Lali
Lali
Lali
wko;ab d/ nj[d// s'I foNkfJo j'tKrk. J/no wko;ab sK w?I gzdoK fwzNK d/ nzdo nzdo pD frnk, fco
w?I T[j Gk;aD fsnko eoB bZr fgnk fijVk w?I foNkfJow?IN t/b/ d/Dk ;h. T[d'I sK c[o;s BjhI j'Dh,
j[D ftjbk p?mk jK. w?I g{oh ;ghu fsnko eoe/ iapkBh :kd eo bJh, j[D th :kd j? go j[D ezw dh BjhI
ojh. j[D gq'c?;o foNkfJo j'tKrk Bk. T[j ;ghu fsnko eoBh j?.
nzro/iah ns/ rfDs dk N?;N fbnk. eZd Gko goy/ Bkg/. ;G mhe. nca;o B/ fejk - fcZN j?I.
fbnk ;oNhfce/N fdyk. w?I w/ia T[s/ ekria oZy fds/. d/y/. nca;o p'fbnk - sz{ sK gzdoK ;kbK dk j?
I, ;skoK ;kb j'Dh ukjhdhn? T[wo. ikj, d' ;kb pkd nkJhI. tZv/ Gok Bz{ g[ZfSnk - j[D eh eoK <
T[;B/ fejk - d' ;kb pkg{ Bkb y/sh eok, j'o eh eoB? < w?I pE/ok fejk fe c/o sK w?I fJj th G[Zb
ikT{I i' j[D gfVQnk j? < go j'o ukok Jh BhI id'I e'Jh.
w?I fdb BjhI SZfvnk. BkBek xo uzrk yKdk ghIdk ;h. tZvk wkwk nBgVQ ;h, T[; Bz{ eh
gsk w?foNK fvthiBk dk. T[jBz{ fJj gsk ;h fe tZvk GkDik pVk gVQke{ j?. w?I ik e/ ypo fdsh -
w/o/ T[jd/ s'I ;tkJ/ Bzpo nkJ/ B/. pV/ y[;a j'J/. okshI o'Nh yke/ ;"D tk;s/ SZs T[go uVQ/. w?I j"bh
d/ e/ rZb s'oh fe ekbi ftu gVQB?, gfNnkb/, g?;/ fdT[. ;t/o/ wkwh ukj d/D nkJh, y[;a bZrh,
efjzdh - d'js/, s/o/ tk;s/ g?f;nK dk fJzsikw eo fds?. s/ok wkwk s?Bz{ gfNnkb/ SZvD ikT{rk. s/o/
tk;s/ ykD-ghD dk ;wkB th fJe ghg/ ftu gk fds?. d{i/ ghg/ ftu e[M eZgV/ oZy fds/. f;btk T[E/ bJhI.
Bkb/ fJe rZb j'o. s?Bz{ ewo/ dk feokfJnk Bh d/Dk gT{. T[E/ cfsjrVQhJ/ ;odko dh e'mh n?, s/o/
wkw/ Bz{ gs?. T[j s?Bz{ fJe ewok d/ d/Dr/. ;odko dk fJe/ wz[vk j? bkbh, pVk gVQke{ d;hId?.
w/wk Bkb cob cob nzro/iah p'bdk sK w?I th d/fyn?. eh gsk T[jBz{ d/y e/ sz{ th uzrk gVQke{ j'
ikt/I < d't/I iD/ fJe fJe ghgk u[Ze e/ n;hI uhe/ s'I gfNnkb/ ikD tkbh p; s/ ;tko j' rJ/. gj[zu rJ/ bkbh
d/ xo. ;odko dk Bkw ;h r[oBkw f;zx. wkwk T[;Bz{ ukuk efje/ p[bkT[Idk ;h. ;' w?I BkBk ih efjDk
F[o{ eo fdsk. id'I ezw dZf;nk sK e'mh d/ pkjo sp/b/ tZb T[Irb eoe/ fejk - nkj wzih uZe, T[E/ Xo
b?. B"eo ukeo BjhI fJE/ e'Jh. ;kca ;{c eoe/ v/ok iwk b?. wkw/ Bz{ rZb iuh Bk, fejk - ukuk fJj
ewo/ pzd gJ/ ofjzd/ B/, fJBQK u'I d/ d/j fJe ewok GkDi/ Bz{ < ;odko B/ fejk - bkbh ftnkfjnk frn?.
j[D sK fJE/ nkT[D t/b/ w?I th d[fuZsh ftu j[zBk. fJE/ w?Bz{ Jh Bk fes/ ofjD s'I fJBeko fwb ikt/.
Bt/I iawkB/ dk s?Bz{ gsk Bh okw f;znK. w?I j";bk eoe/ fJe nkfrnk j'o wzrh - BkBk ih w?Bz{ gsk
bZr? fJj jt/bh pzd gJh ofjzdh n?. w/ok eZb/ dk ihn BhI bZrDk. fgzv'I ngD/ fJe d';s Bz{ b? nktK <
s[;hI fJj ;wM bfJU fe oytkbh tk;s/ fJe dh EK d' gfjo/dko fwb rJ/, w[cas d'. T[j jZ; fgnk, fejk -
ekek i/ e'Jh wz[vk gVQke{ j? p/;ae b? nk. ;kT{ pDe/ ofjDk g?D?.
n;hI fszB/ g?db gfNnkbk p; ;N?Iv g[Zi/. ;odko nkgD/ fgzv cfsjrVQ, bfjo/rkr/ d/
B/V/ ;zro{o fibQ/ tZb s/ wkwk nkgD/ fgzv dh p; uVQ rJ/. w?I nkgD/ fgzv nk frnk. fw;sohnK dk
w[zvk nihs w/ok ;e{b dk i'Nhdko ;h. n;hI fJeZfmnK d;thI ehsh. gVQB ftu w/o/ s'I fgZS/ ;h.
pkg{ Bkb ;akj d/ nko/ T[go ezw eoB bZr fgnk ;h. j"bh d/ e/ fJe gk;/ fbike/ rZb dZ;h fe w[cs ofjD
tk;s/ SZs fwb rJh, uZb dkyb j'JhJ/. T[jB/ fejk - nkj ;kJheb u[Ze, w/o/ fgzv nskbK ikj, wK Bkb
rZb eo. fJE'I j[D c[ZN, pkg{ ;wM foj? sz{ ezw ftu ftxB gkT[D nkfJnI?, rZbK wkoB.
w?I fgzv frnk, wK B/ sK wzB Jh ikDk ;h, efjD bZrh - Gkg/ nr/ fwzBs sobk eo d/yKrh,
T[whd xZN Jh n?, go d/yd/ nK eh pDd?. eZbQ Bz{ nihs s?Bz{ dZ; dJ/rk. w?I fejk - fJe tko dh
ch; Go fdT[, S/ wjhB/ dh ch; 83 o[gJ/ j?. c/o n;hI wkc eotkbKr/, Bkb/ fNT[;aBk efonk eoKr/. y[;a
nihs B/ nrb/ fdB ypo fdsh fe uZbKr/. w[;aeb pVh nkJh, go nkyo pkg{ Bz{ wBk Jh fbnk. T[j fJjh
nkyh iKdk ;h - w?Bz{ fJe ;jkok fwfbnk ;h jZE tNkT[D tkbk, j[D fJj th uZfbn?.
pZ; cVh s/ nk T[so/ okfizdok j;gskb dh uz[rh T[go. foe;a/ tkb/ Bz{ pj/Vk o'v ikD bJh fejk,
T[;B/ pkoK nkB/ wzr/. nihs B/ fejk - ubk w?I b?Bk, sz{ fgS/ p?m, nZm nkB/ fdnKr/. foe;a/ tkbk
jZ; fgnk, fejk - foe;ak ubkT[Dk y/v BJhI. go ub' nmZBh U ;jh. n;hI ngD/ ;[cfBnK d/ d/; ftu g[Zi
rJ/. T[j d{ih tkoh fgzv'I nkgDk ;kJheb b? nkfJnk, d'jK e'b fJe' ;kJheb ;h. w?I w?vheb ftu dkyb j'
frnk nihs nkoN; ftu. gfjbh tko wfjzdok ekbi d/fynk sK bZrk, fJE/ dkyb j'D tkbk wjkB j[zdk j?
Gkt/I i/p ftu d[nkBh Bk j't/.
2
3
bkbh dk ;j[ok xo gfNnkbk jh ;h. nkgDh gsBh Bkb sK pj/Vk o'v xZN Jh nkT[Idk, d';sK d/
ekcb/ jh pj[sh tko fdykJh fdzd/. ;odko fgzv ofjzdk, edh edkJhI wjhB/ d' wjhB/ pkd d' uko fdB ofj
e/ tkg; gos iKdk. gfNnkb/ d/ B/V/ BkGk o'v T[s/ S/ J/eV iawhB ;h. b?Iv ;hfbzr n?eN s'I
gfjbK ;kok fgzv T[;/ dk ;h go ;hfbzr fgS'I th xZN ehws g[nk e/ 200 J/eV puk bJ/ ;B. fgzv dh jt/bh
fJe febQk ;h, T[u/ EK T[Zgo T[;fonk febQk. n;hI gfNnkb/ nkg o'Nh gekT[Id/. dkb iK ;pih, i' ;t/o/
yk e/ iKd/, T[jh ;akw Bz{. fdB fJ;/ soQK phsdk. fJ; sp/b/ dh y[obh ftu n;hI fwZNh gk fdZsh.
T[go fJe sfj fJZNK dh ftSk e/, nypkoK Bkb Ye fdsh. fJjh ;kvk e[fezr o/Ii, fJjh vkfJfBzr N/pb.
fJe ;N't, uko e"bhnK, uko rbk;, nihs jZ;dk - ;wkitkd nk frnk. wZMK ns/ pzfdnK dk vkfJfBzr
N/pb fJZe'. nkoEe pokpoh.
;[oihs gkso d;dk j[zdk L @@T[jdk @fgSb/ iBw# dk Bkw bkbh, jofdbihs f;zx f;ZX{ ;h,
tZv/ irhodko dk g[Zso, go nkgD/ okiGkr Bz{ fsnkr e/ fBefbnk j'fJnk j[D T[j fit/I f;XkoE ;h.
nzro/iah dh n?wHJ/H, fdZbh dZyD x[zfwnk j'fJnk. pzpJh dh wkfJnk Broh dh th Ekj gk nkfJnk ;h
s/ ebeZsk :{Bhtof;Nh ftu pzrkbh dkfB;atoK Bkb th r';aNK ouk nkfJnk ;h. ;kvh nfXnkgek vkH
dbhg e"o fNtkDk ;B, i' ;kBz{ nkgD/ gfotko d/ ihnK tKr jh ;wMd/ ;B, T[BQK ;kBz{ w'j ns/
ngDZs Bkb Go fdZsk. T[BQK B/ jh w?Bz{ bkbh ih Bkb fwfbkfJnk ;hl bkbh, fJj ;[oihs n?, w/ok
ftfdnkoEh, fJj th s[jkv/ jh ephb/ dk pzdk j?. fJe ;akw bkbh ih efjD bZr/ L uZb eth, ;afjo uZbhJ/.
gfNnkbk ;afjo :{Bhtof;Nh s'I ;Zs e[ feb'whNo d{o j?. w?I fejk- bkbh ih, g?db Jh < efjD bZr/-
BjhI, eEk s/ ;tko j' e/ uZbKr/. T[; fdB s'I pknd w/o/ g?o iawhB s/ BjhI bZr/. ;dk eEk s/ ;tko fojk.
@@d[BhnK dhnK wjkB feskpK gVQB ftu fdB oks o[ZM/ j'J/, BktbK ejkDhnK d/ gksoK
Bz{ fit/I Bkb Bkb bJh fcod/. ft;at ;kfjs s'I T[o/ dh rZb BjhI eod/ ;h. b'oek, ;'ca'ebhia, ;koso,
ekw{ UE/ fJT[I jh ;B fit/I eg{oEb/ pktk pbtzs, jfoGiB f;zx, f;at e[wko, wh;ak j[zd/ ;h.
@@pq?yas, B/o{dk, gkia gfjbK gfjb w?Bz{ bkfJpq/oh dhnK ;a?bcaK @s/ BjhI fwb/,
gfNnkb/ dhnK rbhnK pkiakoK ftu bkbh ih Bkb s[o/ fcofdnK fwb/. bkbh ih oks fdB BktbekoK d/
feodkoK s/ ethnK d/ fpzpK ftueko ofjzd/. T[BQK dk jo tke eftsk, f;nkDg iK ftB'd Bkb irdk j[zdk.
T[BQK d/ Bkb s[oB dk wsbp ;h ebgBk dhnK rbhnK ftu'I bzxDk fiZE/ ;[gBk, n;bhns, d/;
fpd/; ;ko/ fJeZm/ jh ofjzd/. T[j edh th fes/ th X{Dh pkb b?Id/, fes/ f;tk irk b?Id/ s/ feodkoK s/
rkEktK Bz{ gqrN eo b?Id/. T[j nkgDhnK rZbK Bkb d[gfjoK Bz{ ;akwK ftu pdb fdzd/, ;akwK
Bz{ vz{xhnK oksK ftu s/ vz{xhnK oksK Bz{ ;t/oK ftu.
@@fJe tko w/o/ e'b w'jBihs nkfJnk j'fJnk ;hl n;hI j';Nb d/ ewo/ ftu oks Bz{ frnkoK e[ ti/
pZsh p[Mk e/ oikJhnK ftu tV/ jh ;K fe dotkia/ s/ d;se j'Jh s/ nktkia nkJh L
@@feT[A pJh < epoK u g?D bZr/ UI, T[J/ epoK sK thj toQ/ vz{xhnK j' rJhnK. epoK s/
e'Jh dhtk Jh irk fdU HHH
w?I pZsh irkJh, dotkiak y'fbQnk, bkbh ;kfjp yVQ/ ;B L ;N't pkb eth, sZsk gkDh Xo, nby
irkJhJ/, pVh T[dk; j? oks.
gV/ wiako g/ e[S j?I dhJ/ :/ N{N/ j{J/
fJBQhI ;/ ekw ubkU, pVh T[dk; j? oks.
@@fJj 1967 dh rZb j?, ;akfJd. Ud'I thj ;kb j'J/ ;B gzikp d/ pNtko/ Bz{, 20 toQ/ vz{xhnK
epoK dk fJ;akok J/jh ;h. fcaoke r'oyg[oh dh T[dk; oks s'I F[o{ j'Jh bkbh ih dh rZb ;[ypho dh oks
d/ fujo/ sZe gj[zu rJh, UE'I r[biako dh u"o; oks sZe, r[biako s'I rZb pzpJh fcabw T[d:'r tZb w[VB
bZrh ;h go okj ftu bkj"o nk frnk, bkj"o dhnK gzikph fcbwK nk rJhnK, fJe tko c/o thj toQ/
vz{xhnK epoK e'b'I bzx e/ pzpJh nkJh, fco r[biako s/ rZb iaok e[ o[e e/ whBk e[wkoh tZb w[V
rJh, whBk e[wkoh s'I wX{pkbk, wX{pkbk s'I w?o/fbB wBo' sZe, wBo' s'I nwohek dhnK fcbwK
sZe, fcbwK s'I ukobh u?gfbB sZe, ukobh u?gbB s'I T[; dh fcabw rq/N fveN/No sZe, rb'p
Bz{ c[ZNpkb pDk e/ y/v oj/ fjNbo sZe, Ujh c[ZNpkb T[fvnk, ;kv/ j';Nb d/ T[go'I dh, g{op ftu ;
{oi pD e/ uVQ frnk, fJT[I ;kvh ;t/o j'Jh, bkbh ih ;kBz{ eEk d/ T[ZvD yN'b/ s/ ;tko eok e/ fJe oks
ftu gsk BjhI fejV/ fejV/ ijkB fdyk fbnkJ/.
3
4
@@fJe ;akw T[j Bhs;a/ dh w;aj{o g[;se d; ;g/e iaod[;s dk T[od{ nB[tkd b? nkJ/ L iaod[;s
B/ ejk Ek, fszB oksK ftu T[; dk ;kok gkm T[BQK B/ ;kBz{ gVQ e/ ;[DkfJnk.
@@bkbh dh f;oiDk ;aesh, u/sk, jkiao-itkph ewkb ;h. T[j nkgDhnK rZbK Bkb sq?ekb
do;aB eok fdzd/. fJfsjk;, fwfEjk;, wjKBrohnK, wjKekft, pqfjwzv, fJe fSD dk ftokN o{g HHH.
@@n;hI bkbh ih Bz{ fJe tko g[ZfSnk- s[;hI e[M fbyd/ feT[I BjhI < w?I fet/I fbyK, w/o/
fJe gk;/ p[ZbQ/ ;akj yVQk, efjzdk fdyk yK eh fbfynk < d{i/ gk;/ pkp/ yVQ/ n?.
@@w?Bz{ fe;/ dh dZ;h fJe rZb ;[gB/ tKrz{ :kd n?, gsk BjhI ;Zu n? fe dzs-eEk. bkbh ih
dk fJe wkwk pj[s gfVQnk fbfynk ;h, T[; d/ fJe jZE ftu ikw j[zdk s/ d{i/ jZE ftu feskp. id'I bkbh ih
phHJ/H ftu gVQd/ ;B sK fJe ejkDh fby e/ T[jBz{ fdykT[D rJ/. gVQ e/ efjD bZr/ L id'I e[M
d';s't;eh tork fby ;e/I sK w/o/ e'b b? e/ nkJhI.
@@fJe ;akw bkbh ih ;kBz{ gq'c?;o okiadK d/ v/o/ b? rJ/, BthnK Bt/bhnK feskpK Bkb
Gfonk xo, w'j GohnK fBowb jZ;dhnK nZyK tkbk uzub s/ gftZso fij/ jk;/ tkbk okiadK, eZu d/
rbk;K ftu ;'B/ ozrk gkrb gkDh, gkDh dh x[zwDx/oh tKr xz[w fojk n?bHghH, :j{dh X[BK
(ihT{fJ;a w?b'vhia).w?I T[BQK X[BK Bz{ nZyK whN e/ ;[DB bZrk sK T[j nihp fdq;aK ftu
nB[tkd j'D bZrhnK.##
n;hI gVQB fbyD dk ezw F[o{ eo fdsk ;h, d' e[ wjhfBnK pkd bkbh dk gkgk fgzv'I nk frnk.
g[ZfSnk - fet/I U pJh w[zfvU < n;hI fejk - mhe jK ih. fco g[ZfSnk - gfNnkbk d/fynk < n;hI jK ftu
f;o fjbkJ/. @@eh eh d/fynk <## T[Zso - wkb o'v, pkoKdoh pkr, febk w[pkoe, ndkbs pkiako, w'sh
wfjb. fcbw BjhI d/yh. fJj uzrh uhia BjhI j[zdh. jZ; gJ/, @@w?Bz{ gsk ;h fJj' itkp fdT[r/. gk; j'D
i'r/ Bzpo BjhI fwb/ s[jkBz{. fi; Bz{ s[;hI gfNnkbk ;wfMnk, fJj sK T[j EK j? fiE/ gfNnkbk ofjzdk
j?, fJj sK T[; pkf;zad/ dk xo j?. E'V/Q e[ fdB ojKrk s[jkv/ e'b. gfNnkbk fdyktKrk. mhe n?< n;hI
jK ftu f;o fjbkJ/. fejk, @@s[jkBz{ fdyktKrk okiadK, p/dko, dbhg fNtkDk, ft;atBkE fstkVh,
r[btzs f;zx, rzvk f;zx, gqhsw f;zx. fwbKr/ T[;skd pkeo j[;?B Bz{, ezto fwqr/Ido f;zx Bz{, wjkokik
:kdt/Ido f;zx Bz{, bkb uzd :wbk s/ jogkb fNtkD/ Bz{. GbtkB e/;o f;zx dh jt/bh uZbKr/. fJe ;akfJo
j? e[btzs ro/tkb. fJe i'frzdo f;zx j?, T[; torh jho fe; B/ rkT[Dh j? < T[;dk Bkw n;hI i'frzdo jho oZy
fds?. ;[D/ fJj Bkw edh< n;hI fe;/ dk Bkw BjhI ;[fDnk ;h f;tkfJ w?vw fNtkDk d/ fiBQK dh ejkDh
p; ezveNo d;thI dh gkm g'Eh ftu bZrh j'Jh ;h. T[BQK B/ fJe j'o c?;bk ;[DkfJnk - foe;a/, sKr/ iK
pZ; dh ;tkoh BjhI eoB fdnKrk. g?db uZbDk gt/rk, sK gfNnkbk fwb/rk ;fji/ ;fji/, wB}{o n?<
r[zfrnK p'fbnK tKr jK ftu f;o fjbkJ/. gZuh shj feb' whNo g?db ;cao T[; bJh nkw rZb ;h. id'I fJZe
fgzv s'I d{i/ fgzv iKdk B"eo, e[Zsk s/ x'Vk Bkb j[zd/. ;tkoh BjhI eodk ;h, efj fdzdk - id'I EZe
frnk sK ;tko j' iktKrk. Eedk Jh BK. w?I T[; Bz{ x'V/ dh ekmh s/ ;tko ed/ BjhI d/fynk. nr/ nr/
s[fonk ik fojk j?, pkeh ;G fgS/ fgS/.
T[d'I sK pj[sk Jh ;[jDk brdk j[zdk, nZi th wfjzdok ekbi dh edh edkJhI shoE :ksok eoB
Bz{ fdb eodk j[zdk j?. yoV d/ ftXkfJe woj{w ;qH pfuZso f;zx 1986 ftu w/o/ xo nkJ/, ukj gkDh s'I
pkd efjD bZr/ - wfjzdok ekbi uZbDk j?. w?I T[BQK Bkb eko ftu p?m frnk. ekbi g[i/ sK w?
Bz{ :kd nkfJnk - T[j' nZi sK S[ZNh j?. T[j p'b/ - sK jh sK nkfJnk jK i/ S[ZNh j?. nfXnkge,
ftfdnkoEh E'Vk d/yD/ ;B. ekbi d/yDk j?. ;[eo j? S[ZNh tkb/ fdB th ekbi fes/ BjhI iKdk. w?I fJE'I
gVQ e/ frnk ;K. s[;hI w?Bz{ i/bQ ftu dZf;nk ;h s[;hI fJE'I gVQ/. nkT[ nZi fJe r/Vk bkJhJ/.
w?I ;odko Bz{ g[ZfSnk- s[;hI th wfjzdok ekbi ftu gVQ/ < T[j y{p jZf;nk @@T[J/ fJj ekbi
pDkfJn? fe;/ B/ < fJj sK ;e{b j'fJnk eodk ;h pkjothI sZe dk. fJe fdB ;oekoh fuZmh nk rJh fe nZr'I
s'I fJjBz{ ;e{b Bk fejk eo', ekbi fejk eo'. n?I efjD Bkb, fJe fumh Bkb ;e{b, ekbi pD ikfJn? eod? <
uhcia ekbi bkj"o gfVQnk jK. nzdo nkT[ iok. nkj fd;dhnK B/ ;ahbvK, eZg ns/ NokchnK < eskoK
dhnK eskoK. dZ;', ekB; s/ puh j? e'Jh EK < ftdtsk dk ed/ dkntk BjhI ehsk. y/vD dh o[uh ;h, ;' jkeh
dh egskBh ehsh. fiE/ y/vD iKd/, id'I nrfbnK Bz{ gsk brdk cfsjrVQhJ/ Bkb NZeo j't/rh, skg uVQ
iKdk ;h T[BQK Bz{.
