Aleksandra Gębura

Kompendium maturalne
Matematyka
Zakres podstawowy

M
Matematyka
 SPIS TREŚCI
WSTĘP . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8
1. LICZBY RZECZYWISTE
Teoria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
Rozgrzewka 1. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18
P1.1. Przedstawianie liczb rzeczywistych w różnych postaciach
(np. ułamka zwykłego, ułamka dziesiętnego okresowego,
z użyciem symboli pierwiastków, potęg) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
P1.2. Obliczanie wartości wyrażeń arytmetycznych
(w tym wymiernych) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24
P1.3. Posługiwanie się w obliczeniach pierwiastkami dowolnego
stopnia i stosowanie praw działań na pierwiastkach . . . . . . . . . . . . . . 26
P1.4. Obliczanie potęg o wykładnikach wymiernych i stosowanie
praw działań na potęgach o wykładnikach wymiernych . . . . . . . . . . 28
P1.5. Wykorzystywanie podstawowych własności potęg (również
w zagadnieniach związanych z innymi dziedzinami wiedzy,
np. fizyką, chemią, informatyką) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
P1.6. Wykorzystywanie definicji logarytmu i stosowanie
w obliczeniach wzorów na logarytm iloczynu, logarytm
ilorazu i logarytm potęgi o wykładniku naturalnym . . . . . . . . . . . . . . 32
P1.7. Obliczanie błędu bezwzględnego i względnego przybliżenia . . . . . . . 34
P1.8. Posługiwanie się pojęciem przedziału liczbowego,
zaznaczanie przedziałów na osi liczbowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36
P1.9. Wykonywanie obliczeń procentowych, obliczanie podatków,
zysków z lokat (również złożonych na procent składany
i na okres krótszy niż rok) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37
Czy już umiesz? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41

2. WYRAŻENIA ALGEBRAICZNE
Teoria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44
Rozgrzewka 2. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46
P2.1. Używanie wzorów skróconego mnożenia na (a ± b)2 oraz a2 – b2 . . . 48
Czy już umiesz? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51

3. RÓWNANIA I NIERÓWNOŚCI
Teoria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55
Rozgrzewka 3. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60
P3.1. Sprawdzanie, czy dana liczba rzeczywista jest rozwiązaniem
równania lub nierówności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62
P3.2. Wykorzystywanie interpretacji geometrycznej układu
równań pierwszego stopnia z dwiema niewiadomymi . . . . . . . . . . . . 64
 P3.3. Rozwiązywanie nierówności pierwszego stopnia
z jedną niewiadomą . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67
P3.4. Rozwiązywanie równań kwadratowych z jedną niewiadomą . . . . . . 70
P3.5. Rozwiązywanie nierówności kwadratowych z jedną niewiadomą . . 72
P3.6. Korzystanie z definicji pierwiastka do rozwiązywania
równań typu x3 = –8 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74
P3.7. Korzystanie z własności iloczynu przy rozwiązywaniu
równań typu x(x + 1)(x – 7) = 0 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75
P3.8. Rozwiązywanie prostych równań wymiernych
prowadzących do równań liniowych lub kwadratowych,
x +1 x +1
np. = 2, = 2x . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76
x+3 x
Czy już umiesz? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78

4. FUNKCJE
Teoria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82
Rozgrzewka 4. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89
P4.1. Określanie funkcji za pomocą wzoru, tabeli, wykresu,
opisu słownego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91
P4.2. Obliczanie ze wzoru wartości funkcji dla danego argumentu.
Posługiwanie się poznanymi metodami rozwiązywania
równań do obliczenia, dla jakiego argumentu funkcja
przyjmuje daną wartość . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92
P4.3. Odczytywanie z wykresu własności funkcji (dziedzina,
zbiór wartości, miejsca zerowe, maksymalne przedziały,
w których funkcja maleje, rośnie, ma stały znak, punkty,
w których funkcja przyjmuje w podanym przedziale wartość
największą lub najmniejszą) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95
P4.4. Na podstawie wykresu funkcji y = ƒ(x) szkicowanie
wykresów funkcji y = ƒ(x + a), y = ƒ(x) + a, y = –ƒ(x), y = ƒ(–x) . . . . 96
P4.5. Rysowanie wykresu funkcji liniowej z wykorzystaniem jej wzoru . . 97
P4.6. Wyznaczanie wzoru funkcji liniowej na podstawie
informacji o funkcji lub o jej wykresie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98
P4.7. Interpretacja współczynników występujących we wzorze
funkcji liniowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100
P4.8. Szkicowanie wykresu funkcji kwadratowej
na podstawie jej wzoru . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102
P4.9. Wyznaczanie wzoru funkcji kwadratowej na podstawie
pewnych informacji o tej funkcji lub o jej wykresie . . . . . . . . . . . . . 103
P4.10. Interpretacja współczynników występujących we wzorze
funkcji kwadratowej w postaci kanonicznej, ogólnej
i iloczynowej (o ile istnieje) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107
 P4.11. Wyznaczanie wartości najmniejszej i największej funkcji
kwadratowej w przedziale domkniętym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109
P4.12. Wykorzystanie własności funkcji liniowej i kwadratowej
do interpretacji zagadnień geometrycznych, fizycznych itp.
(także osadzonych w kontekście praktycznym) . . . . . . . . . . . . . . . . . 111
a
P4.13. Szkicowanie wykresu funkcji ƒ(x) = dla danego a,
x
korzystanie ze wzoru i wykresu tej funkcji do interpretacji
zagadnień związanych z wielkościami odwrotnie
proporcjonalnymi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113
P4.14. Szkicowanie wykresów funkcji wykładniczych
dla różnych podstaw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116
P4.15. Posługiwanie się funkcjami wykładniczymi do opisu
zjawisk fizycznych, chemicznych, a także w zagadnieniach
osadzonych w kontekście praktycznym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118
Czy już umiesz? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120

5. CIĄGI LICZBOWE
Teoria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123
Rozgrzewka 5. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125
P5.1. Wyznaczanie wyrazów ciągu określonego wzorem ogólnym . . . . . . 127
P5.2. Badanie, czy dany ciąg jest arytmetyczny lub geometryczny . . . . . . 129
P5.3. Stosowanie wzorów na n-ty wyraz i na sumę n
początkowych wyrazów ciągu arytmetycznego . . . . . . . . . . . . . . . . . 130
P5.4. Stosowanie wzoru na n-ty wyraz i na sumę n początkowych
wyrazów ciągu geometrycznego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 136
Czy już umiesz? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 140

6. TRYGONOMETRIA
Teoria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 143
Rozgrzewka 6. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146
P6.1. Korzystanie z definicji i wyznaczanie wartości funkcji sinus,
cosinus i tangens kątów o miarach od 0° do 180° . . . . . . . . . . . . . . . 148
P6.2. Korzystanie z przybliżonych wartości funkcji
trygonometrycznych (odczytanych z tablic lub obliczonych
za pomocą kalkulatora) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 150
P6.3. Obliczanie miary kąta ostrego, dla której funkcja
trygonometryczna przyjmuje daną wartość (dokładnej
albo – przy użyciu tablic lub kalkulatora – przybliżonej) . . . . . . . . . 152
P6.4. Stosowanie prostych zależności między funkcjami
sin α
trygonometrycznymi, np. sin2α + cos2α = 1, tg α = ,
cos α
sin (90° – α) = cos α . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 154
 P6.5. Wyznaczanie wartości pozostałych funkcji
trygonometrycznych kąta ostrego, gdy dany jest sinus
lub cosinus tego kąta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 156
Czy już umiesz? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 158

7. GEOMETRIA
Teoria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 162
Rozgrzewka 7. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 179
P7.1. Stosowanie zależności między kątem środkowym i wpisanym . . . . 181
P7.2. Korzystanie z własności stycznej do okręgu i własności
okręgów stycznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 183
P7.3. Rozpoznawanie trójkątów podobnych i wykorzystywanie
cech podobieństwa trójkątów
(także w kontekście praktycznym) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185
P7.4. Korzystanie z własności funkcji trygonometrycznych
w łatwych obliczeniach geometrycznych, w tym ze wzoru
na pole trójkąta ostrokątnego o danych dwóch bokach
i kącie między nimi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 186
Czy już umiesz? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 188

8. GEOMETRIA NA PŁASZCZYŹNIE KARTEZJAŃSKIEJ

Teoria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 191
Rozgrzewka 8. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 193
P8.1. Wyznaczanie równania prostej przechodzącej przez
dwa dane punkty (w postaci kierunkowej lub ogólnej) . . . . . . . . . . . 195
P8.2. Badanie równoległości i prostopadłości prostych
na podstawie ich równań kierunkowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 196
P8.3. Wyznaczanie równania prostej równoległej lub prostopadłej
do prostej danej w postaci kierunkowej i przechodzącej
przez dany punkt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 198
P8.4. Obliczanie współrzędnych punktu przecięcia dwóch prostych . . . . 199
P8.5. Wyznaczanie współrzędnych środka odcinka . . . . . . . . . . . . . . . . . . 201
P8.6. Obliczanie odległości dwóch punktów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 203
P8.7. Znajdowanie obrazów figur geometrycznych (np. punktu,
prostej, odcinka, okręgu, trójkąta) w symetrii osiowej
względem osi układu współrzędnych i symetrii środkowej
względem początku układu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 204
Czy już umiesz? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 206

