≥dt s¡ø±\ #Ó≥q¢ T Ä•düT+Ô ~. Nì,
ìeTà Hês¡TeTT&ç (qs¡‡Ø)˝Àì ∫qïyÓTTø£ÿ\qT, ‘√≥˝À¢ì ô|<ä› #Ó≥q¢ T o‘êø±\+˝À #·* m≈£îÿe>± ñqï|ü&ÉT, y˚d$ü HÓ\˝À¢ ‘·|Œü $T>∑‘ê nìï
e÷kÕ˝À¢qT m≈£îÿe>± Ä•+∫ qcÕºìï ø£\T>∑CdÒ Tü +Ô ~. ‘Ó\ì¢ ∫qï s¬ ø£ÿ\ |ü⁄s¡T>∑T ˝Ò‘· Ä≈£î\ô|’ ô|{Ïqº Á>∑T&É¢ qT+&ç n‹ ∫qï |ü⁄s¡T>∑T\T
yÓ\Te&ç, ˝Ò‘· Ä≈£î\ (∫>∑Tsê≈£î\T) ˝ÀìøÏ ‘=\T#·Tø=ì ÁøÏ+~ bıs¡˝ÀìøÏ b˛sTT yÓT‘·{Ô Ï |ü<ës¡eú TTqT ‹qT≥ Ábıs¡+_ÛkÕÔsTT. á |ü⁄s¡T>∑T
‘=\T#·Tø=ì b˛sTTq uÛ≤>∑eTT e+ø£s¡ {Ï+ø£s¡ #ês¡\T>± ñ+&ç Ä≈£îô|’ uÛ≤>∑+ ‘Ó\>¢ ± ‘·fi‘¯ fi· ¯ yÓTs¡TdüTqÔ ï düqïì m+&ÉT eTT&É‘· |ü&ç sê*b˛‘êsTT.
á |ü⁄s¡T>∑T ˝Ò‘· Ä≈£î\qT e÷Á‘·yT˚ Ä•düT+Ô ~. eTT<äTsê≈£î*ï #ê˝≤ ns¡T<äT>± Ä•düT+Ô ~. &çX+¯ ãs¡T ` »qe], pHé ` p˝…,’ ôdô|+º ãs¡T `
nø√ºãs¡T HÓ\˝À¢ Ä≈£îeTT‘· |ü⁄s¡T>∑T m≈£îÿe>± Ä•+∫ qwüeº TT ø£\T>∑CdÒ Tü +Ô ~. y˚d$ü ø±\+˝À ‘·≈î£ ÿe>± Ä•düT+Ô ~.
ìyês¡D :
á |ü⁄s¡T>∑T qwüº |ü]#˚ \ø£Då ≤\qT >∑eTì+∫q yÓ+≥H˚ nC≤&çsêøÏHº é (y˚|qü ÷HÓ) 10,000 |æ.|æ.j·T+.@ 5 $T.©. ˇø£ ©≥s¡T ˙{ÏøÏ ø£*|æ ÁùdŒ
#˚j÷· *. á |ü⁄s¡T>∑T ñ<Ûèä ‹ ø=qkÕ–q|ü&ÉT 7 s√E\T ‘·sê«‘· Ábòıô|H√bòÕdt 50 Ç.dæ. @ 2 $T.©. ˝Ò<ë Ç$T&Üø√¢Á|æ&é 17.8 mdt.m˝Ÿ. @
0.5 $T.©. ˝Ò<ë H=e\÷´sêHé 10 Ç.dæ. @ 0.7 $T.©. ˝Ò<ë <∏j ä ÷Ó $T<∏ëø±‡yéT 25 &ÉãT´¢.õ. @ 0.3 Á>±. ˇø£ ©≥s¡T ˙{ÏøÏ ø£*|æ ÁùdŒ
#˚j÷· *. düeTs¡eú +‘·yTÓ qÆ |ü⁄s¡T>∑T ìyês¡D ø√dü+ ø=‘·Ô Ç>∑Ts¡T e∫Ãq|ü&ÉT |ü⁄s¡T>∑T eT+<äT\qT |æ∫ø±] #˚j÷· *.
17
Ä≈£î ‹H˚ >=+>∑[ |ü⁄s¡T>∑T\T :

á |ü⁄s¡T>∑T Nì, ìeTà #Ó≥¢ ˝Ò‘· Ä≈£î\qT |üP]Ô>± ‹ì $|üØ‘·+>±
qwü+º ø£*dZ Tü +Ô ~. Hês¡TeT&ç (qs¡‡Ø)˝Àì ∫qï ∫qï yÓTTø£ÿ\ ˝Ò‘· Ä≈£î\˝Àì
eT<Û´ä áHÓ ‘·|Œü $T>∑‘ê uÛ≤>±ìï |üP]Ô>± ‹ìy˚dTü +Ô ~. á |ü⁄s¡T>∑T ñ<äè‹
m≈£îÿe>± ñqï|ü⁄Œ&ÉT #Ó≥Tº n+‘ê yÓ÷&Ó’b˛‘·T+~. Hê]+» |ü⁄s¡T>∑T
ÁbÕs¡+uÛ+Ñ ˝À q\¢>± ñ+&ç, ‘Ó\ì¢ #ês¡\T ø£*– j·TT+&ç |ü≈îå£ \ s¬ ≥º
e÷~]>± ø£ì|ædTü +Ô ~. ˝Ò‘· Ä≈£î\qT u≤>± ‹ìq >=+>∑[ |ü⁄s¡T>∑T eTT<äTs¡T
Ä≈£î|ü#Ã· s¡+>∑T≈£î e÷] 4 ôd+.MT. bı&ÉTe⁄ ñ+&ç Ä ‘·sê«‘· ìÁ<ëedüú #˚]
ø=ìï s√E\≈£î d”‘êø√ø£ ∫\Tø£\T yÓ\Te&É‘êsTT. |ü#Ã· >=+>∑[ |ü⁄s¡T>∑T
ÁbÕs¡+uÛ<Ñ Xä ˝¯ À |üdTü |ü⁄ |ü#Ã· >± ñ+&ç ‘·sê«‘· Ä≈£î|ü#Ã· s¡+>∑T≈£î e÷s¡T‘·T+~.
˝Ò‘· Ä≈£î\ô|’ ∫qï ∫qï s¡+Á<Ûë\T ñHêï ˝Ò<ë NeT\T |ü{ºÏ e⁄Hêï á
>=+>∑[ |ü⁄s¡T>∑T Ä•+∫q<äì ‘Ó\TdüTø√e#·TÃqT. á |ü⁄s¡T>∑T\ ñ<äè‹
p˝…’ qT+∫ |òÁæ ãe] es¡≈î£ m≈£îÿe>± ñ+≥T+~.
ìyês¡D :
|ü⁄sT¡ >∑T\qT @]y˚dæ HêX¯q+ #˚j÷· *. ‘√≥˝À |ü⁄sT¡ >∑T\qT >∑eTì+∫q≥¢sTT‘˚
u≤dæ\d¢ t ‘·÷]+»ìdæHé 1Á>±.(Ç~ e÷¬sÿ{Ÿ˝À &Óô’ |˝Ÿ ˝Ò<ë Vü‰˝Ÿº >±qT
\uÛ´Ñ eTe⁄‘·T+~) ˇø£ ©≥s¡T ˙{ÏøÏ |æ∫ø±] #˚j÷· *. á |ü⁄s¡T>∑T ñ<Ûèä ‹
ø=qkÕ–q≥¢sTT‘˚ Ábòıô|H√bÕdt 50 Ç.dæ. @ 2 $T.©. ˝Ò<ë H=e\÷´sêHé
0.75 $T.©. ˇø£ ©≥s¡T ˙{ÏøÏ ø£*|æ eT+<äT\qT |æ∫ø±] #˚j÷· *.
‘Ó\¢ bı\TdüT |ü⁄s¡T>∑T\T : u≤dæ\d¢ t ‘·÷]+»ìdæHé ùÁdŒ #˚dqæ ˝≤sê«

á |ü⁄s¡T>∑T\T |ü⁄\TdüT ìeTà eT]j·TT N˙ #Ó≥q¢ T m≈£îÿe>± Ä•kÕÔsTT. á |ü⁄s¡T>∑T\T ‘Ó\>¢ ± ñ+&˚ #ê˝≤ ∫qï |ü⁄s¡T>∑T\T. Ç$ #Ó≥Tº
yÓTT<ä\Tô|’ uÛ÷Ñ eT≥º+ <ä>sZ∑ ¡ Äs¡+uÛyÑ TÓ Æ ø=ìï y˚\ dü+K´˝À ñ+&ç düTqï+ |üPdæq≥T¢>± ‘Ó\>¢ ± ø£qã&ÉT‘êsTT. á |ü⁄s¡T>∑T\T Áø£yT˚ D≤ ø=eTà\T,
s¬ eTà\T eT]j·TT ø±j·T\T MT<ä n+{Ï ô|≥ºø=ì s¡kÕìï |”*Ã J$kÕÔsTT. á |ü⁄s¡T>∑T\T ñ<äè‹ m≈£îÿe>± ñqïf…‘¢Æ ˚ ø±+&É+ ì\Te⁄>± N\&É+
eT]j·TT ø=eTà\T, s¬ eTà\T m+&çb˛sTT #Ó≥Tº |üP]Ô>± #·ìb˛e&É+ »s¡T>∑T‘·T+~. á |ü⁄s¡T>∑T\T m≈£îÿe>± y˚d$ü ø±\+˝À ìeTà eT]j·TT Nì
yÓTT<äfifl¯ ô|’ Ä•+#·TqT.
18
ìyês¡D :
á |ü⁄s¡T>∑T\T Ä•+∫q ø±+&Üìï, ø=eTà\qT >√HÓ|{ü ≤º‘√ s¡T~›q ‘·sê«‘· &Ó$’ T<äj÷Ó {Ÿ 30 Ç.dæ.@ 2 $T©¢©≥s¡T¢ ˝Ò<ë Ç$T&Üø√¢Á|æ&é
@ 0.5 $T.©. ©≥s¡T ˙{ÏøÏ ø£*|æ ø=eTà\T, yÓTT<äfió¯ fl u≤>± ‘·&ùç d≥≥T¢ |æ∫ø±] #˚jT· e˝…qT. á |ü⁄s¡T>∑T ñ<Ûèä ‹ m≈£îÿe>± ñqï|ü&ÉT,
$Tqs¡˝Ÿ ÄsTT˝Ÿ ˝Ò<ë Áô|{À*j·T+ ÁùdŒ ÄsTT˝Ÿ (nÁ>√ÁùdŒ ÄsTT˝Ÿ) @ 10 $T.©.G ãTÁb˛ô|õò Hé 25 j·Tdt.dæ. @ 2 $T.©. ˇø£ ©≥s¡T ˙{Ï˝À
ø£*|æ ø=eTà\T, yÓTT<äfió¯ fl u≤>± ‘·&ùç d≥≥T¢ |æ∫ø±] #˚dqæ ≥¢sTT‘˚ á |ü⁄s¡T>∑TqT düeTs¡eú +‘·+>± ìyê]+#·e#·TÃ.
q*¢ |ü⁄s¡T>∑T\T :
n) Ä≈£î|ü#Ã· q*¢ |ü⁄s¡T>∑T : á |ü⁄s¡T>∑T\T kÕ<ës¡D+>± ø£+{ÏøÏ ø£qã&Éq+‘· ∫qï$>± ñ+{≤sTT. |æ\¢ |ü⁄s¡T>∑T\T, ô|<ä› |ü⁄s¡T>∑T\T
Ä≈£î\ô|q’ , ø±j·T\ô|q’ e⁄+&˚ q÷HÓ Á>∑+<ÛTä \T (ÄsTT˝Ÿ >±¢+&é‡) #·T≥÷º #˚] s¡kÕìï |”\TÃ≥ e\q Ä≈£î\MT<ä, ø±j·T\MT<ä ∫qï ∫qï ‘Ó\ì¢
eT#·Ã\T @s¡Œ&ÉT‘êsTT. á |ü⁄s¡T>∑T\T ñ<Ûèä ‘·eTT>± ñ+&ç Ä≈£î\T bÕ*b˛sTTq≥T¢ ø£qã&ç Ä≈£î\T, ø±j·T\T eTT+<äT>± sê*b˛e&É+ »s¡T>TqT.
|òÁæ ãe], e÷]Ã, pHé, p˝…’ HÓ\˝À M{Ï ñ<Ûèä ‹ #ê˝≤ m≈£îÿe>± ñ+≥T+~.
Ä) eT+>∑Tq*¢ : á |ü⁄s¡T>∑T\T ˝Ò‘· ø±j·T\qT Ä•+∫ s¡deü TTqT |”*Ã y˚jT· T≥ e\q ø±j·T\ MT<ä eTT<äTs¡T >√<ÛTä eT s¡+>∑T ˝Ò<ë
}<ës¡+>∑T &Ü>∑T @s¡Œ&ÉT‘·T+~. á $<Û+ä >± ø±j·T\MT<ä >√<ÛTä eT s¡+>∑T ˝Ò<ë }<ës¡+>∑T &Ü>∑T @s¡Œ&É&Üìï ªeT+>∑Tμ n+{≤s¡T. eT+>∑T
Ä•+∫q ø±j·T\T ∫qï$>± ñ+&ç ‘√\T >∑{>ºÏ ±qT. ô|\TdüT>±qT ñ+&ç #·÷&É&ÜìøÏ u≤>∑T+&Ée⁄. ø±e⁄q ø±j·T\ e÷¬sÿ{Ÿ˝À <Ûsä ¡ $|üØ‘·+>±
‘·–bZ ˛‘·T+~. eT+>∑Tq*¢ ñ<äè‹ o‘êø±\+˝ÀqT »qe], |òÁæ ãe] HÓ\˝À¢qT m≈£îÿe>± ñ+≥T+~. á |ü⁄s¡T>∑T\T ôdô|+º ãs¡T qT+∫ e÷]Ã es¡≈î£
ø±j·T\MT<ä Ä•+#·TqT.
19
ìyês¡D :
eT+>∑Tq*¢ eT]j·TT Ä≈£î|ü#Ã· q*¢ ìyês¡D≈£î ©≥s¡T ˙{ÏøÏ Áb˛bÕsY>¬ {’ Ÿ 57 Ç.dæ. (ˇyÓT{Æ Ÿ) ˝Ò<ë Ç~∏j÷· Hé 50 Ç.dæ. @ 1 $T.©. ˝Ò<ë
ô|Hò ê®ø«° Hé 10 Ç.dæ.@ 1.0 $T.©. ˝Ò<ë nu≤yÓTøÏHº é 1.9 Ç.dæ.@ 0.4 $T.©. ˝Ò<ë ôdŒ’ s√$Tdæ|Hæò é 240 j·Tdt.dæ. @ 0.8 $T.©. ˇø£ ©≥s¡T ˙{ÏøÏ
ø£*|æ ø±j·T >√∞ø±j·T <äX˝¯ À ˇø£kÕ] eT]j·TT 20 s√E\ ‘·sT¡ yê‘· s¬ +&ÉekÕ] |æ∫ø±] #˚j÷· *. eTTK´+>± ø±j·T\T >√∞ø±j·T |ü]e÷D+˝À
ñqï|ü⁄Œ&ÉT ô|’ eT+<äT\qT |æ∫ø±] #˚dTü ø√e˝…qT.
>∑eTìø£ : |æ+<Ó @s¡Œ&çq 2 HÓ\\T ‘·sT¡ yê‘· ˝Ò<ë ø±j·T 4 ôd+.MT. yê´kÕs¡e› TT <ë{Ïq ‘·sT¡ yê‘· |æ∫ø±] #˚ùdÔ ñ|üj÷Ó >∑+ ñ+&É<Tä .
q\¢<√eT :
á <√eT\T #ê˝≤ ∫qï$>± ñ+&ç q\¢s+¡ >∑T˝À ñ+&ÉTqT. Ä&É |ü⁄s¡T>∑T\T Ä≈£î\ n&ÉT>∑T uÛ≤>∑+˝À eT÷&˚dæ >∑T+Á&Éì es¡Tdü˝À¢ es¡Tdü≈î£
15 qT+∫ 22 >∑T&ÉT¢ #=|ü⁄Œq ô|&É‘êsTT. |æ\¢ |ü⁄s¡T>∑T\T, ô|<ä› |ü⁄s¡T>∑T\T Ä≈£î\ qT+∫ s¡kÕìï |”\Ã&É+ e\¢ Ä≈£î\T eTT&ÉT#·T≈£îb˛‘êsTT. Ä≈£î\T
eTT<äsø¡ £ eTT+<Ó sê*b˛e⁄qT. ñ<äè‘·+>± ñqï|ü⁄Œ&ÉT ˇø=ÿø£ÿ #Ó≥Tºô|’ y˚\ dü+K´˝À ñ+&ç, yê{Ï $düsq®¡ qT+&ç yÓ\Te&˚ ‘˚HeÓ +{Ï õ>∑Ts¡T |ü<ës¡+ú
Ä≈£î\MT<ä, ø=eTà\ MT<ä eT]j·TT ø±j·T\ MT<ä |ü&ç •©+Á<Ûë\T ô|s¡>&∑ +É e\¢ q\¢>± ã÷E @s¡Œ&ç øÏsD¡ »q´ dü+jÓ÷>∑ ÁøÏjT· »s¡>ø∑ £ #Ó≥Tº
ø°Då +Ï #·TqT. á <√eT Ä•+∫q #Ó≥˝¢ À |üP‘·, ø±j·T\ |ü]e÷D+, HêD´‘· ‘·–bZ ˛‘êsTT. ø±j·T\≈£î e÷¬sÿ{Ÿ <Ûsä ¡ ñ+&É<Tä . á q\¢<√eT Ä>∑wßü º
qT+∫ e÷]Ã es¡≈î£ , eTTK´+>± ∫>∑Ts¡T e#˚Ã<äX˝¯ À m≈£îÿe>± ø£ì|ækÕÔsTT.
ìyês¡D :
∫≈£îÿ ø=eTà\qT ø£‹]Ô +∫ rdæyj ˚ ÷· *. á |ü⁄s¡T>∑T >∑eTì+∫q yÓ+≥H˚ nC≤&çsêøÏHº é (y˚|qü ÷HÓ) 10000 |æ.|æ.j·T+ (1%) @ 5 $T.©.
ˇø£ ©≥s¡T ˙{ÏøÏ ø£*|æ ÁùdŒ #˚j÷· * (˝Ò<ë) á |ü⁄s¡T>∑T ñ<Ûèä ‹ ø=qkÕ–q|ü&ÉT &Ó$’ T<∏√j˚T{Ÿ 30 Ç.dæ.@ 2 $T.©. (˝Ò<ë) Ç$T&Üø√¢Á|æ&é 17.8
j·Tdt.j·T˝Ÿ. @ 0.5 $T.©. (˝Ò<ë) H=e\÷´sêHé 10 Ç.dæ. @ 0.8 $T.©. (˝Ò<ë) <∏j ä ÷Ó $T<∏ëø±‡yéT 25 &ÉãT¢´.õ. @ 0.3 Á>±. ˇø£ ©≥s¡T ˙{ÏøÏ
ø£*|æ, Ä≈£î\T n&ÉT>∑T uÛ≤>∑+ ‘·&#ç ˝˚ ≤ |æ∫ø±] #˚dTü ø=ì ìyê]+#·Tø√e#·TÃqT.
>∑eTìø£ : yÓTT<ä{Ï ÁùdŒ˝À ‘·|Œü ≈£î+&Ü y˚|≈ü î£ dü+ã+~Û+∫q |ü⁄s¡T>∑T\ eT+<äT\qT yê&Ü*. s¬ +&Ée ÁùdŒ y˚|qü ÷HÓ ÁùdŒ #˚dqæ 7 s√E\ ‘·sê«‘· ô|q’
#Ó|Œæ q |ü⁄s¡T>∑T\ eT+<äT\˝À @<√ ˇø£{Ï |æ∫ø±] #˚dqæ ≥¢sTT‘˚ á |ü⁄s¡T>∑TqT düeTs¡eú +‘·+>± ìyê]+#·e#·TÃ.
ù|qTã+ø£ eT]j·TT m–πs ù|qT
á |ü⁄s¡T>∑T\T >∑T+|ü⁄\T>± #˚] ˝Ò‘· Ä≈£î\T, |üP‘·ô|’ Ä•+∫ s¡kÕìï |”\Ã&É+ e\q Ä≈£î\T yê&çb˛e&É+, |üP‘· sê*b˛e&É+ »s¡T>∑TqT.
Bìe\¢ yÓTTø£ÿ ô|s¡T>∑T<ä\ Ä–b˛‘·T+~. ù|qTã+ø£ ªª Á{ÏdCºæ ≤μμ nH˚ yÓÁ] ‘Ó>T∑ \TqT, m–πsù|qT (dæ*&¢ ‡é ) ªª X¯+KT ‘Ó>T∑ \Tμμ qT ˇø£ #Ó≥Tº qT+&ç
eTs=ø£ #Ó≥Tº≈î£ yê´|æ+|üCkÒ ÕÔsTT. &çôd+ãs¡T qT+&ç e÷]Ã es¡≈î£ ˝Ò‘· Ç>∑Ts¡TqT Ä•kÕÔsTT.
ù|qT ã+ø£ ìyês¡D :
&Ó$’ T<∏√j˚T{Ÿ 30 Ç.dæ. @ 2 $T.©./© (˝Ò<ë) ndæù|{ò Ÿ 75 j·Tdt.|æ. @ 1.5 Á>±./©. (˝Ò<ë) Ç$T&Üø√¢Á|æ&é 17.85 j·Tdt.j·T˝Ÿ. @ 0.4 $T.©.
(˝Ò<ë) ndæ{≤e÷Á|æ&é 20 j·Tdt.|æ. @ 0.1 Á>±./©≥s¡T ˙{ÏøÏ ø£*|æ ÁùdŒ #˚j÷· *. Ç{°e\ »]|æq |ü]XÀ<Ûqä ˝À¢ y˚|qü ÷HÓ 10000 |æ.|æ.j·TyéT.
(1%) @ 5 $T.©. ˇø£ ©≥s¡T ˙{ÏøÏ ø£*|æ ÁùdŒ #˚dqæ 7 s√E\ ‘·sê«‘· <∏j ä ÷Ó $T<∏ëø±‡yéT 25 &ÉãT´¢.õ. @ 0.3 Á>±.©≥s¡T ˙{ÏøÏ ø£*|æ ÁùdŒ
#˚dqæ ≥¢sTT‘˚ á |ü⁄s¡T>∑TqT düeTs¡e∆ +‘·+>± n]ø£≥eº #·TÃ.
20
˝Ò‘· N˙ Ç>∑Ts¡T\qT Ä•+∫q ù|qTã+ø£ ù|qTã+ø£ |ü⁄s¡T>∑T\T