4
5
Nhw dh c'N' d/yh. wjkokik :kdftzdo f;zx p?m/ ;B. w?I g[ZfSnk - tXhnk fyvkoh ;B
wjkokik < jZ; fgnk - mhe ;B, Nhw ftu gk b?Id/ ;K, c;N ebk; No/B dhnK ;hNK fwbDrhnK,
T[BQK eoe/ nkbh;akB j'NbK ftu ofjD dk pzd'p;s j' iKdk.
T[j jZZ;dk sK fit/I MoBk c[ZN g?Idk, ;kok fi;w jZ;dk. fJj bcia fbyfdnK w?Bz{ u?yt dk
tkBek :kd nk frnk. nkgD/ pkp/ Bz{ fby/ yas ftub/ tke jB, @@pkpk sz{ id'I izrb u'I feq;fw; Nqh
tZYD bJh iKdk, w?I th s/o/ Bkb s[o g?Idk. doys tYfdnK id'I mzY Bkb w?Bz{ ezpdk d/ydk sK
sz{ y{p jZ;dk, s/o/ Bkb ;kok izrb jZ; g?Idk.##
tbdko skoK dhnK bZsK tkbh e[o;h s/ p?mk rZbk eodk, d/ye/ w?I ;'funk eodk -wjkokik
oDihs f;zx dhnK d't/I nZyK ekfJw ofjzdhnK s/ fujo/ T[go u/ue d/ dkr Bk j[zd/ sK fpbe[b fJ;
soQK dk j'Dk ;h. nZyK w;akbK tKr drdhnK. fJj BjhI fe r[Z;k BjhI nkT[Idk ;h. r[Z;/ ftu y[d
Bz{ p[ok Gbk efjD brdk, fi; T[go e'qqXtkB j?, T[;Bz{ BjhI.
gkme', w/ok fgS'eV ns/ fJ; ;odko dk fgS'eV d/yfdnK s[jkBz{ fynkb nk ;edk j? fe n;hI T[;
s'I vod/ j'JhJ/. fpbe[b BjhI. w/o/ pkg{ ih MkV Mzp th eod/, EZgV th iV fdzd/. ;odko s'I vo sK eh
bZrDk ;h ;r'I n;hI fJ; d/ xo ofj e/ ngD/ nkg Bz{ ;[oZfyns ;wMd/. w/oh iwks dk fJe wz[vk fijVk
ebk; ftu t'NK g?D t/b/ w/o/ s'I jko frnk ;h, w?Bz{ nZyK fdykT[D bZrk. w?I fJe fdB T[;Bz{ wBk
e/ ;odko dh jt/bh ftu b? frnk s/ ukj fgbkJh. T[;dk fgzv ;zrsg[ok ;h, ;odko d/ fgzv s'I d' e[ feb'whNo
d{o. ;odko B/ wz[v/ Bz{ pkg{ dk Bkw g[fSnk, T[;B/ dZf;nk. ;odko B/ fejk - eke/ nkgD/
pkg{ Bz{ ejhI cfsjrVQhnk :kd eodk ;h. fwbD feT[I Bh nkT[Idk < T[jBz{ g[ZShI w/o/ Bkb T[jdh
eh ;KM ;h. p;, fJzBh e[ rZb, s/ik f;zx ;dk bJh w/ok fwZso j' frnk.
fJe fdB fejk - pVk o"bk gk ofyZn? i[nkeK B/ pJh bkbh pVk gVQke{ n?, pJh fJjd/ tork
ftdtkB Jh Bh e'Jh.e'Jh toek w?Bz{ fdykT[ sK ;jh fJ;dk fbfynk Sfgnk fi; eoe/ feXo/ jbub j'Jh
j't/. ;a';a/pkia B/ fJj nZi eZbQ d/ S'eo/. w?I sK efjBk Sv/ fJj feskpK dk yZgykBk. fJjBz{ ihg b?
fdzBk. e[Zs/ oZy/ mkm Bkb. gzi uko pzd{eK tkb/ fpmk fbnk eo/ nkgD/ Bkb. dko{ d{o{ gh fbnk
eo/. neb sK nk ikJ/ wkVh w'Nh fJjBz{. fiXo dh bzx/, b'e fejk sK eoB, nkj ik foj? pJh
cfsjrVQhJ/ ;odko dk w[zvk bkbh.
b?euoko dh nk;kwh tk;s/ noiahnK d/D tkfbnK ftu bkbh th ;h. dcaso B/ tkJh;-uK;bo
feqgkb f;zx Bkozr Bz{ dZf;nk - jofdbihs f;zx f;X{ fJ; nk;kwh tk;s/ :'rsktK g{ohnK BjhI eod/.
Bkozr B/ fejk - eh coe g?Id?, nkgK fejVk oZyD?. n?t/I o"bk gkT[Idk fco/rk fe w?
Bz{ fJzNoftT{ dk w"ek BjhI fdsk. p[bk bT[. nzro/iah dk fJe n?e;goN y[;atzs f;zx ;h. T[; eoe/
fJzNoftT{ fdbh oZyDh gJh, T[;B/ efj fdsk - gfNnkb/ BjhI w?I nkT[Dk. bkbh dh tkoh nkJh. id'I
fSV iKdk T[d'I o[edk ed'I < fJeZbk nzro/iah ;kfjs BjhI, iowB, coK;h;h, o{;h ;kfjs, fJeZbk ;kfjs
BjhI, gA/fNzria, fwT{iae, c'e. Bkozr dk fynkb ;h nkJ/rk r/Vk wko ikJ/rk. id'I iZiw?IN j'Jh,
wkfjoK B/ fejk - jofdbihs. Bkozr B/ dZf;nk- fJjdh w[Ybh :'rsk g{oh BjhI. y[;tzs f;zx B/ fejk -
nzro/iah dk pzdk oZyDk j? Bk - fiE/ y[;tzs f;zx d;ys eo/rk, :'r wzfBnK ikJ/rk. fdT[ ckJhb, d;yas
eohJ/. bkbh dh fB:[esh j'Jh, fe;/ B/ e'N eufjoh dk dotkik Bk yVekfJnk.
w?_ joihs frZb B{z fwbD ubk frnk. fJj rZb ehsh, j; fgnk- bkbh pko/ dzdeEktK xVhnK
rJhnK jB. B"eoh b?D tk;s/ T[;B{z e'Jh w[;aeb g/;a Bjh_ nkJh. :'rsktK g{ohnK Bjh_ ;B,
fpbe[b ;jh, go Bkozr B/ fto'X Bjh_ ehsk. ;[oihs bh, i'frzdo g[nko ns/ G{fgzdo f;zx :'rsktK g{ohnK
eod/ ;B, fJBQK B{z pj[s w[;aebK g/;a nkJhnK. Bkozr nB[;ko fJj gZe/ Be;btkdh ;B, f;o/ d/
ysoBke. n?vjke B"eoh 6 wjhfBnK bJh fdZsh ikfJnk eodh j?, fJBQK B{z fszB fszB wjhB/ s'_
tXhe fB:[esh d/ j[ew Bjh_ fwbd/ ;B. feT[_fe bkbh efwT{fB;N Bjh_ ;h T[;B{z pj[s nkokw Bkb
B"eoh fwbh.
frZb e'b ik e/ bkbh efjD bZrk- fe;/ B{z dZf;U Bk pJh bkbh B"eo j' frn?. w/o/ GkJhuko/ ftu
w/oh pdBkwh j't/rh, wkbe B"eo j' ikJ/, fJj rZb ;aowBke j?.
frZb B/ fejk - w?_ feT[_ dZ;Dk j'fJnk fe;/ B{z ?
5
6
bkbh - go w?_B{z ;t/o/ nk e/ jkioh bk e/ uko ti/ sZe p?mDk fgnk eo/rk.
frZb - s/o/ s/ e'Jh gkpzdh Bjh_. s?B{z e'Jh B"eo Bjh_ ;wM/rk, fijVk woiah tkJh; uK;bo
nk ikJ/, s?B{z Bjh_ N'e/rk.
fJT[_ bkbh T[wo Go wkbe fojk.
bkbh B{z fwbD nkfJnk fJe w[zvk w[yh d/ ewo/ ftu frnk, g[ZfSnk- bkbh feE/ n?? frZb B/
fejk- i/ s{z bkbh B{z ikDd?_ fco s?B{z gsk j'Dk ukjhd? T[j feE/ j'fJnk eod? fJ; t/b/, i/ Bjh_
ikDdk, fco fwbe/ eh eo/AAAArk?
vka Grs f;zx th;h e'b bkbh fto[ZX fe;/ u[rbh ehsh, dZf;nk, ezw Bjh_ eodk, ebk; ftu Bjh_
iKdk, doys j/m p?mk rZbK eoh iKd? cia{b. T[; B{z ;wMkT[_. Grs f;zx B/ fejk- sz{ th bkbh dh
ebk; ftu p?fmnk eo edh edkJhA, s?B{z th neb nkJ/. bkbh fiE/ p?mk j't/, T[jh ebk; o{w j?. bkbh :
{Bhtof;Nh tk;s/ Bjh pfDnK, T[; tk;s/ :{Bhtoaf;Nh pDh j?.
joihs frZb e'b fe;/ B/ f;aekfJs ehsh - bkbh s/ ;[oihs bh ;kok fdB ekcah jkT{; ftu :ZeV
wkoe/ xo ub/ iKd/ jB. s[;hI ftGkr ftu fpmk e/ ezw eoB bJh feT[I BjhI efjzd/ < frZb B/ fejk - wo
ikD d/ fJjBk Bz{ ukj gh gh e/. fJE/ p?m e/ fejVk ezw eoBr/ < fJBQK dh r?o jkiaoh ftu w?I sK
ezw eo b?Bk. c/o w/o/ e'b p?m/ fojk eoBr/, w?Bz{ th ezw BjhI eoB d/Dk. w/ok ih eod? d; whb s/
ekcah jkT{; j't/, nkT[Id/ iKd/ phs ikD.
;odko nkT[Idk sK n;hI e[M tXhnk dkb ;piah pDkT[Id/, T[j nky fdzdk - feT[I, uNDh T[go
fxT[ oZy e/ Bh ykXh iKdh o'Nh < r[V Bkb Bh p[oeh bzxdh < BkGk o'v tkb/ y/s ftu rzBk phfink
j'fJnk ;h. tzvkJh tkfbnK B/ thj pkJh feb' r[V dk E?bk G/fink, T[j ;kBz{ u[ek fdsk. fe;/ Bz{ fejk
d' ;/o fxT[ d/ ik, T[j ;kBz{ fxT[ d/ frnk. fJe foNkfJo wk;No ih fwbD nk frnk. T[; Bz{ fejk -
wk;No ih fJj w[zv/ fwjBsh B/, ;kT{ B/. p/;ae d;thI dhnK e[VhnK Bz{ gVQkT[D bk fdT[. w?
Bz{ d' e[VhnK Bz{ gVQkT[D bJh wkJh dh ;oK bkr/ fJe wekB ftu b? frnk. e[VhnK d/ wkg/
fJiaZs pj[s eod/, wz[fvnK dh fNT{;aB Bkb'I g?;/ tXhe fdzd/. e[VhnK nkyk wzBdhnK, i' ;pe d/
iKdk nrb/ fdB :kd j[zdk. w[zv/ nbroia j[zd/ pj[s eoe/.
okiadK, ozuB ns/ bkbh fszB/ nzro/iah fvf;gfbB d/ ;B. ft;at ;kfjs T[go xzfNnK pZXh
r';aNK j[zdhnK. ozuB sK pkd ftu c[ZbpqkJhN gq'c?;o th pfDnk. n;hI T[BQK bJh ukj ;aezith i'
nkyd/ pDk fdzd/, G[Zy brdh sK v'b{ ftu dkb cokJh s/ fbckc/ ftu o'NhnK Ykp/ s'I cV fbnkT[Id/,
fJ; rZb dk eh o"bk fe ;kv/ e'b g?;/ BjhI. g?INK ewhiK feZbhnK Bkb bNedhnK j[zdhnK, fi; woiah
i/p ftu'I g?;/ eZY b?Id/.fe; dh i/p ;h fi; ftu'I nZi dk fvBo nkfJnk j?< gsk BjhI. fJzBk fj;kp iao{o
oyd/ fe fi; i/p ftu'I g?;/ eZY/ pekfJnk T[;/ ftu gkT[Dk j?. fJB;kca g{ok eod/. fJj rZb BjhI fe
JhwkBdko ;K. u'oh eoB dk j";bk BjhI ;h. fJBQK dh i/p Bz{ jZE bkT[D dk j";bk e'Jh f;ezdo
eo ;edk j?. poNozv o;b B/ fbfynk, @@r?bhbhU B/ d/fynk n;wkB dh SZs g[okDh j' rJh j?. T[;B/
Ss pdb fdZsh. uko ;dhnK pkd nkJhB;NhB B/ fejk - r?bhbhU tkbh Ss mhe ;h go j[D g[okDh j' rJh
j?. d{ih tko nkJhB;NhB B/ n;wkB pdfbnk.@@
w/ok n;wkB bkbh B/ BjhI T[;d/ gkgk B/ pdfbnk. w/ok gfNnkbk s[jkv/ gfNnkb/ s'I tZyok
j?. :{Bhtof;Nh th T[; Bkb nkT[Id/ sK s[oe/ nkT[Id/. fJe fdB w?Bz{ g[ZfSnk - s?Bz{ fe; rZb dh
y[;ah ;G s'I tXhe j'Jh jogkb < w?I fejk - fij' fijk rkJhv ;kBz{ fwfbnk, T[j' fijk fe;/ wjkoki/ dh
fe;ws ftu BjhI fbfynk. j'Jh Bk ewkb < jZE s/ jZE wko e/ y{p jZf;nk, fejk - :ko w?I fezfBnK
e[ Bkb My wkodk fcodk jK < fe; Bz{ swhia j? rZb g[ZSD ns/ ;[DB dh < w?Bz{ th sK y[;ah
fwbdh j? s[jkv/ Bkb fcofdnK s[ofdnK. nkJ/rk fJe fdB id'I b'e fejk eoBr/ - nihs gfNnkbk j?,
gzB{ gfNnkbk j?. w?Bz{ r[o{ pkp/ T[go :ehB j?, w?Bz{ s[jkv/ f;oV ftu Go';k j?. gVQkJh fJ;
soQK efoU pJh B"eoh b?D ykso w/o/ e'b BK Jh nkT[Dk gt/.
bkbh dh i/p ftu gzi o[gJ/ s'I tZX edh g?;k BjhI fojk, T[d'I th BjhI, id'I gq'c?;o bZr frnk ;h.
o'Nh, ft;eh, ukj, bZ;h, i' ykXk ghsk, T[; dk fpb Bkb tkbk d/t/rk. ;koh T[wo fJj' j'fJnk. i/ s[jkvk
fynkb j? fJj rZb w?Bz{ p[oh brdh j?, s[;hI rbs j'. bkbh tork ceho fJt/I jh eo/rk. e[btzs f;zx rq/tkb d/
;[Gkn ftu pkdFkjh ;h. T[j tXhnk s'I tXhnk ykD ghD dh uhia yohd e/, g?;/ y[d fdzdk. j[D sZe w?
6
7
Bz{ g?;/ BjhI d/D fdzdk - sz{ S'Nk j?I, u[g eoe/ p?fmnk eo. i/ e'Jh fwZso d{o iKdk fdZ; fgnk,
p[bkT[Dk j?, T[uh nktkia BjhI dJ/rk, s/ia edwh uZb e/ ob/rk iK fco e'Jh ftfdnkoEh fwb frnk T[;
Bz{ T[; tZb Gik dJ/rk.
;[fozdo ;aowk B/ bkbh Bkb pj[s ;wK fpskfJnk j?. T[; dhnK rZbK ;[DhJ/, @@T[; e'b ;w/I
d/ jkD d/ gq;aB th jB, T[Zso th. ;apdK dh EK jtk ftu bfjokT[Id/ jZEK Bkb id'I T[vkoh wkodk j?
sK ebk, Xow, o{jkBhns s/ fuzsB Bkb ;pzXs ;G yzvK pqfjwzvK d/ do;aB eodk eokT[Idk j'fJnk
T[j ;o's/ Bz{ Bk e/tb ebkw[es s/ ;EkB w[es eodk j? ;r'I yV's w[es th eo fdzdk j?HHH n?Bk ;G
e[M j[zfdnK th T[; pko/ fbyDk n"yk j? feT[Ife jo gb s[jkv/ e'b j[zfdnK th fJjh wfj;{; j[zdk j? fit/I
fJj pzdk fJ; Xosh dk Bk j'e/ fe;/ j'o b'e dk j't/.
@@okig[o/ tkbk ;a/yo tXhnk c'N'rqkco j?, T[;dhnK w{j'I p'bdhnK s;thoK t/y e/ w?
Bz{ jw/;ak gqf;X Bktb pfofiia nkca w?vh;B ekT{INh dhnK ;soK :kd nk iKdhnK jB - uzrk
c'N'rqkco e/tb bkJhN s/ ;a/v Bz{ jh F{N eodk j?, T[;dh ;koh fiazdrh fJBQK d'jK gZyK Bz{ ;jh
nB[gks ftu fpmkT[IfdnK phs iKdh j?. fJj tZyoh rZb j? fe s;thoK ftu bkJhN ns/ ;a/v d/ Bkb Bkb
pzd/ s/ ;E{b t;sK th nk iKdhnK jB. j'fJnk fJj fe ;fNZb c'N'rqkch eofdnK ;a/yo Bz{ ;a"e ikfrnk fe
chuo fcbw pDkJh ikt/, ejkDh, ;eohB gb/n, vkfJbkr th nkg fby/rk. fJ; c?;b/ pko/ T[;B/ bkbh
Bz{ ikD{ eotkfJnk sK T[BQK moQw/ Bkb ;wMkfJnk- pkeh dh rZb nkgK c/o eoKr/ ;a/yo, gfjbK
sz{ fe;/ uzr/ b/ye dh fBt/ebh ejkDh u[D i' F{N eoBh ;"yh j't/. ejkDh bZGD dk r[Dk w/o/ s/ gk
fdsk frnk.
@@u[DhnK ejkDhnK s/ eJh fdB pfj; jz[dh ojh. fJ;/ d"okB w?I fJe fdB pbtzs f;zx dh fjzdh
ejkDh r[wokjh ;[DkJh. fJj ejkDh T[; pZu/ pko/ j? i' xo'I sK ;e{b ikD bJh fBebdk j? go ;e{b BjhI
gj[zudk. nfXnkge dh f;aekfJs s/ fgsk pZu/ dk fgZSk eoB fBebdk j?. eJh w'V eZNfdnK fJe EK
fgT[ g[so dk w/b j' iKdk j?. pZuk vodk j?,a fgsk j";bk fdzdk j?, ;ktK j'fJnk pZuk pV/ ukn Bkb
g{ok fdB nfijhnK fdbu;g EktK s/ x[zwdk x[wkT[Idk j? i' fgsk B/ nkgDh o[M/ftnK Goh fiazdrh
@u ed/ BjhI d/yhnK. jo EK pko/ pZu/ dh ikDekoh ewkb dh j?, nB/eK niBph T[;Bz{ ikDd/
jB. ;akw t/b/ fgsk g[so xo nkT[Id/ jB sK d'jK ftueko fgnko s/ ;wMdkoh dh BthI szd i[V u[eh
j[zdh j?. oks Bz{ nkgD/ ewo/ ftu b/fNnk fgsk ;'u fojk j? - pZuk nkgDk okj nkg bZGD @u ;woZE
j' fojk j? go fiazdrh dh y{p;{osh d/ nB/e g;ko T[;B/ j[D sZe BjhI d/y/. pZu/ Bz{ BjhI, fgsk
Bz{ o;s/ dh b'V j?.
@@rZbK, fcbwK, rhsK s/ ;kfjs ftu wB[Zyh fo;afsnK Bz{ co'b ojhnK jB. fdB ed'I Yb
frnk, gsk BjhI bZfrnk. w?I fejk - pkfpU nkgK pZ; th cVBh j?. bkbh ih T[mD jh bZr/ ;B fe ;a/yo
B/ o'e bJ/, ny/ w?I r[wokjh dh ;efogN ;[DkT[Dh j?. p?m rJ/. ;efogN gVQh ikD bZrh. nkw fjzdh
fcbwK dh soia s/ ;a/yo B/ ejkDh Bz{ s'VfdnK wo'VfdnK T[; ftu o/g, o/;, w[iok s/ GzrVk gk fds/,
fJBQK fpBk fv;NqhfpT{No fcbw u[ed/ BjhI. d' YkJh xzN/ ;efogN ;[DfdnK bzx rJ/.
@@fJ;ako/ Bz{ Bk ;wMfdnK ;a/yo B/ ;tkb d[jokfJnk - s[;hI ;wM/ BjhI pkfpU, j'o rZbK
c/o ;jh, xZN' xZN fJj sK dZ; ikT[ fe w{b ejkDh Bz{ fJzwgo{t eoB bJh i' w?I spdhbhnK ehshnK
jB T[j s[jkBz{ fej' fijhnK bZrhnK <
bkbh B/ fejk - ;a/yo, i/ i[Zsh gk bJh j? sK fJ; dk fJj wsbp sK BjhI fe w?I bkj BjhI ;edk.
@@r[ofdnkb f;zx Bktfb;N s/ bkbh pkp/ ftueko ;KM pj[s g[okDh j?, p/pkeh Bkb nkg'
nkgDh rZb efj ;[D b?Id/ jB. r[ofdnkb B/ g[ZfSnk - fet/I fojk fco go;k < T[so - ni/ gzikj e[ ;c/
gV/Q jB, g{ok gVQe/ rZb eoKr/. fco g[ZfSnk - pkfpU, feE/ e[ gj[zu/ c/o < - seohpB ;" e[ ;c/
gVQ bJ/ jB, T[E/ gj[zuk jK fiE/ go;k wzi/ s/ p?mk j?. fJe fdB c/o g[ZfSnk - rZb bZrh c/o fe;/ f;o/
<
bkbh - rZb f;o/ eh bZrDh ;h r[ofdnkb, fszB wjhB/ j' rJ/ go;k wzi/ s'I T[mdk Jh BjhI.