9. STEREOMETRIA
Teoria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 209
Rozgrzewka 9. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 216
P9.1. Rozpoznawanie w graniastosłupach i ostrosłupach kątów
między odcinkami (np. krawędziami, krawędziami
i przekątnymi), obliczanie miar tych kątów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 218
 P9.2. Rozpoznawanie w graniastosłupach i ostrosłupach kątów
między odcinkami i płaszczyznami (np. krawędziami
i ścianami, przekątnymi i ścianami), obliczanie miar tych kątów . . 220
P9.3. Rozpoznawanie w walcach i stożkach kątów między
odcinkami oraz kątów między odcinkami i płaszczyznami
(np. kąta rozwarcia stożka, kąta między tworzącą
a podstawą), obliczanie miary tych kątów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 222
P9.4. Rozpoznawanie w graniastosłupach i ostrosłupach kątów
między ścianami . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 224
P9.5. Określanie, jaką figurą jest dany przekrój prostopadłościanu
płaszczyzną . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 225
P9.6. Stosowanie trygonometrii do obliczania długości odcinków,
miar kątów, pól powierzchni i objętości brył . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 227
Czy już umiesz? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 229

10. ELEMENTY STATYSTYKI OPISOWEJ. TEORIA PRAWDOPODOBIEŃSTWA I KOMBINATORYKA

Teoria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 232
Rozgrzewka 10. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 239
P10.1. Obliczanie średniej ważonej i odchylenia standardowego
zestawu danych (także w przypadku danych odpowiednio
pogrupowanych), interpretacja tych parametrów dla danych
empirycznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 241
P10.2. Zliczanie obiektów w prostych sytuacjach
kombinatorycznych, niewymagających użycia wzorów
kombinatorycznych, stosowanie reguły mnożenia i reguły
dodawania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 244
P10.3. Obliczanie prawdopodobieństwa w prostych sytuacjach,
na podstawie klasycznej definicji prawdopodobieństwa . . . . . . . . . . 248
Czy już umiesz? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 252

ODPOWIEDZI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 254
WSTĘP
Kompendium jest dostosowane do wymagań egzaminu maturalnego obowiązują-
cych od roku 2015 zgodnych z podstawą programową dla III i IV etapu edukacyjnego
z 2008 roku. Kształcenie na poziomie gimnazjalnym i ponadgimnazjalnym, choć reali-
zowany w dwóch różnych szkołach, tworzy spójną całość.
Książka jest adresowana do tych, którzy chcieliby przygotować się do egzaminu
maturalnego z matematyki na poziomie podstawowym. Rozdziały odpowiadają dzia-
łom wymagań w podstawie programowej dla szkół ponadgimnazjalnych. Przedstawio-
ne w książce przykłady – zadania z rozwiązaniami – zgrupowane są wokół poszcze-
gólnych wymagań podstawy programowej. Można więc użyć książki do gruntownego
powtórzenia materiału, ale też do nadrabiania braków w określonych działach progra-
mowych. Najbardziej efektywną metodą przygotowania się do matury jest rozwiązywa-
nie zadań działami, a dopiero później rozwiązywanie arkuszy maturalnych.
Zadania są tak dobrane, aby uwzględniały umiejętności matematyczne wyszcze-
gólnione w podstawie programowej, takie jak: używanie języka matematycznego do
opisu rozumowań i interpretowania uzyskanych wyników, operowanie obiektami ma-
tematycznymi, budowanie modeli matematycznych danej sytuacji i krytyczne ocenia-
nie ich trafności oraz stosowanie strategii rozwiązania problemu.
Każdy rozdział zawiera podstawowe wiadomości teoretyczne, rozgrzewkę, zestaw
zadań o różnym stopniu trudności oraz „Czy już umiesz?”.
Część teoretyczna jest poprzedzona wykazem treści zawartych w podstawie pro-
gramowej, których opanowanie jest niezbędne do zdania egzaminu na poziomie pod-
stawowym. Oprócz tego w tej części rozdziału podany jest wykaz wszystkich umie-
jętności, które obowiązują na poziomie rozszerzonym. Treści lub informacje podane
szarym drukiem nie obowiązują na egzaminie dla poziomu podstawowego, ale mogą
być przydatne. Obowiązują natomiast tych, którzy chcieliby zdawać egzamin na po-
ziomie rozszerzonym. Zadania i przykłady w tej książce nie wykraczają poza zakres
podstawowy.
Rozgrzewka stanowi zbiór łatwych i prostych zadań, które warto rozwiązać przed
przejściem do zadań bardziej złożonych.
Zadania o różnym stopniu trudności zamieszczone w następnej części są tak
dobrane, aby objąć różne umiejętności matematyczne. W tej części każdego rozdziału
znajdziesz odpowiedzi do wszystkich zadań. Początkowe zadania zawierają pełne roz-
wiązania. Kolejne zadania mogą zawierać już same wskazówki. W zależności od trud-
ności danego zadania wskazówka jest mniej lub bardziej dokładna, ale zawsze prowadzi
do odpowiedzi, natomiast nie zostawi Cię w połowie rozwiązania, bądź ze zbyt małą
ilością informacji. Lepiej jest rozwiązywać zadania samodzielnie, a potem tylko porów-
nać z rozwiązaniem w książce.
Czy już umiesz? – rozdział kończy zestaw zadań wszystkich trzech typów, które
mogą wystąpić na egzaminie (tzn. zadań zamkniętych, otwartych krótkiej odpowiedzi
i otwartych rozszerzonej odpowiedzi). Odpowiedzi znajdziesz na końcu książki.
Życzę powodzenia w przygotowaniach do egzaminu maturalnego
Autorka
 3. RÓWNANIA I NIERÓWNOŚCI

Do egzaminu na poziomie podstawowym z materiału realizowanego w gimnazjum

powinieneś pamiętać, jak:
1. zapisywać związki między wielkościami za pomocą równania pierwszego stopnia
z jedną niewiadomą, w tym związki między wielkościami wprost proporcjonal-
nymi i odwrotnie proporcjonalnymi;
2. sprawdzać, czy dana liczba spełnia równanie stopnia pierwszego z jedną niewia-
domą;
3. rozwiązywać równania stopnia pierwszego z jedną niewiadomą;
4. zapisywać związki między nieznanymi wielkościami za pomocą układu dwóch
równań pierwszego stopnia z dwiema niewiadomymi;
5. sprawdzać, czy dana para liczb spełnia układ dwóch równań stopnia pierwszego
z dwiema niewiadomymi;
6. rozwiązywać układy równań stopnia pierwszego z dwiema niewiadomymi;
7. za pomocą równań lub układów równań opisywać i rozwiązywać zadania osa-
dzone w kontekście praktycznym.

Do egzaminu na poziomie podstawowym powinieneś umieć to, co po gimnazjum,

a także:
1. sprawdzać, czy dana liczba rzeczywista jest rozwiązaniem równania lub nierów-
ności;
2. wykorzystywać interpretację geometryczną układu równań pierwszego stopnia
z dwiema niewiadomymi;
3. rozwiązywać nierówności pierwszego stopnia z jedną niewiadomą;
4. rozwiązywać równania kwadratowe z jedną niewiadomą;
5. rozwiązywać nierówności kwadratowe z jedną niewiadomą;
6. korzystać z definicji pierwiastka do rozwiązywania równań typu x3 = –8;
7. korzystać z własności iloczynu przy rozwiązywaniu równań typu x(x + 1)(x – 7) = 0;
8. rozwiązywać proste równania wymierne prowadzące do równań liniowych lub
x +1 x +1
kwadratowych, np. = 2, = 2x .
x+3 x
Gdybyś chciał zdawać egzamin na poziomie rozszerzonym, powinieneś spełniać
wymagania określone dla poziomu podstawowego, a ponadto umieć:
1. stosować wzory Viète’a;
2. rozwiązywać równania i nierówności liniowe oraz kwadratowe z parametrem;
3. rozwiązywać układy równań, prowadzące do równań kwadratowych;

53
 KOMPENDIUM

4. stosować twierdzenie o reszcie z dzielenia wielomianu przez dwumian x – a;

5. stosować twierdzenie o pierwiastkach wymiernych wielomianu o współczynnikach cał-
kowitych;
6. rozwiązywać równania wielomianowe dające się łatwo sprowadzić do równań kwadrato-
wych;
7. rozwiązywać łatwe nierówności wielomianowe;
x +1 x+3 2x
8. rozwiązywać proste nierówności wymierne typu: > 2, 2 < 2 ,
x+3 x − 16 x − 4
3x − 2 1 − 3x
≤ ;
4x − 7 5 − 4x
9. rozwiązywać równania i nierówności z wartością bezwzględną, o poziomie trudności nie
wyższym niż: ||x + 1| - 2| = 3, |x + 3| + |x – 5| > 12.