>∑eTìø£ : yÓTT<ä{Ï ÁùdŒ˝À ‘·|Œü ≈£î+&Ü y˚|≈ü î£ dü+ã+~Û+∫q |ü⁄s¡T>∑T\ eT+<äT\qT yê&Ü*. s¬ +&Ée ÁùdŒ y˚|qü ÷HÓ ÁùdŒ #˚dqæ 7 s√E\ ‘·sê«‘· ô|q’
#Ó|Œæ q |ü⁄s¡T>∑T\ eT+<äT\T @<√ ˇø£{Ï |æ∫ø±] #˚dqæ ≥¢sTT‘˚ á |ü⁄s¡T>∑T\qT düeTs¡eú +‘·+>± ìyê]+#·e#·TÃ.
m–πs ù|qT
m–πs ù|qT s¡d+ü |”\TÃ≥
m–πs ù|qT >Á T∑ &ÉT¢ m–πs ù|qT ˝≤sê« (ì+|ò‡t )

m–πs ù|qT ˝À $$<Ûä <äX\
¯ T N˙ Ä≈£î\ MT<ä #·ø¬ ÿs¡ ˝≤+{Ï |ü<ës¡+∆ (yÓ{
’ Ÿ øÁ dÏ ˝ºü ‡Ÿ )
m–πs ù|qT ìyês¡D :
&Ó$’ T<∏√j˚T{Ÿ 30 Ç.dæ. @ 2 $T.©./© (˝Ò<ë) Ç$T&Üø√¢Á|æ&é 17.8 j·Tdt.j·T˝Ÿ. @ 0.5 $T.©./© ˙{ÏøÏ ø£*|æ ÁùdŒ #˚j÷· *. Ç{°e\ »]|æq
|ü]XÀ<Ûqä ˝À¢ H=e\÷´sêHé 10 Ç.dæ. @ 0.8 $T.©. ˇø£ ©≥s¡T ˙{ÏøÏ ø£*|æ ÁùdŒ #˚j÷· * (˝Ò<ë) nC≤&çsêøÏHº é (y˚|qü ÷HÓ) 10000 |æ.|æ.j·TyéT.
(1%) @ 5 $T.©. ˇø£ ©≥s¡T ˙{ÏøÏ ø£*|æ ÁùdŒ #˚dqæ 7 s√E\ ‘·sê«‘· <∏j ä ÷Ó $T<∏ëø±‡yéT 25 &ÉãT´¢.õ. @ 0.3 Á>±.©≥s¡T ˙{ÏøÏ ø£*|æ ÁùdŒ
#˚dqæ ≥¢sTT‘˚ á |ü⁄s¡T>∑TqT düeTs¡e∆ +‘·+>± ìyê]+#·e#·TÃ.
á |ü⁄s¡T>∑T\qT düeTs¡eú +‘·+>± ìyê]+#ê\+fÒ ø=‘·Ô Ç>∑Ts¡T e#˚Ã≥|ü&ÉT ˝Ò<ë ø=eTà\ô|’ ∫qï |ü⁄s¡T>∑T\T >∑eTì+∫q yÓ+≥H˚ |ü⁄s¡T>∑T eT+<äT\qT
|æ∫ø±] #˚j÷· *.
7. |ü+&É¢ s¡kÕìï |”˝ÃÒ s¬ ø£ÿ\ |ü⁄s¡T>∑T\T
s¬ ø£ÿ\ |ü⁄s¡T>∑T\T |ü+&ÉT¢ |üø±«ìøÏ e∫Ãq ‘·sê«‘· s¡kÕìï |”*Ã $|üØ‘·yTÓ qÆ qcÕºìï ø£\T>CÒkÕÔsTT. s¬ ø£ÿ\ |ü⁄s¡T>∑T ø±≥T y˚dqæ s¡+Á<Û+ä
#·T≥÷º yÓT‘·ãÔ &çb˛sTT, <ëì <ë«s¡ •©+Á<Ûë\T, u≤ø°]º j·TyéT\T Á|üy•˚ +#·&+É e\¢ ø±j·T\T, |ü+&ÉT ≈£î[fl #·T≥÷º ‘Ó\ì¢ eT#·Ã @s¡Œ&ç ø±j·T
|üdTü |ü⁄s¡+>∑T≈£î e÷] yÓ+≥H˚ 2`3 s√E\˝À sê*b˛‘êsTT. BìH˚ ø=ìï ÁbÕ+‘ê\˝À ªª&Ü>∑Tμμ nì n+{≤s¡T. á |ü⁄s¡T>∑T m≈£îÿe Ä>∑wßü º qT+&ç
&çX+Ë ãs¡T es¡≈î£ qwü+º ø£\T>∑ #˚dTü +Ô ~. á s¬ ø£ÿ\ |ü⁄s¡T>∑T kÕ<Ûës¡D+>± kÕj·T+Á‘·|⁄ü y˚fi˝¯ À¢ (sêÁ‹ 7 >∑+ˆˆ\T ‘·sê«‘·) m≈£îÿe>± qwü+º #˚dTü +Ô ~,
n+<äTe\¢q |ü⁄s¡T>∑TeT+<äT\T ø±j·T\ô|’ ÁùdŒ #˚jT· &É+ e\¢ Ä•+∫q+‘· ñ|üj÷Ó >∑+ ñ+&É<Tä .
21
s¬ ø£ÿ\ |ü⁄s¡T>∑T\ s¡d+ü |”\TÃ≥ s¬ ø£ÿ\ |ü⁄s¡T>∑T ø±≥T y˚dqæ N˙ |ü+&ÉT yÓT‘·ã
Ô &çq N˙ |ü+&ÉT
s¬ ø£ÿ\ |ü⁄s¡T>∑T e\¢ ø±j·T\T sê\T≥ ‹|üŒr>∑ |ü+&É¢ s¡d+ü ø£*|æq ãT≥º
ìyês¡D :
1. á s¬ ø£ÿ\ |ü⁄s¡T>∑T\T ≈£î[fl sê*b˛sTTq ø±j·T\qT, |ü+&Éq¢ T ‹]– Äø£s¸¡ +#·ã&É‘êsTT. n+<äTe\q ≈£î[fl sê*b˛sTTq ø±j·T\qT, |ü+&Éq¢ T
@] HêX¯q+ #˚jT· e˝…qT.
2. sêÁ‹y˚fi˝¯ À¢ s¬ ø£ÿ\ |ü⁄s¡T>∑T\T ˝…≥’ ¢ ø±+‹øÏ Äø£]¸+#·ã&É‘êsTT. ø±ã{Ïº ‘√≥˝À sêÁ‹y˚fi˝¯ À nø£ÿ&Éøÿ£ &É ø±+‹e+‘·yTÓ qÆ BbÕ\qT ô|{Ïº ˝Ò<ë
ôV≤ø±ºsT¡ ˇø£ bò˛s¢ √ôd+{Ÿ ã\T“qT ø±j·T\T |üø±«ìøÏ sêø£eTT+<˚ nq>± ˇø£ HÓ\ eTT+<äT Á|ü‹s√E sêÁ‹ 7.00 >∑+ˆˆ\ qT+&ç ñˆˆ 6.00 >∑+ˆˆ\
es¡≈î£ ô|{≤º*. kÕ<Ûës¡D+>± ø±|ü⁄ e#˚Ã ôdô|+º ãsY`qe+ãsY eT]j·TT e÷]Ã`y˚T HÓ\˝À¢ ø±+‹ BbÕ\qT ô|≥Tºø√yê*. ˝…≥’ ¢ ÁøÏ+<ä eT˝≤~∏jT· Hé
50 Ç.dæ. @ 1 $T.©. eT+<äT eT]j·TT 1 XÊ‘·+ |ü+#·<ës¡qT |ü+&É¢ s¡d+ü ‘√ ø£*|æq $TÁX¯e÷ìï ñ+∫ |ü⁄s¡T>∑TqT n]ø£{≤º*.
3. ø±j·T\T>± ñqï|ü⁄Œ&˚ ˇø=ÿø£ÿ ø±j·T≈£î ˇø£ ‘ê{≤≈£î ãT≥ºqT ø£≥&º +É e\q s¬ ø£ÿ\ |ü⁄s¡T>∑T\ qT+&ç s¡øDå£ ø£\T>∑T‘·T+~.
4. ‘√≥ #·T≥÷º ñqï bı<ä\qT, ‹|üŒ r>∑\qT rdæyd˚ ,æ |ü⁄s¡T>∑T u…&<É qä T ‘·–+Z #·e#·TÃ.
5. ø±j·Tø√‘·≈î£ 1 1/2 HÓ\ eTT+<äT eT˝≤~∏j÷· Hé 50 Ç.dæ. @ 2 $T.©. ˇø£ ©≥s¡T ˙{ÏøÏ ø£*|æ 15 s√E\ eé~Û˝À |æ∫ø±] #˚dTü ø√yê*.
8. |æ+&ç |ü⁄s¡T>∑T\T :
á |ü⁄s¡T>∑T ‘Ó\ì¢ yÓTqÆ |ü⁄ |ü<ës¡+ú ‘√ ñ+&ç, ˝Ò‘· ø=eTà\ MT<ä, ø±j·T\MT<ä, ‘=&çeT\ MT<ä >∑T+|ü⁄\T>± n+{Ï ô|≥Tºø=ì s¡kÕìï
|”\TkÕÔsTT, n+<äTe\¢ Ä≈£î\T |üÁ‘·V≤ü ]‘êìï ø√˝ÀŒ‘êsTT. á |ü⁄s¡T>∑T\T $dü]+® #˚ ‘˚HÓ e+{Ï Á<äe+ MT<ä q\¢ ã÷E @s¡Œ&ç øÏsD¡ »q´
dü+jÓ÷>∑ÁøÏjT· »s¡T>∑ø£ Ä≈£î\T q\¢>± e÷]b˛e⁄qT. á |ü⁄s¡T>∑T\T ñ<äè‘·+>± Ä•+∫qf…‘¢Æ ˚ |üP‘·, |æ+<Ó\T sê*b˛‘êsTT. ˇø=ÿø£ÿkÕ] ∫qï
∫qï yÓTTø£ÿ\T #·ìb˛e⁄qT.
22
ø=eTà\ô|’ ñqï |æ+&ç q*¢ eT]j·TT NeT\T N˙ ø±j·T\qT Ä•+∫q |æ+&ç q*¢
ìyês¡D :
á |ü⁄s¡T>∑T ø£\T|ü⁄ yÓTTø£ÿ\qT m≈£îÿe>± Ä•düT+Ô ~ ø±ã{Ïº ej·÷´]uÛ≤eT nH˚ ø£\T|ü⁄ yÓTTø£ÿ\qT HêX¯q+ #˚d,æ ‘√≥\qT X¯óÁuÛ+Ñ >± ñ+#ê*.
|ü⁄s¡T>∑T Ä•+∫q ø=eTà\qT ø£‹]Ô +∫ ø±*Ãy˚jT· &É+ <ë«sê HêX¯q+ #˚j÷· *.
bı\+˝À NeT\T ø£ì|æ+∫q yÓ+≥H˚ ø√¢sôY |]’ bòÕdt 20 Ç.dæ. @ 2 $T.©. ˇø£ ©≥s¡T ˙{ÏøÏ ø£*|æ ÁùdŒ #˚j÷· * m+<äTø£+fÒ á NeT\T
|æ+&çq*¢øÏ yêVü≤ø±\T>± |üì#˚dæ ˇø£ #Ó≥Tº qT+&ç eTs=ø£ #Ó≥Tº≈î£ ˇø£ bı\+ qT+&ç eTs=ø£ bı\+ ˝ÀìøÏ |æ+&çq*¢ì yê´|æÔ #˚jT· &ÜìøÏ
düV‰ü j·T|ü&TÉ ‘êsTT.
Jeìj·T+Á‘D
· |ü<‘
∆ä T· \T : ‘√≥\˝À á |ü⁄s¡T>∑T ñ<Ûèä ‹ >∑eTì+∫q yÓ+≥H˚ ÁøÏb˛º˝e… Tdt eTÚ+Á{≤õj˚T] nH˚ |üsêqïJ$ì |ü~ ô|<ä›
|ü⁄s¡T>∑T\T ˇø£ #Ó≥Tº #=|üq e<ä˝≤*. á |üsêqïJ$ |ü⁄s¡T>∑T\T ‘√≥\˝À >∑eTì+∫q|ü⁄&ÉT s¡kÕj·THê\T, |ü⁄s¡T>∑TeT+<äT |æ∫ø±] #˚jT· sê<äT.
|ü⁄s¡T>∑T ñ<Ûèä ‹ m≈£îÿe>± ñqï≥¢sTT‘˚ &Ó$’ T<∏√j˚T{Ÿ 30 Ç.dæ. @ 2 $T.©. ˝Ò<ë ø√¢sôY |]’ bòÕdt 20 Ç.dæ. @ 2 $T.©. ˝Ò<ë Ç$T&Üø√¢Á|æ&é @ 0.5
$T.©. ©≥s¡T ˙{ÏøÏ ø£*|æ ÁùdŒ #˚j÷· *.
>∑eTìø£ : ô|q’ ù|s=ÿq |ü⁄s¡T>∑TeT+<äT\qT yê&˚ eTT+<äT>± (12`24 >∑+ˆˆ\T), yÓTT<ä{>Ï ± cÕ+|ü⁄ (ˇø£ s¡÷bÕsTT kÕ#Ó{Ÿ) 2 ©. ˙{ÏøÏ ø£*|æ ÁùdŒ
#˚dqæ ≥¢sTT‘˚, |ü⁄s¡T>∑T MT<ä ñqï ‘Ó\ì¢ yÓTqÆ |ü⁄ |ü<ës¡+∆ ø£sT¡ >∑T‘·T+~. ‘·<ë«sê |æ+&çq*¢ |ü⁄s¡T>∑TqT düeTs¡e∆ +‘·+>± ìyê]+#·e#·TÃ.
Ä≈£î ‹H˚ ô|+≈£î |ü⁄s¡T>∑T\T :
á |ü⁄s¡T>∑T\T sêÁ‹|üP≥ n~Ûø£ dü+K´˝À ∫>∑Ts¡T Ä≈£î\
n+#·T\qT ‹q&É+ ÁbÕs¡+_ÛkÕÔsTT. á |ü⁄s¡T>∑T\T dü+e‘·‡s¡+ n+‘ê
ø£ì|ædTü qÔ ï|üŒ{ÏøÏ nø√ºãsY ` &çôd+ãsY HÓ\\ eT<Û´ä Ç$ m≈£îÿe>±
Ä•kÕÔsTT.
ìyês¡D :
|ü⁄s¡T>∑T\T >∑eTì+∫q yÓ+≥H˚ Ábı|òHæ √bòÕdt 2.0 $T.©. ˝Ò<ë y˚|ü
dü+ã+~Û‘· eT+<äT\qT 5 $T.©. ˇø£ ©≥s¡T ˙{ÏøÏ ø£*|æ |æ∫ø±]
#˚dTü ø√e˝…qT.
23
‘êeTs¡ |ü⁄s¡T>∑T\T :
∫qï |ü⁄s¡T>∑T\T eT]j·TT ô|<ä› |ü⁄s¡T>∑T\T Ä≈£î\˝Àì s¡kÕìï |”\Ã&É+ e\q Ä≈£î\ MT<ä ‘Ó\ì¢ eT#·Ã\T @s¡Œ&ÉT‘êsTT eT]j·TT |ü⁄s¡T>∑T ñ<Ûèä ‹
m≈£îÿe>± ñqï|ü&ÉT Ä≈£î ô|’ eTT&ÉT‘· >∑eTì+#·e#·TÃ. ∫qï ø±j·T\ qT+&ç á |ü⁄s¡T>∑T\T s¡d+ü |”\Ã&É+ e\q ø±j·T\ MT<ä ‘Ó\ì¢ e\j·÷ø±s¡|⁄ü
eT#·Ã\T @s¡Œ&ÉT‘êsTT.
Ä≈£î\ô|’ ‘Ó\ì¢ eT#·Ã\T
ø±j·T\ô|’ ‘Ó\ì¢ e\j·÷ø±s¡|⁄ü eT#·Ã\T