@@n;hI ;'c'ebhia dh fbys okik fJvhg; BkNe dhnK fojo;bK d/yD dh p/Bsh ehsh. T[;B/
g[ZfSnk - J/; rohe Nq?fivh Bz{ s[;hI fe; p'bh ftu y/v oj/ j' < w?I dZf;nk - jiaos ntkok dk ehsk
7
8
j'fJnk T[od{ nB[tkd j?, T[od{ ftu y/vKr/. fojo;bK d"okB fJe fdB ;kvhnK rbshnK d/ye/ p'b/ -
efjzd/ ;h T[od{ @u y/vKr/, s[;hI sk f;ZXh rohe p'b oj/ j'.
@@fco T[od{ T[ukoD dhnK pohehnK s'I ikD{ eotkT[IfdnK r$ra, i$ia d/ T[ukoD
dh ;jh ;wM fdsh. ;'c'ebhia pko/ dZf;nk fe fJj BkNe nkgDh pDso eoe/ jh tZvk BjhI ;r'I wB[Zyh
wB dhnK v[{zxkJhnK Bz{ th wkBf;e T[ukJh s'A d/yD dk w"ek fdzdk j?.BkNe ftu tkgoh w[y
xNBk, wK g[Zs d/ ;ohoe ;pzX Bz{ nkXko pDkT[IfdnK cokfJv B/ fJ; fe;w dh o[uh Bz{ fJvhg;
ezgb?e; dk Bkw fdzfdnK ;'c'ebhia Bz{ nkgDh ;aoXKibh G/N ehsh.
@@fJvhg; tb'I nkgDh goik Bz{ fdsh ;ghu Bkb BkNe F[o{ j[zdk j?. F[o{ eofdnK w?I fejk
- nihia'. T[BQK fejk- tktb dh EK gfjbk ;apd ez;'B?IN j't/ sK tZX gqGkt;akbh j[zdk j?,
sz{ @nihia'# dh EK @w/o/ nihia'#, eo bJhI.
@@BkNe g{oh soK cbkg j' frnk. ;a' s' pkd T[j nkfJnk, ykw';ah Bkb w/o/ w'Y/ s/ jZE
oZfynk, w/o/ jzM{ fBeb nkJ/, c?ia d/ f;ano Bkb w?Bz{ s;Zbh fdsh.
@@fJe tko w?I s/ bkbh B/ fe;/ ;oekoh ;z;Ek tZb'I nk:'is BkNe d/yD dk c?;bk ehsk. jkb ni/
ykbh ;h go T[j ;G s'I fgS/ p?m frnk. w?I nr/ fbikD bJh pfiad ;K, T[j w[;eokfJnk, fejk - fJj ;oekoh
cze;aB j?. ;oeko e'Jh th j't/ ;'uD ;wMD tkb/ pzd/ Bz{ ekp{ eoB d/ T[; e'b d' sohe/ j[zd/ jB, fJe
fJBkw dk d{ik ;BwkB dk. fJBkw tkbk sK y?o nkgK e'Jh ezw ehsk BjhI go fJBQK dk eh Go';k
ed'I fe;/ d/ rb @u jko gk d/D. X"Dk e/tb sbtkoK Bkb BjhI, wkVh Bhs tkb/ pzfdnK jZE'I gkJ/
c[ZbK d/ jkoK Bkb th tZYhnK iKdhnK jB.
@@w?vw B/ pkfpnK jZE M'bk cVk e/ ;piah wzvh r'Gh yohdD G/i/. fJe eko o;s/ ftu T[;
bkr/ nke/ o[eh, gfjbK sk e'Jh nzdo'I p[bkT[Idk fojk, fco dotkiak y'bQ e/ pkjo nkfJnk sK gsk bZrk
ozuB j?. g[okDk fwZso, j[D f;awb/ :{Bhtof;Nh ftu gVQkT[Idk ;h, rb/ fwb/, ;[y d[y ehsk s/
B/Vbh ukj dh d[ekB s/ ukj dk nkovo fdsk. rZbK eofdnK d' xzN/ phs rJ/ sK ozuB B/ fejk - bkbh
BKj Bk eohI. s/o/ Bkb rZbK eofdnK jkbh fdb oZik BjhI, uZb f;awb/ uZbhJ/, nzro/iah dhnK
BthnK d[obG feskpK nkJhnK jB, fJe g/IfNzr n?riahfp;aB bZrh j?. w?I nzro/iah ftu fJe Bktb
fbfyn?, w/ok ih eod? T[;dk yoVk sz{, e/tb sz{ ;[D/. wB g;hi frnk, eko ftu p?m e/ f;awb/ ub/ rJ/.
w?vw ;Zs fdB T[vhed/ oj/. p/;aZe x[wZeV dot/;h sphns dk gsk ;h go J/B/ fdB bkgsk < n?;H n?;H
ghH Bz{ c'B ehsk, @@;piah b?D G/i/ ;B, jcsk j' frnk nkJ/ jh BjhI.## n?;H n?;H ghH B/ fejk - w?
vw ;piah j'o fe;/ s'I wzrtk bt' c/o.##
;fszdo f;zx B{o B/ dZf;nk -@@p/fceoh dk nkbw ;h. eZbQ Bz{ gfjbk g/go j? ;kbkBk
fJwfsjkB dk, ;op;zwsh Bkb ;akwh c?;bk j' frnk, bkbh d/ gfNnkb/ tkb/ pkr ftZu ik e/ nzp u{g/ ikD.
s[o gJ/, po;ks F[o{ j' rJh, eu/ okjK s/ fsbed/ fvrd/ Yfjzd/ pkr ftu g[Zi rJ/. nzp sK u{g/ go okshI
ofjD bJh T[E/ e'Jh pzd'p;s BjhI ;h. nXh oks fGid/ fGiKd/ tkg; g[Zi/, nrbh ;t/o g/go ftu ik p?m/.
@@fJe fdB gsk bZrk fe nzpkb/ ;Zfsnkihs o/n dh fcbw bZrh j?, fJe fdB bJh. nrb/ fdB g/go
;h. sK eh j'fJnk, g/go j[zdk oj/rk. ;kJhebK s/ ;tko j' e/ fcbw d/yD rJ/ nZXh oks tkg; gos/.##
%%%
;kb 2008, nzro/iah ftGkr ftu nfXnkgeK tk;s/ foco?;ao e'o; uZb fojk ;h. w?Bz{ ypo fwbh fe
d' b?euo gq'c?;o ;'wgkb ozuB dJ/rk. b?euo s'I gfjbK r?;N jkT{; ftu T[; Bz{ ik fwfbnk s/ 1968
dhnK g[okDhnK rZbK :kd eotkJhnK, dZf;nk, d' S'eo/ s[jkvh fydws bJh nZr/ fgS/ BjhI fcod/
ofjzd/ ;B id'I s[;hI fbNo/oh ;NZvhia w?riahB eZfYnk ;h < fJ; d/ fszB fJF{ fBeb/, fco pzd j'
frnk. ;G :kd nk frnk. w?Bz{ T[; B/ nkgDh feskp g?;/i N{ gzikp fdsh s/ nB/e g[okDhnK rZbK ;
[DkJhnK.
gq'c?;o c[bpqkJhN, gkb sko, nkgDh nkofN;N phth foB sko Bkb nwohek s'I gzikph :
{Bhtof;Nh d/ nzro/iah ftGkr ftu nwoheD ;kfjs gVQkT[D tk;s/ nkfJnk. :{Bhtof;Nh B/ T[;
Bz{ fBek fijk cb?N nko-NkJhg fdsk fijVk T[;Bz{ g;zd BK nkfJnk. tkJh;-uK;bo dh MkV Mzp
eoB fgS'I ;afjo ftu tZvk ;[jDk xo feokJ/ s/ b? fbnk fi;d/ ;kjwD/ pkoKdoh pkr ;h s/ B/V/ wkb o'v.
8
9
pkiako B/V/ ;h. T[j gzikp d/yD nkfJnk ;h s/ gzikp okjhI Gkos. fJe fdB ozuB Bz{ fejk - ;afjo w?I
d/y fbn?. n;hI gzikp dk e'Jh fgzv d/yDk j?. fizB/ fdB woiah T[E/ ojhJ/. fi; Bkb i' woiah rZb eohJ/.
nkg; ftu ftuko tNKdo/ T[gozs c?;bk j'fJnk fe bkbh d/ fgzv uZbhJ/. okiadK, bkbh s/ ozuB fJ;
nwoheD i'V/ Bz{ b?e/ N?e;h okjhI fgzv tb s[o gJ/.
EK EK o[e e/ gkb sko c'N'nK fyudk, fJe bZs s/ prb/ tKr yb'sk j'fJnk gF{ ukodk tkrh, gzSh
wZM d/ ezB Bz{ uzpfVnk j'fJnk, prbk wZM T[go M{N/ b?Idk j'fJnkHHH. nZi s'I uko djke/
gfjbK dk gzikp e?wo/ ftu pzd j' fojk ;h. T[;Bz{ dZf;nk frnk ;h fe gzikp iKrbh b'eK dk fJbkek j?,
wko XkV, y{B dk pdbk y{B HHH pu puk e/ uZbDk j?. ;[Bkw sZe ;G mhe fojk, nr/ eZuk o;sk ;h,
N?e;h fc;b ojh ;h go vqkfJto T[;skdh Bkb ;co s?n eodk frnk. cfsjrVQ fgzv d/ B/V/ fBeh fijh Bdh
tKr gkDh trdk ik fojk ;h fi; ftu dh eko BjhI bzx ;edh. Bro tk;hnK ;w/s bkbh d/ gkgk B/ eko
nkT[Idh s/ o[eh d/yh. thj gZuh iD/ gikw/, ukdo/ T[u/ u[e e/ gkDh ftu'I bzx e/ wfjwkBK sZe g[Zi/.
r'o/ r'oh B/ ;odko Bkb jZE fwbkfJnk. bkbh j'ohI g/Iv{nK d/ tkeK dk soiwk eod/ oj/. ;odko
B/ ;kfonK Bz{ p?mD dk fJ;akok ehsk. fit/I ;e{bh pZu/ wk;No dk j[ew wzBd/ jB, ;ko/ iD/ g?oK
Gko p?m rJ/. fJe B/ fejk - nj[ nk foj? ;kvk ijki. fJj ijkia Bk yokp j't/, Bk fJjdk n?e;hv?IN ja't/. gkb
B/ d/fynk, seV/ pbd rZvk fyZuh nk oj/ ;B, gkDh ftu dh bzx e/ rZvk wfjwkBk e'b g[Zfink, tkg;h
tZb w'fVnk, wfjwkBk Bz{ rZv/ ftu uVQB tk;s/ fejk. ;ko/ iD/ rZv/ s/ ;tko j'J/ s/ Gt-;kro gko eoe/
fgzv dh i{j ftu tV/. g/Iv{nK Bz{ ;{j fwb rJh ;h fe ftd/;ah wfjwkB nk oj/ jB, wfjwkBK Bz{ d/yD
tk;s/ fgzv fJE/ nk frnk. BiaoK J/BhnK T[sktbhnK fit/I nZyK EkDh gh ikD. jB/ok g;oB bZrk.
B"eo bkbN?D cVh jt/bh d/ dotkia/ ftu yb'sk ;h. wfjwkBk dk T[skok T[go u[pkfonK ftu ;h. ;odko
nzro/iah ftZu rZbK eo fojk ;h go edh edh T[;Bz{ r'oh dk tke ;wM Bk g?Idk. p/;ae uhcia ekbi ftu
gfVQnk ;h go fgzv'I pkjo BjhI fBebdk ;h. nekdfwe ndko/ d{o ofj rJ/ ;B. d' pzd{eXkoh pkvh rkov
gfjo/ s/ yb's/ ;B. jt/bh d/ uko/ e'fBnK s/ uko T[u/ Nkto ;B, rkodK bJh g[iah;aBk b?D dh ftt;Ek ;h.
wfjwkB fJ; ojZ;wJh EK Bz{ T[s;e[sk Bkb d/y oj/ ;B fit/I e'Jh n;uoi ;[cBk j't/. ;akBdko tZv/ ewo/
ftu T[skok j'fJnk, ;'c/, e[o;hnK fJjfsnks Bkb oZyhnK j'JhnK, uko uko e[o;hnK ftueko w/ia, eYkJh
ehs/ j'J/ w/iag';a, nkokw e[o;hnK, e[o;hnK T[Zgo rZdhnK. jt/bh ftu e[Zb gzdoK B"eo ;B, d' eksb
th ;B, i/bQ u'I g?o'b s/ fojk j'e/ nkJ/ ;B. f;aezith d/ iZr, tZv/ tZv/ rbk;. wfjwkB fgnk;/ ;B, ;co ftu'I
nkJ/ ;B, ;[nkd Bkb ghsh. fgzv fpibh BjhI nkJh ;h. b?Ig fNe/ gJ/ ;B, bkbN?Dk fJXo T[Xo x[zw
ojhnK ;B. jB/o/ ftu'I pkjo skeh okjhI d/fynk. eko dhnK bkJhNK e'mh tZb Bz{ nk ojhnK ;B, gsk
BjhI vqkfJto jkew feXo'I dh b? nkfJnk. rZv/ d/ bkr/ eko gkoe eo fdsh. fyVeh ftu'I dh gkb B/
vqokfJto Bz{ @fjZg fjZg j[Zoo/# fejk s/ fejk fe phno eZY fbnk. ;odko B/ fejk - fJE/ T[go ;kok
pzd'p;s ehsk j'fJnk j?. ft;eh dh p'sb w/ia s/ nk rJh. g?r tosD/ F[o{ j'J/.
jkew e[M jNe/ go/ p?mk ;h, r'o/ B/ fejk - nk jkew, sz{ nkgDk g?r nkg pDk. jkew nZXk
rbk; Go e/ b? frnk. ghD fgnkD d/ d"o pknd ykDk nk frnk HHH ;akBdko HHH tzB ;[tzB, ;
{g, ;piahnK, fueB, nkuko, yho. j/mK ftjV/ ftu fgzv d/ d' iD/ nk p?m/, fJe d/ jZE ftu fJeskok, d{ik
xVk b? e/ nkfJnk ;h. NZg/, d{jo/ noEK tkb/ NZg/. wfjwkBK Bz{ jo/e NZg/ dk noE dZf;nk iKdk,
sK nrbk F[o{ j[zdk, p[fBnkdh wB[Zyh fo;as/, g/Iv{ b'VK, ;kdrh, ;kok e[M wfjwkBk tk;s/ fdbe;a .
rkfJe nrbk NZgk S/VB jh bZrk ;h fe bkbh dk uu/ok Gok nkfJnk, ;odko d/ ezB ftu e[M fejk. fgzv
d/ ;G pzd/ ;odko Bz{ pkg{ iha efj e/ p[bkT[Id/ go id'I ;odko ra?o jkiao j[zdk, r'ok T[; pko/ rZbK
eofdnK Ubvw?B ;apd tosdk. fe;/ dk pbd fpwko j?, fe;/ dk w[zvk fpwko j?, fe;/ d/ rZv/ dk gjhnk
N[ZN frnk j?HHH fes/ bVkJh j' rJh. ;ko/ nkgDhnK nkgDhnK w[;aebK ;odko Bz{ d;d/. fJj fgzv
dh d/;h eufjoh ;h, jo/e dh cfonkd ;[Dh iKdh, fJbki ehsk iKdk, Xotk; fwbdk, wB[yh ;KM dhnK
i[VhnK j'JhnK szdK.
jkew finkdk gh frnk. T[;Bz{ B"eo ;jkok d/ e/ ;"D tk;s/ fbikD bZr/, T[BQK Bkb bV fgnk.
T[uh T[uh p'bD bZrk. T[;dh fJj jkbs d/ye/ gkb ;aofwzdk j' frnk, ;odko s'I wkch wzrD bZrk.;odko
jZ; e/ p'fbnk - wkch fe; rZb dh< fJe nZX pzd/ Bz{ th i/ Bk uVQh c/o wfjcb dk ;[nkd eh < ozr bk
fds/ s[jkv/ vokfJto B/. ;t/o/ ;akpk;a fdnKrk T[jBz{.
9
10
;odko B/ g[ZfSnk - s[jkvk e'Jh pzdk ;aokph j' ikt/ sK s[;hI eh efonk eod/ j' < gkb B/ fejk -
nZtb sK fiankdk ghId/ Jh BhI. w/o/ B"eoK ukeoK Bz{ w?I nkg g?r fdzdk jK, fiankdk BjhI
gkT[Idk. i/ e'Jh nkg/ gh g{ e/ ;aokph j' ikt/, c/o w?I T[jBz{ o'Nh BjhI fdzdk, ewo/ ftu pzd eoe/
pkjo'I izdok wko fdzdk jK. ;t/o/ izdok y'bQd/ jK sK pzd/ Bz{ neb nkJh j[zdh j?. ;odko B/ fejk -
w?I fe;/ Bz{ izdok Bh wkodk, fe;/ dk ykDk pzd BhI eodk sK th ;t/o t/b/ nebtzd j'J/ fcod/ B/.
uko pzd/, d' T[jh fijV/ eksb ;B, d' rzBw?B, jkew Bz{ j/mK fbikD bZr/ sK T[j djkfVnk,
rkbK d/D bZrk, bbekok wko e/ fejk - w?I th iZN nK, eZbk eZbk nkU w/o/ ;kjwD/, c/o d/yK s[;hI
eh U. d/y bz{rk w?I s[jkBz{. r'ok r'oh g;hB' g;hBk j'Jh ikD, ;odko ns/ T[;d/ pzd/ jZ;h ikD, jkew
Bz{ j/mK fbik e/ wzih s/ fbNk fdsk, p; T[E/ Jh ;"I frnk.
jkew d/ j/mK ikD fgS'I gzikp dh fjz;k pko/ rZbpks F[o{ j' rJh. gkb B/ fejk - w?
Bz{ dZyDh Gkos d/ fJe pzd/ B/ dZf;nk fe gzikph yz{yko jB. ;odko B/ fejk - gzikp dk jo/e tk;h
nkgD/ nkg Bz{ iZN ;wMdk j?, :'Xk ;wMdk j?, T[; d/ fdb ftu nDy Bkw dh uhia j?, i/ T[j S/V
fdT[ c/o T[j r[Z;/ ftZu nk ikJ/rk. T[;Bz{ g[b; iK c"i dh B"eoh uzrh brdh j? feT[Ife jfEnko ubkT[D
dk F[ehB j?. gzikp w[rbK fto[ZX bfVnk, fco nzro/iaK fto[ZX bfVnk, d' ;z;ko izrK ftu nzro/iaK
tb'I bfVnkHHH T[;d/ ;[GkT[ ftu :[ZX bVBk w"i{d j? go fJ;/ ;[Gkn eoe/ T[;Bz{ fjz;e efjDk rbs j?.
gzikp B/ ftdtkB fds/, ceho fds/, Xow rqzE fds/, ebkeko s/ rkfJe fds/. gzikph Bz{ id'I r[;k uVQ/ sK
T[j fgZm fgS/ tko BjhI eodk, ;kjwD/ bbeko e/ d[;awD dh Sksh ftu r'bh dkr e/, o[e e/ d/ydk j? fe
ezw swkw j' frnk fe ni/ j'o b'V j?. go T[;Bz{ Bokia ehsk Jh feT[I ikt/, id'I T[;Bz{ r[Z;k ufVQnk,
gsk eoBk ukjhdk ;h ekoB eh ;h.
gkb ns/ T[;dh gsBh B/ gzikph fbpk; gfjfBnk j'fJnk ;h s/ gkb gzikph d/ e[M bcia f;Zy
frnk ;h, b'e rhsK dk, o;wK ohsK dk nBzd b? fojk ;h. gkb Bz{ ;[oZfynk dh b'V ;h, T[j frD fwE e/
jo c?;bk b?Idk. fJj' coe ;h. gzikph ;[oZfyns j?, T[j frDshnK BjhI eodk. gzikp d/ e[M n;{b jB
fiBQk T[s/ ;ysh Bkb gfjok fdsk iKdk j?, ihtB dk nfijk nB[;ak;B d[BhnK ftu ;akfJd jh j't/ fes/.
gkb Bz{ jkew c/o :kd nk frnk, fejk - w?Bz{ brk ;h j[D y{B yokpk j'fJrk e'JhHHH d/y'
sK ;jh jkew fiBQK Bz{ rkbK d/ fojk ;h T[j ;B e"D ! ;odko B/ fejk - fJE/ fJT[I esb BjhI j[zdk. esb
iawhB d/ MrV/ ekoB j[zdk j? iK fcao j' u[e/ esb dk pdbk b?D tk;s/. gkb B/ g[ZfSnk - s[;hI pdbk
b?D d/ jZe ftu j' < ;odko B/ fejk - jK fpbe[b. w?Bz{ e'Jh esb eo dJ/ sK bkbh T[;dk pdbk feT[I Bk
bt/ <
@@feT[I < ekBz{B Bkw dh e'Jh uhia BhI j[zdh <## gkb B/ g[ZfSnk.