54
 3. RÓWNANIA I NIERÓWNOŚCI

TEORIA
Równaniem liniowym z jedną niewiadomą x nazywamy równanie ax + b = 0, gdzie
a i b są liczbami rzeczywistymi.
Równanie liniowe ax + b = 0, w którym a ≠ 0, nazywamy równaniem pierwszego
stopnia z jedną niewiadomą.
Nierównością pierwszego stopnia z jedną niewiadomą x nazywamy każdą z nie-
równości: ax + b > 0, ax + b < 0, ax + b ≤ 0, ax + b ≥ 0, gdzie a i b są liczbami rze-
czywistymi oraz a ≠ 0. Dwie pierwsze nierówności nazywamy ostrymi, dwie ostatnie
– nieostrymi.
Rozwiązaniem równania (nierówności) z jedną niewiadomą jest każda liczba, która
3
podstawiona w miejsce niewiadomej daje równość (nierówność) prawdziwą. Roz-
wiązanie równania nazywamy też pierwiastkiem tego równania.
Rozwiązanie równania (nierówności) oznacza znalezienie wszystkich rozwiązań tego
równania (nierówności).
Zbiór utworzony ze wszystkich rozwiązań równania lub nierówności nazywamy
zbiorem rozwiązań tego równania (nierówności). Równania (nierówności) nazywa-
my równoważnymi, gdy mają ten sam zbiór rozwiązań.

Rozwiązywanie równań liniowych

Metoda analizy Przekształcamy równanie wyjściowe tak, że każda liczba spełniają-
starożytnych ca to równanie spełnia równanie przekształcone (wynikowe).
Obydwa równania, wyjściowe i wynikowe, mogą nie być równo-
ważne.
Wśród pierwiastków równania wynikowego, poza pierwiastkami
równania wyjściowego, mogą znaleźć się pierwiastki obce (liczby,
które nie spełniają równania wyjściowego, choć spełniają równa-
nie wynikowe).
Po zastosowaniu tej metody trzeba sprawdzić otrzymane pier-
wiastki i wyeliminować pierwiastki obce.
Metoda równań Tak przekształcamy dane równanie, by otrzymać równanie
równoważnych mu równoważne (mające ten sam zbiór rozwiązań).
Metoda graficzna Rysujemy wykres równania i z wykresu odczytujemy rozwią-
zanie. Metoda prowadzi do uzyskania rozwiązań przybliżo-
nych.

55
 KOMPENDIUM

Równanie pierwszego stopnia tożsamościowe sprzeczne

Warunki a≠0 a=0ib=0 a=0ib≠0

( )
nieskończenie wiele
Liczba b
jedno x = - (wszystkie liczby zero
rozwiązań a rzeczywiste)
Y Y Y

Interpretacja
geometryczna b
0 X 0 X 0 X
b
–
a

Rozwiązywanie nierówności liniowych

pierwszego
Nierówność tożsamościowa sprzeczna
stopnia
mocna (ostra)
a≠0 a=0 i b>0 a=0 i b£0
ax + b > 0
słaba (nieostra)
a≠0 a=0 i b≥0 a=0 i b<0
ax + b ≥ 0

Zbiór rozwiązań nierówności liniowej pierwszego stopnia

a>0 a<0
Y Y

ax + b > 0 ax + b > 0
X
ax + b < 0 X ax + b < 0

 b   b
ax + b > 0 ⇔ x ∈  − , ∞  ax + b > 0 ⇔ x ∈  −∞, − 
 a   a
 b  b 
ax + b < 0 ⇔ x ∈  −∞, −  ax + b < 0 ⇔ x ∈  − , ∞ 
 a  a 

Równania pierwszego stopnia z dwiema niewiadomymi

Równanie Ax + By + C = 0, w którym A, B, C oznaczają liczby takie, że A2 + B2 > 0,
zaś x i y są zmiennymi, nazywamy równaniem pierwszego stopnia z dwiema nie-
wiadomymi x i y.
Wykresem równania Ax + By + C = 0, gdzie A2 + B2 > 0, jest linia prosta.

56
 3. RÓWNANIA I NIERÓWNOŚCI

Układ dwóch równań pierwszego stopnia z dwiema niewiadomymi

Rozwiązaniem układu dwóch równań liniowych z dwiema niewiadomymi
a1 x + b1 y = c1
 , gdzie x, y są niewiadomymi, a1, b1, c1, a2, b2 są liczbami danymi, jest
a2 x + b2 y = c2
każda para liczb x, y, które jednocześnie spełniają oba równania.

Metody rozwiązywania układów równań pierwszego stopnia z dwiema nie-

3
wiadomymi
Metoda Wyznaczamy jedną z niewiadomych z jednego równania
podstawiania i wyrażamy ją w zależności od drugiej niewiadomej, a na-
stępnie podstawiamy do drugiego równania.
Metoda przeciwnych Oba równania mnożymy przez tak dobrane liczby, aby
współczynników w obu otrzymać przy tej samej niewiadomej przeciwne
współczynniki, a następnie dodajemy równania stronami
i uzyskujemy równanie z jedną niewiadomą.
Metoda Przekształcamy oba równania w taki sposób, aby jedna
porównywania z niewiadomych była wyrażona w zależności od drugiej,
a następnie porównujemy odpowiednie strony równań,
uzyskując równanie z jedną niewiadomą.
Metoda graficzna Szkicujemy w prostokątnym układzie współrzędnych wy-
kresy każdego z równań, a następnie odczytujemy współ-
rzędne punktu przecięcia obu wykresów.
Uwaga: Za pomocą tej metody uzyskujemy rozwiązanie
przybliżone.

Graficzna interpretacja liczby rozwiązań układu dwóch równań pierwszego

stopnia z dwiema niewiadomymi
układ oznaczony układ nieoznaczony układ sprzeczny
układ równań układ równań zależnych
niezależnych
Y Y Y

0 X 0 X 0 X

jedno rozwiązanie nieskończenie wiele brak rozwiązań

rozwiązań

57
 KOMPENDIUM

Równanie kwadratowe
Równanie ax2 + bx + c = 0, a ≠ 0, w którym x jest niewiadomą, a ≠ 0, b, c są liczbami
danymi, nazywamy równaniem kwadratowym z jedną niewiadomą (równaniem
drugiego stopnia).
Jeżeli przynajmniej jedna spośród liczb b, c jest równa zero, to równanie nazywamy
równaniem kwadratowym niezupełnym. Jeżeli b ≠ 0 i c ≠ 0, to równanie nazywamy
zupełnym.
Liczba rozwiązań (pierwiastków) równania kwadratowego zależy od znaku wyróżni-
ka: Δ = b2 – 4ac.

Jeżeli Δ < 0, to Jeżeli Δ = 0, to równa- Jeżeli Δ > 0, to równanie kwadratowe

równanie kwadra- nie ma jeden pierwia- ma dwa różne pierwiastki
towe nie ma pier- stek (tzw. podwójny) −b + ∆ −b − ∆
wiastków. −b x1 = i x2 = .
x0 = . 2a 2a
2a

Rozwiązania równania kwadratowego niezupełnego

Warunki b=0ic≠0 b=0ic=0 b≠0ic=0
Postać rów- ax + c = 0
2
ax2 = 0 ax2 + bx = 0
nania
Liczba pier- Jeżeli ac > 0, to równanie nie Równanie Równanie ma
wiastków ma pierwiastków rzeczywi- ma jeden zawsze dwa pier-
stych. pierwiastek wiastki
Jeżeli ac < 0 to równanie ma dwukrotny b
x 1 = 0, x2 = − .
dwa pierwiastki x1 = x2 = 0. a
c c
x1 = − , x2 = − − .
a a

Nierówności kwadratowe
Każdą z nierówności postaci ax2 + bx + c > 0, ax2 + bx + c < 0, ax2 + bx + c ≥ 0,
ax2 + bx + c £ 0, w której x jest niewiadomą, a, b, c są liczbami danymi, a ≠ 0, na-
zywamy nierównością kwadratową z jedną niewiadomą (nierównością drugiego
stopnia).

58
 3. RÓWNANIA I NIERÓWNOŚCI

Graficzna metoda rozwiązywania nierówności ax2 + bx + c > 0

Δ<0 Δ=0 Δ>0
a>0 Y Y Y

0 X

0 X 0 X

Rozwiązanie
nierówności
każda liczba
rzeczywista
x < x1 lub x > x1 x < x1 lub x > x2 3
Zbiór
R (–∞, x1) ∪ (x1, ∞) (–∞, x1) ∪ (x2, ∞)
rozwiązań
a<0 Y Y Y

0 X 0 X

0 X

Rozwiązanie
brak rozwiązań brak rozwiązań x1 < x < x2
nierówności
Zbiór
∅ ∅ (x1, x2)
rozwiązań

Równanie algebraiczne n tego stopnia anxn + an–1xn–1 + ... + a1x + a0 = 0 (an ≠ 0, x ∈ R).
Aby rozwiązać takie równanie, należy sumę algebraiczną z jego lewej strony rozłożyć
na czynniki pierwszego lub drugiego stopnia, a następnie znaleźć miejsca zerowe
każdego z czynników.

Równania wymierne
W
Równaniem wymiernym nazywamy równanie postaci = 0, Q ≠ 0 , gdzie W i Q
Q
są pewnymi sumami algebraicznymi, przy czym Q ≠ 0.