ìyês¡D :
á |ü⁄s¡T>∑T\qT >∑eTì+∫q yÓ+≥H˚ ndæù|{ò Ÿ 75 j·Tdt.|æ. @ 1 Á>±./ ˇø£ ©≥s¡T ˙{ÏøÏ (˝Ò<ë) |òÁæ b˛ì˝Ÿ 5 j·Tdt.dæ. @ 2.0 $T.©./©
˙{ÏøÏ ø£*|æ ÁùdŒ #˚j÷· *. Ç{°e\ »]|æq |ü]XÀ<Ûqä ˝À¢ nC≤&çsêøÏHº é (y˚|qü ÷HÓ) 10000 |æ.|æ.j·TyéT. (1%) @ 5 $T.©. ˇø£ ©≥s¡T ˙{ÏøÏ
ø£*|æ ÁùdŒ #˚dqæ 7 s√E\ ‘·sê«‘· ôdŒ’ H√kÕ&é 45 j·Tdt.dæ. @ 0.25 $T.©./ ˇø£ ©≥s¡T ˙{ÏøÏ ø£*|æ ø=‘·Ô Ç>∑Ts¡T eT]j·TT ãsƒêD° –+»
|ü]e÷D+˝À >∑\ |æ+<Ó\≈£î ÁùdŒ #˚jT· &É+ <ë«sê á |ü⁄s¡T>∑T\qT düeTs¡e∆ +‘·+>± ìyê]+#·e#·TÃ.
>∑eTìø£ : |æ+<Ó @s¡Œ&çq 2 HÓ\\T ‘·sT¡ yê‘· ˝Ò<ë ø±j·T 4 ôd+.MT. yê´kÕs¡e› TT <ë{Ïq ‘·sT¡ yê‘· |æ∫ø±] #˚ùdÔ ñ|üj÷Ó >∑+ ñ+&É<Tä .
11. #Ó<\
ä T:
y˚d$ü ø±\+˝À Nì, ìeTà #Ó≥¢ yÓTT<äfifl¯ ô|’ m≈£îÿe>± Ä•+#·&+É »s¡T>∑TqT.
#Ó<\ä T u…s&¡ TÉ qT >√øÏ ‹+{≤sTT. n+<äTe\¢ #Ó≥T¢ m+&çb˛e&ÉeTT »s¡T>∑TqT.
ìyês¡D :
#Ó<\ä T |ü{qºÏ ≥T¢ >∑eTì+∫q yÓ+≥H˚ Ä eT{Ïqº +‘ê <äT*|æyd˚ æ #Ó≥Tº yÓTT<ä\T
eT]j·TT ø±+&É+ ô|q’ ø√¢s√ô|Ø’ò bòÕdt 20 Ç.dæ. @ 3`5 $T.©. ©≥s¡T
˙{Ï˝À ø£*|æ |æ∫ø±] #˚jT· &É+ <ë«sê á #Ó<\ä TqT ìyê]+#·Tø√e#·TÃqT.
24
qT* |ü⁄s¡T>∑T\T :
N˙, ìeTà, #Ó≥≈¢ î£ , Hês¡T ø£jT· ´\˝Àì ∫qï yÓTTø£ÿ\≈£î s¬ +&ÉT s¡ø±\ qT* |ü⁄s¡T>∑T\T (HÓeT{À&ÉT‡) qwü+º ø£\T>CÒkÕÔsTT. M{Ïì dæÁ≥dt
eT]j·TT s¡÷{ŸHê{Ÿ HÓeT{À&ÉT‡ n+{≤s¡T. HÓ\÷¢sT¡ õ˝≤¢˝Àì ø=ìï |ü⁄\TdüT ìeTà‘√≥\˝À, nq+‘·|⁄ü s¡+, ø£&|É ü õ˝≤¢\˝À ø=ìï N˙ ‘√≥\˝À
dæÁ≥dt HÓeT{À&ÉT u…&<É ä ñ<Ûèä ‘·+>± e⁄+~. ‘·÷s¡TŒ, |ü•ÃeT >√<ëe] õ˝≤¢\˝Àì |ü⁄\TdüT ìeTà‘√≥˝À¢ nø£ÿ&Éøÿ£ &É s¡÷{Ÿ Hê{Ÿ HÓeT{À&é ø£\<äT.
qT*|ü⁄s¡T>∑T\T y˚fifl¯ ˝ÀìøÏ Á|üy•˚ +∫ b˛wüø£ |ü<ësêú\qT |”*Ãy˚kÕÔsTT, n+‘˚>±ø£ ˇø£ s¡øy£ TÓ qÆ $wü |ü<ësêúìï ≈£L&É y˚s¢¡ ˝ÀìøÏ |ü+|ækÕÔsTT.
n+<äTe\¢ #Ó≥¢ y˚fió¯ fl <Óã“‹ì u≤>± eè~∆#+Ó <äe⁄ düÁø£eTeTT>± |üì#˚jT· e⁄. dæÁ≥dt HÓeT{À&é‡ Ä•+∫q #Ó≥¢ Ä≈£î˝À¢ |üÁ‘·V≤ü ]‘·+ ‘·–,Z Je+
ø√˝ÀŒsTTq≥T¢ e⁄+{≤sTT. ø=ìï Ä≈£î\T sê*, ø=ìï s¬ eTà\T ∫es¡\ qT+&ç ÁøÏ+~øÏ m+&çb˛‘êsTT, #Ó≥T¢ Áø£eT+>±, ø=ìï dü+e‘·‡sê\˝À
ø°Då kÏ ÕÔsTT. n+<äT#˚‘· Bìï ªªk˛¢&ø¬ç H¢’ μé μ nH˚ ù|s¡T‘√ |æ\TkÕÔsT¡ . s¡÷{ŸHê{Ÿ HÓeT{À&ÉT≈£î >∑Ts¬ q’ #Ó≥T¢ #ê˝≤ ≈£îs¡#>· ± e⁄+{≤sTT. qT*|ü⁄s¡T>∑T\T ñ
<äè‘·+>± e⁄qï|ü⁄Œ&ÉT ø±|ü⁄ |üP]Ô>± ˝Ò≈î£ +&Üb˛j˚T ÄkÕÿs¡eTT+~. dæÁ≥dt eT]j·TT s¡÷{ŸHê{Ÿ HÓeT{À&ÉT‡≈£î >∑Ts¬ q’ #Ó≥¢ |”s#¡ T· y˚fifl¯ qT bÕπs ˙{Ï˝À
ô|{Ïº rdæ|⁄ü Œ&ÉT eT{Ïº ˝Ò<ë ÇdüTø£ sπ DTe⁄\T nø£ÿ&Éøÿ£ &É |”#T· y˚fió¯ fl≈£î n+≥Tø=ì q\T|ü⁄ ˝Ò<ë >√<ÛTä eT s¡+>∑T≈£î e÷] j·TTqï jÓT&É\ n$ dæÁ≥dt
HÓeT{À&ÉT≈£î >∑T] nsTTq≥T¢, n˝≤>±ø£ |ü|⁄ü Œ<Ûëq´\ y˚sô¢¡ |’ qÁ‘·»ì ãT&ÉTô|\Tqï≥T¢ y˚sô¢¡ |’ y˚sT¡ ø±j·T\T+fÒ yê{ÏøÏ s¡÷{ŸHê{Ÿ HÓeT{À&ÉT
Ä•+∫q≥T¢ >∑T]Ô+e#·TÃqT. s¬ ‘’ T· \T HêfÒ yÓTTø£ÿ*ï s¬ ˝’ «Ò ø√&É÷s¡T, ø£&j ç T· +, u…+>∑Tfi¯Ss¡T qT+&ç ‘Ó#T· Ã≈£î+{≤s¡T. yÓTTø£ÿ*ï, n+≥¢ì bÕ´øÏ+>¥
#˚ùd≥|ü⁄Œ&ÉT ø=+‘· eT{Ïìº y˚s≈¢¡ î£ ô|&ÜÔsT¡ . Ä eT{Ïº ˝Ò<ë yÓTTø£ÿ\ >T+&Ü á |ü⁄s¡T>∑T\T ‘√≥˝À¢øÏ ekÕÔsTT, n+‘˚>±ø£ e+>∑, ≥yÓ÷{≤, bı>±≈£î,
u…+&É, $Ts¡|ü ˝≤+{Ï ô|s’ q¢¡ T ô|{Ïqº s¡÷{ŸHê{Ÿ HÓeT{À&ÉT\T yê{Ïì#˚], u≤>± eè~∆#+Ó ~. ‘·sê«‘· N˙, ìeTà #Ó≥q¢ T Ä•kÕÔsTT.
qT*|ü⁄s¡T>∑T\T Ä•+∫q ìeTà jÓTTø£ÿ y˚sT¡ eédüú

( y˚fifl¯ ô|’ ãT&çô|\T )
qT*|ü⁄s¡T>∑T\T Ä•+∫q N˙ #Ó≥Tº

ìyês¡D : ìeTàqT Ä•+#˚ qT*|ü⁄s¡T>∑T J$‘· #·øÁ +£
1) qT*|ü⁄s¡T>∑T\T ˝Òq≥Te+{Ï Hês¡TeT&ç qT+&ç n+≥¢qT, yÓTT\ø£*ï mqTïø√yê*.
2) Hês¡T yÓTTø£ÿ*ï ‹s¡>∑ HêfÒ eTT+<äT ˇø£ ôd+≥T Hês¡TeT&çøÏ 60 qT+&ç 80 øÏ˝À\ y˚||ü +æ &çì y˚j÷· *.
3) $Ts¡|,ü {§e÷{À, e+>∑, ã+>±fi≤<äT+|ü, ≈£î≥T+u≤ìøÏ #Ó+~q ô|s’ q¢¡ T, u…+&É, bı>±≈£î eT]j·TT ns¡{Ï ô|s’ q¢¡ T N˙, ìeTà ‘√≥\˝À n+‘·s|¡ +ü ≥>±
y˚jT· sê<äT.
4) #Ó≥Tº <ä>sZ∑ ¡ ˝Ò<ë n+‘·s|¡ +ü ≥>± ã+‹ |üP\ yÓTTø£ÿ\qT Hê{Ïq≥¢sTT‘˚ qT* |ü⁄s¡T>∑T\qT ìyê]+#·e#·TÃ.
5) Je ìj·T+Á‘·D |ü<‘∆ä T· \˝À |üs÷¡ Œ]jÓ÷dæ\y¢ Té *˝≤düq+, b˛ø√ìj·÷ ø±¢$T&√k˛Œ]j·÷, Áf…øÆ √&Ósêà Vü≤]®j÷· qyéT, dü÷&√yÓ÷Hêdt bò˛s¬¢ ôdHé‡
e+{Ï Je •©+Á<Ûä Hê•qT\qT |üXó¯ e⁄\ ms¡Te⁄˝À eè~∆ #˚dTü ≈£îì qT*|ü⁄s¡T>∑T\qT ìyê]+#·Tø√e#·TÃ.
6) #Ó≥TºbÕ<äT ˇø£{øÏ Ï 50 Á>±eTT\ ø±s√“|üP´sêHé 3õ (|üP´s¡&ÜHé) >∑T[ø£\qT ÇdüTø£‘√ ø£*|æ y˚j÷· *. eTs¡Tdü{Ï ~q+ ˙s¡T ô|{≤º*. Ä >∑T[ø£\T
y˚dqæ 3 e÷kÕ\ ‘·sê«‘· qT+&ç ej·TdüT‡qT ã{Ïº #Ó≥Tº bÕ<äT≈£î 15 qT+&ç 25 øÏ˝À\ y˚||ü +æ &çì Äs¡T HÓ\\ ø=ø£kÕ] bÕ<äT˝À y˚dæ ø£*j·T
ô|{≤º*.
25
Nì, ìeTà‘√≥\≈£î e#·TÃ ‘Ó>T∑ fi¯ófl ` ìyês¡D

Nì, ìeTà ‘√≥\≈£î •©+Á<Ûë\ e\q, u≤ø°]º j·÷ eT]j·TT yÓs’ d¡ t nH˚ dü÷øå±à‹ dü÷ø£àå Je⁄\ e\¢ nH˚ø£ ‘Ó>T∑ fi¯ófl k˛øÏ nbÕs¡yTÓ qÆ qwüeº TT
ø£\T>∑T#·Tqï~. ø=ìï ‘Ó>T∑ fi¯ófl e\q ‘√≥\T HêeTs¡÷bÕ\T ˝Ò≈î£ +&Ü b˛e⁄≥ »]–+~. >∑T+≥÷s¡T, ø£ècÕí õ˝≤¢˝À 1955e dü+e‘·‡s¡+ ÁbÕ+‘·eTT˝À
y˚sT¡ ≈£îfi¯ófl ‘Ó>T∑ \T e∫Ã e&É|¢ Pü &ç Hê]+» ‘√≥\T m+&çb˛sTT, ø={Ïyº j
˚ T· &É+ »]–q~. 1955`56 dü+e‘·‡sê\ eT<Û´ä Á{ÏdCºæ ≤, Á^ì+>¥ (X¯+≈£î)
‘Ó>T∑ fi¯ófl e\q ø√&É÷s¡T, sê»+ù|≥ ÁbÕ+‘·+˝À Nì ‘√≥\T ø°Då +Ï ∫b˛j·÷sTT.
|ü⁄*yÓ+<äT\, ‘ê&ç|Áü ‹ ÁbÕ+‘ê\˝À 1964`75 dü+e‘·‡sê\ eT<Û´ä X¯+≈£î ‘Ó>T∑ \T e\q Nì ‘√≥\T u≤>± <Óã“‹ì, ø={Ïyº j ˚ T· ã&Ü¶sTT.
n<˚$<Û+ä >± 1989 dü+ˆˆ qT+&ç Ç|üŒ{Ï es¡≈î£ e÷ düsπ « >∑D≤+ø±\ Á|üø±s¡eTT y˚sT¡ ≈£îfi¯ófl eT]j·TT Á>±ì+>¥ (X¯+≈£î) e\¢ m+&çb˛e⁄#·Tqï #Ó≥¢
dü+K´ ô|s¡T>∑T‘·Tqï~. Ä ‘Ó>T∑ fi¯ófl m≈£îÿe>± nq+‘·|⁄ü s¡+, Á|üø±X¯+, ø£s÷¡ ï\T õ˝≤¢˝À m≈£îÿe>± ñqï≥T¢ ø£qT>=qã&ç+~.
1. ã+ø£ ‘Ó>T∑ \T :
ã+ø£ ‘Ó>T∑ \T ˝À ô|{’ò Àbò˛sÔ ê ã+ø£ ‘Ó>T∑ \T, &çbı¢&j
ç ÷· ã+ø£ ‘Ó>T∑ \T nì s¬ +&ÉT s¡ø±\T ñHêïsTT. ô|{’ò Àbò˛sÔ ê ã+ø£ ‘Ó>T∑ \T q+<äT ã+ø£
ø±s¡≥+, u…s&¡ TÉ ≈£îfi¯fl&É+ #Ó≥Tº y˚fifl¯ ≈£î, yÓTT<ä\T ÁøÏ+<ä uÛ≤>±ìøÏ |ü]$T‘·yTÓ jÆ T· T+≥T+~. ô|{’ò Àbò˛sÔ ê ‘Ó>T∑ \T k˛øÏq #Ó≥¢ yÓTT<ä\Tô|,’ u…s&¡ TÉ qT+&ç
ô|ø’ Ï <Ûësêfi¯+>± ã+ø£ ø±s¡T‘·T+~. u…s&¡ TÉ MT<ä ø±]q á ã+ø£ >∑{|ºÏ &ü ç eT{Ïº s¡+>∑T>± e÷s¡T‘·T+~. Ç≥Te+{Ï u…s&¡ TÉ q\¢ã&ç ì\Te⁄>±
|ü>T\T‘·T+~.
á ã+ø£ ‘=\–ùdÔ n&ÉT>∑Tq ñqï ø±+&É+ uÛ≤>∑eTT ` eT{Ïº s¡+>∑T>± e÷]
ñ+≥T+~. ø±+&É+ ˝À|ü* u≤>∑eTT ≈£L&É ø=+#Ó+ ≈£î[flq≥T¢ ø£qã&ÉT‘·T+~.
á ‘Ó>T∑ \T uÛ÷Ñ $TøÏ <ä>sZ∑ >¡ ± ø±+&ÉeTT MT<ä Äs¡+uÛyÑ TÓ ,Æ y˚fifl¯ MT~øÏ ≈£L&Ü
ÁbÕ≈£î‘·T+~. nsTT‘˚ y˚fi¯fl MT<ä ã+ø£ ø±s¡&É+ n+‘· düŒwüº+>±
ø£qã&Éøb£ ˛e#·TÃqT. ˙s¡T |ü]>± Ç+ø£q≥Te+{Ï uÛ÷Ñ eTT\˝À á ‘Ó>T∑ \T
m≈£îÿe>± edüT+Ô ~. n+≥T¢ #ê˝≤ ÁøÏ+<äøÏ ø£{,ºÏ Ä n+≥¢ ø£\sTTø£ eT{Ïøº Ï
‘·–˝Ò≥≥T¢ Hê{Ïq|ü⁄Œ&ÉT, ˝Ò<ë ˝À‘·T>± Hê{Ïq|ü⁄Œ&ÉT ‘·&eç TqTï n+≥¢ ø£\sTTø£
MT<ä m≈£îÿe>± ñqï|ü⁄Œ&ÉT á ‘Ó>T∑ \T m≈£îÿe>± edüT+Ô ~.
&çb˛¢&j
ç ÷· ã+ø£ ‘Ó>T∑ \T e\q #Ó≥T¢ yÓTT<ä\T ô|’ uÛ≤>±q, eTTK´+>±
|ü+>∑\˝À ã+ø£ ø±s¡T≥, u…s&¡ TÉ ≈£îfi¯ófl≥ >∑eTì+#·e#·TÃqT. á ‘Ó>T∑ \T
‘·–*q dü\ú + ô|’ u…s&¡ TÉ q\¢ã&ç, <ëì ÁøÏ+<äø=j·T´ uÛ≤>∑+ q\¢>± e÷s¡TqT.
á ã+ø£ ‘Ó>T∑ \T e\q ø=eTà\T m+&ÉT≥, #Ó≥T¢ ø°Då +Ï #·T≥ »s¡T>T‘·T+~.
y˚sT¡ ≈£îfi¯ófl q+<äT e\q #Ó≥T¢ m≈£îÿe |üP‘· |ü≥&º +É , ø±j·T eTT~πs ˝À|ü˝Ò
#Ó≥T¢ #·∫Ãb˛e⁄≥ »s¡T>T‘·T+~.
ã+ø£ ‘Ó>T∑ \T
ìyês¡D :
1. eTTs¡T>∑T ˙s¡T b˛j˚T neø±X¯eTTqï bı˝≤\˝ÀH˚ Nì #Ó≥T¢ Hê{≤*.
2. n+≥T ø£\sTTø£ eT{Ï˝º À |üP&çb˛j˚T≥≥T¢ ˝À‘·T>± Hê≥sê<äT. #Ó≥Tº yÓTT<ä\T #·T≥÷º eT{Ïº m>∑<√j·Tsê<äT.
3. #Ó≥Tº #·T≥÷º 1.5 n&ÉT>∑T\ <ä÷s¡eTT˝À |æ\b¢ Õ<äT ø£{,ºÏ <ëìøÏ ãj·T≥ e÷Á‘·yT˚ ˙s¡T ø£{≤º*. BìH˚ &ÉãT˝Ÿ ]+>¥ |ü<‹∆ä n+{≤s¡T. bÕπs ˙s¡T
s√>∑eTTqï #Ó≥Tº qT+&ç s√>∑eTT ˝Òì #Ó≥Tº bÕ<äT˝ÀìøÏ bÕs¡≈î£ +&Ü C≤Á>∑‘|Ô· &ü Ü*.
4. |ü<Tä HÓq’ ø£‹‘Ô √ ã+ø£ ≈£î[flq u…s&¡ TÉ qT |üP]Ô>± >√øÏ y˚dæ uÀs√¶ù|dtº ˝Ò<ë ø±|üsY Äø°‡ø√¢s¬ &’ TÉ ù|düTº |üPj·÷*. Nì #Ó≥≈¢ î£ Á|ü‹ dü+e‘·‡s¡+ #Ó≥¢
yÓTT<äfifl¯ ô|’ 2 n&ÉT>∑T\ m‘·TÔ es¡≈î£ uÀs√›ù|dtº s¬ +&ÉT <äbÕò \T>± |üPj·÷*.
5. 15 s√E\ eé~Û˝À ˇø£ XÊ‘·eTT ø±s¡“+&ÉõyéT eT+<äTqT s¬ +&ÉT kÕs¡T¢ #Ó≥T¢ô|’ ø=eTà\T ‘·&#ç ˝˚ ≤ ÁùdŒ #˚dæ &çb˛¢&j ç ÷· ã+ø£ ‘Ó>T∑ \TqT
n]ø£≥eº #·TÃqT.
26
2. y˚sT¡ ≈£îfi¯ófl ‘Ó>T∑ \T :