@@w[V oj/ B/ ekBz{B tZb, j"bh j"bh, w[V oj/ B/. g[b;, ndkbsK, i/bQK ;kok szso j?rk,
go pj[sh tko fJB;kca BjhI fwbdk, id'I fJB;kca Bk fwb/ sK gzikph nkydk j? - w?I nkg/ eo fdzBk
fJB;kc c/o.##
gkb ;fjws BjhI ;h, @@go esb esb j?, ekoB i' woiah dZ;'.**
;odko B/ fejk - s[;hI ;jh j', sK th, nopK tKr, gzikph fgZS'I tko BjhI eodk, bk; J/Iib;, f;aekr',
fBT{ :koe d/ r[zfvnK tKr GkVk b? e/ esb BjhI eodk, ngD/ fe;/ p"D/ ;odko d/ fJ;ako/ s/ esb BhI
eodk, fe;/ wZ;'bhBh, fe;/ fjNbo dh j?IeV fto[ZX gzikph i/ jfEnko u[edk j?, u[ZeD fdT[.
gkb gzikph dh Ekj BjhI gk ;edk ;h. T[j ;sj s'I d/y fojk ;h, fgnko, iBw, ftnkj, w"s nkfde
T[gozs o;wK dhnK owiaK dk T[;Bz{ gsk BjhI ;h. MNgN e[M fBehnK dbhbK d/ e/ T[j c?;bk ;
[Dk fdzdk. T[; d/ wB T[s/ i' gqGkt g?Idk, T[jh T[; dh iZiw?IN j' iKdh. T[;Bz{ fJzgo?;aZB ns/
iZiw?IN ftZu coe dk gsk BjhI ;h. gkb B/ fejk - s[;hI Bk wzB', gzikph fjz;e jB, bj{ d/ fsjkJ/, fjzd{,
f;Zy ;ko/. rKXh, nfjz;k, rT{ g{ikHHH rZbK fJj', go fdb ftu fjz;k. gs? feT[I j? fJj< s[jkv/ b'eK Bz{
esb eoB dh o{jkBh nkfrnk fwbh j'Jh j?. rhsk ns/ r[o{ r'fpzd f;zxHHH, fjz;k d/ jZe ftu jB, eh f;Zy
cyo Bkb BjhI efjzd/ fe ;kv/ r[o{ ih ;zs f;gkjh ;B < w?I ;G ikDdK. feq;aB ns/ r[o{ r'fpzd f;zx fjz;k
dh jwkfJs ftu jB.
ozuB B/ fejk - feq;aB ns/ r[o{ ih fjz;k d/ jZe ftu BjhI jB gkb. T[j nkyd/ jB nkgD/ Bkb
p/fJB;kch Bk j'D fdT[. feq;aB B/ d/o sZe e"otK Bz{ wZs fdsh ;h, BjhI wzB/. r[o{ ih dk c[owkB
10
11
j? fe gfjb'I ;ko/ t;hb/ niawkT[, e'Jh t; Bk uZb/ sK feogkB d/ w[Zm/ T[go nyho s/ jZE oy'HHH
nyho ftu. r[o{ ih nyho T[E/ g[Zi rJ/ ;B fiE/ ihtB ns/ w"s ftu coe BjhI fojk ;h. gzikph r[bkw BjhI
ofj ;ed/ d/o sZe. pzrkbhnK iK dZyDh GkoshnK tKr T[j pkp{ BjhI pD ;ed/. nwohek, poskBhnK,
e?B/vk, ehBhnK, wbkfJnk ftu ik e/ T[BQK B/ wiad{oh ehsh go pj[s S/sh iawhBk, ekoykfBnK
ns/ ezgBhnK d/ wkbe j' rJ/. gzikph Bz{ ykD ghD gfjBD ns/ ;'uD ftu ;kdrh g;zd j?, T[j do;aB,
dbhb dhnK pohehnK s'I p/gqtkj j?. cb;ck SZv', T[j sK w"s tb'I th p/gqtkj j?, fJ;/ p/gqtkjh eoe/ T[j
pfunk j?. w{oysk ns/ p/gqtkjh ftu coe j?.
fp;so/ ftS/ gJ/ ;B, g{oh esko, u[pkfonK d/ pkjotko y[ZbQ/ n;wkB j/mbh SZs T[go. e[M
d/o pkd ozuB Bz{ fynkb nkfJnk, T[j', fJj eh j' frnk < rbsh eo p?mk. ukjhdk ;h w?I ;odko Bz{ dZ;
fdzdk r'o/ fJ; soQK BjhI ;"Id/ j[zd/, T[BQK d'tK tk;s/ u[pko/ nzdo ;"D dk fJzsiakw eoBk
ukjhdk ;h. e'Jh rZb BhI, ;t/o/ fywK wzr btKrk s/ eZbQ Bz{ fJzsiakw do[;s j' ikt/rk.
;t/o j'Jh, ozuB T[fmnk sK d/fynk gkb ys fbyD ftu o[fMnk j'fJnk ;h. gkb B/ fejk - ozuB sz{
uko ;kb nwohek ftu gVQ e/ nkfJnk j?I, pkehnK Bz{ Bk ;jh, s?Bz{ sK gsk j? fe nwoheDK
Bz{ gqkJht/;h g;zd j?. t?;/ w?Bz{ j[D fJ; wkj"b dh nkds g?Idh ik ojh j?. ;t/o/ ;t/o/ e'Jh mkj mkj
b'j/ dk dotkiak yVekT[Idk j?. B"eo fJe d{i/ Bkb fJT{I rZbK eo oj/ jB fit/I e'Jh MrVk j' frnk j't/,
gsk brd? fe rZb pZdbtkJh pko/ j' ojh j?. d/o oks ;"D sZe fJj' ;a'o, jo gb, jo tes. fijVk id'I woiah
wzdo dk NZb yVek d/t/, fijVk woiah nzdo bzx nkJ/, fpB ;Zfdnk, fpB p[bkfJnk, wzrsk s/ wfjwkB
fJe ;wkB. w?Bz{ sK brd? fJ;/ ;a'o s'I puD bJh Gkosh izrbK ftu d"V iKd/ ;B iK gjkVhI uVQ
iKd/ ;B. fiBQK Bz{ s[;hI ;fBnk;h efjzd/ j', s[;hI T[BQK Bz{ J/Bk sgk fdsk fe d[yh j'e/ ;dk bJh
GZi rJ/. s[jkv/ xo ;aKsh j't/ c/o e"D ;fBnk;h pD/. w?I p[MD bZr fgnk jK p[MkosK s[jkvhnK.
;odko fe;/ uzr/ rtZJhJ/ dh sbk;a eoB bZrk. dZf;nk fe eZbQ Bz{ jowB fgnko/ rkT[D BZuD
tkb/ pkp/ nkT[Dr/.
gkb nwohek tZb yas fbyh ik fojk j?, @@nihp' rohp gzikp ! y[;ah j't/ sK th, d[y j't/ sK th,
fpB p[bkfJnK fgzv T[E/ ubk iKdk j?. e'Jh gqkJht/;h BjhI. w"s fe;/ d/ xo, ;kok fgzv T[E/ nk p?
md?, ;kohnK n"osK o'Jh iKdhnK jB, t?D gkT[IdhnK jB. fi; xo w"s j'Jh i/ T[; xo dh iBkBh BjhI
o'Idh, BjhI fgZNdh sK pkjo'I nkJhnK iaBkBhnK ftu'I e'Jh T[; dh Sksh nkg fgZND br iKdh j?,
fgN gNZT{nk ns/ o'D X'D ;[oskb ftu j[zdk j?. fJ; wifb; ftu S'Nh T[wo dhnK e[VhnK tZvhnK s'I
o'D dk sohek f;Zy ojhnK jB. wk; wk; Bz{ e[ZNh iKdk j?, edh SkshnK s/ d[jZEV, edh gZNK s/,
edh wz{j s/. nkgDk wk; nkg/ Bhbk eo b?IdhnK jB. eh ;fGnsk j'Jh, fJj fejk ;fGnkuko j? < ftnesh
GhV ftu r[zw j?, fJE/ e'Jh fJeZbk j? Jh Bh, fJeZbk ofj Jh BhI ;edk. fJ; gZy'I w?I ;wMdk jK fJE/
e'Jh pzdk nkiakd Bh, fJBQK Bz{ nkiakdh dk Bk gsk j? Bk T[; pko/ ikDB dh fJZSk, ;kfonK B/
fJe d{i/ Bkb nkgD/ nkgBz{ p[D oZfynk j?.
@@;ko/ p/god y[ZbQhnK SZsK, ftjfVnK ftu fJeZm/ ;[Zs/ gJ/ jB. Bkb jh gF{, e[Zs/,
fpZb/, w[orhnK, pZseK, ep{so, ;G fJeZm/. ;odko nkgD/ B"eoK Bz{ j'o ;odkoK dhnK rZbK ;
[DkT[Idk j?, T[j T[uh T[uh j;d/ jB, w?Bz{ brd? w?I ;"I frnK, BjhI w?I ;[sk BjhI ni/, d/o se ;
[sBhId/ ftu fpskT[Idk jK.##
fJe ;t/o ozuB B/ d/fynk, r'ok r'oh sK pD ;zto u[Ze/ jB, SZs T[go yb's/ tZy tZy e'Dk s'I
fgzv dhnK c'N'nK fyZu oj/ jB. ;odko dh jt/bh pj[s T[uh j?, ;kok fgzv fJ; s'I BhtK j?. fgzv ftu j'o
fe;/ d/ u[pkok BjhI, xo eZu/ jB, jo/e xo dh SZs Bkb d/ xo Bkb i[Vh j'JhHHH ewkb n? HHH pzdk
ukj/ sK ;kok fgzv SZsK T[go th x[zw ;ed?. fJe' wzi/ s/ d' iaBkBhnK ;[ZshnK gJhnK jB, fe;/ j'o
gk;/ fJe' wzi/ s/ d' w[zv/ ;[s/ gJ/ jB. r'ok r'oh ;aowk oj/ jB, c'N'nK fyZu oj/ jB. fgT[ g[Zs fJe wzi/
s/.
fJT[I brd? fit/I iawhB T[go cfsjrVQ u"eVh wkoh p?mk j't/. fJe n"os fgZsb d/ rbk;K ftu d'
pzfdnK bJh ukj pDk e/ fbnkJh j?, fJe xo tkbk j't/rk d{ik fdT[o. jK :ehBB fdT[o feT[Ife i/m j[zdk
sK iBkBh x[zv eZY e/ nkT[Idh. r'oh j;dh j?HHH T[jh b'erhsK ftubk fdT[oHHH gkbHHH
NZfgnK tkbkHHH fyZu c'N'. nj[ d/y, w[ork w[orh fgS/ d"fVnk fcodk j?, fyu c'N', pko pko pKrK
11
12
d/Jh iKd?. gob/ xo ftu p[ZYh T[uh T[uh p[ZY/ Bz{ rkbK eZY ojh j?, p[ZYk bVB dh EK f;o
y[oeh iKdk j?HHH c'N'. gzikp nwohek ik fojk j?.
r'oh f;roN ghIdh eJh tko NkfJbN ftu r/Vk wko nkJh j?. f;roN ghD pr?o T[;dk g/N ;kca
BjhI j[zdk. fizB/ r/V/ nZi T[j NkfJbN d/ bk u[eh j?, T[;s'I tXhe TZ[so ;odko B/ gkb Bz{ d/ fdZs/
jB. fgzv ed'I tZf;nk, nkpkdh fezBh, xo fezB/, e[b oepk, e[Zb gF{, ekoykB/ nkfde nkfde. ;odko d/
itkpK s'I brdk ;h fgzv nksw fBoGo j?, eDe, uktb, wZeh, ;oQ'I, rzBk, ;pihnK, dkbK ;G nkg g?dk
eodk j?. eZs/ ;{s d/ egV/, ezpb th ;{s d/, pZeo/, w[or/, ;{o, ;G e[M fgzv'I fwb iKdk j?. ;afjo ftu fJj
T[d'I iKd/ jB id'I yk; rfjDk yohdDk j't/, fe;/ tZyo/ fviakJhB dk, fijVk fgzv d/ ;[fBnko s'I Bk fwb/.
;odko d;dk j? - s[;hI ;fjoh U Bk, fJ; eoe/ s[jkBz{ fJspko BjhI fe fgzv'I ;G e[M fwb iKdk
j?. d/y' s[;hI ekoB cb/e;, po?Zv, ftNkfwB r'bhnK, nkfJoB e?g;{b, epia tk;s/, d;sK tk;s/ dtkJhnK,
phno ;G ngD/ Bkb u[eh fcod/ j' cfsjrVQ sZe. nwohek cfsjrVQ g[Zi/rk sK ghD ykD dhnK t;sK
Bkb fbnkJ/rk, feT[Ife cfsjrVQ ftu ;ckJh BjhI, ikjb cfsjrVQ d/ xoK dhnK SZsK fJe;ko BjhI,
rbhnK BkbhnK dk e'Jh ;N?Ivov BjhI, xo f;ZXhnK eskoK ftu BjhI.
eZu/ xo d/ ftjV/ ftu'I id'I fJ; fgzv dh iaBkBh T[Zgo d/ydh j?, r'ok r'oh T[; dhnK c'N'nK
fyu oj/ jB sK jZ; g?Idh j?, c'N' d/ g'ia tk;s/ BjhI jZ;h, fdb'I j;dh j?, fco ;aow nk rJh j?, d/y' s/iah
Bkb nzdo ubh rJh.
r'o/ B/ fejk - w?I fgzv dh p[Dsh d/yDh j?. ;odko B/ B"eoK Bz{ fejk - dohnK, c[bekohnK
fbnkT[. tZy tZy ozrK fviakJhBK dhnK. c'N'nK fyZuhnK, fiT{w?Nohebh goc?eN fviakJhBia.
gkb B/ g[ZfSnk - w?I fJ; ekohro dh c'N' fyuDh j?, feE/ ofjzd? < ;odko jZ; fgnk - jo/e xo dh jo/e
e[Vh fJj ezw ikDdh n?. fJj uhiaK e'Jh m/e/ s/ BjhI pDtkJhnK iKdhnK, fJj' ekoB j? fe t/uhnK BjhI
iKdhnK, ;[rksK tk;s/ jB. i/ s[;hI fe;/ iaBkBh dh pDkJh gZyh, eZYh uz[Bh iK c[bekoh yohdDk
ukj' sK w[cs d/Dr/, g?;/ jofria BjhI b?Dr/.
r[;bykB/ ftu'I fBeb e/ foB ;odko e'b nkJh - tkj fezB/ riap d/ ;[jD/ g?NoB gkb ! nkgK
yohdKr/. ;odko B/ fejk - gkb Bz{ dZ; fojk ;K fe fteoh bJh BjhI jB, w[cas fdnKr/. B"eo fJe g?eN
b?e/ jkiao j'fJnk. y'jfbnk, ;Zs c[ZN bzwk uko c[ZN u"Vk d[gZNk, BkGh, bkb, ghb/, jo/ o/;aw
Bkb eYkJh ehsh j'Jh.
@@ih ;{p/dko jiakok f;zx dh ;odkoBh B/ w/w ;kfjp tk;s/ G/fin?.##
@@E?Ie:{, E?Ie:{HHHH ;/ wkJh E?Ie; N{ ;odkoBh ;kfjpk.
j?okB j'e/ foB B/ ;odko Bz{ g[ZfSnk - b? btK < dZ;Dk fe w[cs' w[csh b?Dk mhe th oj/rk
< ;odko B/ fejk - BkN n?N nkb cko ;/b. N/e fd; n?ia J/ frcN.
@@gZeh rZb <## foB Bz{ ni/ th :ehB BjhI.
;odko jZ; fgnk - n?B gZeh rZb, ;'bK nkB/ yoh w[jZps. foB B/ B"eo Bz{ fejk - T[j nkg
feT{I Bh d/D nkJh< B"eo B/ dZf;nk - w?I th fJj' g[fSnk ;h, ;odkoBh efjzdh w?Bz{ T[jdh p'bh Bh
nkT[Idh, c/o eh eoz{rh nkg ik e/< t?;/ th ;zrkT{ ;[Gkn dh j?.a efjzdh ;h eZbQ Bz{ frZXk j? Bk,
eZb Bz{ ikT{Irh.
gkb B/ fejk - pVh w[;hps j? ;kv/ tk;s/ fJj d/;. n?wp?o?f;zr. jo/e pzdk e[M Bk e[M d/D
nkT[Idk j?. w?I eko vhbo Bz{ efj p?mk - s/o/ i[Zs/ pV/ ;[jD/ jB, ;[DB ;ko T[; B/ T[sko e/ w?
Bz{ d/ fdZs/. w/ok fJj wsbp ;h < fit/I n;hI wzrs/ j'JhJ/. go w?I dZ; fdzBk, fJ; rZb fgS/ th fJjBK dh
e'Jh Bk e'Jh roia j[zdh j?, frfDnk fwfEnk fj;kp feskp, n?t/I BjhI.
bkbh B/a fejk - s[jkvk wsbp n? s[jkBz{ e'Jh d/y/ Bk, s[jkBz{ e'Jh p[bkJ/ BK. iok w?
Bz{ th gsk bZr/ eh e?be[b/;aB j? < pdb/ ftu eh d/ ;ed/ j' s[;hI fJBQK Bz{ < g?;/ < b?D/ BjhI. j'o
eh <
fJj rZbK j' ojhnK ;B sK f;Zy doih yZdo b?e/ nk frnk. fJe EkB ;c?d ozr dk d{ik
ykeh. ;odko B/ gkb Bz{ T[m e/ w/u d/D dk fJ;akok ehsk. T[j yb' frnk. doih B/ Sksh fwDh s/ fejk
- wiap{s, u"Vh GothI Sksh j? i[nkB. gkb B/ s[os g[fSnk - eh fej? < eh fej? N/bo B/ < ;odko B/
12
13
dZf;nk fe s/oh Sksh dh f;cas ehsh j?, feb/ tKr wiap{s. @U wkJh rkv !# gkb y{p jZf;nk. nkdwh,
nkdwh d/ fi;w dh f;cas gpbhebh eo/HHH fJj ;fGne o[MkD BjhI.
fco doih B/ g[ZfSnk - EkB ftu'I ozr g;zd eo'. gkb B/ fejk ozr d't/I g;zd B/ go d' b?
BjhI ;edk feT[Ife ;odko dk d[ZrDk you j' ikt/rk. foB B/ fejk - gkb sz{ th w{oy j?I, fJe g;zd eo b?
frcaN tk;s/, d{i/ d/ g?;/ d/ d/j. ;ko/ iD/ jZ; gJ/, ;G s'I tZX ;odko jZf;nk, efjD bZrk - fJBQK
Bz{ neb ed'I nkJ/rh < edh BjhI.
foB B/ r[Z;/ ftu fejk - U f;aN !
foB d' ;apd ne;o tosdh, no; (arse) s/ f;aZN. F[o{ F[o{ ftu nzro/iah ikDB tkb/ fJBQK
gzikphnK Bz{ j?okBh j'Jh fe n"osK nkw rZb pks eodhnK nfij/ rzd/ bcia tofsnk BjhI eodhnK go
j[D fJBQK Bz{ fJj ;[DB dh nkds g? rJh ;h. ;Zs ;qh nekb efj e/ doih ubk frnk.
gkb B/ fejk- w/ok sths gfjBD Bz{ ih eod?. fwb ;e/rk <
;odko B/ fejk - :ehBB. fJj dZ; ;'B/ dk fe uKdh dk, fe; fviakJhB dk, T[go e[ZM fbytkT[Dk
j? < fe;/ dk Bkw, e'Jh wzso, e'Jh fB;akBh <
foB T[uh T[uh jZ;h - gkb, s?Bz{ J/Bk ytkJh ikDr/ fe y{Bh d;s bZr ikD. j';a eo j';a. ;odko
ykw';a j' frnk. T[;B/ fJBQK dh fyZbh Bjh T[vkJh. w/iapkB nkgD/ wfjwkB bJh, T[; dhnK
fJZSktK dh g{osh bJh ;zihdk ;h. fJ; ;[fjodsk pdb/ d/D bJh foB e'b ;apd ;B - no;HHH f;ZaNHHH
vkfJ;?INoh. F[eokB/ ti'I w'VthnK ;[rksK.
gkb B/ fejk - BjhI BjhI HHH ykbh sths.
foB fco uheh - gkb HHH gkb HHH vkfJ;?INoh w[odkpkd !
;ko/ ;'uD bZr gJ/ HHH sths E'Ek j't/ sK th sths j?, fJ; Bkb gsk brdk ofjzd? pzdk w'Nk j'
foj? fe gsbk, f;js fB:fws oZyh ik ;edh j?. i/ uzr/ ;[fBnko s'I nkovo d/e/ pDtkJhJ/, ;[jDk th brdk j?.
fe;/ Bz{ gsk BjhI bZr fojk sths dk vkfJ;?INoh Bkb eh snZbe.
gkb B/ fejk - w/o/ bJh uKdh dk sths mhe j?. Gkos dk B?;aBb pov ghekZe fJE/ fgzv ftu
d/fynk j?. sths T[go w'o pD ;e/rk <
- feT[I BjhI < ;odko B/ fejk, pD/rk. s/ ;kJhia <
gkb B/ fejk - fJe fJzu pkJh nZXk fJzu. pj[s ;'jDk. pj[s ;'jDk bcaia gkb B/ gzikph ftu ej/. fJj
d' bcaia ;[De/ ;ko/ iD/ y[;a j'J/. gzikph p'bh ikDB pr?o gkb gzikp Bz{ fet/I ikD ;e/rk < go uko
wjhfBnK bJh nkfJnk j?, uko wjhfBnK ftu p'bh f;yh jh BjhI ik ;edh. b'eK d/ ;fGnkuko dh ikB p'bh
j[zdh j?. gkb nwohek Bz{ p/ikB gzikp fdykJ/rk.
;odko B/ fejk - ;kjp' Bk;ask eo', uZbhJ/, b/N j' oj/ jK. fgzv dk d"ok eoKr/. y/s, ;e{b,
r[od[nkok fdykT{Irk. fJe epZvh w?u dk pzd'p;s j' frn?, gzikp dh g[oksB y/v. bzu s'I gfjbK tkg;
gosKr/ feT[Ife ;akw Bz{ nykVk bZr/rk.