Rozwiązywanie równań wymiernych

W (x )
Aby rozwiązać równanie wymierne = 0:
Q( x )
– określamy jego dziedzinę, zakładając, że Q(x) ≠ 0;
W (x )
W (x ) – korzystamy z równoważności = 0 ⇔ W(x) = 0
= 0, Q ≠ 0 Q( x )
Q( x ) i Q(x) ≠ 0;
– ustalamy zbiór rozwiązań równania W(x) = 0 i znajdujemy
zbiór rozwiązań równania wymiernego, uwzględniając jego
dziedzinę.
59
 KOMPENDIUM

ROZGRZEWKA 3.
1. Rozwiąż równania: 3. Rozwiąż równania:
a) 3x + 5 = 0 a) x3 = 8
b) 4x - 1 = 2x + 3 b) x3 = -8
c) 2x - 2 = 0 1
c) x3 =
d) 3(2x – 5) = 2(2x + 4) 8
e) 2 - a = 5 - 3a d) x = -0,001
3

f) –2,5x + 4 = –1 1
1 3 e) 2x3 =
g) (x - 5) = (5 - 3x) 4
2 4 f) (x + 2)(x – 3)(x – 1) = 0
2 x g) x(x – 4)(x + 1) = 0
h) =
5 10
2x + 7
4. Rozwiąż równania:
i) =1 3x − 1
5 a) =0
x −2 4 x+2
j) = 3x - 3
6 3 b) =0
k) 5 - [(8x + 3) - 18x] = 9x 2x - 2
l) (3x - 2)2 + 2x – 12 = 4 + 9x2 7 x − 14
c) =0
m) (6x + 2)2 = (9x - 1)(4x + 1) 10 x + 5
2. Rozwiąż równania: 5 4
d) =
a) x(x - 2) = 0 x 3
b) (x + 3)(x - 2) = 0 3 x
c) –3(x + 5)(x - 7) = 0 e) =
5 30
d) 5x(x + 3)
x − 2 2x + 3
e) x2 = 0 f) =
f) x2 - 4 = 0 4 3
g) x2 - 5x + 4 = 0 x − 2 5x − 14
g) =
h) 2x2 - 11x - 15 = 0 2 x+2
i) -x2 + 3x + 180= 0
5. Rozwiąż nierówności:
j) x2 + 5x = 0
k) x2 + 5x + 6 = 0 2x − 3 x + 2
a) + <1
l) x2 – 25 = 0 8 4
m) 2x2 + 10x = 0 2+x x −3
b) + >1
n) 0,2x2 – x = –1,2 3 6
o) x2 + 10x + 25 = 0 c) x ≤ 0,2x + 1,6
p) x2 + 4x + 4 = 0 d) 0,08x + 0,09(2x + 3) ≥ 130,27
q) 4x2 + 4x + 1 = 0
(x − 1)2 + (x + 2)2
r) 2x(x + 2) = 0 e) (x2 – 1) >
2

60
 3. RÓWNANIA I NIERÓWNOŚCI

f) 8x – 5 < x – 3(x – 1) 8. Do danego równania dopisz drugie,

g) 4x ≤ -4 aby układ nie miał rozwiązania.
h) 3(x + 2) + 4 < x + 14 – 2x
i) –2(z – 4) < 5(z – 1)
 x + 2 y = 5
j) 3(x – 2) – 5(2x – 1) ≥ 0 a) 

6. Rozwiąż układy równań:
3x − 5 y = 1
5x + 9 y = 9 b) 
a) 

3
4 x − 9 y = 11 

 x − y = 7  x − 10 y = 2
c) 
b)  
2 x + y = 7
6 x + 2 y = 0
2 y + 5x = 1 d) 
c) 
 y = 1 − 2 x 

 x + y = 35
d) 
 y = 2 x + 5
2 x + 5 y = 29
e) 
2 y − 3x = 4
 x + 2 y = 3
f) 
4 x + 5 y = 6
5x + 2 y = 7
g) 
3x + y = 4
4 x − y = 3
h) 
11x + 12 y = 23
7. Wyznacz wskazaną wielkość ze
wzoru:
1 1 1
a) = + ;x
f x y
mv 2
b) F = ;m
2g
c) Pv = nRT; T
Qq
d) F = k 2 ; Q
r

61
 KOMPENDIUM

P3.1. Sprawdzanie, czy dana liczba rzeczywista jest rozwiązaniem równania lub nie­
równości
3x 6
1. Sprawdź, czy liczba 2 jest rozwiązaniem równania =1+ .
x -2 x -2
3⋅2 6 6 6 Podstaw liczbę 2 w miejsce niewiadomej
=1+ = =1+ x i spróbuj wykonać wskazane działania.
2−2 2−2 0 0
Po wykonaniu działań w liczniku pierw-
szego ułamka i obu mianownikach
otrzymujesz wyrażenie, w którym mu-
siałbyś wykonać dzielenie przez zero.
To działanie jest niewykonalne, zatem
liczba 2 nie może być rozwianiem tego
równania.

2. Dla jakiej wartości m rozwiązaniem równania 4x + 3m = 17 z niewiadomą x jest

liczba 8?
32 + 3m = 17 Podstaw liczbę 8 w miejsce x.
3m = 17 – 32 Otrzymasz równanie z niewiadomą m. Rozwiąż je.
3m = -15 Odpowiedź: m = -5.

3. Sprawdź, która spośród liczb: –2, 3, 4, 10 nie jest rozwiązaniem nierówności

1 1
(x + 3) + (x + 1) ≤ 1,5.
6 8
Przekształć nierówność do najprostszej możliwej nierówności równoważ-
nej i wtedy sprawdź, które z podanych liczb spełniają tę nierówność.
Odpowiedź: 4 i 10 .

2
4. Sprawdź, czy liczba jest rozwiązaniem równania:
3
7x2 – x(4 + x) = (2x – 5)(3x –10) – 2(x + 14).

2
Podstaw   w miejsce x i sprawdź, czy lewa strona równania jest równa
3
prawej.
2
Odpowiedź: L = 0 i P = 0, więc L = P i liczba jest rozwiązaniem danego
równania. 3

62
 3. RÓWNANIA I NIERÓWNOŚCI

5. Sprawdź, czy liczba –3 jest rozwiązaniem równania:

( x − 3 ) ( x + 3 ) + 6 = (4 − x)(4 + x) + 5x 2
+ 13
+ x.
2 3 6
Odpowiedź: Tak.

1 1 x2 + 1
6. Sprawdź, czy liczba –1 jest rozwiązaniem równania:
3
− = 2 .
x −1 x +1 x −1
Zauważ, że liczba (–1) nie należy do dziedziny tego równania (gdybyśmy
podstawili (–1) za x, otrzymalibyśmy zero w mianowniku).
Odpowiedź: Nie.

7. Sprawdź, czy liczba 2 jest rozwiązaniem równania: log3(x + 3 ) = –log3(x – 3 ).

Podstaw 2 za x do podanej równości. Jeżeli przekształcisz równość do po-
staci: log3(2 + 3 ) + log3(2 – 3 ) = 0, to możesz skorzystać z własności lo-
garytmów, a następnie ze wzoru skróconego mnożenia. Otrzymasz wtedy
log31 = 0, co jest prawdą, bo 30 = 1.
Odpowiedź: Tak.

8. Sprawdź, czy liczba 100 jest rozwiązaniem równania: x log x = 100 x .

10

Podstaw 100 za x do podanej równości.

Wystarczy sprawdzić, czy 100log10 100 jest równe 1002.
Możesz to zrobić na dwa sposoby – albo obliczając logarytm w wykładniku
(tak jest prościej), albo korzystając z własności potęg i logarytmów.
Odpowiedź: Tak.

9. Sprawdź, czy liczba 4 jest rozwiązaniem nierówności: 3x −2 ⋅ 9 x +3 < 27 x +2 .

2

Podstaw 4 za x do podanej nierówności: Zapisz jej lewą i prawą stronę,

jako potęgę liczby 3. Która liczba jest większa?
Odpowiedź: Nie.

10. Sprawdź, czy liczba 12 jest rozwiązaniem równania: 4 + 3x − 11 = 3.

Odpowiedź: Tak.

63
 KOMPENDIUM

P3.2. Wykorzystywanie interpretacji geometrycznej układu równań pierwszego stop­

nia z dwiema niewiadomymi

 y = 2x − 3
1. Ile rozwiązań ma układ równań:  ?
2 x − y + 1 = 0
Y Sporządź wykresy obu funkcji.
4
3  y = 2 x − 3

 y = 2 x + 1
2
1
0 1 2 3 4 X
Otrzymane proste są równoległe i układ nie
–4 –3 –2 –1
–1 ma rozwiązania.
–2 Jest to układ sprzeczny.
–3
–4

2. Boki trójkąta ABC zawierają się w prostych o równaniach:

y = x, 3x – y + 6 = 0, 3y + x – 8 = 0. Wyznacz współrzędne wierzchołków trójkąta.
Y Współrzędne punktu A wyznaczysz, rozwią-
4
A
3 3x − y + 6 = 0
B zując układ równań  .
3 y + x − 8 = 0
2
1
Możesz zastosować metodę podstawia-
–4 –3 –2 –1 0 1 2 3 4 X nia, wyznaczyć y z pierwszego równa-
–1
–2 nia (y = 3x + 6) i podstawić do drugiego:
C –3 3(3x + 6) + x – 8 = 0.
–4 Stąd x = –1 i y = –3 + 6 = 3, więc A = (–1, 3).
Współrzędne punktu B wyznaczysz, rozwią-
 y = x
zując układ równań  ,
3 y + x − 8 = 0
x = 2, y = 2, więc B = (2, 2).
Współrzędne punktu A wyznaczysz, rozwią-
3x − y + 6 = 0
zując układ równań  .
 y = x
Stąd C = (–3, –3).