á ‘Ó>T∑ \T eTq sêh+˝Àì nìï ÁbÕ+‘ê\˝À m≈£îÿe>± e⁄+~. HÓ\÷¢sT¡ õ˝≤¢˝Àì ìeTà‘√≥\ ø°Då ‘·≈î£ y˚sT¡ ≈£îfi¯ófl ‘Ó>T∑ ˝Ò Á|ü<ëÛ q
ø±s¡DeTì >∑eTì+#·&yÉ TÓ qÆ ~. á ‘Ó>T∑ \T Hê\T>∑T s¡ø±\ o©+Á<Ûë\e\¢ edüT+Ô ~. n$ e÷Áø√bò˛$THê, |ü⁄ĆÒ]j·T+, &çb˛¢&j ç ÷· eT]j·TT >±H√&Ósêà,
kÕ<Ûës¡D+>± H˚\˝À ñ+&˚ á •©+Á<Ûë\T, ìeTà#Ó≥≈¢ î£ nqT≈£L\eTT>±ì |ü]dæ‘ú T· \˝À |”#T· y˚fió¯ flì Ä•+∫, Áø£yT˚ |æ ô|<ä› y˚fió¯ fl≈£î ÁbÕøÏ, y˚fifl¯
q+‘ê ≈£îfi¯ófl #˚jT· T≥e\q #Ó≥T¢ ø°Då kÏ ÕÔsTT. ≈£î[flq y˚fió¯ fl u…s&¡ TÉ bÕ∫b˛sTT <äTsê«düq edüT+Ô ~. ‘Ó>T∑ \T k˛øÏq #Ó≥˝¢ À Ä≈£î\T mÁs¡>± s¡+>∑T
e÷s¡≥+, Ä≈£î\T sê\≥+, $|üØ‘·+>± |üP‘· |ü≥Tº≥, |æ+<Ó\T sê\≥+, ø±j·T\T eTT~πs ˝À|ü˝Ò #Ó≥Tº˝Àì ˇø£ ø=eTà>±ì, #Ó≥Tº n+‘ê
m+&çb˛e≥+>±ì »s¡T>T‘êsTT. y˚sT¡ ≈£îfi¯ófl ‘Ó>T∑ \T ø=ìï |ü]dæ‘ú T· \˝À m≈£îÿe>± edüT+Ô ~. Nì, ìeTà‘√≥\≈£î nqT≈£L\eTTø±ì H˚\\T `
‘·≈î£ ÿe˝À‘·T, #·e⁄&ÉT, düTqï|ü⁄ XÊ‘·+ m≈£îÿe>± ñqï≥T e+{Ï$, n~Ûø£ \eDeTT\T ø£*–q ˙s¡T (Ç.dæ. 1.0 &Ó.ôd/ MT ø£qï m≈£îÿe), H˚\˝Àì
‘˚eT eTØ ‘·≈î£ ÿe ˝Òø£ eTØ m≈£îÿe>± ñqï|ü⁄Œ&ÉT, ùd<ä´ |ü<‘›ä T· ˝À¢ y˚fió¯ fl ‘Ó>T∑ ≥ e\q, ùd+Á~j·T|ü⁄f…sT¡ e⁄\T, |æ+&ç ms¡Te⁄\T, |ü∫Ã Ä≈£î ms¡Te⁄\
yê&Éø+£ ‘·–+Z ∫, s¡kÕj·Tìø£ ms¡Te⁄\T m≈£îÿe>± yê&ÉT≥ e\q, ˙{Ï ‘·&TÉ \˝À m≈£îÿe e´‘ê´düeTT\ e\q |”#T· y˚sT¡ <Óã“‹ì •©+Á<Ûeä TT\ e\q
y˚sT¡ ≈£îfi¯ófl ‘Ó>T∑ \T edüT+Ô ~. Nì, ìeTà‘√≥\˝À y˚sT¡ ≈£îfi¯ófl ‘Ó>T∑ \TqT ‘=* <äX˝¯ À >∑T]Ô+∫ düeTÁ>∑ ìyês¡D |ü<‘∆ä T· \T bÕ{ÏùdÔ ‘Ó>T∑ \TqT
n]ø£≥eº #·TÃqT.
ìyês¡D :
‘Ó>T∑ \T k˛øÏq #Ó≥≈º î£ , ˙s¡T ô|{Ïqº eTs¡Tdü{Ï s√CÒ 1 XÊ‘·+ uÀs√¶$TÁX¯eT+ ˝Ò<ë 0.2 XÊ‘·+ ø±s¡“+&ÓõyéT (2Á>±/©. ˙{Ïø)Ï eT+<äT Á<ëeD+ 20
©. bÕ~ n+‘êb˛j·÷*. ` y˚sT¡ ≈£îfi¯ófl ‘=* \ø£Då ≤\T kÕ<Ûës¡D+>± m+&Üø±\+˝À ø£ì|ækÕÔsTT. ‘Ó>T∑ \T k˛øÏq #Ó≥b¢ Õ<äT˝À¢ @<√ ˇø£ eékÕj·T
e´s¡|∆ <ü ësêú\T ` e]bı≥Tº, y˚sT¡ X¯q>∑ bı≥Tº, m+&çsê*q Ä≈£î\T, $TqTeTT / ô|düsb¡ ı≥Tº, s¡+|ü|⁄ü bı≥Tº, uÛ÷Ñ ø£e#·+˝≤ 2`3 n+>∑Tfi¯eTT\
eT+<ä+>± y˚j÷· *.
esê¸\T yÓTT<ä\sTTq ‘·sê«‘· ( Ä>düTº ` ôdô|+º ãs¡T), |ü∫Ã Ä≈£î ms¡Te⁄\T ` y˚bÕ≈£î, »qTeTT, |æ*ô¢ |düs,¡ >∑+C≤≈£î, q˝Òs¢ T¡ , ‘·+>π &ÉT, bÕ~˝Àì
eT{Ïrº dæ, Ä≈£î\qT |ü]∫, yê{Ïô|’ dæ+–˝Ÿ dü÷|üsY bòÕùdOE¤{Ÿ #Ó≥TºøÏ ˇø£ øÏ˝À #=|ü⁄OEq |ü∫Ã Ä≈£îô|’ #·*,¢ rdæq eT{Ïìº eTs¡˝≤ ø£bÕŒ*.
|ü∫Ãs=f…eº \q uÛ÷Ñ $T˝Àì dü÷ø£àå Je⁄\T eTTK´+>± Áf…øÆ √&Ósêà dü+K´ ô|]– Jeìj·T+Á‘·D |ü<‘∆ä T· \ <ë«sê ‘Ó>T∑ \T n]ø£≥ãº &ÉT‘·T+~.
Áf…øÆ √&Ósêà ø£\Ãs¡T $TÁX¯eT (1 øÏ˝À ø£\Ãs¡T 90 øÏ˝À\ u≤>± ∫$øÏq |üXó¯ e⁄\ ms¡Te⁄, 10 øÏ˝À\ y˚||ü +æ &ç) 4`5 s√E\T eT>∑uZ {… ,ºÏ #Ó≥Tº
ˇøÏÿ+{ÏøÏ 10 øÏ˝À\ #=|ü⁄Œq bÕ~˝À y˚dæ ø£*j·Tu…{≤º*. eTs¡˝≤ Äs¡T HÓ\\ ‘·sê«‘· Ç<˚ $<Û+ä >± #˚j÷· *. Äs√>∑´+>± e⁄qï #Ó≥≈¢ î£ á
$TÁX¯e÷ìï Á|ü‹ dü+e‘·‡s¡+ 5 øÏ˝À\ #=|ü⁄Œq y˚ùdÔ ‘Ó>T∑ \T sê≈£î+&Ü e⁄+≥T+~.
‘Ó>T∑ \T k˛øÏq #Ó≥≈¢ î£ ˙s¡T ô|{Ïqº eTs¡Tdü{Ï s√CÒ e÷+ø√C…uŸ 2 Á>±ˆˆ. ©≥s¡T ˙{ÏøÏ ø£*|æ 25 ©≥s¡¢ eT+<äT Á<ëeD+ bÕ<äT˝À¢ b˛j·÷*. 25
s√E\T ‘·sT¡ yê‘· Áf…øÆ √&Ósêà s¬ dæ‡ 100 Á>±ˆˆ. dü÷&√yÓ÷Hêdt bò˛]¢ ôdHé‡ 100 Á>±ˆˆ. 2 øÏ˝À\ y˚|ü |æ+&ç, 25 øÏ˝À\ |üXó¯ e⁄\ ms¡Te⁄‘√ ø£*|æ
bÕ<äT˝À¢ pHé`p˝…’ eT]j·TT &çX+¯ ãs¡T`»qe] HÓ\˝À¢ y˚j÷· *.
27
3 |ü⁄≥ºø=≈£îÿ\T :
Ç$ ªª>±H√&Ósêàμμ •©+Á<ä+ e\q e#·TÃqT. á •©+Á<Û+ä yÓTT<ä≥ #Ó≥Tº y˚s˝¢¡ À Á|üy•˚ +∫, y˚sT¡
≈£îfi¯óflqT ø£\T>∑CdÒ Tü +Ô ~. •©+Á<äeTT #Ó≥Tº y˚sô¢¡ |’ eè~∆ #Ó+~, u…s&¡ TÉ MT<ä bı&ÉT>∑THê n\T¢ø=ì ‘Ó\>¢ ±
ñ+≥T+~. Áø£yT˚ D≤ •©+Á<Ûeä TT #Ó≥T¢ yÓTT<äT\T˝ÀøÏ ≈£L&Ü yê´|æ+∫ , kÕsêìï u≤>± |”*Ãy˚d,æ y˚fifl¯ qT,
yÓTT<ä\TqT >∑÷&É u…+&ÉT˝≤ |æ|Œæ >± #˚dTü +Ô ~. ø£&|É {ü Ï <äX˝¯ À, eTTK´+>± yêHêø±\+˝À #Ó≥Tº yÓTT<ä\Tô|’
uÛ÷Ñ $T HêqTø=ì |ü⁄≥ºø=≈£îÿ\T ø£ì|ækÕÔsTT. |ü⁄≥ºø=≈£îÿ\T e∫Ãq #Ó≥T¢ ø=eTà\T m+&ç, Ä≈£î\T sê*,
ˇø√ÿkÕ] m≈£îÿe>± |üPdæ, ø±j·T\T eTT~πs˝À>± m≈£îÿe>± ø£ì|ædTü +Ô ~. ˝Ò‘· #Ó≥˝¢ À á ‘Ó>T∑ \T kÕe÷q´+>±
sê<äT.
ìyês¡D :
eTq sêh+˝À á •©+Á<Ûeä TT e\q |ü⁄≥Tº ø=≈£îÿ\T ø=ã“], e÷$T&ç, |üqdü, b˛ø£ #Ó≥M¢ T<ä ≈£L&É
e#·TÃqT. ø±ã{Ïº á #Ó≥M¢ T<ä e#·TÃ |ü⁄≥ºø=≈£îÿ\qT @], ø±*Ã y˚j÷· *. yêHêø±\+˝À Nì, ìeTà #Ó≥¢
yÓTT<äfió¯ fl #·T≥÷º m|üŒ{Ïø|£ ü &ÉT >∑eTìdü÷,Ô |ü⁄≥ºø=≈£îÿ\T ñqï≥¢sTT‘˚, yÓ+≥H˚ rdæ ø±*Ãy˚j÷· *. y˚sT¡ ,
yÓTT<ä\T uÛ≤>±˝À¢ u…+&ÉT eTT~]q≥T e+{Ï uÛ≤>±qï+‘ê ñ*‘√>±ì, ø=&Ée*‘√>±ì, ø£‹]Ô +∫ y˚dæ
uÀs√¶ù|dtº |üPj·÷*. ø±s¡“+&É»yéT 1 Á>±eTT 1 ©≥s¡T ˙{Ï˝À>±ì, n]jÓ÷|ò+ü –Hé kÕ˝Ÿ 1.5 Á>±eTT\ 5
©≥s¡¢ ˙{ÏøÏ ø£*|æ>±ì, ø±˝…ø‡Ï Hé 2.5 Á>±eTT\T ˇø£ ©≥s¡T ˙{ÏøÏ ø£*|æ >±ì #·<sä |¡ ⁄ü MT≥s¡T ˇø£ ©≥s¡T
eT+<äT ˙s¡T e+‘·Tq |”#T· y˚sT¡ ¢ ‘·&#ç ≥˚ ≥T¢ bÕ<äT\˝À y˚j÷· *.
4. m+&ÉT |ü⁄\¢ ‘Ó>T∑ \T :

Nì, ìeTà ‘√&É\˝À ø=eTà\T m+&çb˛e⁄≥ eTq+ kÕ<Ûës¡D+>± #·÷dü÷Ô ñ+{≤eTT. á yê&ÉT ø=eTà\qT |üØøÏùå dÔ ªª ø=*{ÀÁf…øÆ y£ Té μμ ªª
&çb˛¢&j
ç ÷· μμ ªª|ò⁄ü ĆÒ]j·T+μμ ˝≤+{Ï •©+Á<Ûë\T ñ+{≤sTT.
ìyês¡D :
esê¸ø±˝≤ìøÏ ø=~›s√E\T eTT+<äT>± m+&ÉT |ü⁄\¢q+‘ê ø£‹]Ô +∫, ø±*Ãy˚j÷· *. Ä ‘·sê«‘· ø±s¡“+&ÉõyéT 0.1 XÊ‘·+ (10Á>±eTT\
eT+<äT 10 ©≥s¡¢ ˙{Ï˝À ø£*|æ) ˝Ò<ë ø±|üsY Äø°‡ ø√¢s¬ &’ é 3 Á>±. ˇø£ ©≥s¡T ˙{ÏøÏ #Ó≥ô¢ |’ ˇø£ e÷düeTT eé~Û˝À s¬ +&ÉTkÕs¡T¢ |æ∫ø±] #˚j÷· *.
28
5. ã÷&ç<ä ‘Ó>T∑ \T :
á ‘Ó>T∑ \T ªª nsTT&çjT· +μμ nH˚ •©+Á<Ûeä TT e\q edüT+Ô ~. »qe], |òÁæ ãe] e÷kÕ\˝À ˝Ò‘· Ä≈£î\ô|q’ , ø=eTà\ô|q’ Ä•+∫ ã÷&ç<ä
#·*q¢ ≥T¢+&ÉTqT. ‘Ó>T∑ \T ‘·–*q Ä≈£î\T e+ø£s¡ ‹s¡T>∑TqT. rÁeyÓTqÆ |ü]dæ‘ú T· \˝À Ä≈£î\T sê* #Ó≥Tº m+&ÉT \ø£Då ≤\T ø£qã&ÉT‘êsTT. ∫qï
|æ+<Ó\T ≈£L&É á ‘Ó>T∑ \T k˛øÏ sê*b˛‘êsTT.
ìyês¡D :
ø¬ sê<˚Hé 0.1 XÊ‘·+ ˝Òø£ ˙{Ï˝À ø£sT¡ >∑T >∑+<Ûøä +£ 0.2 XÊ‘·+>±ì 15 s√E\ eé~Û˝À s¬ +&ÉT kÕs¡T¢ |æ∫ø±] #˚dqæ á ‘Ó>T∑ \T
‘·>T∑ ‘Z T· +~.
6. ô|\
ò Tº ‘Ó>T∑ \T (s¡ã“sT¡ ‘Ó>T∑ \T) :
Ç~ ªª ôdb˛ºud… &æ j
ç T· +μμ nH˚ •©+Á<Ûeä TT e\q edüT+Ô ~. eTq sêheTT˝À eTTK´+>± >∑T+≥÷s¡T õ˝≤¢˝Àì ìeTà MT<ä á ‘Ó>T∑ \T m≈£îÿe>±
ø£ì|æ+#·T#·Tqï~. sê»eT+Á&ç, bÕ\ø=\T¢ ÁbÕ+‘ê˝À¢ ≈£L&É á ‘Ó>T\T edüT+Ô ~. ø=eTà\ #·T≥÷º yÓT‘·>Ô ±, ‘√\T ˝≤>± •©+Á<Ûeä TT #·T≥Tºø=ì ñ
+≥T+~. á s¡ã“s¡T ˝≤+{Ï ‘=&ÉT>∑T ÁøÏ+<ä #·\>¢ ± ñ+&ÉT≥ e\q ùdÿ\T |ü⁄s¡T>∑T\T ìyêdü y˚Ts¡Œs¡#T· ≈£î+{≤sTT. á |ü⁄s¡T>∑T\T #Ó≥Tº˝Àì kÕsêìï
|”\TÃø=ì, ‘˚H˝Ó ≤+{Ï |ü<ësêúìï $dü]k® ÕÔsTT. á r|æ |ü<ësêúìï •©+Á<Û+ä yê&ÉT≈£î+≥T+~. |ü⁄s¡T>∑T\≈£î •©+Á<Û|ä ⁄ü ‘=&ÉT>∑T s¡øDå£ ø£*ŒdüT+Ô ~.
eTT+>±s¡T yêq\‘√ ÁbÕs¡+uÛyÑ TÓ ,Æ ‘·sê«‘· yêHêø±\eT+‘ê u≤>± eè~∆ ne⁄‘·T+~. á ‘Ó>T∑ \T e\q ∫qï ø=eTà\T m+&çb˛sTT, ø±|ü⁄ ‘·>T∑ ‘Z T· +~.
ìyês¡D :
‘=\ø£] yêq\T ÁbÕs¡+_Û+#·ø£eTT+<˚ m+&çq ø=eTà\qT ø£‹Ô]+∫ ø±*Ãy˚j·÷*. ùdÿ\T |ü⁄s¡T>∑T\T Ä•+#·≈£î+&Ü e⁄+&˚+<äT≈£î
yÓ÷H√Áø={ÀbòÕdt (1.6 $T.©)‘√ e÷+ø√C…uŸ (2Á>±eTT\T) ˝Òø£ ø±bıºHé (2 Á>±eTT\T ©≥s¡T ˙{Ïø)Ï ø£*|æ ÁùdOE #˚ùdÔ ô|\ò Tº ‘Ó>T∑ \T Ä•+#·<Tä .
29
7. |æ+ø˘ ‘Ó>T∑ \T :
á ‘Ó>T∑ \T ªª ô|*¢≈î£ ˝Ò]j·÷μμ nH˚ •©+Á<Û+ä e\q edüT+Ô ~. ñwüí Á|ü<X˚ Ê\˝Àì |ü+&É¢ ‘√≥\˝À á ‘Ó>T∑ \T m≈£îÿe>± ø£qã&ÉT‘·T+~.
esê¸\T Äs¡+_Û+∫q yÓ+≥H˚ á ‘Ó>T∑ \T \ø£Då ≤\T ø£qã&É‘êsTT. ‘Ó>T∑ \T ‘·–*q ø=eTà\ô|’ ‘Ó\{¢ Ï ã÷E ø£qã&ÉT‘·T+~. Ä ‘·sê«‘· ‘Ó\T|ü⁄ ˝Òø£
ø¬ +|ü⁄ s¡+>∑T>∑\ ∫qï ãT&çô|\T @s¡Œ&ÉT‘êsTT. á ø¬ +|ü⁄ s¡+>∑T ãT&çô|\ e\q á ‘Ó>T∑ \T≈£î ªª |æ+ø˘μμ ‘Ó>T∑ \T nì ù|s¡T e∫Ãq~. qe+ãs¡T,
&çôd+ãs¡T eT]j·TT »qe] HÓ\\ø£˝≤¢ ø=eTà\T Áø£yT˚ D≤ yê] m+&çb˛‘êsTT. u…s&¡ TÉ ≈£L&É ø=+‘· es¡≈î£ ˝Ò∫, sê*b˛‘·T+~. >±*, yêq, |ü⁄s¡T>T\
<ë«sê á ‘Ó>T∑ \T ˇø£ #Ó≥Tº qT+&ç eT]jÓTTø£ÿ #Ó≥Tº≈î£ yê´|ædTü +Ô ~.
ìyês¡D :
eT+<äT\T #·*¢ á ‘Ó>T∑ \TqT n]ø£≥Tº≥ ø£weºü TT. yêHêø±\+ nsTTb˛sTTq yÓ+≥H˚ ‘Ó>T∑ \T k˛øÏq ø=eTà\T m+&ÉT#·Tqï≥T¢ ø£ì|æùdÔ
yê{Ïì 2,3 n+>∑Tfi≤\T ÁøÏ+<ä es¡≈î£ ø£‹]Ô +∫y˚dæ uÀs√¶ù|düº |üPj·÷*. ø£‹]Ô +∫q ø=eTà\ ø±*Ãy˚jT· &É+ eT+∫~.
8. Nìø±j·T ‘=&çeT ≈£îfi¯ófl ‘Ó>T∑ \T :
ªª –¢j÷Ó k˛OE]j·T+ *yÓTà{Ïø√˝≤μμ nH˚ •©+Á<Ûeä TT á ‘Ó>T∑ \qT
ø£\CZ dÒ Tü +Ô ~. »qe], |òÁæ ãe] e÷kÕ˝À¢ |üP‘· ô|{Ïº ôdô|+º ãs¡T, nø√ºãs¡T˝À
|üø±«ìøÏ e#˚Ã n+>∑+ |ü+≥≈£î >±ì á ‘Ó>T∑ \T n+‘·>± k˛ø£<Tä . ‘=&çeT≈£îø±j·T
|ü⁄≥Tº#√≥ ‘Ó>T∑ \TqT ø£*–+#·T •©+Á<Ûeä TT #√≥T #˚dTü ø=ì, ˝ÀìøÏ Á|üy•˚ +∫
n≥T ø±j·T≈£î Ç≥T ‘=&çeT≈£î ≈£îfi¯óflqT ø£\>∑CdÒ Tü +Ô ~. yÓTT<ä≥ ø±j·T ô|’
‘=&çeTyÓ|’ ⁄ü q >√<ÛTä eT s¡+>∑T˝À e\j·÷ø±s¡|⁄ü eT#·Ã @s¡Œ&ç, Áø£yT˚ |æ, Ä ≈£îfi¯ófl
ø±j·T+‘ê yê´|ædTü +Ô ~. s√E\T >∑&#ç ˚ ø=\~ >√<ÛTä eT s¡+>∑T, eø£ÿs¡+>∑T≈£î
e÷s¡T‘·T+~. Ä •©+Á<Ûeä TT ‘=&çeT\˝À s¬ +&ÉT, eT÷&ÉT ôd+.MT. es¡≈î£ ÁbÕøÏ
n+‘· es¡≈î£ m+&ÉT ø£\CZ dÒ Tü +Ô ~. á ‘Ó>T∑ \T k˛øÏq ø±j·T\T ø=ìï sê*b˛‘êsTT
eT]ø=ìï #Ó≥Tºô|’ ≈£î[fl m+&ç ‘=&çeT≈£î n+≥Tø=ì, ø=ìï dü+e‘·‡sê\T+{≤sTT.
#Ó≥Tº ô|H’ ˚ ≈£î[fl |ü+&ÉT¢ ‘Ó>T∑ \T yê´|æøÔ Ï <√Vü≤<äeTT #˚kÕÔsTT. •©+Á<Ûä ;C≤\T
>±*, es¡¸|⁄ü ∫qT≈£î\ <ë«sê Äs√>∑ýÓTqÆ ø±j·T\qT #˚] ‘Ó>T∑ \TqT ø£\CZ kÒ ÕÔsTT.
ìyês¡D :
#Ó≥Tº˝ÀHÓ ≈£î[fl m+&çq ø±j·T*ï ‘=&çeT‘√ düV‰ü ø£‹]Ô +∫ Áb˛>∑TCÒdæ HêX¯qeTT #˚j÷· *. ‘·sê«‘· 10 Á>±eTT\ ø±s¡“+&ÉõyéT eT+<äTqT
10 ©≥s¡T¢ ˙{Ï˝À ø£*|æ ˇø£ e÷düeTT eé~Û˝À pHé, p˝…,’ Ä>∑wßü º e÷kÕ˝À¢ eT÷&ÉT kÕs¡T¢ #Ó≥Tº ô|’ Ä≈£î\T ø±j·T\T u≤>± ‘·&ùç d≥≥T¢ |æ∫ø±]
#˚dqæ } ‘Ó>T∑ \qT düeTs¡eú +‘·+>± n]ø£≥eº #·TÃqT.
30
9. ø£+<Óq ‘Ó>T∑ \T (Á^JeT#·Ã)