;iak :kcsk pzdk whs, ;odko dk w[yfsnko, Bkb Bkb uZb fojk ;h. fJZNK d/ tZv/ dotkia/
j/mK dh fgzv'I pkjo fBeb/ fiE/ y{j T[s/ n"osK eZgV/ X' ojhnK ;B, pZu/ Bjk oj/ ;B, yo{d eo
oj/ ;B. gF{ y/b ftu'I gkDh gh oj/ ;B, ykbh xV/ Go/ ik oj/ ;B. ;e{b nk frnk. d' ewo/, ewfonK nr/
toKvk. ;kjwD/ rokT{Iv, fiE/ epZvh w?u j'Dk ;h. tZv/ S'N/ pzd/ fJBQK d/ fgS/ fgS/ s[o/ nk oj/ ;B,
eJhnK B/ nZi y/s dk ezw SZv fdsk ;h. epZvh d/yD tk;s/ BjhI, r'oh d/yD tk;s/.
epZvh dhnK NhwK ni/ g[ZihnK BjhI ;B. ;[B/jk g[Zi frnk fe nk oj/ B/. ;odko B/ ;e{b
wk;No Bz{ fejk - fJBQK Bz{ fpmk e/ ekjBz{ oZyD?. S'N/ pZfunK dk w?u fyvkT[, wfjwkB
Bw{Bk sK d/yD. gqkfJwoh ;e{b ftu d; pkoK ;kb s'I tvh T[wo dk e'Jh pZuk BjhI ;h. ;kok ;e{b
pkjo nk frnk. wk;No ih B/ fejk - ub' pJh fi;dk epZvh y/vD Bz{ fdb eod? nk ikT[. cNkcN pZfunK
B/ e[Vs/ gikw/ T[sko fds/. j/m'I ozr pozr/ xo ;hs/ eZS/ fBeb nkJ/. fe;/ B/ e'Jh vkfJo?e;aB BjhI
fdZsh. nkg/ S/ iD/ fJe gk;/ j' rJ/, S/ d{i/ gk;/. eDe tzB/, G{o/ fi;w X[Zg ftu fb;ae/. wfjwkBk tk;s/
wk;NoK dhnK e[o;hnK fNe rJhnK. bkbh B/ wfjwkBk Bz{ r/w d/ fB:w dZ; fdZs/.
wk;No B/ ;hNh tikJh. fJe w[zvk ftuekobh beho T[go frnk, M[e e/ d't/I jZEK dhnK T[IrbK
fwZNh Bkb S[jkJhnK, fco wZE/ Bkb, fco nZyK Bkb, fco ezBk Bkb. fco T[;B/ bzwk ;kj nzdo
13
14
fyfunk s/ epZvh epZvh eodk fto'Xh Nhw tZb d"fVnk. nrfbnK B/ T[;Bz{ cVB tk;s/ fozr pDk
fbnk. fiT[I jh fJe wz[v/ Bz{ S{j e/ tkg; d"VB bZrk, S[j/ rj/ w[zv/ B/ bZsK dh e?Iuh wkoh. e?Iuh
wkoB tkb/ B/ nN?eo Bz{ cVB tk;s/ jZE nZr/ ehs/ sK epZvh epZvh eod/ w[zv/ B/ T[;dh Sksh s/
ipod;s nfijk d[jZEVk wkfonk fe e?Iuh y[bQ rJh. g{ok j[Bo, g{oh skes fdyke/, ftiJh j'e/ wkD Bkb
ngD/ gk;/ gofsnk. do;aeK dh frDsh ekcah j' rJh ;h, skVhnK Bkb Gog{o ;akpk;a fwbh. d"V GZi,
iZc/, e?Iuh, fi;w dk fi;w Bkb Nkeok, j[Bo, u[;sh, skes fJe' tes, ;kj BjhI N[ZNDk ukjhdk.
j[D d{i/ gkf;UI jwbkto fJXo nkfJnk. epZvh eZpvh eodk c[osh Bkb fit/I iwhB s/ p?m jh
frnk, ;gfozr tKr p[Ve e/ fJe dk g?o S[j e/ n"j frnk n"j frnk. ;kfonK B/ fco ia'odko skVhnK
wkohnK, r'o/ r'oh B/ th. j[D T[jBk Bz{ y/v dh ;wM nkJh. jwbk s/ jwb/ s'I pukT[, jwb/ s'I
pukT[ eo' s/ jwbkto Bz{ cV'. eJhnK ftu pj[s skes ;h, i'o ekoB pkiah fiZs iKd/, e[M ewia'o ;B, T[j
c[osh Bkb, j[Bo Bkb pkiah fiZsd/. d[;awD Bz{ cVB bJh fozr szr eoh iKd/ go id'I jwbk j' frnk fco
eZb/ dh fe;ws eZb/ Bkb. fJj eZb/ Bz{ eZb/ dh epZvh ;h.
;akfJd fJj y/v e[;ash fizBh jh g[okDh j't/. gsk brk j? fe e[;ash :{BkB ftu'I nkJh ;h, go
epZvh fBo'b gzikp dh y/v j?, gzikp Bz{ d/ye/ j'o b'e th y/vD bZr/. fJ; tk;s/ fe;/ pkjob/ ;wkB dh
b'V BjhI. g?o Bkb beho fyu' s/ y/v F[o{. fJ; torh y/v j'o e'Jh BjhI fi; ftu skes, c[osh, fdwkr, ;kj,
nktkia, ;ko/ ;akwb j'D. fe;/ e'u fe;/ ;N/vhnw dh b'V BjhI. pZu/ sK frDshnK fwDshnK ftu th BjhI
g?Id/. wzB bT[ gkbh y/sK tZb ik foj?, e'Jh ;e{b d/ o;s/ s/ j?, d/fynk okj ftu w?u j' foj?, d/yD bJh
fdb eodk j? o[e ikT[. fdb eod? sK ewhi T[sko' s/ Nhw ftu ;akwb j' ikT[. fJ; y/v ftu Bk ekw dh
T[sgsh dk fdq;a, Bk i'rhnK dk i'r, S[j' s/ d"V ikT[.
gkb T[s/is j' frnk- riap dh y/v j? fJj.g{ok ;t?wkB, g{ok ib"n, fJeZbk fJeZb/ Bkb bV/rk, j?
Bk ;akB < ;kvhnK gZSwh y/vK fJ; dk eh w[ekpbk eoBrhnK < bkbh B/ gkb Bz{ dZf;nk -
j[D ;oeko d/ y/v ftGkr B/ eZb/ Bz{ eZb/ dh epZvh pzd eoe/, ;ko/ fJeZb/ Bz{, dh epZvh pDk fdsh
j?. ozuB B/ fejk - gkb, ;oekoh epZvh ftu ;akB, T[s;akj j? Jh Bh, jwbkto gkb/ d/ B/V/ yb'sk epZvh
epZvh eoh iKd?. eZb/ Bz{ eZb/ dh epZvh ftu seVk jwbkto fto'Xh Nhw d/ T[go dh r/Vk eZY
nkfJnk eodk ;h, fe;/ dk cVB dk j"I;bk BjhI ;h g?Idk. fJj j'fJnk BK o'wK;. ;oekoh epZvh p/ikB j?.
fJj ;afjoh epZvh fgzv T[go m';h rJh j?, ;afjo dk fgzv T[go fjz;e jwbk j?. fgzv B/ fJ; ;oekoh epZvh
Bz{ gqtkB BjhI ehsk. fe;/ B/ th gqtkB BjhI ehsk.
bT[ ih S'fNnK dk w?u ysw j'fJnk jh ;h fe tZv/ nk rJ/. nkgD/ y/sK ftu'I ezw eod/ eod/ fJXo
nk rJ/. g;hB/ ns/ fwZNh Bkb fbpV/ fBZe/ fyvkohnK B/ Bk g;hBk gz{fMnk, Bk fwNh T[skoh,
fJt/I jh T[go e[Vs/ gikw/ gk bJ/. y/v w?dkB ftu ;G s'I nr/ j'e/ p?m/. d/yD bJh T[s;[e, fe fiE/ n;hI
SZvh, T[E'I y/v nr/ s[o/rh fe fgS/ ikJ/rh <
;ko/ i[nkB, rm/ fi;wK d/, iKxhJ/ gfjB/ j'J/, fb;aed/ fi;w, Eoed/ v"b/, ;[jD/ Be;a, sKp/ ozr/
fi;w. fJe i[nkB G{o/ x[zrokb/a tkbK atkbk ;h, r'ok ;[jDk, fJj ;odko d/ gfotko ftu'I ;h, fJ; dk Bkw
G{oh ;h. fJe w[zv/ dk ozr ekbk ;h, T[; dk Bkw th ekbk. fgzv d/ b'e T[j Bkw G[bk d/Id/ jB i'
wkfgnK B/ oZfynk, fgzv ngDh woiah dk Bkw oZydk j?, fJ; Bkw dk e'Jh noE T[; w[zv/
dh ;ay;ahns Bkb i[fVnk j'fJnk j?.
G{oh B/ y/v F[o{ ehsh. T[jh gftZso o;w. nykV/ dh fwZNh HHH wZEk. epZvh epZvh
eodk fMiedk fMiedk G{oh nr/ tfXnkHHH fJe w[zv/ B/ T[uh d/Dh fejk - B/V/ nk G{oh B/V/, :ko
n;hI yk sK Bh uZb/ s?Bz{. do;ae jZ; gJ/. gkb s/ foB th jZ;/. G{oh T[s/is BK j'fJnk, jko fis pr?o
gos frnk. fco ekbk, G{oh tkb/ gk;/ o/v wkoB frnk. iapod;s r[zfdnk fi;w, u"Vh Sksh, skesto gZN,
afujok ;aKs. fJT[I brdk ;h, fit/I efj fdsk sK nk frnk, y/v ftu o[uh BjhI. fJe i'rh tKr fto'Xh fXo T[go
dh r/Vk eZY frnk, jo/e ukj[zdk ;h cV bJ/, fe;/ dh fjzws Bk gJh. do;aeK ftu p/nzs T[s/iBk,
o/vo ;aKs. gkb B/ fejk - T[j j[D cV b?Dr/, dw th N[ZND tkbk j?. T[j d't/I pkjtK c?bkJh pkia
brdk ;h. fJe w[zv/ Bz{ r[Z;k uVQ frnk, ekb/ s'I bzpk ;h T[j, MgN wko e/ cVBk ukfjnk. ;aKs ekb/
B/ T[j XZek wkfonk fe cVB tkbk bVyVkfJnk, fvr fgnk. d"V e/ BjhI, epZvh epZvh eodk nksw
14
15
ft;atk;h ekbk s[o e/ gkb/ sZe nZgfVnk. d/o se skVhnK dh r[ziko g?Idh ojh, ;e{b dh fpbfvzr ftu'I
skVhnK dhnK rz{iK tkg; nkJhnK ;[DhnK.
foB p'bh - ;akBdko w[zvk. :ehB BjhI ;h pu e/ nkJ/rk.
gkb B/ fejk - fJj j? n;b fyvkoh.
fco fJe f;Zy i[nkB o/v bJh fBefbnk, nrfbnK ftu'I f;Zy B/ e?Iuh wkoh s/ ;[ZN fbnk. d'tK d/
i{fVnK T[go o[wkbK. bZsK Bkb bZsK B{V bJhnK, pkjK Bkb pkjK. fit/I d' e'po/ nkg; ftu T[bM
rJ/ j'D. gsk BjhI brdk ;h bZsK fejV/ dhnK jB pkjtK fejV/ dhnK. cfVnk frnk o/vo j";bk jkoB tkbk
BjhI ;h, X{j X{j fJzu fJzu gkb/ tZb fyuh iKdk ;h, nZyK ftu g;hBk fvr fojk ;h s/ fi;w g;hB/ ns/
bj{ Bkb so j' oj/ ;B. fwNh dh orV Bkb uwVh fSbh rJh. fit/I nkfd-ekbh :'X/ bV gJ/
j'D. ;gkoNB ;hB.
nukBe epZvh epZvh dh nktkia pzd j' rJh, fti/sk dh T[Irb gkb/ Bz{ S[j rJh, ikch B/ iZck
SZfvnk Jh Bk. ewia'o fij/ ;oho tkbk o?coh wk;No nkfJnk s/ iZc S[vkfJnk. o/vo efj fojk ;h w?I i/s{
jK - bkJhB S[j e/ ;kj fbnk. ikch efj fojk ;h BjhIHHHH, w?I i/s{ jK gfjbK fJ;dk ;kj N[ZNk fco fJ;
B/ gkb/ s/ jZE wkfonk. epZvh dh nktkia gkb/ s/ jZE wkoB fgS'I BjhI, gfjb'I nkJh ;h. do;ae th d'
fjZf;nK ftu tzv/ rJ/. nZX/ fJe d/ jZe ftu nZX/ d{i/ d/. nkyo o?coh Bz{ c?;bk ;[DkT[D bJh fejk
frnk. wk;No B/ fejk - d't/I fti/sk jB, d'tK Bz{ fJe fJe Bzpo. ipod;s skVhnK. d'tK gkf;nK dh fJZias
poeoko.
nrbk fyvkoh bzwk, gsbk ;h, s[oB s'I gfjbK fto'XhnK Bz{ T[uh nktkia ftu fejk - GkJhU w?
I pkb-pZu/dko nkdwh jK, w/o/ Bkb n?; soQK Bk efoT[ fit/I j[D/ d/y e/ jN/ j'. i/ s[jkv/ ftu'I e'Jh
w/o/ B/V/ bZrk, w?I GZi naktKrk. ;ko/ jZ; gJ/. T[s/iBk Gog{o fJj i[nkB d"fVnk s/iah Bkb fJe
Bz{ S[fjnk s/ eEB nB[;ko fiZs e/ cNkcN tkg; GZi nkfJnk. jkoB tkbh Nhw ftu'I fJe B/ fejk - nrbh
tko d/yKr/ Bzpo b? e/ fet/I Gidk j?I. j[D nkJhI. i/s{ B/ fejk - S[j e/ sK d/yhIHHHH Eqh BN Eqh
dh r'bh jK, pzdk c[zv e/ nj[ frnk nj[ frnk.
bzu dk ;wK j' frnk. w?u ni/ ikoh ;h. ;odko wfjwkBk Bz{ b?e/ jt/bh tZb s[o fgnk. bkbh B/a
wfjwkBk Bz{ dZf;nk - n;bh w?u j[D ;kvh r?ao jkiaoh ftu j't/rk. gkb B/ g[ZfSnk - T[j fet/I < T[;
ftu eh coe j't/rk < bkbh B/ dZf;nk - j[D sZe fJj fJe fe;w dk wfjwkBk bJh wB'oziB w?u ;h. j[D T[j
fis jko dk c?;bk eoB bJh y/vDr/. gkb B/ g[ZfSnk - BthI N?eBhe j'J/rh < bkbh B/ fejk - N?eBhe
BthI BjhI. do;aeK d/ iwxN/ ftu tXhnk fyvkoh nk p?m/ jB. d't/I Nhwk nkg' nkgD/ ewia'o fyvkoh
pkjo eoe/ do;aeK ftu'I Bt/I w?Ipo b?Dr/. fco j'J/rk ;ys :[ZX. fJe fXo jko/rh fJe fis/rh. fco nrbk w?
u j't/rk. fco nrbk. r'oh B/ g[ZfSnk- fJT[I ed sZe j[zdk oj/rk < bkbh B/ fejk - nzs sZe, id'I sZe
pqfjwzv j? T[d'I sZe gzikp y/v/rk. fJj y/v ysw BjhI j't/rh gkb, gzikp yasw BjhI j't/rk. fiZs/rk s/
y/v/rk. fis/rk, jko/rk, y/v y/vDh BjhI SZv/rk.
foB B/ fejk - w?Bz{ fJBQK d/ iKxhJ/ ;[jD/ bZr/. nwoheD fyvkoh th iKxhJ/ gfjBd/ jB go
T[j ;[jD/ BjhI. gzikphnK dk iKxhnk sK fJT[ brk fit/I fJBQK dk jh wk; j?, fi;w s'I ty BjhI.
bkbh B/ NZgk ;[DkfJnk fi;dk noE j? - s/oh uwVh ;[jDh j? e[VhJ/. ih eod? fJ;dk iKxhnk
pDk btK. gkb jZf;nk - tkj, w/ok th j[D sK iKxhnk gkT[D Bz{ ih eo nkfJnk. bkbh, fijV/ NZg/
nkgK fJeZm/ ehs/ jB - eh fJj j? T[BQK ftu < bkbh B/ fejk - BjhIHHH fJj sK j[D/ :kd nkfJn?.
@@pJh G[bhI Bk HHH fJjh sK n;b uhia j?. fby dJhI.##
ozuB B/ fejk - gzikph dk iKxhnk fJ; eoe/ ;akBdko j? feT[Ife fJj T[BQK dh wodkBrh dk
fuzBQ j?, wodkBrh fdykT[Idk th j?, S[gkT[Idk th j?. fBZeoK eh w[ekpbk eoBrhnK iKxhJ/ dk <
pzrkbhnK nk;kwhnK dh ;{ywsk, wdok;hnK dh pohephBh BjhI j? gzikph ftu sK eh< T[; e'b skes
j?, skes, fi; ;dek c;bK bfjokJhnK, tgko y[;ajkb j'fJnk, fJ;/ skes Bkb sK :[ZX bV/ s/ fJ;ae ehsk.
gzikp dh n"os seVh j?, xo ftu, y/s ftu ezw eodh j?, fJ;ae eodh j?, jho, ;'jDh, ;kfjpK tKr fJ;ae tk;s/
w"s ep{b j?, :[ZX bVd/ wod i/ fdb Ykj p?mD, xo gos nkT[D sK T[jBk Bz{ cVe/ d[pkok :[ZX d/
w?dkB ftu b? iKdh j? fiE/ ;ko/ wo iKd/ jB. i' ezw BjhI eo ;edh T[j fJj fe xz[ro{ gfjB e/
whoKpkJh tKr fe;/ p[Zs nZr/ BZu BjhI ;edh. gsBh j'e/, e;s{opk tKr gsh dh wK dk o'b BjhI eo/rh.
15
16
fjzd[;skB id'I ;jh noEK ftu ;?e[bo j't/rk sd T[j p[ZsK, ;ZgK, rktK Bz{ g{iD dh EK gzikpD dh fe;/
fB;akBh dh g{ik eo/rk.
bzu s'I gfjbK phno dh fJe fJe p'sb ghsh, bzu d/ pkd fJe fJe j'o. ;odko BjhI ghIdk. ykD/ ftu
fueB ;{g, fueB, wNB, uktb, o'Nh. nzfvnK dh G[oih th. fco fwmk jbtk. gsh gsBh B/ jkiawk mhe
oZyD bJh r'bhnK ykXhnK. nkg' nkgD/ ewfonK ftu nkokw eoB ub/ rJ/.
d[agfjo/ nkokw eoe/ fdB Yb/ ;ko/ iD/ c/o ;odko d/ nkb/ d[nkb/ fJeZm/ j' rJ/. uKdh d/ sths
b? e/ ;[fBnko nk frnk. fsZy/ Be;a, r'ok ozr, ;c?d dkjVh, g{oB ;fji ftu, fit/I ;gkJhB'iak j't/. Xkr/ d/
ekb/ r'b chfsnK ftu bNed/ sths, fJe fJe eoe/ fdykT[Idk frnk, sths d/ y[ZbQ/ gk;/ tZb T[Irb eoe/ ;
[fBnko B/ g[ZfSnk - fJ; @u wzso gkT[Dk j? e'Jh < gkb B/ fejk - BjhI. fco g[ZfSnk - pzd eo fdnK
< ;odko B/ fejk - jK. fBehnK fBehnK m'eoK Bkb T[;B/ sths dk wz{j pzd eo fdsk. sths s/ Xkr/
fJT[I cV/ j'J/ ;B fit/I pj[s ehwsh uhiaK j'D. gkb B/ eJh c'N'nK fyZuhnK. gkb, ozuB s/ bkbh fszBk
d/ rbK ftu sths gfjBk e/ ;[fBnko ubk frnk. foB B/ fejk - ;[jD/ brd/ B/.
gkb B/a fejk - bkbh, b'e rhsK ftu w[zdoh, b'ND, wSbh, b"Ir fezB/ ;ko/ rfjfDnK d/ Bkw
nkJ/ B/. fJj rfjD/ fdyk e/ fbnk. fJBQK dhnK c'N'nK NZfgnK Bkb SgDrhnK sK Jh gkmeK
Bz{ rZb gsk bZr/rh. bkbh rkT[D bZrk - eZuh N[ZN rJh fiBQK dh :koh, gZsDk s/ o'D yVQhnK.
foB jZ;h - fJj NZgk Bh nwoheD e[VhnK w[zfvnK B/ ;wMDk, feT[I o'Dk< :koh j'o EK bk bT[.
o'D dk eh wsbp < s/oh w/oh fJe fizdVh, ;[DfdnK foZB B/ fejk - Bk Bk, nwoheD e[Vh ej/rh w/oh
nkgDh nZv nkiakd j'Id j?, tZy yksk, pokpo jZe, T[jBz{ fJe fizdVh efj fdT[ sK w[eZdwk eo dJ/rh.
bkbh B/ fejk - go NZg/ dk nB[tkd j' BjhI ;edk. NZgk fe;/ ;ZfGnkuko dk B[wkfJzdk j?, b'e
rhs j?. jkfJe{ dk nB[tkd j' ;edk j? feT[Ife fJj fJe pzd/ dh ouBk j?. nj[ d/y gkb, frZX/ tkb/ pkfpnK
dh N'bh nk ojh j?. ;ko/ SZs s'I dh T[Xo d/yD bZr/, s[oe/ BjhI, BZud/ nk oj/ ;B. i/ s[od/ j'J/ fgzv
ftu dkyb j[zd/, g/Iv{nK B/ p[ok wBkT[Dk ;h.
gkDh bkr/ nk e/ o[e rJ/. foB B/ g[ZfSnk - j[D rZvk G/i'r/ < ;odko B/ fejk - BjhI, nkg/
gkDh ftu'I dh bzx e/ nk ikDr/. foB B/ g[fSnk - go T[BQK d/ ukdo/ yokp j' ikDr/. bkbh B/ fejk -
BjhI fJj ukdfonK dhnK ezBhnK cVe/ T[go tZb d{jok eo b?Dr/. ukdok pV/ ezw dh uhia j?, gfjB
bT[, ftSk e/ ;"I ikU iK nkgD/ T[go skD bT[. ;ko/ ezw eoh iKdk j?. ;odko B/ fejk - rohp bJh yZcD
th j?.
nkgD/ nkgD/ ukdo/ ;zGkb e/ ;ko/ gkDh ftu'I bzxD bZr/. nrb/ gk;/ fgzv dk fJeZm T[BQK
d/ ;tkrs tk;s/ yb'sk ;h. pZfunK s'I b? e/ p[fYnK sZe. eBQ/V/ uVQ/ j'J/ pZu/, e[Zp/ j'J/ p[ZY/, ;G.
n"osK wod ;ko/. foB B/ fejk - gkb, e?wok, ;B?g. j[D se gkb jiako s'I tZX c'N'nK fyu u[ek ;h.
pB/fonK s/ p?mhnK iBkBhnK fJBQK B/ gfjbh tko d/yhnK. d/y foB, x[zv eZY e/ frZXk Nhw
Bz{ d/y ojhnK jB. fJj N'bh jt/bh d/ tv/ dotki/ okjhI nzdo bzx nkJh. ozr pozr/ ukdo/, bzw/ ;c?d
ewhia, eZYhnK B'edko i[ZshnK, ozr pozrhnK gZrK T[go ;awb/. rbK ftu sths, jZEK ftu eV/ s/
r'fvnK Bkb x[zrokbK. GhV T[BQK Bkb nzdo bzx nkJh. ftjV/ ns/ toKfvnK ftu uko ;" d/ eohp
pzd/ yV/Q ;B. bT[, frDsh j'o tXh sK g"VhnK uVQB bZr gJ/.
foB B/ g[ZfSnk - g{ok fgzv nzdo feT[I < ;odko B/ fejk - fJj fgzv j?. fgzv ftu ;ko/
nkT[Dr/, jo/e dk ;[nkrs j'J/rk. w?Bz{ gsk ;h nkT[Dr/ nj[ d/y' ukj dhnK d/rK. fco ;odko B/ whs
Bz{ T[uh d/Dh tki wkoe/ fejk - whs, pr?o ukj ghs/ e'Jh Bk ikJ/. whs B/ fejk - mhe n?
pkg{ ih. ;ko/ fgZsb d/ rbk;K ftu ukj gh oj/ ;B, rZbK eo oj/ ;B, ntkiK dk ;w[zdo.
gkb B/ fejk - eh ewkb dk fdq;a j?. fJ; soQK d/ fJeZm nkw j[zd/ ofjzd/ B/ < ;odko B/ fejk -
j[D xZN. bkbh gfNnkb/ ofjzd?. w?I ofjzdk sK fgzv ftu nK go j[D fgzv d/ ezwK ekiK ftu tXhe
dyb BjhI fdzdk. fe;/ ;w/I ;ko/ fgzv dh iwhB w/oh ;h, j[D xZN ofj rJh j?. id'I w?I ;odko ;K T[d'I
nfij/ fJeZm nkw ;B.