64
 3. RÓWNANIA I NIERÓWNOŚCI

3. Wybierz układy sprzeczne:

( )
y = 3 + 1 x + 7

(
y = 3 + 1 x − 3

)
A.   2  B.   1 
y =  x −1 y =  x + 1
  3 + 1   3 − 1


( )
y = 3 + 1 x − 5 y =
 ( )
3 −1 x − 4
C.  D. 
( 3 + 1) x − 4
3
 2 
y =  x + 3  y =
  3 − 1

Interpretacja geometryczna układu sprzecznego to proste równoległe. Je-

żeli proste są przedstawione w postaci kierunkowej, to proste są równole-
głe, gdy mają takie same współczynniki kierunkowe (współczynniki przy
x). Wystarczy przedstawić te współczynniki w takiej postaci, aby można
było je porównać. Najprościej usunąć niewymierności z mianowników.
Odpowiedź: C.

4. Na rysunku przedstawiona jest prosta k i punkt A. k Y

6
Narysuj prostą l przechodzącą przez punkt A tak, 5
aby proste k i l były ilustracją graficzną układu rów- 4
nań o rozwiązaniu x = 4 i y = 0. 3 A
2
1

–2 –1 0 1 2 3 4 5 6 X
–1
–2

k Y l Zaznacz na rysunku punkt B o współrzęd-

6
5
nych (4, 0).
4 Poprowadź prostą l przez punkty A i B.
3 A
2
1

–2 –1 0 1 2 3 4 5 6 X
–1
–2

65
 KOMPENDIUM

5. Oblicz pole trójkąta wyznaczonego przez proste o równaniach: y = x – 1 i x + y = 5

oraz oś OX.
Y Wierzchołki trójkąta są punktami przecięcia
2 odpowiednio prostych y = x – 1 i y = 0, y = x – 1
1 i x + y = 5, x + y = 5 i y = 0. Rozwiąż układy
równań.
0 1 2 3 4 5 X
 y = x − 1  y = x − 1  y = − x + 5
  
 y = 0  y = − x + 5  y = 0
x = 1, y = 0 x = 3, y = 2 x = 5, y = 0
Podstawa trójkąta to odcinek o długości 4
(bo 5 – 1), a wysokość to odcinek o długości 2.
Odpowiedź: Pole P = 4 j2.

2 x + y = 0
6. Który z rysunków jest graficzną ilustracją układu  ?
 y − x = 3
A. B. C. D.
Y Y Y Y
3 3 3 3
2 2 2 2
1 1 1 1

–2 –1 0 1 2 3 X –2 –1 0 1 2 3 X –3 –2 –1 0 1 2 X –3 –2 –1 0 1 2 X
–1 –1 –1 –1
–2 –2 –2 –2

I sposób: II sposób:
Rozwiąż układ równań algebraicznie. Przekształć równania do postaci
Otrzymasz rozwiązanie x = –1, y = 2. y = –2x i y = x + 3.
Spośród rysunków wybierz ten, Na którym rysunku masz wykresy
na którym proste przecinają się tych funkcji?
w punkcie (–1, 2). Odpowiedź: D.

2 y − x = 4
7. Sprawdź, czy rozwiązanie układu równań  należy do okręgu
x2 + y2 = 4. 2 x + y = 2
Y Rozwiąż układ graficznie lub algebraicznie.
4
3
x = 0, y = 2.
2 Teraz możesz postąpić na dwa sposoby.
1 I sposób: Podstaw otrzymane wartości do równa-
0 1 2 X nia okręgu.
–4 –3 –2 –1
–1 II sposób: Narysuj okrąg o środku w początku
–2
układu współrzędnych i promieniu 2. Sprawdź,
czy punkt (0, 2) należy do tego okręgu.
Odpowiedź: Tak.
66
 3. RÓWNANIA I NIERÓWNOŚCI

8. Napisz układ równań, którego interpretację geometryczną Y

4
przedstawiono na rysunku. 3
2
1

–3 –2 –1 0 1 2 3 X
–1
–2

3
Układ jest układem równań zależnych (układ nieoznaczony) i obrazują go
dwie proste pokrywające się.
 y = −2 x + 2
Odpowiedź: Np.  .
5 y = −10 x + 10

9. Napisz układ równań, którego interpretację geometryczną Y

4
przedstawiono na rysunku. 3
2
1

–3 –2 –1 0 1 2 3 X
–1
–2

Układ jest układem równań niezależnych o rozwiązaniu x = –1, y = 1.

 y = − x
Odpowiedź:  .
 y = x + 2

P3.3. Rozwiązywanie nierówności pierwszego stopnia z jedną niewiadomą

7(x + 1) 5(x - 1)
1. Rozwiąż nierówność: –2> .
3 6
7(x + 1) 5(x − 1) Pomnóż obie strony nierówności przez
–2> wspólny mianownik. W tym wypadku
3 6
jest to 6.
6 ⋅ 7(x + 1) 6 ⋅ 5(x − 1) Skróć ułamki.
– 12 >
3 6 Wykonaj działania po obu stronach nie-
14(x + 1) – 12 > 5(x – 1) równości
14x + 2 > 5x – 5
9x > –7 Odejmij od obu stron 5x i 2.
7 Odpowiedź: Rozwiązaniem są wszystkie
x> −
9  7
liczby rzeczywiste większe od  − .
 9

67
 KOMPENDIUM

2. Rozwiąż nierówność: 3(x + 3)2 + 4(x – 2)(x + 2) < 7(x + 2)2 + 3. Ile liczb całkowi-
tych ujemnych ją spełnia?
Zastosuj wzory skróconego mnożenia:
(x – y)(x + y) = x2 – y2, (x + y)2 = x2 + 2xy + y2,
a następnie wykonaj redukcję wyrazów podobnych po jednej i drugiej
stronie nierówności. Przekształć do takiej postaci, aby po jednej stronie
mieć wyrażenie z niewiadomą, a po drugiej – stałe.
Pamiętaj o tym, że kiedy dzielimy obie strony nierówności przez liczbę
ujemną, to musimy zmienić jej zwrot na przeciwny.
3(x2 + 6x + 9) + 4(x2 – 4) < 7(x2 + 4x + 4) + 3
3x2 + 18x + 27 + 4x2 – 16 < 7x2 + 28x + 28 + 3
7x2 +18x + 11 < 7x2 + 28x + 31
–10x < 20
x > –2
Jedyną liczbą całkowitą ujemną większą od (–2) jest (–1).
Odpowiedź: Jedna.

3. Rozwiąż nierówność: (2 + 5 )( 5 – x) ≤ 3 5 + 7. Jaka jest najmniejsza liczba

całkowita, która ją spełnia?
Zauważ, że po lewej stronie nierówności, w jednym z nawiasów współczyn-
nik przy niewiadomej x jest liczbą całkowitą. Nie warto więc wykonywać za-
pisanych mnożeń, bo otrzymasz niewymierny współczynnik przy x. Możesz
za to obie strony nierówności pomnożyć przez (2 – 5 ), aby skorzystać
ze wzoru skróconego mnożenia. Jest to jednak liczba ujemna, więc trzeba
zmienić zwrot nierówności.
(2 + 5 )(2 – 5 )( 5 – x) ≥ (3 5 + 7)(2 – 5)
(4 – 5)( 5 – x) ≥ 6 5 – 15 + 14 – 7 5
– 5 + x ≥ –1 – 5 / + 5
x ≥ –1
Odpowiedź: (–1).

4. Karol ma 34 lata, a jego syn Jacek ma 7 lat. Wybierz nierówność, która określa od-
powiedź na pytanie: „Za ile lat Karol będzie mniej niż trzy razy starszy od Jacka?”.
A. 34 + x > 3(7 + x); B. 34 + x < 3(7 + x);
C. 3(34 + x) < (7 + x); D. 34 + x ≤ 3(7 + x).
Odpowiedź: B.

68
 3. RÓWNANIA I NIERÓWNOŚCI

5. Sylwek startował w czterech etapach „Biegów na orientację” i uzyskał w nich od-

powiednio 94, 84, 88, 86 punktów. Ile musi uzyskać w piątym etapie, aby średnia
punktów ze wszystkich etapów była nie mniejsza niż 90?
94 + 84 + 88 + 86 + x
Rozwiąż nierówność: ≥ 90.
5
352 + x
≥ 90, czyli x ≥ 98.
5

3
Odpowiedź: Sylwek w piątym biegu musi zdobyć co najmniej 98 punktów.

6. Iloraz inteligencji (IQ) obliczamy, dzieląc wiek umysłowy (wskazany przez stan-
wu
dardowe testy) przez wiek życia i mnożąc ten stosunek przez 100: IQ = ⋅ 100 .
wz
Jaki jest zakres wieku umysłowego pewnej grupy siedmiolatków, jeśli ich IQ mie-
ści się między 75 a 125?
wu w
75 ≤ IQ ≤ 125, czyli ⋅ 100 ≥ 75 i u ⋅ 100 ≤ 125.
7 7
Gdy rozwiążesz każdą z powyższych nierówności, otrzymasz wu ≥ 5,25
i wu ≤ 8,75, czyli: 5,25 ≤ wu ≤ 8,75.
Odpowiedź: Wiek umysłowy dzieci mieści się między 5,25 a 8,75 roku.

7. Rozwiąż nierówność: 5 – [(8x + 7) – 18x] < 9x.

Odpowiedź: x < 2.