á ‘Ó>T∑ \T ªª yÓTøÆ √k˛OE¬s˝≤¢ dæÁf…Æ μμ nH˚ •©+Á<Ûeä TT e\q e#·TÃqT. ‘Ó>T∑ \T k˛øÏq Ä≈£î\ n&ÉT>∑T uÛ≤>∑eTTq nø£ÿ&Éøÿ£ &É
ø£+<Óq |üPdæq≥T¢ ø=+#Ó+ ñãT“>± eTT<äTs¡T qdü´+ ˝Ò<ë q\T|ü⁄s¡+>T eT#·Ã\T @s¡Œ&ÉT‘êsTT. á eT#·Ã\T ø£+~–+» ôdE ’ ˝À ñ+{≤sTT.
n|üŒ{Ïø|£ ü &ÉT á eT#·Ã\T ˇø£<ëì‘√ ˇø£{Ï ø£*dæ ô|<ä› eT#·Ã˝ÒsŒ¡ &É‘êsTT. eTq sêh+˝À |ü+&ç+#·ã&˚ eT÷&ÉT s¡ø±\ rj·T Hê]+»\T Nì,
ã‘êÔsTT, yÓ÷dü+;\T á ‘Ó>T∑ \T≈£î düT\uÛ+Ñ >± ˝Àqe⁄‘êsTT. >∑T+≥÷s¡T, HÓ\÷¢sT¡ õ˝≤¢˝Àì ìeTàô|’ ≈£L&É á ‘Ó>T∑ \T m≈£îÿe>± ñqï≥T¢ á eT<Û´ä H˚
e÷ XÊÁdüyÔ ‘˚ \Ô· T >∑T]Ô+#ês¡T. esê¸ø±\+˝ÀqT, #·*ø±\+˝ÀqT á ‘Ó>T∑ \T ñ<Ûèä ‘·eTT m≈£îÿe>± ñ+≥T+~. ‘Ó>T∑ \T m≈£îÿe>± Ä•+∫q
Ä≈£î\T |üP]Ô>± eTT<äsø¡ £ eTT+<˚ |ü\u¢ ≤] sê*b˛‘êsTT. s¬ eTà\T, ø=eTà\T ˝Òø£ uÀ&ç>± e÷sêÔsTT. ø£Ø+q>∑sY õ˝≤¢ eTT˝≤ÿq÷s¡T |ü]düs¡
ÁbÕ+‘ê˝À¢ì Nì ‘√≥˝À á ‘Ó>T∑ \T ñ<Ûèä ‘·+>± ñ+~.
ìyês¡D :
30 Á>±. ø±|üsY Äø°‡ø√¢s¬ &’ é ˝Ò<ë 25 Á>±eTT\ C…HuÓ Ÿ (0.25%) |ü~ ©≥s¡¢ ˙{ÏøÏ e+‘·Tq ø£*|æ pHé, p˝…’ e÷kÕ\˝À 20 s√E\ eé~Û˝À
s¬ +&ÉTkÕs¡T¢ |æ∫ø±] #˚j÷· *. eT+<äT˙s¡T Ä≈£î n&ÉT>T uÛ≤>∑+˝À u≤>± ‘·&#ç ≥˚ ≥T¢ #·÷&Ü*.
ô|]’ ø√¢Ák˛º_Hé ˝Ò<ë f…ãTø√qCÀ˝Ÿ 1 $T.©. ©≥s¡T ˙{ÏøÏ ø£*|æ Ä>∑wßü º HÓ\ yÓTT<ä\T HÓ\ s√E\ eé~Û˝À 3 kÕs¡T¢ eT+<äT ˙s¡T Ä≈£î\
n&ÉT>∑TuÛ≤>∑+ u≤>± ‘·&ùç d $<Ûeä TT>± |æ∫ø±] #˚j÷· *.
10.u…s&
¡ TÉ ô|’ ì\T|ü⁄ |ü>T∑ fi¯ófl :
eTq sêh+˝À |ü⁄\TdüT ìeTà ‘√≥\˝À <ë<ë|ü⁄ dü>u∑ ≤Û >∑+ $d”sÔ eí¡ TT, ñ‘êŒ<äq >∑\ HÓ\÷¢sT¡
õ˝≤¢˝À á ‘Ó>T∑ \T rÁe+>± e⁄qï~. ø£&|É ,ü ∫‘·÷sÔ T¡ , ø£Ø+q>∑s,Y >∑T+≥÷s¡T õ˝≤¢˝Àì ìeTà ‘√≥\˝À
≈£L&É á ‘Ó>T∑ \T #Ó<Tä s¡T eT<äTs¡T>± e⁄qï≥T¢ Nì, ìeTà |ü]XÀ<Ûqä kÕúq+, ‹s¡T|ü‹ XÊÁdüyÔ ‘˚ \Ô· T »]|æq
düsπ «˝À ‘˚*+~. á |ü>T∑ fi¯ófl |ü\TdüT ìeTà˝À e÷Á‘·yT˚ ø£ì|æ+#êsTT. rj·T Hê]+»˝À >∑eTì+#·˝<Ò Tä . Ç~
Hês¡T yÓTTø£ÿ\˝À>±ì ø±|ü⁄≈£î sêì #Ó≥˝¢ À >±ì ø£ì|æ+#·˝<Ò Tä . yÓTT<ä≥ á ‘Ó>T∑ \T ø±+&ÉeTT, ø=eTà\ô|q’
s¬ +&ÉT ì\Te⁄ #ês¡\˝À @s¡Œ&ÉT‘·T+~. n~ Áø£yT˚ |æ ô|]–, |ü–*, ø±\e (>±&ç) ˝≤ ‘·j÷· s¡e⁄‘·T+~. á
|ü>T∑ \T düs«¡ kÕ<Ûës¡D+>± ø=j·TúÛ≤>∑+ ˝ÀìøÏ ≈£L&Ü b˛‘·T+~. ì\Te⁄#ês¡\≈£î eT<Û´ä uÛ≤>∑+ m+&çq
ø£DC≤\eTT˝ÀqT, #ês¡\≈£î ãj·T{Ï uÛ≤>∑+ JeeTTqï |ü#Ã· {Ï u…s&¡ TÉ ˝ÀqT ñ+≥T+~. |ü>T\T @s¡Œ&çq
yÓ|’ ⁄ü qï ø=eTà\T ô|’ qT+&ç ÁøÏ+~øÏ m+&çb˛‘êsTT. |ü>T∑ \TqïyÓ|’ ⁄ü y˚sT¡ ¢ ≈£î[flb˛‘êsTT. ‘·sê«‘· 2,3 HÓ\\˝À
$T–q ø=eTà\T |ü>T∑ fi¯ófl u≤] ô|’ $<Û+ä >± ø°Då +Ï ∫b˛sTT #Ó≥Tº |üP]Ô>± m+&çb˛‘·T+~. ˇø=ÿø£ÿkÕ] 2 ˝Òø£ 3
ø=eTà\T m+&çb˛sTT $T–*q #Ó≥Tº #ê˝≤ø±\+ J$+#·e#·TÃqT. á ‘Ó>T∑ \Tq≈£î ø±s¡DeTT ø£qT>=qT≥≈£î
‹s¡T|ü‹ Nì, ìeTà |ü]XÀ<ÛHä ê kÕúq+˝À Á|üjT· ‘êï\T kÕ>∑T‘·THêïsTT. Ç+‘· es¡≈î£ ªªuÀÁ{Ï&bç ˛¢&j ç ÷· μμ nH˚
•©+Á<Û+ä |ü>T∑ \T‘·Tqï ø±+&É+˝ÀqT, ø=eTà\˝ÀqT ñ+&É≥+ >∑eTì+#·ã&ç+~.
31
ìyês¡D :
yÓTT<ä\Tô|q’ , ø=eTà\ô|q’ #ês¡\T >∑eTì+∫q yÓ+≥H˚ |ü~ Á>±eTT\ u≤$dæHº é eT+<äTqT |ü~ ©≥s¡¢
˙{ÏøÏ e+‘·Tq ø£*|æ #Ó≥Tº ô|’ ø=eTà\T, yÓTT<ä\T u≤>± ‘·&#ç ˝˚ ≤ 15 s√E\ eé~Û˝À 2 kÕs¡T¢ |æ∫ø±] #˚d,æ #Ó≥Tº
bÕ~˝À ˙s¡T ø£{qºÏ eTs¡Tdü{Ï s√E ˇø£ #·<sä |¡ ⁄ü MT≥s¡T≈£î ˇø£ ©≥s¡T e+‘·Tq uÀs√¶ $TÁX¯e÷ìï b˛dæq≥¢sTT‘˚
á ‘Ó>T\TqT ø=+‘· es¡≈î£ n<äT|ü⁄˝À ô|fÒº neø±X¯+ ñ+~. |æ∫ø±] #˚jT· T≥≈£î eTT+<äT m+&çq ø=eTà*ï
|üP]Ô>± ø£‹]Ô +∫, ø±*Ãy˚j÷· *.
ôV≤ø±‡ø=qCÀ˝Ÿ 1 $T.©. ©≥s¡T ˙{ÏøÏ ø£*|æ ø±+&É+ yÓTT<äfió¯ fl ‘·&#ç ˚ $<Û+ä >± 50 ©. bÕ<äT˝À¢ bıj·÷´*.
u≤ø°]º j·÷ e\q e#·TÃ ‘Ó>T∑ fi¯ófl

u≤ø°]º j·÷ e\q e#·TÃ ‘Ó>T∑ fi¯ófl ˝À >∑õ® eT]j·TT Á^ì+>¥ ‘Ó>T∑ fi¯ófl eTTKýÓTqÆ $.
11. >∑õ® ‘Ó>T∑ \T (ø±+ø£s)Y
á ‘Ó>T∑ \T ìeTà #Ó≥ô¢ |’ $|üØ‘·+>± edüT+Ô ~. Nì #Ó≥M¢ T<ä ˝Ò‘· ÁbÕj·T+˝À á ‘Ó>T∑ \T ø=+‘· es¡≈î£ edüT+Ô ~. ø±ì #Ó≥Tº m~–q
‘·sê«‘· ‘·>T∑ ‘Z T· +~. ìeTà#Ó≥¢ Ä≈£î\MT<ä, ∫qï ø=eTà\MT<ä, ø±j·T\MT<ä, ∫es¡≈î£ eTTfi¯fl MT<ä ≈£L&É á >∑õ® ‘Ó>T∑ \T edüT+Ô ~. yÓTT<ä≥ Ä≈£î\
MT<ä ∫qï |üdTü |ü⁄ |ü#Ã· {Ï eT#·Ã\T @s¡Œ&ç, Áø£eT+>± ô|<äy› ’Ó ñu…“‘·T>Ô ±qT >∑s≈¡ î£ >±qT e÷], >√<Ûeä T s¡+>∑T˝À ñ+{≤sTT. á eT#·Ã\ #·T≥÷º |üdTü |ü⁄
|ü#Ã· ì #ês¡ @s¡Œ&ÉT‘·T+~. Ä≈£î\ô|’ á eT#·Ã\T m≈£îÿyÓ‘’ ˚ Ä≈£î\T sê*b˛sTT, ∫qï ø=eTà\T m+&çb˛‘êsTT. m+&ÉT |ü⁄\¢ m≈£îÿe>± |ü&,ç ø±|ü⁄
‘·–bZ ˛‘·T+~. ìeTàø±j·T\ MT<ä ≈£L&É >∑õe® T#·Ã\ $|üØ‘·+>± ekÕÔsTT. ø±ì eT#·Ã\T #·T≥÷º >∑T+Á&É+>± |ü\Ãã&É≥+ ñ+&É<Tä . eT#·Ã\ eT<Û´ä
m>∑T&ÉT ~>∑T&ÉT>± ñ+≥T+~. á >∑õ‘® >Ó T\T e\q ø±j·T\T #·÷&É{≤ìøÏ u≤>∑T+&Éø,£ eT+∫ <Ûsä ¡ sê<äT. á eT<Û´ä Nì ø±j·T\ MT<ä≈L£ &É >∑õ®
eT#·Ã\T e∫Ã ø±j·T\T sê*b˛sTT m≈£îÿe qwü+º ø£\T>∑Cj Ò T· T≥ nq+‘·|⁄ü s¡+ õ˝≤¢˝À >∑eTì+#·&eÉ TT »]–+~. >∑õ® ‘Ó>T∑ \TqT ø£*+Z #˚ u≤ø°]º j·÷
e\q |ü+&ÉT ˝Òø£ u§ã“s¡ ‘Ó>T\T edüT+Ô ~. Hês¡TeTfi¯fl ˝À 1`2 dü+e‘·‡sê\˝ÀH˚ ìeTà yÓTT<ä\T ô|’ >∑õ® eT#·Ã˝≤+{Ï ãT&çô|\T sêe#·TÃqT. ‘√≥
ø±|ü⁄≈£î e#˚Ã düeTj·÷ìøÏ á |ü+&ÉT¢ ≈£L&É ô|<äy› ,’Ó u…s&¡ TÉ ô|’ m≈£îÿe |ü>T∑ fi¯ófl @s¡Œ&ç, Áø£eT+>± m+&ÉT|ü⁄\¢ m≈£îÿyÓ’ ø=eTà\T m+&çb˛e&É+ ˝Ò<ë #Ó≥Tº
|üP]Ô>± #·ìb˛e&É+ »s¡T>∑T‘·T+~.
ìyês¡D :
>∑õ® ‘Ó>T∑ \T≈£î ‘·≥Tºø=qT ªu≤˝≤õμ ìeTà s¡ø±ìï Nì, ìeTà |ü]XÀ<ÛHä ê kÕúqeTT ‹s¡T|ü‹ yês¡T n_Ûeè~∆|]ü #ês¡T. á s¡øe£ TT >∑õ®
‘Ó>T∑ \T≈£î ‘·≥Tºø=qTfÒ>±ø£ $T–*q s¡ø±\ø£Hêï m≈£îÿe ~>∑Tã&çì ≈£L&É ÇdüT+Ô ~. á s¡ø|£ ⁄ü yÓTTø£ÿ\qT s¬ ‘’ T· \T Nì, ìeTà |ü]XÀ<ÛHä ê kÕúqeTT.
‹s¡T|ü‹ qT+&ç bı+<äe#·TÃqT. ‘Ó>T∑ \T k˛øÏq ø=eTà\qT eTT+>±s¡T yêq\≈£î eTT+<äT>±H˚ ø£‹]Ô +∫ ‘·>T∑ \u…{≤º*. Áôdbº ˛ºôdø’ H¢Ï é 1 Á>±eTT eT]j·TT
u…{¢’ ≤ø˘‡ 30 Á>±eTT\T 10 ©≥s¡¢ ˙{Ï˝À ø£*|æ ÁùdŒ #˚j÷· *. á eT+<äT\qT esê¸ø±\+˝À ˝Ò‘· Çs¡T>∑T ô|’ 20 s√E\ eé~Û˝À s¬ +&ÉT, eT÷&ÉT
kÕs¡T¢ |æ∫ø±] #˚j÷· *. ìeTà ‘√≥\˝À Ä≈£îeTT&É‘q· T düø±\+˝À ìyê]+#·>*∑ –‘˚ >∑õì® dü>±ìøÏ ‘·–+Z #·e#·TÃqT.
Nì ø±j·T\ô|’ >∑õ® eT#·Ã\T sê≈£î+&Ü ìyê]+#·T≥≈£î ô|’ eT+<äT\qT ø±j·T\T >∑#Ã· ø±j·T |ü]e÷D+˝À qTqï|ü⁄&ÉT ˇø£kÕ] Ä ‘·sê«‘· ˇø£ HÓ\
eé~Û˝À s¬ +&ÉekÕ] |æ∫ø±] #˚j÷· *. ø±j·T\T |üP]Ô>± eT+<äT‘√ ‘·&ùç d≥≥T¢ #·÷&Ü*. ‘√≥˝À¢ yÓTT<äT\ô|H’ ê, ô|<ä› ô|<ä› ø=eTà\ô|H’ ê >∑õ®
‘Ó>T∑ \Te⁄+fÒ, ‘Ó>T∑ \T e⁄qï u…s&¡ TÉ qT ø£‹‘Ô √ >√øÏyd˚ æ uÀs√¶ù|dtº |üPj·÷*.
32
12. ^Á ì+>¥ (X¯+≈£î) ‘Ó>T∑ \T :