- T[j fdB :kd nkT[Id/ jB <
- BjhI, e'Jh coe BjhI.
- coe feT[I BjhI, J/Bh ikfJdkd y[Z; rJh <
16
17
- j[D th pE/oh puh j'Jh j?, g[;asK se BjhI w[ZeDh. d/y' iwhB xNh, w/ohnK b'VK th xN
rJhnK, fizw/tkohnK th xN rJhnK.
- go s[jkvk ezw j? eh < y/s ftu sK B"eo ezw eod/ jB.
- ezw feT[I BjhI < w?I fJjBk d/ ezw dh tzv eodk jK, fJBQK d/ MrV/ fBp/Vdk jK, fJjBk
d/ pZfunK dhnK ;akdhnK, tZfvnK d/ ;z;eko eodk jK. gokDh cV e/ pbd jZeD s'I fJbktk th ezw
j[zd/ jB.
- pj[sh iwhB t/b/ s/ j[D d/ gqpzX ftu e'Jh coe fgnk <
- jK. gfjbK ;" pzd/ ezw eod/ ;B. ;" bJh fszB vzr o'Nh pDdh ;h. j[D gzdoK ofj rJ/ jB, edh d;
ofj iKd/ jB.
- g/Iv{nK Bkb ;pzXK ftu e'Jh coe nkfJnk <
- s[;hI nZyhI d/y oj/ j', coe nkfJnk j[zdk ;kok fgzv w/oh jt/bh ftu p?m e/ ukj ghIdk < w?
Bz{ fgnko eod/ B/, nkyk BhI w'Vd/.
- s[jkv/ tor/ j'o th ;odko B/ nkb/ d[nkb/ fgzvK ftu <
- j[zd/ ;B. ub/ rJ/.
- feE/ rJ/ <
- ;afjoK ftu. fgzvK B/ eJhnK Bz{ nZr bke/ ;kfVnk.
- feT[I < gkb B/ g[ZfSnk.
- ;aokph epkph ;B, n"ospkia ;B, b'eK Bz{ p[o/ bZr/, wko fdZs/.
- s[;hI uzr/ ;odko j' <
- w?Bz{ eh gsk. b'eK Bz{ g[ZS'.
- Nq?eNo feT[I BhI b?Id/ <
- Nq?eNo b? fbnk fJj b'e feE/ ikDr/< p/iawhB/ jB.
- s[;hI ;afjo feT[I Bh rJ/ <
- ;afjo w/ok fdb BjhI brdk. ed/ r/Vk wko nkT[Bk, fco fJZE/ w[V nkT[Bk. fJE/ ofjDk j?.
bkbh ;afjoh j' frn?. w/o/ pkd fJj Nq?eNo yohd e/ y/sh eo/rk fe iawhB t/u e/ e'Jh j'o eko'pko, fJjdh
woiah. fizBk fuo w?I jK, w/o/ Bkb'I fgzv BjhI ftSV/rk. fgzv w/ok gfotko j?.
whs B/ g[fSnk - pkg{ ih ukj fgnk fdsh, nrbk j[ew <
- ;ogzu d/ xo ikj. ike/ g[ZS fe fgzv tb'I gq'rokw eotkT[Dk j? fe w?I jt/bh ftu eotktK. fJj tv/
ebkeko B/, fJBQK s/ gfjbk jZe fgzv dk j?. i/ pzd'p;s BjhI j' ;edk c/o fJZE/ w/o/ xo nkJ/, fgzv fJE/
nk ikt/.
gkb B/ g[ZfSnk - go j[D/ sK s[;hI fejk ;h fgzv s[jkvk nkyk wzBdk j?. e'Jh d;dk ;h s[jkvk
tke fgzv tk;s/ ekBz{B j?. c/o ;ogzu Bz{ feT[I g[Sd/ j' <
;odko B/ fejk - w?I fJBQK dk nkyk wzBdk jK, fJBQK Bz{ g[ZS e/ ezw eodk jK sK jh
w/oh rZb wzBDr/. sK jh w/ok tke ekBz{B pD/rk. eZbQ Bz{ s[;hI nky fdT[ fe n;hI ikDk j?, w?I
ejKrk, BjhI, fgzv T[dk; j't/rk, ni/ w?I j'o rZbK eoBhnK B/, ni/ d' fdB j'o BjhI ikDk, s[;hI nkyk Bk
wzB'r/ < fgnko Bkb p'b/ fwZm/ tke s'I tZvk ekBz{B w?Bz{ sK fdf;nk Bh e'Jh.
fJzB/ Bz{ whs nk frnk - pkg{ ih ;ogzu B/ fejk - gfjbk jZe ;odko dk j? feT[Ife ;odko
d/ ;Zd/ T[go nkJ/ jB, fco th w/oh p/Bsh j? fe ;e{b d/ rokT{Iv ftu mhe oj/rk, T[E/ GhV BjhI j't/rh.
w?I gqpzX eoB bZr frnk jK.
;odko B/ fejk - mhe j?, fgzv Bz{ dZ; fdT[ fe nykVk ;e{b ftu bZr/rk. fgzv Bz{ T[E/
dk ;Zdk j? ;odko tb'I.
whs jt/bh d/ whBko T[go uVQ frnk, jZEK dk fprb pDk e/ T[uh nktkia ftu gfjbK ;Zi/, fco
yZp/, fco ;kjwD/ fszB tko ;Zd/ dh g[eko fdZsh. T[;dh nktkia ftu roi ;h, skes ;h. @@GkJhU! ;e{b
rokT[Iv ftu gj[zu'. T[E/ nykVk bZr/rk. ysw j'D fgS'I ebkeko jt/bh nkT[Dr/, T[BQK Bkb s[;hI th
jt/bh g[ZiDk. ;[D' GkJhU, ;odko dk ;Zdk ;[D'.##
17
18
nktkia ;[DfdnK gfjbK jt/bh d/ pkjo yb's/ b'e nkg' nkgD/ xoK Bz{ s[o/, fco ftjV/ ftu p?m/
fBeb/, fco toKfvnK ftub/ s/ nyho ftu SZsK s'I j/mK T[so/. fwzNK ftu ;G ub/ rJ/. fJe th BjhI fojk.
gkb B/ e?wok, N/g foekovo b? fbnk. ;ko/ iD/ ;e{b tZb s[o gJ/. b'e gfjbK jh nkJ/ p?m/ ;B.
pj[s/ p?m/ ;B, E'V/ fgZS/ eskoK ftu yb's/ ;B. d' Y'bh Y'b tik oj/ ;B. Y'b dh nktkia th ;Zdk-gZso j?,
fi;B/ whs dh nktkia BjhI ;[Dh, Y'b dk vZrk ;[D e/ nk ikJ/. Y'bhnK B/ fJ; eoe/ th Y'b tikDk ;h
feT[Ife ebkeko fsnko j' oj/ ;B, feT[Ife rb fgnk j'fJnk j? fJ; eoe/ tikDk Jh tikDk j?.
b'e Xosh s/ p?m/, wfjwkB e[o;hnK s/. ;odko tk;s/ wzih fbnk fdsh, wzih s/ p?m frnk.
- fejVhnK p'bhnK ;[DBhnK B/ gkb < bkbh B/ g[ZfSnk.
- i' b'e ;[DBhnK ukj[D. gkb B/ fejk.
- go fJj s[jkv/ tk;s/ B/, ;' s[jkvk nkyk wzBkr/.
- mhe j? fco. fJ;ae dhnK p'bhnK s'I F[o{ eo d/D.
s[ob/ tkbk bzwk i[nkB f;Zy BjhI ;h, go frZXk ns/ GzrVk gZrK s'I fpBk BjhI j[zdk, T[j
Nhw bhvo ;h. T[;B/ pKj T[go T[mkJh, T[Irb b'eK tZb ehsh. uko pzdK tkbh p'bh gkJh s/ nyhob/
pzd tes ;ko/ fJeZm/ BZuD s/ rkT[D bZr/. jZEK ftu bZeV dhnK BkrDhnK Y'b d/ vZr/ Bkb skb
fwbkT[D bZrhnK. d/o sZe ewkbK eod/ oj/. fco ;o'fsnK ftu'I fJe T[fmnk, nkgDh EK s/ jh yb' e/
p'bh gkT[D bZrk, p'bh dh nkyoh ;so ;N/i T[gobh Nhw B/ u[Ze bJh, gfjbK Bkb'I tXhe i';a Bkb
rkJh. Y'bh fgS/ tZb J/Bk M[fenk fe e?Im/ dh v'oh iawhB S[j rJh.
foB B/ g[ZfSnk - fJBQK B/ Nhw w?Ipo ;o'fsnK ftu fpmk oZy/ B/ <
- BjhI, bkbh B/ dZf;nk, fijVk woiah p'bh gkJ/, ;[nkrs j?. fit/I epZvh ftu fijVk woiah ob
ikJ/. fco p'bhnK dk ft;ak pdb e/ f;nk;h ftnzrK s/ j' frnk. fco fJe bzwh p'bh c?;aB/pb n"osK T[Zgo
ftnzr dh ;h, ;ko/ ;o's/ jZ;h ikD s/ d[jokT[D dh wzr eoB. gkb B/ fejk - bkbh uZbhJ/. bkbh B/ fejk
feT[I< gkb B/ fejk b'e p'bhnK xZN ;[D oj/ jB s/ w/w tb tXhe d/y oj/ B/, yk; eoe/ fJj fijVh
c?;aB/pb n"os pko/ ;h fJE/ sK f;o/ bZr rJh rZb. bkbh B/ fejk - s[;hI ozuB Bkb ub', w?I feT[Ife
w/ipkB jK, ni/ o[edk jK. T[j jt/bh nk rJ/.
gkb B/ dZf;nk- ozuB w?I Bktb fby fojk jK. T[; dk fJe nfXnkfJ cfsjrVQ fgzv j't/rk.
- eh Ehw j't/rk <
- Ehw fJj fe d' ;dhnK fJzrb?Iv dk oki fojk, j[D :{Bhtof;Nh gZXo sZe ftfdnk j' rJh j? go
Gkos B/ gZSw dk G'ok n;o BjhI ep{fbnk. bkbh B/ ;koso, ekw{, nwoheB, :'oghnB fuzseK
Bz{ gfVQnk j?. gZSwh ftdtkB tKr tXhnk ftnkfynk eo b?Idk j?, gZSw tor/ bZSD T[;dh ;ay;hns
ftu gfNnkb/ fd;d/ ;B. fJE/ fgzv ftu nke/ T[j g/Iv{ j' frn?. f;nk;h esb tkip jB, fJ; soQK dhnK
p'bhnK ;[D fojk j?, c?;aB d/ fybkca, n"os d/ fybkc, ;[D fojk j?, nkgD/ fgsk tKr fcT{vb bkov j'
frn?. ;r'I T[; s'I tXhe. id'I fJ; e'b fgsk s'I pkd fJj iawhB nk rJh, bkbh T[; Bkb'I r[;?b fvT{e j'J/rk.
d/y ozuB, eksb fJE/ y/sK ftu ezw eo oj/ jB. ;odko B/ g?;/ d/ i'o Bkb tvk tehb eoe/ T[wo e?d dh
EK ;iak gzi ;kb dh eotk bJh. fojkn j[zdk jh fJE/ nk frnk. j'o th eJh jB fJE/. gfNnkb/ w/ok rtKYh
tehb ngD/ fgzv d/ pzd/ dk esb dk w[eZdwk w[cs bV fojk j?, s/ fgzv ftu tehb d; ;kb gfjbK frnk ;h.
- go fJ; ftu p[ok eh j? gkb <
- p[ok < fJjh sK fcT{vfbiaw j?, fJj w/ok N'bk j?, fJj T[;dk, fJe wkbe j?, d{i/ T[;d/ r[bkw
jB. fdZbh s'I b?e/ cfsjrVQ sZe feXo/ b'eszso BjhI, irhodkoh j?. nykV/ ftu w?I d/fynk ;odko
nkgD/ tZy tZy pzfdnK dhnK N'bhnK Bz{ ty ty e'fBnK ftu g[iah;aBk b?D tk;s/ jdkfJsK d/ fojk ;h,
fJBQK fJeZmK ftu fes/ th ed/ th rzvk;hnK yVe ;edhnK jB. w?Bz{ wkj"b ngokXh bZfrnk, fJ;/
eoe/ nk frnk.
xzN/ pkd bkbh nkgD/ gkgk Bkb nk frnk. phno F[o{ j' rJh. bkbh Bz{ g[fSnk - e'Jh yk; p'bh
< bkbh B/ fejk - ;kohnK Jh yk;. w?I fby fbnkfJnK, r[r/ gho dhnK, r'oy BkE dhnK. fJe pKM n"os
r'oy BkE e'b n"bkd tk;s/ iKdh j?. r'oy BkE pkio/ d/ d' dkD/ fdzdk j?. n"os d/ i"V/ pZu/ g?dk j[zd/
jB. r'oy dh i? j?. foB B/ ;[De/ fejk - fiE/ ikT[, pKMgD dk d[y, fJzBh nkpkdh j?, c/o th e'Jh n"os
pKM BjhI ofjDk ukj[zdh, s"pk. n;hI e[oe;a/so rJ/, T[E/ dk ;[jDk wzdo fJe oki/ B/ pDtkfJnk.
18
19
ngDh okDh ;D/ nke/ wZEk N/fenk, fejk, i/ ;zskB j' ikt/ sK c/o nktKrk, wzdo pDtk e/ iktKrk.
n"bkd j'Jh, wzdo pDtkfJnk. w?Bz{ brdk j? fJE/ n"osK pKM BjhI, nkdwh Bkwod jB.
;odko B/ fejk - ftnkj dk wsbp j'o eh j? < b[Zug[Dk < fJj sK ftnkj s'I fpBk tXhnk jz[d?.
ftnkj dk noE ;zskB T[sgsh tk;s/ Xow dh ;jz[ ykDk j?. fco ftnkfjnk i'Vk ;zskB tk;s/ gqkoEBk feT[I
Bk eo/ <
gkb B/ fejk - d/y' jo/e pzdk n"bkd BjhI ukj[zdk. foB pKM BjhI, w?I seVk wod jK. n;hI
c?;bk eo fbn? e"D pfunK dh f;ododh w[Zb bt/ < w/ok ezw fbyDk j?, foB dk g/IfNzr
eoBk. ;kBz{ j'o ek;/ dh b'V Bh.
whs nk frnk - pkg{ ih, frZXk Nhw nk ojh j?, fgS/ fgS/ fgzv.
- mhe j?. ykD ghD dk ;jh fJzsiakw j? <
- jK pkg{ ih. pZeo/ MNek e/ whN dhnK d/rK fsnko eo bJhnK jB. dkb, ;pih, jiakoK
o'NhnK fsnko jB. i[nkB w[zv/ toskD bJh p?m/ jB.
- d/y, fJe rZb dk fynkb oj/. w/o/ pzfdnK B/ ykDk fsnko ehsk j?, toskT[Dr/ fgzv d/
w[zv/. ;wfMnk< ykjwykj p[V p[V, ;odko d/ pzd/ yk rJ/ tZX, d{finK Bz{ fwfbnk xZN. d/yd/
ofjU, xZN Bk oj/ e'Jh uhia.
- pkg{ ih n;hI sK ykDk pDtkfJnk th fgzv d/ pzfdnK s'I j?. i/ e'Jh efj d/t/ ;[nkd BhI ;h, ;kvk
sK woB j' ikt/ fco.
- ;akpk;a whs. ;akpk;a. ykDk yk e/ b'e jt/bhU pkjo nk rJ/. gkb B/ j'o foekofvzr eoBh ;h.
frXk gkoNh SZs T[go nk rJh. Y'b tZfink, p'bh gkJh. gkb B/ o[eD dk fJ;akok ehsk. N?;N eoBk ;h
fe foekofvzr mhe j'Jh < N?;N c/b. foekofvzr BjhI j'Jh. ;akfJd Y'bK dk vZrk fiankdk T[uh fgZu dk
j?. Y'b pzd. p'bh gkJh. foekofvzr dk N?;N fco c/b. fJj bZeV dhnK BkrDhnK p/eko B/. fJBQK dh
th fgZu T[uh j?. fJj th pzd. fJe pzdk p'bh gkJ/HHH, fpBk fe;/ ;kia d/. p'bh sK gkJh HHH go fJj eh
p'bh j'Jh < Y'b s/ BkrDh s'I fpBk HHH BZuD s'I fpBk. gkb fyM frnkHHH ub' pkeh eZbQ d/yKr/.
;odko B/ frZXk gkoNh Bz{ j/mK ik e/ ;"I ikD bJh fejk. T[j j/mK T[so rJ/.
whs fco T[go nkfJnk, ;odko Bz{ fejk - ih fgzv pkjo ezXK Bkb yb'sk j?. fJSk j? fJBQK
Bz{ j'o ;[D bJhJ/. ;odko B/ fejk - ;[D bT[. go pj[sh d/o Bh. whs B/ fejk - pj[sh d/o ekjBz{ ih. d'
xzN/. p; d' xzfNnK s'I tZX Bh. ;odko B/ fejk- mhe. d' xzN/ p;. ezXK Bkb bZrk pkjo yb'sk fgzv
nzdo bzx nkfJnk, ftjV/ ftu. j[D sK jZd j' rJh. frZXk gkoNh sK p; ;kE fBGk ojh ;h. p'bhnK fgzv
B/ gkJhnK. fJe s'I pkd d{ik, d{i/ s'I pkd shik HHH edh e'Jh pZuk HHHH fco p[ZYk HHH fco
i[nkB HHHH gkrbkBk BkuHHH gkrb eo d/D tkbk i';a. d/ts/ Xosh T[go T[so nkJ/ HHH frXk
gkoNh sK do;ae j' rJh HHH ;N/i fgzv B/ ;zGkb bJh HHHH iZN d/ fybkc p'bh HHH pkjwDh d/
fybkc p'bh HHH jo/e iks dk wiake T[vkT[D tkbh p'bh HHH n"os dh ;[zdosk HHH xz[vHHH
godkHHH w";w HHH vkek HHH :[ZX HHH nwB HHH jo/e p'bh. ihik ;kbh, fdT[o Gkph,
Bz{j ;Z;, BDd GoikJh, r[o{ BkBe, r[o{ r'fpzd f;zx HHH afgnkoHHHH BcosHHH r[Z;k HHH
ekwHHH d[y HHH gSsktk HHH jo/e gZy s/ p'bh. J/BhnK p'bhnK fe jo/e nZr/ nk fojk ;h go tkoh
BjhI ;h fwbdh. pj[s/ ;aokph ;B, fe;/ B/ r[;skyh BjhI ehsh. fJj j? gzikp, T[j gzikp fijVk rb'p
Bz{ T[Irb s/ oZy e/ nzr{m/ Bkb m'bk wkoB s'I gfjbK oZp Bz{ g[ZS/ - dZ; g[Zm fe f;ZX, fejVk
gk;k b?D?, fco m'bk wko dJ/. oZp BjhI, gzikp, ;z;ko dk o?coh j?, oZp fJ; tk;s/ y/vdk j?.
gkb p/u?B ;h. SZs s/ p?fmnK foB Bz{ fejk - fJj GhV ysoBke j?. d/y nkg; ftu T[bMD br/
jB. ;aos bk bT[ jo/e B/ ;aokp gh oZyh j?. ozuB B/ fejk - jK gh oZyh j?, seohpB jo/e B/. w?I j/mK
r/Vk bkT[D frnk. whs w/o/ e'b nkfJnk, fejk - d/y' ih s[;hI ;kjp pjkdo j'. w/o/ e'b s[jkv/ tk;s/ wfjzrh
ft;eh j[zdh, io{o fgbkT[Idk. vZp ftu'I o{Vh wkoek nXhnk eZY e/ fejk - iiwkB dk dkB ep{b eo'
g[o'js. w?I fJe seVk g?rZ wko nkfJnK. X[VXVh sK nkJh, go mhe j?, i' j? ;' j?. id'I w?I whs tZb'I
fdsh dko{ gh frnk, T[;dh y[;ah dk e'Jh nzs BjhI ;h. fco dZ;D bZr fgnk fe ;odko Bz{ n?thI pkg{ ih
BjhI efjzdk. T[j id'I j? Jh pkg{ ;kvk. wjkoki dh ;j[z w?I T[; pzd/ Bz{ esb BhI eoBk ;h. T[j
gkfe;skB' nkfJnk oc{ih ;h. fpBk rZb s'I d' fszB tko T[; B/ pkg{ ih dh p/fJish eo fdsh. fJe fdB w/o/
19
20
;kjwD/ pkg{ ih Bz{ g[Zmh rb ejh. w?Bz{ rZ[;k nk frnk. w?I T[; dh g[Vg[Vh ftu x;[zB iV fdsk.
p; w/ok J/Bk e[ ezw eoB dk fJokdk ;h. j'fJnk fJj fe w[Zek yke/ T[;B/ feogkB eZY bJh. fJjd/ s'I
gfjbK fe T[j w/o/ s/ jZbk p'bdk, w?I fotkbto eZfYnk s/ r'bh iV fdsh. T[j EkJ/I Y/oh j' frnk. w?Bz{
e'Jh gSsktk BjhI. w/o/ fgzv, w/o/ ;odko dh e'Jh p/fJish eoe/ fdykt/. w?I fco fJjh ezw eoz{rk. id'I
oc{ih fJE/ nk e/ t;/, n;hI T[BQK dh nkpkdh ftu rJ/ HHH fe;/ uhi dh b'V j't/ jkio nKHHH s[jkvk
fJE/ nkT[Dk ;kv/ XzB Gkr, ;kvk wZEk s[jkvk, ;kvk fdb s[jkvk, p; ;kvhnK XhnK G?Dk dh bki
oZyDh, ;kv/ tv/fonK Bz{ wzdk Bk p'bDk. ;kv/ e[M fotki jB, uzr/ bZrD fe wkV/, T[BQK dk nkdo
eoBk. T[; pzd/ Bz{ rZb ;wM BK nkJh.
whs B/ p'bh S/Vh. r'o/ B/ T[; tb T[Irb eofdnK fejk - fJj nkdwh ;G s'I tX ysoBke n?. whs
dh p'bh d/ noE ;B - r'o/ dh Bhs wkVh j?. fJ; e'b g?;k j? fi; eoe/ fJ; dk fynkb j? fJj i' ukj/ yohd ;edk
j?. T[;d/ fdB E'jV/ jB. fJ; p'bh dk nB[tkd gkb Bz{ BjhI ;[DkfJnk frnk.
foB p'bh - fJj GhV w?Bz{ fJ; eoe/ tXhe ysoBke brdh j? feT[Ife fJ; ftu fJe th iBkBh BjhI.