8. Rozwiąż nierówność: (3x + 2)2 – x > 13 + 2x + 9x2.

Zastosuj wzór skróconego mnożenia (a + b)2 = a2 + 2ab + b2.
Odpowiedź: x > 1.

2 x − 1 x − 3 1 − 15x
9. Rozwiąż nierówność: − ≤ + 2.
2 6 12
Pomnóż obie strony nierówności przez wspólny mianownik (12). Pamiętaj
o tym, że kreska ułamkowa pełni rolę nawiasu, więc gdy usuniesz mianow-
nik, weź w nawias wyrażenia znajdujące się w licznikach:
6(2x – 1) – 2(x – 3) ≤ (1 – 15x) + 24.
Odpowiedź: x ≤ 1.

10. Rozwiąż nierówność: (x + 4)2 > x2 + 8x.

x2 + 8x + 16 > x2 + 8x, więc x2 +8x +16 – x2 – 8x > 0, zatem: 16 > 0.
Odpowiedź: Ta nierówność jest nierównością bezwarunkową, prawdziwą
dla każdej liczby rzeczywistej.

69
 KOMPENDIUM

11. Wyznacz wszystkie liczby pierwsze spełniające nierówność:

(x – 5)2 – 2x2 + (x – 3 )(x + 3 ) ≥ –98.
Zastosuj wzory skróconego mnożenia i wykonaj redukcję wyrazów po-
dobnych: –10x + 22 ≥ –98, czyli –10x ≥ –110.
Podziel obie strony nierówności przez (–10), nie zapominając o zwrocie
nierówności na przeciwny: x ≤ 11.
Odpowiedź: Liczby pierwsze spełniające tę nierówność to: 2, 3, 5, 7, 11.

P3.4. Rozwiązywanie równań kwadratowych z jedną niewiadomą

1. Wybierz równanie, które ma dokładnie jedno rozwiązanie:

A. x2 – 4x + 2 = 0; B. x2 – 4x – 4 = 0; C. x2 – 4x + 4 = 0; D. x2 – 4x – 2 = 0.
I sposób: Oblicz wyróżnik trójmianu. Równanie ma jedno rozwiązanie,
gdy wyróżnik jest równy zero.
II sposób: Równanie ma jedno rozwiązanie, gdy lewa jego strona jest kwa-
dratem pewnego dwumianu. Możesz więc zastosować wzór skróconego
mnożenia.
Odpowiedź: C.

2. Rozwiąż równanie: –(2 + x)2 = (x – 10 )(x + 10 ).

Pamiętaj o kolejności działań, najpierw podnieś dwumian do kwadratu,
korzystając ze wzoru skróconego mnożenia. –(4 + 4x + x2) = x2 – 10. Spro-
wadź równanie kwadratowe postaci ogólnej: x2 + 2x – 3 = 0.
Odpowiedź: x = –3 lub x = 1.

3. Rozwiąż równanie: a) x2 – 25 = 0; b) x2 – 4x = 0.
Oba równania są równaniami niezupełnymi i można je łatwo rozwiązać,
przedstawiając lewe ich strony w postaci iloczynowej.
a) W tym podpunkcie skorzystaj ze wzoru skróconego mnożenia na róż-
nicę kwadratów: (x – 5)(x + 5) = 0, gdy x = 5 lub x = –5.
b) Wyłącz wspólny czynnik przed nawias.
Odpowiedź: x = 0 lub x = 4.

4. Pokój ma 5 m długości, a jego wysokość i szerokość są równe. Pole powierzchni

ścian pokoju, łącznie z drzwiami i oknami, jest równe 48 m2. Jakie są wymiary
pokoju?
Oznacz nieznaną szerokość pokoju, np. x. Dwie ściany są kwadratami o boku
x, a dwie prostokątami o bokach 5 i x. Pole powierzchni wszystkich ścian jest
więc równe: 2x2 + 10x. Ułóż i rozwiąż odpowiednie równanie kwadratowe.
Spośród rozwiązań x1 = –8 i x2 = 3, wybierz spełniające warunki zadania.
Odpowiedź: Pokój ma długość 5 m, szerokość 3 m i wysokość 3 m.
70
 3. RÓWNANIA I NIERÓWNOŚCI

5. Wyznacz współczynniki b i c, wiedząc, że pierwiastkami równania 3x2 + bx + c = 0

są liczby (–2) i 3.
Możesz skorzystać z postaci iloczynowej funkcji kwadratowej, tzn.:
3(x + 2)(x – 3). Gdy wykonasz wskazane działania, otrzymasz równanie
kwadratowe postaci 3x2 + bx + c = 0, z którego odczytasz wartości współ-
czynników.
Odpowiedź: b = –3 , c = –18.

6. Z dwóch sił działających na ciało pod kątem prostym jedna jest większa od dru-
giej o 14 N. Znajdź wartości obu sił, gdy wartość siły wypadkowej jest równa 26 N.
3
F + 14 Ułóż równanie, korzystając z twierdzenia
Pitagorasa: F2 + (F + 14)2 = 262.
Skorzystaj ze wzoru skróconego mnożenia,
F 26 a następnie wykonaj redukcję wyrazów po-
dobnych.
2F2 + 28F + 196 = 676, czyli F2 + 14F – 240 = 0 .
Dodatnie rozwiązanie tego równania to
F = 10 N.
Odpowiedź: Szukane siły mają wartości
10 N i 24 N.

7. Dwa statki spotkały się na morzu. Po spotkaniu jeden popłynął na wschód z pręd-
kością 18 węzłów, a drugi na północ z prędkością 24 węzłów. Po jakim czasie
znajdą się w odległości 60 mil morskich od siebie (mierzonej w linii prostej)?
Wykonaj rysunek i wprowadź oznaczenia. Drogę, jaką pokonał pierwszy
ze statków w czasie t, możesz oznaczyć 18t, a drugi – 24t. Ułóż równanie,
korzystając z twierdzenia Pitagorasa.
Odpowiedź: Po dwóch godzinach.

8. W roku 2015 na uroczystości urodzin zapytano jubilata, ile ma lat. Jubilat odpo-
wiedział: „Jeśli swój wiek sprzed 20 lat pomnożę przez swój wiek za rok, to otrzy-
mam rok mojego urodzenia”. Ułóż odpowiednie równanie, rozwiąż je i zapisz,
w którym roku urodził się ten jubilat.
Jeżeli przez x oznaczysz aktualny wiek jubilata, to 20 lat przed rokiem
2015 miał on (x – 20) lat, a w następnym po 2015 będzie miał (x + 1) lat.
Szukane równanie to: (x – 20)(x + 1) = 2015 – x.
Rozwiąż to równanie i spośród jego pierwiastków wybierz to, które spełnia
warunki zadania. Wiek jubilata w 2015 roku to 55 lat.
Odpowiedź: Urodził się w 1960 roku.

71
 KOMPENDIUM

P3.5. Rozwiązywanie nierówności kwadratowych z jedną niewiadomą

1. Rozwiąż nierówność 2x2 + 2x – 4 > 0.

a = 2 > 0, Δ = 36 > 0, x1 = –2, x2 = 1.
Naszkicuj wykres funkcji kwadratowej i odczytaj
rozwiązanie na podstawie wykresu.
–2 1 Odpowiedź: x < –2 lub x > 1,
czyli x ∈ (–∞, –2) lub x ∈ (1, ∞).

2. Rozwiąż nierówność x2 – 8x +16 > 0.

a = 1 > 0, Δ = 0, x1 = x2 = 4.
Naszkicuj wykres funkcji kwadratowej i odczytaj
rozwiązanie na podstawie wykresu.
4 Odpowiedź: x < 4 lub x > 4,
czyli x ∈ (–∞, 4) lub x ∈ (4, ∞).

3. Rozwiąż nierówność x2 – 2x +16 > 0.

a = 1 > 0, Δ = –60 < 0.
Naszkicuj wykres funkcji kwadratowej.
Odpowiedź: Nierówność jest prawdziwa dla dowol-
nego x.

4. Rozwiąż nierówność: –x2 + 6x – 8 > 0.

2 4 a = –1 < 0, Δ = 4 > 0, x1 = 2, x2 = 4.
Naszkicuj wykres funkcji kwadratowej i odczytaj
rozwiązanie na podstawie wykresu.
Odpowiedź: x > 2 i x < 4, czyli x ∈ (2, 4).

5. Wskaż nierówność, której rozwiązaniem jest przedział 〈–5, 3〉:

A. (x + 3)(x – 5) ≤ 0; B. (x – 3)(x + 5) ≥ 0;
C. (3 – x)(x + 5) ≥ 0; D. (x + 3)(5 – x) ≥ 0.
A. a = 1 > 0, x1 = –3, x2 = 5; W każdym wypadku odczytaj wartość a
B. a = 1 > 0, x1 = –5, x2 = 3; i x1, x2.
C. a = –1 < 0, x1 = –5, x2 = 3; Podany przedział nie może być rozwiąza-
D. a = –1 < 0, x1 = –3, x2 = 5. niem nierówności z punktów A i D.
–5 3

–5 3

Odpowiedź: Jak widać na podstawie wy-

kresów, przedział jest rozwiązaniem nie-
równości z punktu C.