Ç~ m≈£îÿe>± N˙ #Ó≥≈¢ î£ dü+Áø£$TdüT+Ô ~. á ‘Ó>T∑ \T \ø£Då ≤\T õ+≈£î ˝À|üeTT e\q ø£\T>∑T \ø£Då ≤\qT b˛*e⁄+&ÉTqT. á ‘Ó>T∑ \T
k˛øÏq #Ó≥¢ Ä≈£î\T ∫qï$>± qT+&ç, |üdTü |ü⁄ |ü#Ã· >± e÷s¡T‘êsTT. yê{Ï MT<ä ∫qï, ∫qï Ä≈£î|ü#Ã· ì >∑T+Á&É{Ï eT#·Ã\T ñ+{≤sTT. á \ø£Då ≤\T
ˇø£{,Ï s¬ +&ÉT ø=eTà\ MT<ä ˝Ò<ë ˇø=ÿø£|ü &ÉT #Ó≥+º ‘ê ø£*|æ+#·TqT. á #Ó≥ô¢ |’ õ+≈£î dü˝ŒÒ {¤ Ÿ>±ì, y˚sπ @ eT+<äT\T yê&çq|üŒ{ÏøÏ ≈£L&Ü
ø√\Tø√e⁄. ‘Ó>T∑ \T ‘·–*q uÛ≤>∑+˝À e÷Á‘·+ |üdTü |ü⁄ |ü#Ã· ì eT#·Ã>± e÷s¡TqT. Ç{Ïº |ü+&É˝¢ À $‘·qÔ eTT\T ‘·≈î£ ÿe>± qT+&ÉT≥ ˝Ò<ë |”#T· >± e÷s¡T≥
ˇø£ eTTK´ \ø£Då eTT. X¯+≈£î ‘Ó>T∑ \Tqï #Ó≥Tº ø=eTà\T yê&ç n+≥T¢ ‘·j÷· s¡T #˚ùd,Ô Ä n+≥T¢ nìï{Ï˝Àq÷ X¯+≈£î edüT+Ô ~. ˝Ò‘· Ä≈£î\qT+&ç s¡d+ü
|”˝ÃÒ dæ*&¢ ‡é nH˚ |ü⁄s¡T>∑T e\q >∑÷&É X¯+≈£î ‘Ó>T∑ \T ˇø£ #Ó≥TºqT+&ç eTs√ #Ó≥Tº≈î£ yê´|ædTü +Ô ~. yÓÁ] ‘Ó>T∑ fi¯ófl kÕ<Ûës¡D+>± Nì #Ó≥≈¢ î£ e#˚Ã yÓÁ]
‘Ó>T∑ fi¯ófl ˝À Á{ÏdCºæ ≤ eTTKýÓTqÆ ~. ø±ì á eT<Û´ä ø±\eTT˝À yÓTTC≤sTTø˘ yÓÁ] ‘Ó>T∑ \T Nì ô|’ #ê\ m≈£îÿe>±qT ìeTàô|’ ≈£L&É ø=+‘· es¡≈î£ e⁄qï≥T¢
e÷ XÊÁdüyÔ ‘˚ \Ô· düsπ «˝À ‘˚*+~. Ç$>±ø£ ã&é ã&é j·T÷ìj·THé Áø°CŸ, m˝À¢ ø±ØÿMHé ‘Ó>T∑ fi¯ófl ≈£L&É ø=ìï#√≥¢ eTq sêh+˝À ñHêïsTT. ìeTà
#Ó≥M¢ T<ä Á{ÏdCºæ ≤, yÓTTC≤sTTø˘ m˝À¢ø±]ÿMHé ‘Ó>T∑ fi¯ófl ekÕÔsTT.
13. {
Á dÏ C
ºæ ≤ ‘Ó>T∑ \T :
á ‘Ó>T∑ \T eTq sêh+˝ÀH˚ ø±ø£ Á|ü|+ü #·eT+‘ê yê´|æ+∫ ñqï~. Bì e\q eTTK´+>± ìeTà #Ó≥≈¢ î£ m≈£îÿe qwü+º ø£\T>∑T‘·T+~. ìeTà
#Ó≥˝¢ À Á{ÏdCºæ ≤ ‘Ó>T∑ \TqT düT\uÛ+Ñ >± >∑T]Ô+#·e#·TÃqT. ˝Ò‘· Ä≈£î\qT dü÷s¡T´ì yÓ\T>∑TøÏ m<äTs¡T>± ô|{Ïº #·÷ùdÔ áHÓ\ MT<ä nø£ÿ&Éøÿ£ &É bÕ*b˛sTTq≥T¢
ø£qã&ÉT‘·T+~. BìH˚ ªªMHé øÏj ¢ T· ]+>¥μμ n+{≤s¡T. n≥Te+{Ï #Ó≥¢ yÓTT<ä\Tô|’ ø=~›bÕ{Ï u…s&¡ TÉ rdæ #·÷∫q ªª ôdyº Té |æ{Ÿ‡μμ ø£ì|ækÕÔsTT. á yê´~Û
\ø£Då ≤\T N˙ yÓTT\ø£ #Ó≥˝¢ À ø£ì|æ+#·e⁄. ø±ì N˙ n+≥T ø£{qºÏ |ü⁄Œ&ÉT y˚sT¡ eT÷\eTT>± (s¡÷{ŸkÕºø)˘ yê&˚ »+uÒ] yÓTT<ä\Tô|’ ôdyº Té |æ{Ÿ‡ @s¡Œ&ç
y˚sT¡ eT÷\eTT q•+#·TqT. Bì e\q Ä≈£î\T |ü\#·ã&ÉT≥, $|üØ‘·yTÓ qÆ |üP‘·, |æ+<Ó |ü{ºÏ ø±j·T\T eTT~πs˝À>± #Ó≥Tº m+&çb˛e⁄≥ »s¡T>TqT.
Á{ÏdCºæ ≤ ‘Ó>T∑ \T ‘·–*q #Ó≥¢ qT+&ç n+≥¢qT ‘·j÷· s¡T#˚dqæ Ä n+≥T¢≈î£ düT\uÛeÑ TT>± á ‘Ó>T∑ \T yê´|ædTü +Ô ~. ù|qTã+ø£ |ü⁄s¡T>∑T\T <ë«sê ≈£L&Ü
á ‘Ó>T∑ \T $T>∑‘ê #Ó≥≈¢ î£ yê´|ædTü +Ô ~.
33
14. yÓTTC≤sTTø˘ ‘Ó>T∑ \T

yÓTTC≤sTTø˘ ‘Ó>T∑ \T q+<äT Ä≈£î\˝À |üdTü |ü⁄|ü#Ã· , Ä≈£î|ü#Ã· s¡+>∑T\T $T[‘·yTÓ Æ Ä≈£î\T #·÷&É{≤ìøÏ n+<äeTT>± ñ+{≤sTT. á ‘Ó>T∑ \T
m≈£îÿyÓ‘’ ˚ Ä≈£î\T Ç+#·T$T+#·T bÕ*b˛sTTq≥Tº e÷]b˛‘êsTT. Ä≈£î\T ‘·«s¡>± sê*b˛e&É+, m+&ÉT|ü⁄\¢ |ü&≥É + »s¡T>∑T‘·T+~. ø±|ü⁄ ≈£L&É
‘·>T∑ ‘Z T· +~. yÓTTC≤sTTø˘ ‘Ó>T∑ \Tqï #Ó≥¢ qT+&ç ø=eTà\T rdüTø=ì n+≥T¢ ‘·j÷· s¡T#˚ùdÔ e#˚Ã n+≥T¢ nìï+{Ï˝ÀqT yÓTTC≤sTTø˘ ‘Ó>T∑ \T edüT+Ô ~.
15. ã&é j·T÷ìj·THé øÁ C

° Ÿ ‘Ó>T∑ \T
á ‘Ó>T∑ \T k˛øÏq #Ó≥˝¢ À n+≥T ø£{qºÏ #√≥ (ã&é C≤sTT+{Ÿ e<ä› ) ø±+&ÉeTT
ñ_“q≥T¢ ø£ì|æ+#·TqT. á C≤sTT+{Ÿ e<ä› qT+&ç s¬ +&ÉT n+>∑Tfi¯eTT\ u…s&¡ TÉ qT
ø£‹‘Ô √ HÓeTà~>± ø√dæ, rdæq#√ u…s&¡ TÉ ˝À|ü*yÓ|’ ⁄ü q ã&é C≤sTT+{Ÿ e<ä› ø=j·T´ô|q’
‘˚HÓ s¡+>∑T˝À ^‘· e˝… ø£ì|æ+#·TqT. ã&é j·T÷ìj·THé Áø°CŸ ñ<Ûèä ‘·eTT m≈£îÿe>±
ñ+&ç, ‘˚HÓ s¡+>∑T ^‘· ø±+&ÉeTT #·T≥÷º ø£ì|æ+∫q jÓTT&É\ ÄVü‰s¡ |ü<ësêú\T
y˚fifl¯ ≈£î dü]>± n+<äø£ y˚sT¡ ≈£îfi¯ófl e#˚Ã neø±X¯eTT ø£\<äT. á ‘Ó>T∑ \T nq+‘·|⁄ü s¡+,
ø£&|É ü õ˝≤¢˝À »+uÒ] MT<ä n+≥T ø£{qºÏ N˙ ‘√≥\˝À e÷Á‘·yT˚ >∑eTì+#·T≥
»]–q~. s¡+>∑|Pü sY ìeTàMT<ä n+≥Tø£{qºÏ #Ó≥˝¢ À ø£ì|æ+#·˝<Ò Tä .
16. m˝À¢ø±]ÿMHé ‘Ó>T∑ \T
á ‘Ó>T∑ \T Nì eT]j·TT |ü⁄\TdüT ìeTà˝À edüT+Ô ~. Ä≈£î\˝Àì áHÓ\T
|üdTü |ü⁄|ü#Ã· >± e÷], eT+<ä+>± u…+&ÉT e÷]q≥T¢ ‘·j÷· s¡T>∑TqT.
yÓ]Á ‘Ó>T∑ fi¯ófl ìyês¡D≈£î rdüTø√e\dæq #·s´¡ \T
Á{ÏdCºæ ≤, ã&é j·T÷ìj·THé Áø°CŸ, yÓTTC≤sTTø˘, X¯+≈£î, m˝À¢ø±]ÿMHé yÓTT<ä˝q’…
yÓÁ] ‘Ó>T∑ fi¯ó¢ qT+&ç s¡ø+åÏ #·ø=qT≥≈£î á ‘Ó>T∑ fi¯ó,¢ ‘·–*q #Ó≥¢ qT+&ç n+≥T¢ ‘·j÷· s¡T
#˚jT· sê<äT. ø=ìï düeTj·÷\˝À n+≥T yÓTTø£ÿ\˝À yÓÁ] ‘Ó>T∑ fi¯ó¢ e⁄Hêï ø£qTø=ÿqT≥
ø£weºü TT. n+<äT e\q qs¡‡Ø yê´bÕs¡T\T n+≥T¢qT ‘·j÷· s¡T #˚jT· T≥≈£î N˙ n+≥T
yÓTT>∑\Z qT ‹s¡T|ü‹˝Àì N˙, ìeTà |ü]XÀ<Ûqä kÕúqeTT qT+&ç rdüTø=qT≥ eT+∫~.
N˙, ìeTà |ü]XÀ<Ûqä kÕúqeTT ‹s¡T|ü‹˝À $‘·HÔ ê\ qT+&ç ô|]–, yÓs’ d¡ t ‘Ó>T∑ fi¯ó¢
˝Òeì ìsê∆]+#·ã&çq (Ç+&Óø˘‡ #˚j·Tã&çq) #Ó≥¢ qT+&ç n+≥T yÓTT>∑Z\T
Çe«ã&ÉT#·Tqï$. n{Ïº n+≥T yÓTT>∑\Z qT|üj÷Ó –+∫, s¡+>∑|Pü sY ìeTàMT<ä n+≥Tø£{qºÏ
Nì n+≥T¢ Hê≥T≥ e\q Á{ÏdCºæ ≤, Á^ì+>¥, ã&é j·T÷ìj·THé Áø°CŸ, yÓTTC≤sTTø˘
eT]j·TT m˝À¢ø±]ÿMHé ‘Ó>T∑ fi¯ó¢ yê´|æ+#·≈î£ +&Ü #ê˝≤ es¡≈î£ n]ø£≥eº #·TÃqT.
34
17. yÓ]Á ‘·\\ ‘Ó>T∑ \T :

á ‘Ó>T∑ \T m≈£îÿe>± ìeTàqT Ä•düT+Ô ~. Ä≈£î\T düqï>± e÷], bÕ*b˛sTTq Ä≈£î |ü#Ã· s¡+>∑T ø£*– ñ+{≤sTT. #Ó≥Tº yÓTT‘·eÔ TT ˝Ò<ë
ø=+‘· uÛ≤>∑eTT >∑TãTs¡T>± e÷], –&Éduü ≤] ñ+≥T+~. |üP‘·, ø±j·T ˝Ò≈î£ +&Ü yÓTTø£ÿ\T >=&ÉTu¶ ≤] b˛‘êsTT. á ‘Ó>T∑ \T ô|{’ò ÀbÕ¢kÕà nH˚
u≤ø°]º j·÷ <ë«sê ø£\T>∑ CÒjT· ã&ÉT‘·T+~. á ‘Ó>T∑ \T \ø£Då ≤\T m≈£îÿe>± »+uÒ], s¡+>±|üPsY ìeTà n+≥T¢˝À m≈£îÿe>± ø£ì|ædTü +Ô ~. ã‘êÔsTT,
|ü⁄\TdüT ìeTà, e÷+&É]Hé eT]j·TT |ü+|üs¡ |üqdü s¡ø±\˝À Ç≥Te+{Ï \ø£Då ≤\T ø£qã&Ée⁄. á ‘Ó>T∑ \T n+≥T ø£≥Tº≥ <ë«sê, ã+>±s¡T r>∑
eT]j·TT |ü#Ã· <√eT\ <ë«sê yê´|æÔ #Ó+<äT‘·T+~.
ìyês¡D : ‘Ó>T∑ \T yê´|æÔ #Ó+<˚ |ü#Ã· <√eT\qT $T<∏˝’Ó Ÿ &ÉeT{≤Hé 2 $T.©./ 1 ©. ˙{ÏøÏ ø£*|æ |æ∫ø±] #˚dæ ìyê]+#ê*. ‘Ó>T∑ \T Ä•+∫q
yÓTTø£ÿ\qT m|üŒ{Ïø|£ ü &ÉT >∑T]Ô+∫ HêX¯q+ #˚j÷· *. ‘=*<äX˝¯ À yÓTTø£ÿ\ô|q’ f…Á{≤ôdø’ H¢Ï é 1000 |æ.|æ.j·T+. |æ∫ø±] #˚dæ ‘Ó>T∑ \T ñ<Ûèä ‹ì
‘·–+Z #·e#·TÃ.
nqTã+<Ûeä TT
1. uÀs√¶ $TÁXe¯ TeTT
ˇø£ øÏ.Á>±. yÓT\Æ T‘·TeÔ T 50 ©≥s¡¢ ˙{Ï˝À ˇø£ ø¬ .Á>±. düTqïeTTqT ø£]–+#·e˝…qT. yÓT\Æ T‘·T‘Ô e· TT ø£]–q Á<ëeD≤ìï ø£]–q düTqïeTTqT
ø£]–+#·e˝…qT. yÓT\Æ T‘·T‘Ô e· TT ø£]–q Á<ëeD≤ìï ø£]–q düTqïeTT >∑\ Á<ëeDeTTq≈£î ø£Ás¡‘√ ø£\T|ü⁄‘·÷ b˛j·Te˝…qT. sê– <Ûë‘·Te⁄ m≈£îÿe>± ñ
+&ÉT≥ #Ó≥≈¢ î£ Vü‰ìø£se¡ TT. n+<äT\≈£î uÒ&¢ TÉ qTø±ì u≤>± q÷]q ø£‹˝Ô <Ò ë ø=&Ée*ì $TÁX¯eTeTT˝À ñ+∫q jÓT&É\ n$ mÁs¡>± e÷]q sê–
<Ûë‘·Te⁄ m≈£îÿe>± ñ+<äì ns¡eú TT. <ëìì dü]#˚jT· T≥≈£î düTqïeTT ø£\T|ü⁄‘·÷ uÒ&¢ TÉ qT+∫ #·÷&Ée˝…qT uÒ&¢ TÉ mÁs¡>± ø±ì#√ sê–<Ûë‘·Te⁄ dü]>±
ñqï<äì ns¡eú TT. á $<Ûeä TT>± 1 XÊ‘·eTT uÀsê¶$TÁX¯eTeTTqT ‘·j÷· s¡T #˚dqæ yÓ+≥H˚ |æ∫ø±] #˚jT· e˝…qT. |æ∫ø±] #˚jT· e\dæq Á|ü‹ s√E
ø=‘·>Ô ± ‘·j÷· s¡T #˚dTü ø=qe˝…qT. ì\Te e⁄+∫q eT+<äT Á<ëeDeTTqT ñ|üj÷Ó –+#·sê<äT.
2. uÀs√¶ù|düTº
ˇø£ øÏ.Á>±. yÓT\Æ T‘·T‘·eÔ TTqT 5 ©≥s¡¢ ˙{Ï˝À ø£]–+#·TeTT. eTs=ø£ 5 ©≥s¡¢ ˙{Ï˝À ˇø£ øÏ.Á>±. düTqïeTTqT ø£]–+#·TeTT. yÓT\Æ T‘·T‘·Ô
ø£]–q Á<ëeD≤ìï ø£]–q düTqïeTT >∑\ <ëeDeTTq≈£î ø£Ás¡‘√ ø£\T|ü⁄‘·÷ b˛j·Te˝…qT. á $<Û+ä >± ‘·j÷· s¡T #˚dqæ ù|düTqº T yÓTT<ä\T≈£î eT]j·TT
ø£‹]Ô +∫q ø=eTà\≈£î |üPj·Te˝…qT. ø±e\dæq Á|ü‹kÕ] ø=‘·>Ô ± ‘·j÷· s¡T #˚dTü ø√yê*. ì\Te e⁄+∫q eT+<äT Á<ëeDeTTqT ñ|üj÷Ó –+#·sê<äT.
3. #ÓwHü ¶é $TÁXe¯ TeTT :
60 Á>±eTT\ yÓT\Æ T‘·TeÔ TT eT]j·TT 330 Á>±. nyÓ÷àìj·T+ ø±s¡“H˚≥TqT y˚sT¡ y˚sT¡ >± bı&ç#d˚ ,æ s¬ +&ÉT bı&ÉT\qT ˇø£ ≈£î+&É˝À b˛dæ
ø£Ás¡‘√ u≤>± ø£*|æ ãj·T{Ï >±* ˝À|ü*øÏ ˝À|ü* >±* u…{’ øÏ Ï sê≈£î+&É e⁄+&É{≤ìøÏ ≈£î+&É eT÷‹øÏ bÕ*~Hé ø£esY‘√ ø£|Oæ E‘ê&ÉT‘√ u≤>±
ø£≥eº ˝…qT. 24 >+ˆˆ\ ‘·sT¡ yê‘· düTe÷s¡T 25Á>±. bı&ç $TÁX¯e÷ìï ˇø£ ©≥s¡T y˚&˙ç {Ï˝À ø£*|æ á Á<ëeD≤ìï 8 ©≥s¡¢ ˙{Ï˝À ø£*|æ |æ∫ø±]øÏ
ñ|üj÷Ó –+#·e˝…qT.
4. y˚|ü $‘·qÔ |ü⁄ $TÁXe¯ TeTT :
0.1 XÊ‘·eTT y˚|ü $‘·qÔ |ü⁄ $TÁX¯eTeTT ‘·j÷· s¡T #˚jT· T≥≈£î, ˇø£ Á>±. y˚|ü $‘·qÔ |ü⁄ bı&çì ˇø£ ©≥s¡T ˙{ÏøÏ #=|ü⁄Œq >∑T&É˝¶ À ø£{ºÏ ˙s¡T
>√<ÛTä eT s¡+>∑T e#·TÃ es¡≈î£ ˙{Ï˝À eTT+∫ |æ+&Ée˝…qT. á $<Û+ä >± ‘·j÷· s¡T #˚dqæ $TÁX¯eTeTTqT |æ∫ø±] #˚jT· e˝…qT.
5. bı>±≈£î $TÁXe¯ TeTT :
500 Á>±eTT\ bı>±≈£îqT 4.5 ©≥s¡¢ ˙{Ï˝À 24 >∑+ˆˆ\T e⁄+∫ e&Éb˛j·Te˝…qT. Ç+ø=ø£ bÕÁ‘·˝À 320 Á>±. kÕ<Ûës¡D ø±sê“*ø˘dãü T“
eTTø£ÿ\qT ˇø£ ©≥s¡T ˙{Ï˝À Hêqu…{ºÏ ø£]–q ‘·sT¡ yê‘· bı>±≈£î ˙{Ï Á<ëeD≤ìøÏ ø£\T|üe˝…qT. á $TÁX¯eTeTTqT ˇø£ ©≥s¡T≈£î 7 ©≥s¡¢ ˙{Ïì
ø£*|æ ‘·j÷· s¬ q’ Á<ëeD≤ìï |æ∫ø±]øÏ ñ|üj÷Ó –+#·e˝…qT.
35
Hê_Û≈î£ fi¯ófl ‘Ó>T∑ \T :