n"osK wodK s'I d{o ofjzdhnK jB. SZsK T[go p?m e/ swk;ak d/ydhnK jB. bkbh B/ dZf;nk, fgzv
dhnK iBkBhnK eZbQ Bz{ nkT[DrhnK. f;oca s[jkv/ tk;s/. p'bhnK gkT[DrhnK, frZX/ ftu
BZuDrhnK. gkb B/ fejk - d/yKr/. nZi iKrbh yo{dh pzd/ d/y', fJj' fij/ ysoBke pzd/ w?II fes/ BjhI
d/y/.
d' xzN/ phs rJ/. ;odko B/ fejk - j[D pZ;. o[e rJ/. fgzv nkg' nkgD/ xohI ubk frnk. frZXk
ebkeko toKv/ ftu ;"I rJ/ fiE/ eDe dhnK p'ohnK gJhnK ;B, ;kjwD/ gF{, w[orhnK dk y[Zvk. gF{,
w[orhnK, ebkeko ;G ;"I rJ/. bkbN?Dk p[Mk e/ fgzv ;"I frnk. eh gsk ;[cBk b?Idk j't/ nfijh oks c/o
d/yKr/. fJj g[okDk xo j? Bk. g[okDk xo, Ubvw?B, p[ZYk e[Zsk, p[ZY/ gjkV, p[ZYk gzikp d/;,
p[ZYk Gkos, ;G ;[cB/ b?Id/ jB. fJBQK dk pVk g[okDk fJfsjk; j?. y'ih ni/ feBkfonK s/ x[zw oj/
jB. g[okDhnK mheohnK, jZvhnK, f;Ze/, X[Bk, rhs bZG bZG e/ i'VB/ g?Dr/. ni/ fJj ezw pekfJnk
j?.
fgzv ;"I frnk go ;odko ns/ T[;d/ wfjwkB BjhI ;[Zs/. fdB ftu tkgohnK xNBktK T[go sp;ok
j'D bZrk. gkb B/ fejk - fgzv fjz;e j?. n"os ns/ wod ty ty jB, ;wfbzresk j?. c}{b d/ fotki jB. ;odko d/
;kjwD/ T[;B/ fejk - bkbh w?I nfij/ fgzv ftu ofjD dk fynkb se BjhI eo ;edk. sz{ fJE/ Bk t; ikJhI
fes/. w?I s?Bz{ e?bhc'oBhnK ftu c?b'f;ag b? fdnKrk. sz{ gzikph b'eXkok dk nzro/iah ftu nB[tkd
eohI. ;odko B/ fejk - fJjdh i' woiah j? ;' eo/. fgzv ftu oj/, ;afjo ftu t;/, nwohek ikJ,/ i' fJjdh fJSk j?
eo/. ukj/ e[S th Bk eo/. feskpK gVQh ikJ/, ntkokrodh eo/, ekbihJ/N S'efonK Bkb rZbK wkoh ikJ/.
fJj nkikd j?. w/oh nT[X phs rJh. fij' fijh phsh, w?I T[;s'I ;zs[;aN jK. w?Bz{ fe;/ rZb dk gSsktk
BjhI.
r'ok jZf;nk - U ;odko, ;fBnk; dh fsnkoh j? <
foB B/ g[ZfSnk - fJ; ;apd dk eh wsbp <
gkb B/ dZf;nk - GkoshnK B/ ihtB d/ uko gVkT[ fwE/ jB. gfjbk j? - pqjwuoi, ftfdnk jk;b
eo', ekw s'I d{o oj'. d{ik gVkT[ j? ftnkj eo', ;zskB T[sgsh, XB ewkT[. w"i eo'. shik gVkT[ j? w'j
wwsk s'I jN', xo ftu oj' go dyb Bk fdT[. nkyo u"E/ gVkT[ ftu ;G SZv'. oZp dh sbk;a eo'. ;" ;kb d/
uko fjf;nK Bz{ gZuh gZuh ftZu tzfvnk j?.
foB B/ fejk - go gkb GkoshnK dh n";s T[wo ukbh ;kb j?. c/o fJj ckow{bk fe; ezw <
gkb B/ fejk - fJE/ rohph j?, fpwkoh j?, fJbki BjhI j?. fd;dk BjhI, fp;aB 32 ;kb dk j? go
brd? 50 ;kb dk. okiadK ns/ w?I jwT[wo jK, 40 ;kb, go okiadK gzikj dk brdk j?.
ozuB p'fbnk - fJe rZb fJj th j? Bk fe Gkosh nkgDh T[wo S[gkT[Id/ BjhI. okiadK T[s/ fJe
tko u/ue dk jwbk j'fJnk d{ih tko sgfde dk. d' tko w"s d/ dotki/ s'I tkg; gofsnk. T[; dh Sksh ftu fJe
c/cVk j? s/ Sksh dhnK e[M jZvhnK y[o rJhnK jB. fJ;/ eoe/ N/Yk p?mdk j?, N/Yk yb'Idk j?. foB
ukbh ;kb dh j?, ;[oyh gkT[vo okjhI d[bjB tKr ;idh j?, ukj[zdh j? shj ;kb dh bZrK go gzikj ;kb dh
brdh j?. b[eD whNh dh fJj y/v ubdh BjhI. fJj okiadK s'I tZvh brdh j?. w?I pZsh ;kb dk jK. brdk j?
20
21
ukbhnK dk j'tK. w?Bz{ itkBh dh ukjs BjhI. w?I S/sh 50 ;kbK dk j'e/ pkDgq;s nk;aow ikDk b'udk
jK, fizaw/tkohnK s'I w[es.
gkb jZ; fgnk - s/ok nkyoh tke s/ok BjhI, fe;/ pqkjwD dk j?.
ozuB B/ fejk - w?I jK Jh id'I pqkjwD. fBT{ :koe ofjzdk jK, ft;eKf;B gVQdk jK, e?
bhc'oBhnK ftu gVQkT[Idk jK, sK th pqkjwD dk pqkjwD jK.
foB fyM e/ p'bh - nZi w?I nZe rJh. jo EK nkdwh, nkdwh, nkdwhnK dh GhV. n"os fes/
BjhI. fes/ n"osK jB, sK f;oca n"osK. fJBQK Bz{ ed'I gsk bZr/rk fgnko eh j[zd? <
ozuB B/ fejk - fgnko, :kBh fe ekw tk;Bk, fJ; s'I tXhnk j'o th bcia jB fve;aBoh ftu.
foB - fgnko s'I tXhnk e'Jh bcia nZi sZe BjhI pfDnK. w?I fJ; bcia s/ wo ikBh nK. fcbw
ftubh ewf;B BkfJek dk tke ;[DkfJnk - U fgnko, s?Bz{ neb th nkJ/rh edh fe BjhI < fco g[ZfSnk -
ozuB s?Bz{ fve;aBoh ftu'I fejVk bcia uzrk brd? <
ozuB - eJh bcia ;[jD/ B/, nkiakdh, tckdkoh, B/eh, d';sh, ;fs, fJj ;ko/ T[B/ Jh gftZso B/
fizBk fgnko. fJBQK bciaK pr?ao fgnko dk y[d dk e'Jh wkfJBk BjhI.
foB - nZSk fJj dZ; ozuB fJBQK ;ko/ bciaK ftu s?Bz{ ;G s'I tZX fejVk uzrk brd? <
- ;fs, w?I pqkjwD jK foB.
- s/ok fejVk bcia j? bkbh <
- d';sh.
- s/ ;odko dk <
- B/eh. ;odko B/ fejk - B/eh s/ tckdkoh.
ozuB B/ g[ZfSnk - s[jkv/ bJh fgnko bcaia ;op'sw j?, go fejVk fgnko < e[Zs/ Bkb fe oZp
Bkb < gsh Bkb fe nk;ae Bkb < coh bt fe ;b/t bt <
foB B/ fejk - oZp Bz{ SZv e/ pkeh ;G Bkb. pkeh ;ko/ fgnko wB}{o. ;odko B/ fejk - uzrk,
ubdK. ;'JhJ/ j[D.
ikD fgS'I gkb B/ fejk - fJj ;odko mhe n?. fJj Bk j't/ sK brksko r'bhpkoh j't/. ysoBke b'e fJ;
nr/ Bht/I, B/e j' iKd/ B/. iKrbhnK ftu fvT{e jh ukjhd?. fJjdk j[ew ubd?. ub/rk. fgzv ;wM frn?
HHH fJj fgzv dk oytkbk j?. fgzv dk eko'pko d/ts/ ns/ oZp s'I fpBk uZb ;ed?, ;odko s'I fpBk BjhI
ubdk.
r'o/ B/ bkbh Bz{ g[ZfSnk - whs B/ ngD/ Gshi/ d/ EZgV feT[I wkfonk.
bkbh B/ fejk - T[j efjzdk ;h w?I nkgD/ d';sK d/ xo ;'tKrk.
whs B/ fejk - fJZE/ w/o/ ewo/ ftu ;"I. j[D Bh ikDk fes/.
gkb - fJj jwfp;soh, jwfiD;h dk w;bk j? bkbh. p[oh rZb j?.
ozuB - fJe d; pkoK ;kb dh nwoheD e[Vh fJE/ ;kv/ e'b e[M jcs/ ojh ;h gzikp ftu. T[j
efjzdh ;h - w?Bz{ fJE/ d/ b'e uzr/ bZr/. fgT[ g[Zs, Gok, d';s fJe d{i/ Bz{ iZch gk e/ fwbd/ B/. wK,
Xh, G?Dk, ;j/bhnK, jZE ftu jZE, pKj ftu pKj gke/ ubdhnK B/, tv/oh T[wo d/ pzd/ S'fNnK Bz{ fje
Bkb bk b?Id/ B/. w?Bz{ uzr/ br/. ;kv/ d/; ftu fJT[I Bh j[zdk. s[jkvh Biao ftu B[e; j? gkb. fi;B/
e[Zsk gkb oZfyn?, s[;hI ej'r/ fJj th jwfiD;h dk ftrfVnk o{g j?. w?I nwohek frnk sK fJe ;';ab toeo
w?vw ;kBz{ s"o sohe/ f;ykD nkJh. T[u/ bzw/ eZd dh, pzdk fijk brdh ;h. efjD bZrh - gpfbe ftu
w[zvk w[zv/ dk jZE, e[Vh e[Vh dk jZE cVe/ BjhI s[o/rh. fJeZb/ fJeZb/ b[e S[g e/ i' woih y/j
yKd/ fco' go gpfbe ftu GZd/ fdq;a BjhI ukjhd/. w/ok fynkb n? fJj n?bkB eo d/Dk ukjhd? fe fijVk
gzikph, nwohek ftu ikt/ nkgD/ jZE g?IN dhnK i/pK ftu'I pkjo Bk eZY/ BjhI sk g[b; cV bJ/rh.
nrbh ;t/o wfjwkBk B/ Bk;ask eo fbnk sK fgzv dhnK e[VhnK p[VQhnK fJe fJe d' d' eoe/
nkT[D bZr gJhnK. E'VQh d/o ftu ftjVk Go frnk. e[nkohnK, ;Zi ftnkjhnK, p[YhnK ;G. gkb B/
fejk - go Y'b sK j? BjhI. bkbh B/ fejk - fJBQK Bz{ Y'b dh b'V BjhI. fJjBk dk ;kia fJBQK d/ jZE
jB. p'bhnK gkT[DrhnK frZXk gJ/rk. bkbh B/ foB Bz{ j/mK T[BQK e'b g[ZiD bJh fejk. ozuB B/
jZ; e/ fejk - wodK ftu s/ok eh ezw foB < s/oh EK j/mK j?. foB B/ g[ZfSnk - w/oh rZb
21
22
sK ;wMDrhnK BjhI, c/o w?I j/mK ik e/ eh eoBk < bkbh B/ fejk - p; fJe tko T[BQK ftueko ik
yb' . pkeh ezw T[j nkg/ eoBrhnK.
foB j/mK T[BQK ftu ik yb'sh. e[VhnK B/V/ nk rJhnK. ewhia ;btko gfjBh r'oh
T[BQK ftueko yb'sh ;h, e[VhnK T[jBz{ S[j e/ jZ; ojhnK ;B, ;kohnK, pj[s T[uh T[uh, fpBk fe;/
ekoB d/, p; ukn ftu. T[go p?m/ pzd/ T[BQK Bz{ J/Bk j;dhnK d/y e/ jZ;D bZr/. e[VhnK B/ T[go
wodK Bz{ j;fdnK d/fynk sK jZ;D' sK BK jNhnK p; u[BhnK Bkb wz{j Ye bJ/. nZyK ftu'I gkDh
trD bZrk, jk;/ d/ SDekN/ NktoK d/ T[go dh bzx rJ/. bkbh B/ gkb Bz{ dZf;nk - w[Zds s'I fJj xo
n"os dh sbk;a ftu j?. pugB ftu wK dh w"s j' rJh ;h, T[d'I s'I ;z[B g;oh j'Jh j?. ;odko Bz{ e'Jh ftnkj
eokT[D dh ;bkj fdzdk sK nkydk - fe; tk;s/ < g[Zso gqkgsh tk;s/ ftnkj j'fJnk eod?, cb fwb frnk, j'o
eh <
frZXk F[o{ j'fJnk. p'bh gkJh. p'bh d/ nyhob/ pzd Bkb frZXk, d' e[VhnK ftueko nke/ pKj
ftu pKj gke/ uZeo ftu BZuD bZrhnK. fco feZebhnK dh w[dok ftu BZuhnK. gkb B/ fejk - y{p .
wodK Bkb'I tXhnK Bku. fco gkb B/ g[ZfSnk - pkg{ feE/ j? < bkbh B/ fejk - rtKY fgzv rJ/ jB. -
e'Jh yk; ezw g? frnk < BjhI, bkbh B/ fejk- e'Jh ezw BjhI ;h. fco feT[I ub/ rJ/ < - feT[Ife pkg{ B/
BZudhnK Bz{, p'bhnK gkT[IdhnK XhnK Bz{ BjhI d/yDk j[zdk. - U, :{ whB pDtk;, s/ jZ; fgnk.
e[VhnK foB Bz{ fyu e/ ftueko b? nkJhnK s/ BZuD bJh efjD bZrhnK. foB B/ fejk - nrbh tko.
nrbh tko nkJh sK BZuKrh. go e[VhnK feE/ SZvD tkbhnK ;B. BZuD bk bJh. p/;ae fJBQK
e[VhnK tKr BjhI, sK th ekcah BZuh, wZE/ s/ g;hBk nk frnk sK o[e rJh. e[VhnK u[zBhnK dhnK
feBkohnK Bkb T[; dk wZEk gz{MD bZrhnK. fJe e[Vh B/ p'bh gkJh L
e[M b[N fbnk w?Bz{ ;kXK ;zsK
e[M b[N fbnk ;oekoK.
rfjD/ rZN/ ;j[fonK y'j bJ/
o{g b[ZN fbnk :koK. Bh w?I b[ZNh rJh, b[ZN bJh iaodkoK, Bh w?I b[ZNh rJh.
fszB xzN/ frZXk g?Idk fojk, f;yao d[gfjok j' frnk. ;kohnK B/ ;aops d/ rbk; ghs/ s/ ubhnK
rJhnK.
wfjwkBk B/ tkg;h dhnK fsnkohnK nkozGhnK. ;kwkB eko ftu oZfynk ikD bZrk. jZE ftu
Xkr/ dk fJe rb'Nk b? e/ whs nkfJnk s/ gkb Bz{ d/ fdsk. - fJj fe; tk;s/ < gkb B/ g[ZfSnk. fJj T[; ;{s
ftu'I j? fijVk w?I i/bQ ftu eZfsnk. gkb B/ fejk - fJj w?I oZyKrk. fJj ;G s'I gftZso s[jck j?. w/o/ bJh
ehwsh. ;odko B/ fJe pj[s ;[jDh fBZeh fijh S[oh fijVh ;[jD/ e/; ftu ;h, gkb Bz{ fdsh. gkb B/ S[oh
dh B'e foB dh Sksh ftueko oZy e/ fejk - j[D w?I ;odko jK. j[D s?Bz{ f;ZXh eoKrk.
foB B/ fejk - F[eokBk ckdo. s[;hI fezBhnK ;[rksK fdZshnK, E?Ie;. s[;hI ;kvh fezBh
fJZias s/ ykso ehsh. id'I gfNnkb/ nkT[ sK ;kv/ e'b nkT[Dk. bkbh sK ;kv/ xo dk Jh w[zvk j? j[D.
NqK;b/;aB ftu wdd eodk j?.
;odko B/ foB d/ jZEK ftu fJe ;akb oZy fdsk. Bhb/, jo/, G{o/ o/;aw Bkb w'oyzG dhnK
nZyK, feBkoh iaoh Bkb eZYh j'Jh. uko wjhB/ br/ ;B fJ; dh eYkJh eofdnK. foB B/ fejk - e?
bhc'oBhnK, b?r[Bk fjZbia s/ ;kvk xo j?, edh nkT[Dk.
- bkbh nkJ/rk, w?I sK j[D p[ZYk j' frnk jK, ;odko B/ fejk.
gkb B/ fejk - jK bkbh nkJ/rk e?bhc'oBhnK. bkbh gzikp j?, gzikp dk ;tkrs j't/rk. e?
bhc'oBhnK :{Bhtof;Nh Bz{ bkbh dh iao{os j?, T[; Bz{ gzikp d/ c'e dk g{ok gsk j?.
g"VhnK T[so e/ j/mK nkJ/. eko bkr/ ;?IeV/ pzd/ ftdkfJrh d/D tk;s/ yb's/ ;B. jZE fjbk e/
ftdk ehs/. g[oksB tZv/ dotki/ Bz{ fgS/ SZv e/ eko jEkJh d/ dotki/ ftu'I pkjo fBeb rJh.
foB B/ fejk - bkbh, fJE/ wod n"osK ty tZy ofjzd/ jB, ;kv/ tKr BjhI. fJ; d{oh ekoB
NZfgnK ns/ p'bhnK ftu ftS'V/ dhnK d[ydkJh MbeK jB. ;[jDh ns/ seVh Biaw tk;s/ fti'r dh iao{os
j?.
ypo fwbh fe gkfe;skB B/ jwbk eo fdsk j?. gkb tkg;h dhnK fsnkohnK eoB bZrk j'fJnk ;h.
bkbh B/ g[ZfSnk - nukBe tkg;h feT[< gkb B/ fejk - izr bZr rJh n?. d{sxo s'I ;[B/jk nkfJnk j? tkg;
22
23
ikT[. ozuB B/ fejk - w?I uko ;kb nwohek ftu fojK, izrK bZrhnK d/yhnK, s[jkBz{ eh ysok j? <
gkb u[g fojk. fco fejk - BjhI HHH s[jkvh rZb j'o j?. w?Bz{ sK ikDk gJ/rk. Bkb/ d{sxo dk j[ew
w'fVnk BjhI ik ;edk. ub/ rJ/. :[ZX ysw j' frnk sK c/o tkg; nkJ/. bkbh dh fsZeVh fwbD nkJh. gkb
Bz{, w/w Bz{ iZchnK gk gk fwb/. ozuB B/ fejk - iZch ftu ;wfbzrh fd;h < y{p jZ;/.
gkb B/ dZf;nk - jcas/ pkd :{H ghH iktKr/. T[E/ e[M :{Bhtof;NhnK ftu b?euo jB.
eZbQ ;akw Bz{ gkoNh j?. jkew B/ g[ZfSnk - ekjdh gkoNh < d' nes{po, iBw fdB j? gkb dk. jkew
B/ fejk - tkj, bkb pjkdo ;ak;soh s/ wjkswK rKXh dk th fJjh iBw fdB. tXkJh . g{oh ;akB Bkb ;akw
Bz{ iBw fdB wBkfJnk. bkbh, ezto fwqr/Ido f;zx Bz{ ;kfiazfdnK ;w/s b? nkfJnk. tfusq thDk
F[o{ j'Jh. spbuh raiap dk ;h. E'VQh d/o pkd fJT[I bZfrnk fit/I ipod;s w[ekpbk j' fojk j't/. ezto
pj[s ;ko/ ;[o S/Vdk, T[xV d[xV/, thDk tkdB o[e iKdk HHH spbk-tkde g{oh T[;skdh Bkb
T[BQK ;[oK Bz{ spb/ s/ d[jokT[Idk, fJe tko th rbsh BjhI. gkb jZ; fgnk HHH ;zrhs ftu th epZvh.
gzikp dk Bkw epZvh th mhe j?.
nrb/ fdB jkew dh EK okiadK s/ ozuB Bz{ b?D rJh eko dk
vokfJto ;kX{ ;h. ;kX{ Bz{ jkew pko/ g[ZfSnk. T[; B/ fejk, gsk BjhI - N?e;h ;N?Iv d/ wkbe B/ w?
Bz{ j[ew ehsk w?I nk frnk. ;akfJd T[j fgzv frnk j't/. gkb Bz{ g[ZfSnk - T[;B/ fejk, gsk BjhI. N?
e;hnK tkb/ B/ T[[j j'o feXo/ G/i fdsk j'D?.
go ;kjp ;kjp efjzfdnK T[jdk sK wz{j ;[edk ;h. Gkte j' ikfJnk eodk ;h. e'Jh rbsh j' rJh < eh
gsk.
;akwh ;koh N'bh p?mh rZbK eo ojh ;h. ;kX{ B/ ft;eh eZYh, eko ftu'I ykD dk ;kwkB
eZfYnk. fJe tZvk b'EVk G[zB/ j'J/ ;{o dk ;h, d{ik phc dk. phno gfjbK jh pE/oh gJh ;h. phc dk
N[eVk eZNe/ c'oe Bkb T[go u[fenk s/ ftnzr Bkb fejk - e[M ykDr/, e[M BjhI ykDr/. ngD/ bJh
N[eVk eNdh foB efjD bZrh - GkoshnK Bz{ ed'I gsk bZr/rk fJj ;[nkd uhiaK B/ < s[;hI b'e soh s'I
fpBk e[M pDkT[Dk BjhI ikDd/. gkb B/ fejk - sz{ ;wMdh BjhI foB, fJBQK dk nkgDk Jh ;NkJhb
j? HHH fJzvhnB t/n nkc e[Zfezr, fJzvhnB t/n nkca JhfNzr, fJzvhnB t/n nkca tkfezr, f;zfrzr,
vKf;zr HHH fJzvhnB t/n nkc w/fezr bt. n;hI s[jkv/ e'b ;kY/ fszB wjhB/ fpskJ/, s[jkBz{ gsk
BjhI ;kvk th e'Jh Yzr sohek j?, T[; ftu s[jkvh e'Jh fdbu;gh BjhI. ngD/ nkg ftu J/B/ S[g/ j'J/ fe j'o
feXo/ d/yd/ jh BjhI. w?I jkew Bz{ jNk fdZsk, w/oh woiah, ;ko/ fJ; rZb'I nzdo'I nzdoh Bkokia fe
w?I feT[I jNkfJn?. s[jkBz{ fJ; Bkb eh < w?Bz{ BjhI ifunk w?I jNk fdsk. w?I fe;/ Bkb nkgDhnK
GktBktK feT[I i'VK < s[jkvk tosktk Gkte j?, fJj' fcT[vfbiaw j?. w?I N?e;h ;N?Iv tkb/ Bz{ BtK
vokfJto G/iD bJh fejk, T[j ;kX{ Bz{ b? nkfJnk, efjD bZrk - fJjdh s/ w/oh ezX ;KMh j?. fJe'
gfotko ;wM'. J/Bk gkrbgD < fJj eh e[nkbhfce/;aB j'Jh <
- fBok gkrbgD, foB B/ jK ftu jK fwbkJh.
okiadK B/ fejk - i/ T[jB/ efj fdsk fe ;kvk gfotko fJe' ;wM', fJ; ftu rbs eh efj fdsk <
gkb B/ fejk - J/; soQK sK ;kok ijkB Jh fJe gfotko j'fJnk. y/s Bkb y/s brdk j?, ;ojZd
Bkb ;ojZd brdh j?. n;hI fp;aB e[Ze Bz{ fejk fe jcas/ bJh fpjko iktKr/, fJj fojkV eoh iKd? w?