72
 3. RÓWNANIA I NIERÓWNOŚCI

6. Rozwiąż nierówność: (x + 2)2 – 8 > 2(x – 1)2 + 9.

x2 + 4x + 4 – 8 > 2(x2 – 2x + 1) + 9 Skorzystaj ze wzorów skróconego
–x2 + 8x – 15 > 0, mnożenia na kwadrat dwumianu
a = – 1 < 0, Δ = 4 > 0, x1 = 3 , x2 = 5 i przekształć nierówność do postaci:
3 5 ax2 + bx + c > 0. Pamiętaj o kolejno-
ści działań. Najpierw wykonaj potę-
gowanie, a potem mnożenie. Roz-

3
wiązanie ustal na podstawie szkicu
wykresu.
Odpowiedź: x ∈ (3, 5).

7. Maciej w rozmowie z kolegą stwierdza:

– Miałem dziś pecha. Zarobiłem trochę punktów karnych i dwa mandaty.
– A ile punktów dostałeś?
– Gdybyś liczbę punktów pomnożył przez liczbę o 26 mniejszą, a do wyniku dodał
168, czyli prędkość, z jaką jechałem, to otrzymałbyś liczbę ujemną.
Ile punktów karnych otrzymał Maciej?
x(x – 26) + 168 < 0 Oznacz x – liczba punktów karnych. Pamiętaj, że x
jest liczbą całkowitą. Ułóż nierówność, przekształć
x2 – 26x + 168 < 0 trójmian z lewej strony nierówności do postaci
ogólnej.
a = 1 > 0, Δ = 4 > 0, x1 = 12, x2 = 14.
Rozwiązaniem nierówności jest przedział (12, 14).
12 14 Jedyną liczbą całkowitą należącą do tego przedziału
jest 13.
Odpowiedź: Maciej otrzymał 13 punktów karnych.

8. Rozwiąż nierówności:
a) x2 > x + 20 Odpowiedź: x < –4 lub x > 5.
b) x2 > x Odpowiedź: x < 0 lub x > 1.
c) 2x2 ≤ x – 5 Odpowiedź: Brak rozwiązania.
d) x2 + 25 ≤ 10x Odpowiedź: x = 5.

73
 KOMPENDIUM

P3.6. Korzystanie z definicji pierwiastka do rozwiązywania równań typu x3 = –8

1. Korzystając z definicji pierwiastka, rozwiąż równanie:

a) x3 + 8 = 0 x3 = –8, więc x = 3 −8 .
Odpowiedź: x = –2.
b) (x – 4)3 = –27 3
−27 = –3, więc x – 4 = –3.
Odpowiedź: x = 1.
c) (2x – 13)3 = –64 3
−64 = –4, więc 2x – 13 = –4
Odpowiedź: x = 4,5.
d) 12 + (x + 7)3 = 4 To równanie jest równoważne równaniu:
(x + 7)3 = –8
3
−8 = –2, więc x + 7 = –2.
Odpowiedź: x = –9.

2. Firma zdeponowała w banku kwotę 120 000 zł. Jaka była roczna stopa procento-
wa w tym banku, jeśli po trzech latach na koncie firmy znajdowało się 207 360 zł?
Jeżeli przez K oznaczysz wartość zdeponowanej kwoty, przez p – roczną
stopę procentową, przez K3 – kwotę znajdującą się na koncie po trzech
latach, to możesz zapisać zależność między tymi wartościami w posta-
3
 p  p K
ci wzoru: K 3 = K ⋅  1 +  . Przekształć wzór: 1 + = 3 3 , czyli
 100  100 K
K3
p = 100 ⋅ 3 – 100.
K
Podstaw dane. Skorzystaj z faktu, że 3 1, 728 = 1,2.
Odpowiedź: p = 20%.

3. Krawędź sześcianu ma długość x. Sześcian o krawędzi o 10 cm dłuższej ma obję-

tość równą 8000 cm3. Oblicz długość krawędzi pierwszego sześcianu.

(x + 10)3 = 8000. Skorzystaj z faktu, że 3 8000 = 20.

Odpowiedź: Pierwszy sześcian miał krawędź o długości 10 cm.

4. 3 osoby wsiadły do windy w budynku o n piętrach. Gdyby w budynku było o czte-

ry piętra mniej, to osoby te mogłyby wysiąść z windy na 125 sposobów. Ile jest
pięter?
Rozwiąż równanie: (n – 4)3 = 125.
Odpowiedź: W budynku jest 9 pięter.

74
 3. RÓWNANIA I NIERÓWNOŚCI

3
3x + 1 
5. Rozwiąż równanie: 8  2 x − + 1 = 0.
 2 
3
 x − 1 −1
Przekształć równanie do postaci:   = .
 2  8
Skorzystaj z definicji pierwiastka.
x − 1 −1

3
Rozwiąż otrzymane równanie: = .
2 2
Odpowiedź: x = 0.

P3.7. Korzystanie z własności iloczynu przy rozwiązywaniu równań typu

x(x + 1)(x – 7) = 0

1. Rozwiąż równanie: (x – 1)(2x – 3)(x + 6) = 0.

Zauważ, że iloczyn jest równy zero, kiedy jeden z czynników jest równy
zero, tzn. abc = 0 ⇔ a = 0 lub b = 0, lub c = 0.
W tym wypadku (x – 1) = 0 lub (2x – 3) = 0, lub (x + 6) = 0.
Odpowiedź: rozwiązaniami równania są liczby: –6, 1 oraz 1,5

2. Rozwiąż równanie: (5x – 10)(x2 + 4x + 4) = 0.

Rozłóż drugi nawias na czynniki, korzystając ze wzoru na kwadrat sumy:
(5x – 10)(x + 2)2 = 0 ⇔ x = 2 lub x = –2.

3. Rozwiąż równanie: (x2 – 5x + 6)(x2 – 4) = 0.

(x2 – 5x + 6) = 0 lub (x2 – 4) = 0. Rozwiązując pierwsze równanie kwadra-
towe, otrzymasz pierwiastki x1 = 2, x2 = 3.
Drugie równanie możesz rozłożyć na czynniki, korzystając ze wzoru skró-
conego mnożenia na różnicę kwadratów:
(x – 2)(x + 2) = 0 ⇔ x = –2 lub x = 2.
Odpowiedź: Równanie ma trzy rozwiązania: –2, 2, 3.

4. Ile rozwiązań ma równanie: (x2 – 10x + 25)(2x2 + 10x)(x2 – 4x – 5) = 0?

Każdy z czynników możesz przedstawić w postaci iloczynowej, korzystając
ze wzorów skróconego mnożenia lub postaci iloczynowej funkcji kwadrato-
wej. Równanie przyjmie więc postać: 2x(x – 5)2(x + 5)(x – 5)(x + 1) = 0, czyli:
2x(x – 5)3(x + 5)(x + 1) = 0.
Odpowiedź: Równanie ma cztery pierwiastki.

75
 KOMPENDIUM

5. Rozwiąż równanie: 8(x – 1) + (x – 1)(x2 + 4) = 0.

Wyłącz wspólny czynnik przed nawias.
Iloczyn (x – 1)(x2 + 12) jest równy 0, jeśli x = 1.

P3.8. Rozwiązywanie prostych równań wymiernych prowadzących do równań linio­

x+1
wych lub kwadratowych, np. = 2, x + 1 = 2x
x+3 x

8
1. Rozwiąż równanie: x + = 6.
x
x2 – 6x + 8 = 0 Równanie ma sens, jeśli x ≠ 0.
∆ = 4 > 0, x1 = 2, x2 = 4 Pomnóż równanie stronami przez x. Rozwiąż
otrzymane równanie kwadratowe.
Odpowiedź: x1 = 2, x2 = 4.

x − 4 2x + 1
2. Rozwiąż równanie: = .
x +1 x −3
(2x + 1)(x + 1) = (x – 3)(x – 4) Równanie ma sens, jeśli x ≠ –1 i x ≠ 3.
2x2 + 3x + 1 = x2 – 7x + 12 Skorzystaj z własności proporcji (iloczyn
x2 + 10x – 11 = 0 wyrazów skrajnych jest równy iloczynowi
∆ = 144 > 0, x1 = –11, x2 = 1 wyrazów środkowych.
Uporządkuj i rozwiąż otrzymane równa-
nie kwadratowe.
Oba pierwiastki równania kwadratowego
należą do dziedziny równania.
Odpowiedź: x1 = –11, x2 = 1.

4 x -2
3. Rozwiąż równanie: =x+ .
x -6 x -6
4 = x(x – 6) + (x – 2) Równanie ma sens, jeśli x ≠ 6. Pomnóż równa-
nie stronami przez (x – 6).
x2 – 5x – 6 = 0
Uporządkuj otrzymane równanie kwadratowe.
∆ = 49 > 0, x1 = –1, x2 = 6
Z założenia wynika, że rozwiązaniem nie może
być liczba 6.
Odpowiedź: Równanie ma jedno rozwiązanie
x = –1.

76
 3. RÓWNANIA I NIERÓWNOŚCI

4. Drużyna piłkarska wygrała x meczów i przegrała y. Jaką częścią wszystkich roze-

granych meczów jest liczba wygranych meczów, o ile nie było wyników remiso-
wych?
x x x+y x−y
A. ; B. ; C. ; D. .
x+y y x x+y

Zauważ, że drużyna łącznie rozegrała x + y meczów. Zatem prawdziwa jest

odpowiedź A.