\ø£åD≤\T :
ø±j·T\T |üdTü |ü⁄ s¡+>∑T≈£î e÷] eTT~πs ˝À|ü⁄ sê*b˛‘êsTT.
ø±j·T\qT ø√dæ >∑eTì+∫q≥¢sTT‘˚, ø±j·T eT<Û´ä ˝À ‘=q\ yÓ+ã&ç |æ+<Ó ˝≤+{Ï ~«rj·T ìsêàD+ @s¡Œ&ç ≈£îfi¯ófl ‘Ó>T∑ \T k˛øÏ, q\¢>±
‘·j÷· s¡e⁄‘·T+~.
|æ+<Ó ˝≤+{Ï ~«rj·T ìsêàD+ e\¢ ø±j·T n&ÉT>∑TuÛ≤>∑+˝À düqï{Ï s¡+Á<Û+ä ñ+≥T+~. ~«rj·T |æ+<Ó ô|s¡T>∑T<ä\qT ã{Ïº ø±j·T
n&ÉT>∑Tq ñu…“‘·T>Ô ± ‘·j÷· s¡e&É+, rÁe <äX˝¯ À ø±j·T ô|’ ì\Te⁄>± |ü>T∑ fi¯flqT @s¡Œs¡#&· +É »s¡T>∑T‘·T+~.
N˙ø±j·T n&ÉT>∑TuÛ≤>∑+˝À dü÷~ yÓTTq b˛j˚T düqï{Ï s¡+< Á +äÛ @s¡Œ&ÉT≥ ø±j·T n&ÉT>∑TuÛ≤>∑+˝À ~«rj·T |æ+<Ó ˝≤+{Ï ìsêàD+
(m&ÉeT), s¡+<
Á +äÛ eT÷düT≈£îb˛sTTq Äs√>∑é+‘·yTÓ qÆ ø±j·T (≈£î&ç)
N˙ ø±j·T\qT Ä•+∫q Hê_Û≈î£ fi¯ófl ‘Ó>T∑ \T ãsƒêì ôdE

’ qT+&ç >√∞ø±j·T <äX˝¯ À
~«rj·T |æ+<Ó ô|s¡T>∑T<ä\
ø±j·T˝Àì ~«rj·T |æ+<ÓqT Ä•+∫q Hê_Û≈î£ fi¯ófl ‘Ó>T∑ \T
36
ø±s¡D≤\T :
|üP‘· <äX˝¯ À Á|ü‹≈£L\ yê‘êes¡D |ü]dæ‘ú T· \T ( nq>± 35 &çÁ^\ ôd+{°Á>π &ÉT ø£+fÒ n~Ûø+£ >± |ü>{∑ Ï ñc˛íÁ>∑‘\· T qyÓ÷<äsTTq|ü⁄&ÉT, 20
XÊ‘·+ ø£+fÒ ‘·≈î£ ÿe >±*˝À ‘˚eT ñqï|ü&ÉT, kÕj·T+Á‘· düeTj·÷˝À¢ ≈£î]ùd eT+#·T) s¬ +&ÉT, eT÷&ÉT s√E\ bÕ≥T ñqï|ü⁄&ÉT |ü⁄cÕŒ\˝Àì
ÁbÕ<Û$ä Tø£, ~«rj·T n+&ÜX¯j÷· \T eT]j·TT yê{Ï ø°˝≤\T ô|s¡T>∑T<ä\˝À e÷s¡TŒ\T #√≥T #˚dTü ≈£îqï|ü⁄&ÉT, Hê_Û≈î£ fi¯ófl ‘Ó>T∑ \T Ä•+#˚
neø±XÊ\T n~Ûø+£ >± ñHêïsTT. á $<Û+ä >± ô|s¡T>∑T<ä\˝À e÷s¡TŒ\T #√≥T #˚dTü ø√e&É+ e\¢ u≤Vü≤´ es¡Tdü˝Àì ÁbÕ<∏$ä Tø£ ø°\eTT
eTT+<äT>± >√<ÛTä eT s¡+>∑T≈£î e÷] sê*b˛sTT, ˝À|ü* es¡Tdü˝Àì ~«rj·T ø°\eTT n˝≤π> n+&ÜX¯j÷· ìï n+{Ï ô|≥Tºø=ì ñ+≥T+~. á
düeTj·T+˝À n+&ÜX¯jT· +˝Àì |üPyÓTT>∑Z $uÛ≤»´ ø£DC≤\+, ~«rj·T |æ+<Ó˝≤+{Ï ìsêàD≤ìï @s¡Œs¡TdüT+Ô ~. á ìsêàD+ ô|]–q|ü⁄&ÉT,
~«rj·T ø°\eTT ˝ÀìøÏ #=#·TÃ≈£îì b˛sTT ø°\eTTô|’ ì\Te⁄>± |ü>T∑ fi¯flqT @s¡Œs¡TdüT+Ô ~.
Hê_Û≈î£ fi¯ófl ‘Ó>T∑ \TqT n\ºsπ ï]j·÷ n\ºsπ ï{≤ nH˚ •©+Á<Û+ä ø£\T>∑CdÒ Tü +Ô ~. á •©+Á<Ûä ;C≤\T, ô|q’ ‘Ó*|æq $<Û+ä >± ø°\eTT |ü>T∑ fi¯fl <ë«sê
˝Ò<ë ÁbÕ<∏$ä Tø£, ~«rj·T n+&ÜX¯j÷· \ eT<Û´ä ñqï U≤∞ dü\ú + <ë«sê |üP‘· <äX˝¯ ÀH˚ Á|üy•˚ +∫ düTbÕÔedü˝ú ÀøÏ yÓfi≤ÔsTT.
Hê_Û≈î£ fi¯ófl ‘Ó>T∑ \T ø£\T>∑CùÒ d •©+Á<Ûä ;C≤\T ≈£î[flq ø±j·T˝À¢, sê*q |æ+<Ó\˝À <ë– ñ+&ç ˇø£ ‘√≥ qT+&ç eTs=ø£ ‘√≥≈£î >±* <ë«sê
Á|üj÷· DÏ+∫ ‘Ó>T∑ \TqT yê´|æÔ #˚kÕÔsTT. n+‘˚ø±ø£ |æ+&ç q\T¢\T ≈£L&Ü á ‘Ó>T∑ \T yê´|æøÔ Ï <√Vü≤<ä|&ü ‘É êsTT. ø±j·T n&ÉT>∑T uÛ≤>∑+˝À á
|æ+&ç |ü⁄s¡T>∑T\T (s¡+Á<Û+ä <ë«sê) <ë–, s¡d+ü |”\Ã&É+ e\¢ ø±j·T‘√\T yÓT‘·ãÔ &ç ≈£îfi¯ófl ‘Ó>T∑ \T ø£\T>∑CùÒ d •©+Á<Ûä ;C≤\ Á|üyX˚ ÊìøÏ
düV≤ü ø£]kÕÔsTT.
|üP‘· ˇø£ ì]›wyºü TÓ qÆ düeTj·T+˝À ø±≈£î+&Ü, $$<Ûä <äX˝¯ À¢ n|ü&É|ü &É÷ n+#Ó\ yêØ>± e∫Ãq|ü⁄&ÉT ≈£L&Ü ‘√≥\T á Hê_Û≈î£ fi¯ófl ‘Ó>T∑ \T
u≤]q |ü&‘É êsTT. (n~Ûø£ ñc˛íÁ>∑‘\· e<ä› |üP‘· sêe&É+)
#Ó≥Tº ø=eTà\ô|’ ø±j·T kÕúq+ (u≤Vü≤é\j·T+˝Àì |æ+<Ó\T n~Ûø£ dü÷s¡´ø±+‹øÏ ˝ÀHÓq’ |ü⁄&ÉT) e\q, ô|s¡T>∑T‘·Tqï H˚\ ñc˛íÁ>∑‘\· e\¢
(H˚\≈£î <ä>sZ∑ >¡ ± ñ+&˚ ø=eTà\ô|’ ø±j·T\T @s¡Œ&çq|ü⁄&ÉT) eT]j·TT y˚&>ç ±\T\T |üP‘· düeTj·T+˝À M∫q|ü⁄&ÉT á ‘Ó>T∑ \T Ä•+#˚ neø±XÊ\T
ñHêïsTT.
j·÷»e÷q´+ :
2,4`&ç Vü‰s√àqTqT 1 Á>±. #=|üq 100 ©≥s¡¢ ˙{ÏøÏ |æ+<Ó düeTj·T+˝À ˇø£kÕ] (8
$T.MT. ôdE
’ nq>± |üP‘· @s¡Œ&çq yês¡+`|ü~ s√E\≈£î) ø±j·T >√∞ø±j·T ôdE ’ ˝À eTs=ø£kÕ],
Ä ‘·sê«‘· ø√‘·≈£î 2 HÓ\\ eTT+<äT ˇø£kÕ] |æ∫ø±] #˚j·T&É+ e\¢ á düeTdü´qT
n~Û>$∑ T+#·e#·TÃ. 2,4`&ç Vü‰s√àqT |æ∫ø±] #˚jT· &É+ e\¢ ø°\eTTô|’ @s¡Œ&˚ ì\Te⁄ |ü>T∑ fi¯ó
fl eT÷düTø=ì b˛e&ÉyT˚ ø±ø£, ø°˝≤Á>∑+ e<ä› >∑\ ø£DC≤\ ô|s¡T>∑T<ä\≈£î ‘√&ÉŒ&ç, ÁbÕ<∏$ä Tø£,
~«rj·T n+&ÜX¯j÷· \ eT<Û´ä U≤∞ dü\ú + eT÷düT≈£î b˛j˚T≥≥T¢ #˚d,æ ‘√\T >∑{|ºÏ &ü {É ≤ìøÏ eT+<äT |æ∫ø±] #˚jT· &ÜìøÏ düs¬ q’ <äX¯
≈£L&Ü düV‰ü j·T |ü&TÉ ‘·T+~. ‘·<ë«sê ø±j·T n&ÉT>∑T uÛ≤>∑+˝Àì düqï{Ï s¡+Á<Û+ä |üP]Ô>± (7`10 s√E\T |üP‘· @s¡Œ&çq ‘·s¡Tyê‘·)
eT÷düT≈£îb˛‘·T+~.
n+‘·sê«Væ≤ø£ •©+Á<ÛHä êX¯ø£ eT+<äT˝…q’ f…ãTø=qCÀ˝Ÿ ˝Ò<ë &Óô’ |Hò øé =qCÀ˝Ÿ eT+<äT\T e÷Á‘·yT˚ á ‘Ó>T∑ \TqT n<äT|ü⁄ #˚jT· >∑\e⁄. ø±ã{Ïº
sêj·T\d”eT õ˝≤¢\ N˙ s¬ ‘’ T· \T >¬ s’ +¡ >∑+ ˝Ò<ë m&É>±s¡T |ü+≥\≈£î 2,4`&ç Vü‰s√àqT‘√ bÕ≥T (1Á>±.) f…ãTø=qCÀ˝Ÿ 25.9 Ç.dæ. eT+<äTqT
80 $T.©. #=|üq 100 ©. ˙{ÏøÏ ø£*|æ |æ+<Ó <äX˝¯ À (|üP‘·≈î£ e∫Ãq yês¡+, |ü~ s√E\≈£î) ˇø£kÕ] |æ∫ø±] #˚j÷· *.
|æ+&ç q\T¢\ ñ<∏èä ‹ >∑eTì+∫q yÓ+≥H˚ yÓTT<ä≥>± ˇø£ s¡÷bÕsTT cÕ+|üP kÕ#Ó{ŸqT 2 ©. ˙{ÏøÏ #=|üq ø£*|æ |æ∫ø±] #˚d,æ n ‘·sê«‘·
12`24 >∑+≥\ düeTj·T+˝À|ü⁄ &Ó$’ T<∏√j˚T{Ÿ 30 Ç.dæ. eT+<äTqT 2 $T.©. / ©≥s¡T ˙{ÏøÏ #=|üq ø£*|æ |æ∫ø±] #˚j÷· *.
N˙ ‘√≥\qT |ü+≥≈£î e~˝Ò eTT+<äT #Ó≥˙¢ ï ˇπøkÕ] yê&ÉT≈£î e#˚Ã≥≥T¢ #·÷&Ü*. á $<Û+ä >± #˚jT· &É+ e\¢ |üP‘· ˇø£ ì]›wºü
düeTj·T+˝ÀH˚ e∫Ã á ‘Ó>T∑ \T u≤]q |ü&≈É î£ +&Ü #˚jT· &ÉyT˚ ø±ø£, ‘Ó>T∑ \T≈£î j·÷»e÷q´ #·s´¡ \T #˚|≥ü &º +É ≈£L&Ü düT\uÛ‘Ñ s· +¡ ne⁄‘·T+~.
37
ø£\T|üsêì $$<Ûä s¡kÕj·Tìø£ eT+<äT\T eT]j·TT ms¡Te⁄\T

1. •©+Á<HäÛ ê•qT\˝À ø£\T|üsêì$ :
ø±|üsY dü+ã+~Û‘· eT+<äT\T nsTTq≥Te+{Ï ø±|üsY Äø°‡ø√¢s¬ &’ é eT]j·TT ø±|üsY ôV≤’ Á&Ü¬ø‡’ &é eT+<äT\qT ôdy’ ÷Ó C≤ì˝Ÿ G e÷+ø√C…uŸ, e÷+ø√C…uŸ,
yÓT≥˝≤øÏ˝® Ÿ, yÓT≥˝≤øÏ˝® ŸGe÷+ø√C…uŸ, dü\Œ¤s,Y f…ãTø=qCÀ˝Ÿ, <∏j ä ÷Ó |òHü {Ó Ÿ $T<∏˝’Ó Ÿ eT]j·TT <∏s’Ó êyéT ‘√ ø£*|æ |æ∫ø±] #˚jT· sê<äT.
dü\Œ¤sY eT+<äTqT yÓT≥˝≤øÏ˝® Ÿ eT]j·TT yÓT≥˝≤øÏ˝® ŸGe÷+ø√C…uŸ ‘√ ø£*|æ |æ∫ø±] #˚jT· sê<äT.
ø√¢s√<∏˝ä Àì˝Ÿ eT+<äTqT ÇÁb˛&çj÷· Hé eT]j·TT <∏j ä ÷Ó |òHü {Ó Ÿ $T<∏’˝Ó Ÿ ‘√ ø£*|æ |æ∫ø±] #˚jT· sê<äT.
2. •©+Á<HäÛ ê•qT\T eT]j·TT |ü⁄s¡T>∑T eT+<äT\T ø£\T|üsêì$ :
Ábı|òHæ √bòÕdt nH˚ |ü⁄s¡T>∑T eT+<äT ø±|üsY Äø°‡ø√¢s¬ &’ ,é ø±|üsY ôV≤’ Á&Ü¬ø‡’ &é, dü\Œ¤sY eT]j·TT ø√¢s√<∏j
ä ÷Ó ì˝Ÿ ‘√ ø£*|æ |æ∫ø±] #˚jT· sê<äT.
Ábı|òHæ √bòÕdt nH˚ |ü⁄s¡T>∑T eT+<äT õ[email protected] (õã“]*ø˘ ÄeT¢eTT), eT]j·TT 2,4`&ç ‘√ ø£*|æ |æ∫ø±] #˚jT· ≈£L&É<Tä .
ô|qò »øÏ«Hé, ôdŒ’ H√kÕ&é, nu≤yÓTøÏHº é eT]j·TT &Ó˝≤º $T~∏*Hé nH˚ |ü⁄s¡T>∑T eT+<äT\T ø√¢s√<∏j ä ÷Ó ì˝Ÿ ‘√ ø£*|æ |æ∫ø±] #˚jT· sê<äT.
\Tô|qò T´sêHé nH˚ |ü⁄s¡T>∑T eT+<äT ø±|üsY Äø°‡ø√¢s¬ &’ ,é ø±|üsY ôV≤’ Á&Ü¬ø‡’ &é, e÷+ø√C…uŸ, yÓT≥˝≤øÏ˝® Ÿ, yÓT≥˝≤øÏ˝® ŸGe÷+ø√C…uŸ, dü\Œ¤sY eT]j·TT
ø√¢s√<∏jä ÷Ó ì˝Ÿ ‘√ ø£*|æ |æ∫ø±] #˚jT· sê<äT.
<∏j
ä ÷Ó &çø±sY“ nH˚ |ü⁄s¡T>∑T eT+<äT ø±|üsY Äø°‡ø√¢s¬ &’ ,é ø±|üsY ôV≤’ Á&Ü¬ø‡’ &é, e÷+ø√C…uŸ, yÓT≥˝≤øÏ˝® Ÿ eT]j·TT yÓT≥˝≤øÏ˝® ŸGe÷+ø√C…uŸ ‘√ ø£*|æ
|æ∫ø±] #˚jT· sê<äT.
3. s¡kÕj·Tìø£ ms¡Te⁄\T ø£\T|üsêì$ :
ø±*¸jT· + HÓÁ’ fÒ{Ÿ nH˚ s¡kÕj·Tìø£ ms¡Te⁄ bı{≤wæjT· + dü˝ŒÒ {¤ Ÿ, nyÓ÷àìj·T+ dü˝ŒÒ {¤ Ÿ, nyÓ÷àìj·T+ bòÕùdŒ¤{Ÿ, yÓTÁÆ ø√ q÷Á{ÏjT· +{Ÿ‡ (dü÷ø£àå
b˛wüø±\T` ◊s¡H,é õ+ø˘, ø±|üsY eT]j·TT e÷+>∑˙dt) dü˝ŒÒ {¤ Ÿ eT]j·TT ∫˝…f&… é s¡÷|ü+˝À, yÓT^ïwæjT· + dü˝ŒÒ {¤ Ÿ eT]j·TT bòÕdüŒ]ø˘ j·÷dæ&é ‘√
ø£*|æ yê&Ésê<äT.
bı{≤wæjT· + ø√¢s¬ &’ é (j·TyéT.z.|æ.) nH˚ s¡kÕj·Tìø£ ms¡Te⁄ bı{≤wæjT· + dü˝ŒÒ {¤ Ÿ (j·Tdt.z.|æ.) ‘√ ø£*|æ yê&Ésê<äT.
bı{≤wæjT· + dü˝ŒÒ {¤ Ÿ nH˚ s¡kÕj·Tìø£ ms¡Te⁄ nyÓ÷àìj·T+ dü˝ŒÒ {¤ Ÿ ‘√ ø£*|æ yê&Ésê<äT
yÓTÁÆ ø√ q÷Á{ÏjT· +{Ÿ‡ (dü÷ø£àå b˛wüø±\T` ◊s¡H,é õ+ø˘, ø±|üs,Y e÷+>∑˙dt \qT dü˝ŒÒ {¤ Ÿ eT]j·TT ∫˝…f&… é s¡÷|ü+˝À) nH˚ s¡kÕj·Tìø£
ms¡Te⁄\qT nyÓ÷àìj·T+ bòÕùdŒ¤{Ÿ eT]j·TT bòÕdüŒ]ø˘ j·÷dæ&é \‘√ ø£*|æ yê&Ésê<äT.
yÓT^ïwæjT· + dü˝ŒÒ {¤ Ÿ nH˚ s¡kÕj·Tìø£ ms¡Te⁄ nyÓ÷àìj·T+ dü˝ŒÒ {¤ Ÿ ‘√ ø£*|æ yê&Ésê<äT.
|æ∫ø±] #˚ùd eTT+<äT s¡kÕj·Tìø£ eT+<äT\T ø£*ù| $<Ûëq+ :
s¬ ‘’ T· \T s¡kÕj·Tìø£ eT+<äT\T |æ∫ø±] #˚ùd eTT+<äT, ªªy˚˝Ÿ‡ bòÕs¡Tà˝≤μμ qT bÕ{Ï+#ê*. á |ü<‹∆ä ì bÕ{Ï+#·&+É e\¢
s¡kÕj·Tìø£ eT+<äT\ kÕeTs¡´∆ + yÓTs¡T>∑T|ü&TÉ ‘·T+~,
|üìrs¡T eT]j·TT Á|üu≤Û e+ m≈£îÿe s√E\T ñ+≥T+~.
|ü⁄s¡T>∑T eT]j·TT ‘Ó>T∑ fi¯fl ìj·T+Á‘·D düT\uÛ‘Ñ s· +¡ ne⁄‘·T+~.
s¡kÕj·Tìø£ eT+<äT\ eè<ÛëqT n]ø£≥eº #·TÃ. ‘·<ë«sê s¬ ‘’ T· \≈£î ô|≥Tºã&ç Ks¡TÃ\T ‘·–+Z #·Tø√e#·TÃ.
e÷¬sÿ{Ÿ˝À \uÛ´Ñ eTj˚T´ s¡kÕj·Tìø£ eT+<äT\qT á ÁøÏ+~ $<Û+ä >± $uÛõÑ +e#·TÃ.
1. bı&ç eT+<äT\T (yÓ≥ãT˝Ÿ bÂ&ÉsY ` &ÉãT´¢.|æ.), yê≥sY &çdŒü s¡‡ãT˝Ÿ Á>±q÷´˝Ÿ‡ (&ÉãT¢´.&ç.õ.), kÕ*ãT˝Ÿ bÂ&És‡Y (j·Tdt.|æ.)
2. ˙fi¯fl eT+<äT\T (j·TeT*‡|òj ü T· ãT˝Ÿ ø±HéôdHéÁfÒ{Ÿ‡ ` Ç.dæ), (kÕ*ãT˝Ÿ *øÏ«&é‡ `j·Tdt.j·T˝Ÿ), (düôdŒq¸Hé ø±HéôdHéÁfÒ{Ÿ‡ ` j·Tdt.dæ.)
á |ü<‹∆ä ˝À eTT+<äT>± bı&ç eT+<äT\T ‘·sê«‘· ˙fi¯fl eT+<äT\T ‘·<Tä |ü] dü÷ø£àå b˛wüø±\T eT]j·TT õ>∑Ts¡T eT+<äT\qT ø£\T|ü⁄ø√yê*.
1. bı&ç eT+<äT\T (ø±|üsY Äø°‡ ø√¢s¬ &’ é 50 &ÉãT´¢.|æ./ ø±s¡“+&ÉõyéT 50 &ÉãT¢´.|æ./<∏jä ÷Ó $T<∏ëø±®yTé 25 &ÉãT´¢.&ç.õ./ ndæù|{ò Ÿ 75 j·Tdt.|æ.)
n n
2. ˙fi¯fl eT+<äT\T (Ábı|òHæ √bòÕdt 50 Ç.dæ./ Ábı|üs>¬Y {’ Ÿ 57 Ç.dæ. / Ç$T&Üø√¢Á|&æ é 200 j·Tdt.j·T˝Ÿ. / yÓ÷H√Áø√{ÀbòÕdt 36 j·Tdt.j·T˝Ÿ./ |òÁæ b˛ì˝Ÿ 5 j·Tdt.dæ.)
n n
3. dü÷ø£àå b˛wüø±\T (õ+ø˘/ÇqTeTT/e÷+>∑˙dt/yÓT^ïwæjT· +/uÀsêHé ˝Ò<ë bòÕs¡Tà˝≤ 4 )
n n
4. õ>∑Ts¡T (<∏qä T${Ÿ / kÕ+&√${Ÿ / n|ü‡)
eT+<äT\T
38
o‘êø±\+˝À Ä≈£î sê\&É+ ( $+≥sY ©|òt &Á Ü|t ` &ÉãT´¢.j·T˝Ÿ.&ç.) :

kÕ<Ûës¡D+>± N˙, ìeTà #Ó≥T¢ m|ü&É÷ Ä≈£î|ü#Ã· >± ñ+&ç Ä≈£î\T sê\Ãe⁄. ø±˙ ø=ìï s¡ø±\ ‘Ó>T∑ fi¯ófl (ø£+<Óq eT#·Ã), |ü⁄s¡T>∑T\T (q*¢ |ü⁄s¡T>∑T)
Ä•+#·&+É e\¢ e÷Á‘·yT˚ Ä≈£î\T sê\TkÕÔsTT. |ü⁄s¡T>∑T\T, ‘Ó>T∑ fi¯ófl Ä•+#·≈î£ +&Ü #·*ø±\+ ÁbÕs¡+uÛ+Ñ ˝À Ä≈£î\T sê*b˛e&É+ >∑eTì+∫q≥¢sTT‘˚
n~ øπ e\+ Äj·÷ ìeTà C≤‹ yÓTTø£ÿ\ X¯Øs¡ <Ûsä à¡ +˝À e÷s¡TŒ #√≥T #˚dTü ø√e&É+ e\¢ »]–+<äì >∑T]Ô+#ê*. Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ ˝À >∑‘· 4`5
dü+e‘·‡sê\T>± o‘êø±\+ ÁbÕs¡+uÛ+Ñ ˝À (nø√ºãsY`qe+ãsY) Äs√>∑é+‘·yTÓ qÆ Ä≈£î\T ø±&ÉqT e~* øÏ+~øÏ sê\&É+ N˙ ìeTà ‘√≥\ düsπ «
<ë«sê >∑eTì+#·&yÉ TÓ qÆ ~.
ø±s¡D≤\T :
ìeTà C≤‹ yÓTTø£ÿ\ y˚sT¡ ¢ H˚\ ñc˛íÁ>∑‘\· T 12.50 ôd+{°Á>π &é ø£+fÒ ‘·≈î£ ÿyÓq’ |ü⁄&ÉT ô|s¡T>∑T<ä\ ì*|æyk˚ ÕÔsTT.
Ä≈£î\T ≈£L&Ü >±*˝À ñc˛íÁ>∑‘\· T 180 ôd+{°Á>π &é ø£+fÒ ‘·≈î£ ÿyÓq’ |ü⁄&ÉT øÏsD¡ »q´ dü+jÓ÷>∑ ÁøÏjT· , ˙s¡T Ä$] nj˚T´ sπ ≥T, Ä≈£î #·\<¢ qä +
e+{Ï #·s´¡ \T ì*|æyk˚ ÕÔsTT.
ìeTàC≤‹ #Ó≥T¢ Ä≈£î\T y˚d$ü ˝À 25`350 ôd+{°Á>π &é ñc˛íÁ>∑‘\· T ñ+&˚≥≥T¢, o‘êø±\+˝À 12.5 ôd+{°Á>π &é ñc˛íÁ>∑‘\· T ñ+&˚≥≥T¢
ñc˛íÁ>∑‘\· qT ìj·T+Á‘·D #˚d÷ü Ô ñ+{≤sTT. #ê˝≤ es¡≈î£ #Ó≥¢ Ä≈£î\T ñ<äjT· + qT+&ç eT<Ûë´Vü≤ï+ ˝À|ü⁄ ‘·eT≈£î ø±e\dæq |æ+&ç |ü<ësêú\qT
øÏsD¡ »q´ dü+jÓ÷>∑ ÁøÏjT· <ë«sê ‘·j÷· s¡T #˚dTü ≈£î+{≤sTT.
n<˚ $<Û+ä >± sêÁ‹ düeTj·T+˝À |ü>\∑ T ‘·j÷· s¡T #˚dTü ≈£îqï |æ+&ç |ü<ësê∆\qT #Ó≥Tº ô|s¡T>∑T<ä\≈£î $ìjÓ÷–+#·T≈£î+≥T+~. á düeTj·T+˝À
nedüsy¡ TÓ qÆ ˙{Ïì, b˛wüø±\qT y˚s¢¡ <ë«sê H˚\ qT+&ç Á>∑V≤æ kÕÔsTT á $<Û+ä >± #Ó≥Tº Ä≈£î\T y˚sT¡ eédüú eT<Û´ä düeT‘·T\´‘· bÕ{Ï+∫q|ü⁄&ÉT
e÷Á‘·yT˚ yÓTTø£ÿ˝À düs¬ q’ ô|s¡T>∑T<ä\, |üP‘·, ø±j·T\T sêe&É+ »s¡T>∑T‘·T+~. ø=ìï kÕs¡T¢ o‘êø±\+˝À ìeTà C≤‹ yÓTTø£ÿ\≈£î H˚\ ñc˛íÁ>∑‘\· T
12.50 ôd+{°Á>π &é ø£+fÒ ‘·≈î£ ÿyÓq’ |ü⁄&ÉT, y˚sT¡ eédüú dü]>±Z |üì#˚jT· ø£ ˙{Ï b˛wüø±\qT n+~+#·<Tä . ø±˙ Ä≈£î\T ‘·eT øÏsD¡ »q´ dü+jÓ÷>∑
ÁøÏjT· qT ìs¡«]Ô+#·&ÜìøÏ Á|üjT· ‹ïkÕÔsTT. á düeTj·T+˝À y˚sT¡ ¢ <ë«sê ˙s¡T, b˛wüø±\T n+~+#·˝eÒ ⁄. n+<äTe\¢ y˚sT¡ ,¢ Ä≈£î\T eT<Û´ä
düeTq«j·T+ ˝À|ædTü +Ô ~. n|ü&ÉT ˙s¡T Ä$] ne«&É+, Ä≈£î\ ñ|ü]‘·\+ #·\ã¢ &É≥+ e+{Ï #·s´¡ \T Ä–b˛sTT, #Ó≥Tº ‘·qqT ø±bÕ&ÉTø√e&ÜìøÏ
Ä≈£î\T e÷Á‘·yT˚ sê*Ã, Ä≈£î\ yÓX’ Ê˝≤´ìï ‘·–+Z #·Tø√e&ÜìøÏ Á|üjT· ‹ïdüT+Ô ~. ø±ã{Ïº Ä≈£î\T m≥Te+{Ï s√>∑ \ø£Då ≤\T #·÷|ü≈î£ +&Ü,
ø±&É\qT e<ä* sê\&É+ ÁbÕs¡+_ÛkÕÔsTT. ˇø=ÿø£ÿkÕ] |ü>{∑ Ï ñc˛íÁ>∑‘\· T 180 ôd+{°Á>π &é ø£+fÒ ‘·≈î£ ÿyÓq’ |ü⁄&ÉT ≈£L&Ü Ä≈£î\T øÏsD¡ »q´
dü+jÓ÷>∑ ÁøÏjT· »s¡T|ü≈î£ +&Ü, y˚sT¡ eédüú eT<Û´ä düeTq«j·T+ ˝À|ædTü +Ô ~. n|ü&ÉT≈£L&Ü #Ó≥Tº ô|’ $<Û+ä >± Ä≈£î\T sê\Ã&É+ #˚dTü +Ô ~.
ìyês¡D :
#·*ø±\+˝À kÕ<Ûës¡D+>± s¬ ‘’ T· \T ˙s¡T Çe«&É+ ‘·–kZ ÕÔsT¡ . ø±e⁄q s¬ ‘’ T· \T á$<Ûyä TÓ qÆ Ä≈£î\T sê˝ÒÃ >∑TD+ ø£ì|æ+#·|⁄ü &ÉT, ‘·|Œü ≈£î+&Ü
ˇø£kÕ] ñ<äjT· + |üP≥ yÓ#Ã· {Ï ˙{Ï‘√ (25`320 ôd+{°Á>π &é) ˇø£kÕ] ˙{Ï ‘·&TÉ *yê«*. á $<Û+ä >± #˚jT· &É+ e\¢ y˚sT¡ eédüú <ä>sZ∑ ¡ ø£˙dü+
21 ôd+{°Á>π &é ñc˛íÁ>∑‘\· T ô|]– y˚sT¡ eédüú e÷eT÷\T dæ‹ú ˝ÀøÏ sêe&ÜìøÏ Á|üjT· ‹ïkÕÔsTT. Bìe\¢ Ä≈£î\T sê˝ÒÃ >∑TD+ Áø£eT+>± ‘·>T∑ ‘Z T· +~.
Ä≈£î\T sê\T≥ ø±&ÉqT e~* ñc˛íÁ>∑‘·\T yÓTs¡T>∑T nsTTq ‘·sê«‘· eT]j·TT ˙s¡T Ç∫Ãq
Ä≈£î\T sê\T≥ ‘·sT¡ yê‘· e∫Ãq Ç>∑Ts¡T¢ eT]j·TT |üP‘·
39

Citrus Book TPT

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Citrus Book TPT

Uploaded by

Document Information

Original Description:

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Citrus Book TPT

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

eTTÁ<äD :

yÓ\ : s¡÷. 75/`

eTq sêh+˝À Nì, ìeTà nq+‘·|ü⁄s¡+, HÓ\÷¢s¡T, Á|üø±X¯+, >∑T+≥÷s¡T, ø£&É|ü,

eTq sêh+ Nì, ìeTà ñ‘êŒ<äø£‘· ˝À yÓTT<ä{Ï kÕúq+ ˝À ñqï|üŒ{Ïø°,

Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ˝À Nì, ìeTà ñ‘êŒ<äø£‘· (8.5 ≥/ôV≤.) C≤rj·T ñ‘êŒ<äø£‘·

&Üˆˆ Á|üø±wt bÕ{Ï˝Ÿ

s¡ø±\T 1 |æ+&ç |ü⁄s¡T>∑T\T 22

Nì (ã‘êÔsTT), ìeTà ‘√≥\ kÕ>∑T

n+≥T yÓTTø£ÿ\T HêfÒ≥|ü&ÉT rdüTø√e\dæq C≤Á>‘

ø=ã“] &=ø£ÿ\‘√ eT*Ã+>¥ q\¢ bÕ*B∏Hé w”{Ÿ eT*Ã+>¥

ã‘êÔsTT G ø=‹ÔMTs¡ ã‘êÔsTT G ñ*¢

ã‘êÔsTT G nq|ü ã‘êÔsTT G ∫≈£îÿ&ÉT

ã‘êÔsTT G X¯q>∑ ã‘êÔsTT G ô|düs¡

ø£\T|ü⁄ yÓTTø£ÿ\ ìyês¡D :

ms¡Te⁄\ yÓ÷‘ê<äT |ü{øºÏ £ ( #Ó≥Tº / dü+ˆˆ)

N˙˝À dü÷ø£àå b˛wüø±\ ˝À|ü \ø£D

ìeTà˝À dü÷ø£àå b˛wüø±\ ˝À|ü \ø£D

$$<Ûä <äX˝¯ À¢ ô|]ò >πº wüHé $<Ûëq+ :

Áø£eT yê&Ée\dæq #Ó≥Tº≈î£ mø£sê≈£î ô|]ò >πº wüHé

|üP‘·, |æ+<Ó sê\T≥qT n]ø£≥Tº≥ :

y˚sT¡ eT÷\eTT düj÷· Hé yÓTTø£ÿ ndüe÷q‘· :

|ü{øºÏ £ ` 1 Ä+Á<|ÁäÛ <

Nì, ìeTà‘√≥\≈£î Ä•0#·T |ü⁄s¡T>∑T\T ` ìyês¡D

Ä≈£î ‹H˚ >=+>∑[ |ü⁄s¡T>∑T\T :

‘Ó\¢ bı\TdüT |ü⁄s¡T>∑T\T : u≤dæ\d¢ t ‘·÷]+»ìdæHé ùÁdŒ #˚dqæ ˝≤sê«

˝Ò‘· N˙ Ç>∑Ts¡T\qT Ä•+∫q ù|qTã+ø£ ù|qTã+ø£ |ü⁄s¡T>∑T\T

m–πs ù|qT s¡d+ü |”\TÃ≥

m–πs ù|qT >Á T∑ &ÉT¢ m–πs ù|qT ˝≤sê« (ì+|ò‡t )

Ä≈£î\ô|’ ‘Ó\ì¢ eT#·Ã\T

ø±j·T\ô|’ ‘Ó\ì¢ e\j·÷ø±s¡|⁄ü eT#·Ã\T

qT*|ü⁄s¡T>∑T\T Ä•+∫q ìeTà jÓTTø£ÿ y˚sT¡ e´edüú

qT*|ü⁄s¡T>∑T\T Ä•+∫q N˙ #Ó≥Tº

Nì, ìeTà‘√≥\≈£î e#·TÃ ‘Ó>T∑ ﬁ¯óﬂ ` ìyês¡D

2. y˚sT¡ ≈£îﬁ¯óﬂ ‘Ó>T∑ \T :

4. m+&ÉT |ü⁄\¢ ‘Ó>T∑ \T :

9. ø£+<Óq ‘Ó>T∑ \T (Á^JeT#·Ã)

u≤ø°]º j·÷ e\q e#·TÃ ‘Ó>T∑ ﬁ¯óﬂ

12. ^Á ì+>¥ (X¯+≈£î) ‘Ó>T∑ \T :

14. yÓTTC≤sTTø˘ ‘Ó>T∑ \T

15. ã&é j·T÷ìj·THé øÁ C

17. yÓ]Á ‘·\\ ‘Ó>T∑ \T :

Hê_Û≈î£ ﬁ¯óﬂ ‘Ó>T∑ \T :

N˙ ø±j·T\qT Ä•+∫q Hê_Û≈î£ ﬁ¯óﬂ ‘Ó>T∑ \T ãsƒêì ôdE

ø±j·T˝Àì ~«rj·T |æ+<ÓqT Ä•+∫q Hê_Û≈î£ ﬁ¯óﬂ ‘Ó>T∑ \T

ø£\T|üsêì $$<Ûä s¡kÕj·Tìø£ eT+<äT\T eT]j·TT ms¡Te⁄\T

o‘êø±\+˝À Ä≈£î sê\&É+ ( $+≥sY ©|òt &Á Ü|t ` &ÉãT´¢.j·T˝Ÿ.&ç.) :

You might also like

ø=ã“] &=ø£ÿ\‘√ eTÃ+>¥ q\¢ bÕB∏Hé w”{Ÿ eT*Ã+>¥