5. W jakiej odległości od soczewki o ogniskowej 10 cm należy ustawić przedmiot, 3

aby odległość między przedmiotem a obrazem wynosiła 72 cm? Równanie so-
1 1 1
czewki to = + , gdzie f to ogniskowa, x – odległość przedmiotu od so-
f x y
czewki, a y – odległość obrazu od soczewki.

1 1 1 Odległość między przedmiotem a obrazem

= + jest równa x + y.
10 x 72 − x
Podstaw do równania soczewki (72 – x) za y.
1 72 Dodaj ułamki po prawej stronie równania,
=
10 x ( 72 − x ) sprowadzając je najpierw do wspólnego mia-
x (72 – x) = 720 nownika.
x2 – 72x + 720 = 0 Skorzystaj z własności proporcji, a następnie
∆ = 2304, x1 = 12, x2 = 60 rozwiąż otrzymane równanie kwadratowe.
Odpowiedź: Przedmiot należy ustawić w odle-
głości 12 cm lub 60 cm od soczewki.

a b 3x − 5
6. Wyznacz takie liczby a i b, aby zachodziła równość + = ,
x + 3 x − 4 ( x + 3)( x − 4)
jeśli x ≠ –3 i x ≠ 4.
Sprowadź ułamki po lewej stronie równania do wspólnego mianownika
i dodaj je do siebie.
Otrzymasz
ax − 4a + bx + 3b
, czyli
( a + b ) x − 4a + 3b . Mianowniki
(x + 3)(x − 4) (x + 3)(x − 4)
ułamków znajdujących się po obu stronach równości są równe. Wystarczy
więc, jeśli porównasz liczniki. Będą one równe wtedy, gdy współczynni-
ki przy x i wyrazy wolne będą równe. Ułóż i rozwiąż odpowiedni układ
równań.
a + b = 3

−4a + 3b = −5
Odpowiedź: a = 2, b = 1.

77
 KOMPENDIUM

CZY JUŻ UMIESZ?

3.1. Rozwiązaniem równania ax + 4(x – 2) = 16 jest liczba x = 4. Współczynnik a
jest równy:
A. –2; B. 4; C. 2; D. 0.
3.2. Który z poniższych układów równań można otrzymać po przekształceniu
3x − y = 5
układu równań:  ?
2 x − 3 y = 1
 y = 3x − 5  y = 3x − 5
A.  B. 
2 x − 9 x − 15 = 1 2 x − 9 x + 15 = 1
 y = 5 − 3x  y = 5 − 3x
C.  D. 
2 x + 15 − 9 x = 1 2 x − 15 + 9 x = 1
3.3. Ile liczb pierwszych jest rozwiązaniem nierówności: (x + 2)2 ≤ (x – 3)2 + 25?
A. 1; B. 2; C. 3; D. nieskończenie wiele.
3.4. Liczby: (–3), (–2), 2, 3 są rozwiązaniami równania:
A. (x2 + 4)(x – 3)2(x + 3) = 0; B. (x2 – 4)(x2 + 9)(x – 3) = 0;
C. (x – 4)(x + 3) (x – 3) = 0;
2 2
D. (x2 – 9)(x2 + 4)(x + 3) = 0.
3.5. Wybierz równanie, które nie ma rozwiązań:
A. 5x2 + 19 = 0; B. 5x2 + 19x = 0; C. 5x2 – 19 = 0; D. 5x2 – 19x = 0.

2x 3x + 2 3
3.6. Dane są trzy równania: x(x2 + 4)(x – 1) = 0, = , x = –8. Liczba
2 jest rozwiązaniem: 2 x − 1 3 x
A. tylko jednego równania; B. wszystkich równań;
C. dwóch równań; D. żadnego z równań.
3.7. Pewna liczba cukierków została podzielona między dwoje dzieci. Dostały po
15 cukierków. Ile cukierków dostałoby każde dziecko, gdyby tę samą liczbę
cukierków należało podzielić między 6 dzieci?
A. 45; B. 5; C. 3; D. 10.
3.8. Majster wykonuje jeden detal w ciągu 7 minut, a jego uczeń potrzebuje na to
10 minut. Pracując razem, wykonali 102 detale. Ile detali wykonał majster,
a ile jego uczeń?
A. uczeń 28, majster 74; B. uczeń 32, majster 70;
C. uczeń 40, majster 62; D. uczeń 42, majster 60.

78
 3. RÓWNANIA I NIERÓWNOŚCI

3.9. Wskaż nierówność, której rozwiązaniem są liczby z przedziału (–7, 2).

A. (x + 7)(2 – x) < 0; B. (x – 7)(2 + x) < 0;
C. (x + 7)(x – 2) > 0; D. (x + 7)(2 – x) > 0.

x 2 - 25
3.10. Rozwiązaniem równania = 0 jest:
x -5
A. x = –5 lub x = 5; B. tylko x = 5;
C. x = –25 lub x = 25; D. tylko x = –5.
3.11. Rozwiąż równanie: x(4x + 16)3(x2 + 6x + 9) = 0. 3
3.12. Boki trójkąta ABC zawierają się w prostych o równaniach: x – 3y + 10 = 0,
y = 2x + 5, 3x – y + 14 = 0. Wyznacz współrzędne wierzchołków trójkąta ABC.

3.13. Motorower przebył drogę z Karpacza do Jeleniej Góry z prędkością

v1 = 40 km/h, a z powrotem z prędkością v2 = 24 km/h. Jaka jest średnia pręd-
kość motoroweru w obie strony?

3.14. Obwód prostokąta jest równy 20 m. Dobierz długości boków tak, aby jego
pole było większe niż 21 m2.
D C
3.15. Oblicz obwód prostokąta. 3y + 7
Wskazówka. Rozwiąż układ równań, porównując odpo-
3x + y 6y + 3
wiednie boki prostokąta.
2x + 8y
A B

3.16. Szerokość pierścienia kołowego jest równa 2 cm. Oblicz wyrażone liczbami
naturalnymi długości promieni okręgu zewnętrznego i wewnętrznego, aby
pole pierścienia było mniejsze od 28π cm2, a większe od 20π cm2.

3.17. Karina zdeponowała w banku kwotę 12 000 zł. Jaka była roczna stopa pro-
centowa w tym banku, jeśli po trzech latach na jej koncie znajdowało się
13 891,5 zł ?

3.18. W jednym stopie stosunek miedzi do cynku jest równy 2 : 3, a w drugim 3 : 7.

Ile kg każdego z tych stopów należy wziąć, aby otrzymać 12 kg stopu o sto-
sunku miedzi do cynku równym 3 : 5?

3.19. Dane są punkty A = (3, 1) i B = (6, 3) oraz prosta y = 2x – 3. Znajdź na danej

prostej taki punkt P, aby prawdziwa była równość |AP|2 + |BP|2 = 13.

79
 ODPOWIEDZI

1.1. 1.2. 1.3. 1.4. 1.5. 1.6. 1.7. 1.8. 1.9.

C B A D C D B A C

1.10. Około 37 razy.

1.11. 10, 5,26%
5
1.12. x = 5 g
9
1.13. B

2.1. 2.2. 2.3. 2.4. 2.5. 2.6. 2.7. 2.8. 2.9. 2.10.
C C A D D A C D B D

2.11. 0
2.12. 5x(b – 1)2
2.13. 420
2.14. 22 + 12 2
2.15. a = 6b

3.1. 3.2. 3.3. 3.4. 3.5. 3.6. 3.7. 3.8. 3.9. 3.10.
C B B C A A B D D D

3.11. x = –4 lub x = –3 lub x = 0

3.12. (–4, 2), (–1, 3), (–9, –13)
3.13. 30 km/h
3.14. Boki muszą być dłuższe niż 3 m i krótsze niż 7 m.
3.15. 30,8
3.16. r = 5 cm, R = 7 cm
3.17. 5%
3.18. Trzeba wziąć 9 kg pierwszego stopu i 3 kg drugiego.
3.19. (3, 3) lub P = (2,8; 2,6)

254
 Kompendium ułatwi uczniom skuteczne i efektywne przygotowanie się do matury
z  matematyki w zakresie podstawowym. Obejmuje wszystkie treści nauczania,

Matematyka
których znajomość będzie sprawdzana na egzaminie od roku 2015.

Składa się z 10 rozdziałów, które odpowiadają poszczególnym działom wymagań

z podstawy programowej. Każdy rozdział zawiera:

M
→ wykaz wymagań z podstawy programowej, dotyczących danego działu oraz
wymagań gimnazjalnych
→ wiadomości teoretyczne „w pigułce”
→ zadania „na rozgrzewkę”
→ zadania o różnym stopniu trudności z propozycjami rozwiązań i odpowiedzia-
mi – przypisane do każdego wymagania z podstawy programowej
→ zadania do samodzielnego rozwiązania „Czy już umiesz?” (z odpowiedziami
na końcu książki).

Jest to zbiór prawie 800 zadań, z czego ponad 450 z rozwiązaniami i wskazówkami.

Do kompendium załączono zestaw wzorów matematycznych przydatnych na

maturze oraz do rozwiązywania zadań w tym zbiorze.

W przygotowaniu kompendium maturalne obejmujące treści nauczania z matema-

tyki w zakresie rozszerzonym.

Aleksandra Gębura Aleksandra Gębura

Kompendium maturalne Kompendium maturalne

Matematyka

Matematyka

Zakres podstawowy Zakres rozszerzony

MM
MatematykaMatematyka Dobry trening dziś,
to mniejszy stres jutro…

MKLP
M