Bz{ th b? e/ ikT[ HHH s[jkv/ fpBk w/ok fdb Bh bZrDk. j? Bk gkrbgD . fJj petk;h
iiapks ;kBz{ g;zd BjhI jB. s[jkBz{ ;wM feT[I BjhI nkT[Idh<
- j'o e'Jh rZb fijVh s[jkBz{ uzrh BjhI bZrh < okiadK B/ g[ZfSnk.
- fjz;k. fjzd[;skB fjz;e j?. s[;hI th fszB/. gkb djkfVnk.
- j'o e[ZM < okiadk B/ g[ZfSnk.
e[ZM d/o gkb u[g fojk. fJj fszB/ T[m/, pkjo nkT[D bJh uZb gJ/.
- iKd/ feT[I j' < ni/ sK w?I rZb F[o{ ehsh j?. nkU p?m'.
o[e/ BjhI. nkg' nkgD/ fNekfDnK s/ g[Zi e/ ;"I rJ/. gkb B/ eJh tko ;[B/j/ G/i/, eko G/ih,
w[Ve/ e'Jh gkb e'b BjhI frnk. fi; ;akw gkb dh tkg; otkBrh ;h, pj[s ;ko/ tkec ftdk eoB nkJ/. fJj
fsZeVh BjhI nkJh. ftdkfJrh tes ;ko/ j?okB ;B, fsZeVh fJE/ feT[I BjhI < eJhnK B/ gkb
23
24
Bz{ g[ZfSnk, foB Bz{ g[fSnk, d't/I ykw';a. fJzv' nw?oheB d';sh fJ; soQK N[ZNDh sK BjhI
ukjhdh ;h.
ozuB B/ jT[ek b?e/ fejk - T[j :kd nkT[Id/ ofjzd/ jB. bkbh d/ fgzv dhnK :kdK, frZX/, Bku,
bzwhnK ;?oK, ftuko tNKdo/, ;G e[M ;kca fdZ; fojk j?. T[BQK Bz{ ;kv/ ftu e'Jh y{ph BjhI fdZ;h
ns/ nwoheDk ftu e'Jh B[e; BjhI fdf;nk. eh ;kBz{ th :kd eod/ j'Dr/ T[j edh < ;akfJd jK, ;akfJd BK.
pzd/ B/ nkyo HHH :kdK fgZSk SZfvnk sK eodhnK BjhI. go pJh T[j nw?oheB jB, iiafpnK s'I
w[esHHH BjhI BjhI, iiafpnK Bz{ Bcoas eoB tkb/. n;hI fJ; rZb'I ;zs[;aN jK fe n;hI T[BQK
Bz{ fgnko fdsk, ;kE fdsk, ikDekoh fdsh s/ fco oZd ehsk. foi?e;aB n?p;'fbT{N BjhI j[zdh. n;hI
T[;/ Bz{ fsnkrd/ jK, fijBz{ fgnko ehsk.i?aB (Zen) nfXnkge nkfynk eod/ ;B - ;Zu BjhI fdf;nk sK
fceo feT[I< fdZ; ikt/rk GftZy ftu. fJ; iBw ftu Bk ;jh nrb/ ftu. T[whd BjhI SZvDh.
bkbh T[go fbyDk F[o{ ehsk ;h.gkgk tXhe jkiao j?. go bkbh r?o jkiao BjhI. T[;dh jkiaoh
ns/ r?ao jkiaoh dk gsk BjhI brdk. gzikph :{Bhtof;Nh ftu jkiao j[zdk j'fJnk T[j ;koh T[wo r?o jkiao
fojk.
wjkokik dbhg f;zx ns/ e'fjB{o jho/ dhnK rZbK d"okB eJh tko w?I f;Zy o'Id/ d/y/ jB. fiZvh
e[ w/oh j?;hns j?, w?I nkgDh okiXkBh cfsjrVQ s/ T[;d/ wfjb T[iVd/ d/y/.
gfNnkb/ tkbk ro/tkb ykBdkB e'Jh xZN yZphykB BjhI ;h. T[Xo ;odko B/ th Bz{j Bz{ fJe
feZb' ;'Bk gkfJnk ;h. e'Jh rZb ;h fi; eoe/ gotko ;zs[;aN BjhI ;h. wZs ;wMDk e'Jh b?D d/D dh
ejkDh j't/. fgT[ g[Zs dh cehoh jh sK fJj b/y fbyD tk;s/ wip{o eodh ojh. go y[;ha BjhI ;h. w/oh
wkwh B/ w?Bz{ nkgD/ e'b fpmk e/ pj[s Xhwh nktkia ftu dZf;nk - ftnkj fgSI' e[M fdB sK bkbh
nkgDh tj[Nh Bkb xz[wdk x[wkT[Idk fojk. c/o cfsjrVQ fgzv ub/ rJ/. ;koh jt/bh y[;a. w[Zds pkd
fJe n"os dk edw nzdo frnk HHH wkbeD dk edw. fJe fdB ;odko B/ bkbh Bz{ fJe gk;/ fbik e/ j"bh
d/D/ fejk - ;afjo ns/ fgzv dk coe sK ikDd/ U bkbh. s/oh tj[Nh jt/bh dh SZs s/ yb' e/ e/; tkj ojh ;h.
nzdo vq?f;zr N/pb gJ/ jB. fgzv d/ b'e fJ; soQK dh rZb g;zd BjhI eod/. bkbh B/ tj[Nh e'b fJj ;bkj
g[uk fdsh. tj[Nh Bkokia j'e/ gfNnkb/ nk rJh. e/; eNk e/ p"pv j' rJh. efj fdsk, w[Ve/ fgzv BjhI
iKdh. d'js/, w/ok wB T[; fdB dk T[dk; j? fi; fdB dh w?I fJj ypo ;[Dh. tv/ ykBdkBk dhnK Bz{jK
XhnK pj[s tv/ fdbK, tZvhnK BiaoK tkbhnK j'fJnk eodhnK jB. uzr/ ;arB BjhI fJj. fJ; jt/bh
Bz{ Biao bZr rJh j?. fi; dh rZb fJbkek wzBdk j?, Bz{j Bz{ ;G s'I gfjbK wzBDh ukjhdh ;h.
ukjhdk sK fJj ;h, fi; ;fBnk;h B/ T[wo Go pDtk; eZfNnk, Bz{j fgzv ftu ofjzdh. fJE/ fejVk e'Jh ;Z;
BDd ;h skjB/ fwjD/ d/D tkbh < cfsjrVQ T[dk; j?.
- n"os pr?o xo thokB j?. n"os e'b xo dhnK ukphnK jB, nzB d/ r[dkw dhnK, nbwkohnK,
NozeK dhnK. ;t/o/ X{g, ;akwh dhtk pkbDk T[; dk ezw j?. oZp dk Bkw b?e/ o;'Jh ftu nZr pkbdh
j?. pkeh gfotko T[;dk wfjwkB j? s/ n"os w/iapkB. T[j fsT[jkoK dhnK soheK :kd oZydh j?, tosK
d/ fdBK dk gsk j?, wodK Bz{ :kd eokT[Idh j? fe tv/fonK Bz{ :kd eoBk j?, T[; ftu ;{ywsk j?.
wodK Bz{ y/sK, ezwK s'I fJbktk j'o e[M BjhI gsk. fi; xo ftu n"os BjhI T[; d/ dotki/ nZr/ sK
wzrsk th BjhI o[edk.
;wK fGnkBe j?, gfVQnk ;h, ;[fDnK ;h, J/Bk y"caBke gfjbh tko d/fynk.
N?r'o B/ fbfynk - wkoE{b B/ xkj dh gZsh Bz{ fgnko dh g/;ae;a ehsh. gZsh B/ BKj ftu f;o
fjbkfJnk s/ d"V rJh. wko{Eb bZy ;kb s'I fti'r dh nZr ftu pb fojk j?.
fijV/ :ko p/bh bkbh Bz{ p/nzs tZvk ;kfjs gkoy{ nkyd/, w?I ;tkb eodk - e[ZM fbfynk j? sK
fdykT[. TZ[so fwbdk - ;[eoks B/ fJe bkJhB Bjh fbyh, fco ;[eoks, ;[eoks BjhI < w?I d{ik ;tkb
eodk - fJe i[nkB fi; dk Bkw gb?N' ;h, ngD/ w[o;ad d/ p'bK ;dek nfijk ftzfBQnk frnk fe T[; okjhI ;
[eoks gqrN j' frnk. s[jkBz{ w?I gb?N' ;wMdk jK, s[jkv/ okjhI bkbh feT[I gqrN BjhI j'fJnk <
w/oh phth fJj b/y fby/ ikD d/ fybkca j?. T[;dk nkyDk j?- jko/ j'J/ pzd/ dh ejkDh S/VB dk
eh wsbp < fJ; ftu'I fe;/ Bz{ eh fwb/rk < w?I nkydk jK fti/sk dh ejkDh sK ;ko/ fbyD Bz{ fsnko B/,
w?I jko/ j'J/ BkfJe dh ejkDh fbyKrk. fybkc fJ; eoe/ th j? T[j fe ozr wzu T[go w/ok o'b wkVk j?.
gfjo/dko dk o'b w?Bz{ ;theko BjhI ;h eoBk ukjhdk.w?I eh eodk < i/ pzdk ;{soXko j[zdk, w?I
24
25
nkg/ itkp d/ fdzdk. fJ; vokw/ dk ;{soXko oZp j?. T[;Bz{ e"D BKj eo/rk < edh edh wkVk o'b,
uzrh n?efNzr ekoB uzrk bZrD bZr iKdk j?. i' fiazw/tkoh fwbh, fBGkJh.
nihs dk ftnkj w/o/ s'I fszB ;kb gfjbK j' frnk ;h. ;odko poks ftu b"Ir'tkb nkfJnk ;h fiE/ poks
Y[Zeh. w?I nkgD/ ftnkj dh sohe gZeh j'D fgS'I nihs Bz{ g[fSnk - ;odko Bz{ nkg ekov d/D
frnk ;h fe fe;/ Bz{ G/fink ;h < nihs B/ fejk - ekjBz{, w?I sK ekov SgtkJ/ jh BjhI. jZE Bkb fbye/
fumh vke ftu gk fdsh ;h. w?I th ekov BjhI SgtkJ/ ;B, fumh gk fdsh. T[; xo pko/ dZf;nk ;h fiE/
poks ikDh ;h, wkB;k.
;odko BjhI nkfJnk. gsk bZrk fe gfNnkb/ nkfJnk j'fJnk j?, nkgDh phth ;w/s w?I pj/Vk o'v
ubk frnk. uoBh jZE bkJ/, n;h;K fwfbnK, ;arB fwfbnk, mzYk sZsk ykD ghD Bz{ fwfbnk. w?I
g[ZfSnk - fuZmh BjhI fwbh w/oh < fejk - fwb rJh ;h. fco g[ZfSnk - nkJ/ feT[I Bh < nihs dh poks
uVQ/ ;h, w?Bz{ brdk ;h nkT[Ir/. efjD bZrk - nihs s/o/ Bkb'I f;nkDk j?. fuZmh ftu T[; B/
fbfynk ;h fe nskbK s'I b"Ir'tkb poks ikJ/rh, fJe rZvh cfsjrVQ ftu'I dh s[jkBz{ fpmk e/ b?
nkJ/rh. ;t/o/ d; ti/ fsnko ofjU. sz{ ;[Bkw ftu'I dh bzxDk ;h Bk wkB;k tk;s/ < fby fdzdk fJe rZvh
cfsjrVQ ftu dh ikJ/rh. w?I nk iKdk. s?Bz{ s/ phpk Bz{ gsk Bh j'Dk, phpk dk gkgk ufjb ;odko
w/ok d';s n?. T[j w/o/ Bkb'I tZvk j? o[sp/ ftu. w?I fJe fgzv dk wkbe, T[j S/ fgzvK dk wkbe. fgzv
d/ b'eK B/ ufjb ;odko e'b rZb ehsh fe nkgD/ fgzv bkfrT[I o/b rZvh bzxdh j?, o[edh
BjhI. ;kBz{ wkB;k ikDk g?Id?. ;odko B/ fejk - o[etk fdzB/ nK. o/b wfjew/ Bkb rZb ehsh, wfjew/
B/ fejk- d; J/eV iwhB d/ fdT[ w[cs, ;N/;aB pDk fdzB/ nK. ;odko B/ iwhB d/ fdsh. id'I gfjbh tko
Bfozdog[o/ ;N/;aB s/ rZvh o[eh, i;aBk tkb/ fJeZm ftu w?I th ;K. phpk ih s/o/ gkgk, ft;eh pVh
ghId/. nchw th Se b?Id/. d' fszB g?r bke/ fco x'Vh s/ y/sK tZb r/Vk bkT[Dk. ;kb 1962 ftu uhB dh
bkw bZrh. fi; gk;/ jB/o/ ftu ;odko B/ x'Vh Bz{ nZvh bk fdsh, T[; gk;/ ykJhnK g[ZNhnK
j'JhnK ;B HHH ;kfJoB ;[DB ;ko ykJhnK ftu ik b[e'. ;odko Bz{ gsk BjhI ;h. x'Vh ykJh ftu fvr gJh,
bZsK N[ZN rJhnK, wo rJh. ukjb ;odko J/Bk T[dk; j'fJnk fe ;dk bJh ft;eh, nchw SZv fdsh. BjhI,
sK edh BjhI.
eZbQ f;XkoE fwb frnk, fusoeko. bkbh Bz{ 25 ;kb s'I ikDdk j?. w?I dZf;nk - bkbh pko/
fbyD dk :sB eo fojk jK, e[ZM fdykJh BjhI fdzdk. jZ; fgnk, fejk - bkbh G{s j?. ;kca fd;dk G{s. fJe
j'o G{s j't/ sK bkbh Bz{ p[ZM/. w?I fejk- d{ik G{s bkbh Bz{ p[ZM bJ/rk go nkgK Bz{ d{i/ B/ th
rZb BjhI ;wMkDh. nkgD/ ;kjwD/ fJe dh EK d' G{s j'Dr/, nkgDh w[;aeb d[ZrDh j' ikt/rh.
f;XkoE B/ fejk - T[j ;ze/sK, fwZEK s/ o{geK Bkb rZb cVB dk :sB eodk. T[jd/ jZE, pkjK,
nZyK, p'bK Bkb'I tXhe rZbK eodhnK. fJe fdB iKfdnK iKfdnK o[e/ - ;Ve d/ ftueko E'Vk e[ xkj
T[frnk d/fynk. yb' rJ/, xkj Bz{ fejk - T[J/ s?Bz{ Bk rK ykJ/rh Bk wZM, Bk G/v d/ ezw nkJ/Irk
Bk pZeoh d/. feT[I T[r nkfJn?I fJE/ < gjhnK j/m e[ub/ ikD bJh < fco p?m rJ/, ;kBz{ fejk - d/y',
T[go ikD tk;s/ fizBh e[ fJ; ftu skes ;h bk fdsh, id'I EZe frnk, f;o M[ek fdZsk. nkj d/y', M[fenk f;o
d/y'.
Bkd gqrk; d/ i[nkB bkbh B{z fwbD rJ/. T[wo tXhe j'D eoe/ finkdk rZbK Bk eo ;e/. T[m/.
T[BQK dhnK d;skoK gb';fdnK gb';fdnK fejk- d;sko pr?o pzdk bkj"o Bjh_ ik ;edk.
u[ge/ fij/, fJj' fijh rZb bkbh jh eo ;edk j?. bkj"o gzikp dh d;sko j?. gzikp id'_ gzikp B{z
fwbD s'_ ;zrDk SZv/rk T[dh_ wko{Eb ftu r[wFa[dk g[B{z bZG ikJ/rk.
gfNnkb/ iK cfsjrV, nZi bkbh e'b e[M Bjh_. id'_ ;G e[M ;h, T[d'_ ikfJdkd ekoB wkD Bjh_
ehsk, j[D Bjh_ j? sK e'Jh rZb Bjh_. ykbh n;wkB ekbh xNk B/ x/o fbnk, d/o sZe SkJh ojh, pko;K
j'JhnK, e[VhnK B/ shnK ftZu BZuhnK, rhs rkJ/. fco n;wkB ;kc j' frnk. shnK, rhs, e[VhnK, xNk
Bkb nb'g j' rJhnK, bkbh do;ae fojk. fi; tork j'o e'Jh Bjh_, nfijk dq;aNk. fo;ahnK B/ t/d wzso fby/
Bjh_, d/y/ ;B, fJ; eoe/ fijVk pzdk fo;ahnK B{z b/ye nkydk j?, T[;B{z nBgVQ ;wfMnk iKdk j?.
fo;ah wzso-dq;aNk ;B.
25
26
w?vw fNtkDk B/ dZf;nk- id'_ ;odko B/ bkbh dh wK ftnkj e/ fbnKdh, ;Z; B{z gsk bZrk fe
f;o Bjh_ r[zfdnk j'fJnk, ;Zrh c[Zb Bjh_ gfjB/. fejk- gfjbK f;o r[zd', fco oE ftu'_ T[sko e/ gkDh
tkoKrh. oE ftu f;o r[zfdnk frnk sK ;Z; dotki/ s/ nkJh. pVh ;ys ;h T[j.
w?_ ngDh phth Bkb rZb ehsh, T[;B/ fejk- fJj ;Zu Bjh_. ;kv/ ykBdkBk ftu B{zj Xh B{z
p[{j/ s/ ybQkoh oZyD dk fotki Bjh_. gfjo brd? f;o r[zdD B[z{, gs? ? BkJh, BkfJDk, pkjwD,
pkjwDhnK ekjd/ bJh j[zd/ B/ ? fe;/ o;w ftu e[skjh_ Bk j' ikt/, fJj ;ko/ ;bkjeko pk-w[bkjiak j'f;anko
ofjzd/ ;B. y[Zb/Q e/; pd;arBh dh fB;akBh j[zd/ B/. w?vw fNtkDk B{z rbs ;{uBk fwbh j?. ;kB{z
T[BQK dk gsk j? fiBQk B/ fJj' fijhnK rZbK xVhnK.
gzikph b'e-t/d dk fizBk bkbh Bz{ gsk j? nZi j'o fe;/ Bz{ BjhI gsk. fJ; eoe/ b'et/d d/ tke
okjhI rZb w[ekT[Idk jK. -i/ t; eoB dk wzso Bk nkT[Idk j't/ sK f;tk Bk irkT[.
ekcek B/ fbfynk - bZy ;kb gfjbK wo w[eh fe;/ :kd ftu i/ ikB g? ikt/, fco Bk T[j ;'fJrh
Bk ;"D dJ/rh. bkbh ns/ ekcaek fiT[I gJhnK :kdK d/ Bkw jB.
ozuB, gkso ns/ ;[fozdo ;aowk fJ; fbys ftu nk T[so/, w?I T[BQK dk F[eor[iako jK.r[ofdnkb
pb B/ e?Nkfb;N dk o'b fBGkfJnk. pkjothI dh w/oh e?fw;Noh dh feskp dk fJe nfXnkfJ e?
Nkfb;N ;h. e?Nkfb;N dh n?eNht/;aB n?Boih fezBh e[ j? s/ T[j feZv/ tZv/ ezw eotk b?Idk j?, n;hI
ckow{fbnK Bkb jZb eo b?Id/ ;K. bkbh dk ;tkb jZb Bk j'fJnk.
e?fw;Noh B/ n?p;?IN n?bhw?IN dh rZb th dZ;h. eJh tko e'Jh n?bhw?IN fe;/ ezgkT{Iv
ftu ;akwb j' iKdk j? go fco ubk ikdk j?. j[D ;kv/ ;kjwD/ d' ezgkT{Ivia gJ/ jB. fJe ftu n?bhw?IN
edh BjhI nkfJnk. d{i/ ftu nkfJnk s/ ubk frnk. j[D d'tK ftu fJj n?bhw?IN r?o jkiao j?, fJ; bJh pokpo
j'D/ ukjhd/ jB, go fJj d't/I tZy tZy jB. n?bhw?IN r?o jkiao j' frnk, go jkiaoh bZrh dZ; ojh j? fe
nkfJnk ;h. nkgD/ nkT[D ns/ ikD dh fB;akBh SZv e/ ezgkT{Iv B[z{ gqGkfts eo frnk j?.
gkmeK B/ r'oeh ofus Nkb;NkfJ dk ;apd fuZso gfVQnk j?. fJBQK d'jK dk
nkg;h ;zpzX ;kfjs s'I fJbktk th ;h. fMVeK yk b?Idk, sK eh, c/o nk iKdk. Nkb;NkfJ fBe/ w'N/ ezw
nkydk, y[;ah Bkb eodk. ;kfjs wBch j?, w/ok ns/ ;odko dk T[jh fo;ask ;h fijVk r'oeh ns/ Nkb;NkfJ
dk. fJe coe th j?. Nkb;NkfJ ftub/ n?p, ;odko ftu'I wBch jB.
w/o/ nzro/iah d/ nfXnkge gq'c?;o Bfozdo ekbhnk ;B. d' fdB dh S[Nh pkd ebk; tZb nk
oj/ ;B sK w?I ;fs ;qh nekb p[bkJh. T[od{ d/ ;akfJo ;B, ebk; s'I pkjo T[od{ ftu rZb eod/. w?I fejk
- ;o, e'Jh e'Jh Nhuo j[zdk j? nfijk, fijVk, i/ Bk nkt/ sK ftfdnkoEh T[dk; j[zd/ jB. T[so fdsk - e'Jh
e'Jh skfbp/ fJbkw Gh n?;k j'sk j?, Nhuo gfjb/ Biao d"Vksk j? fJXo T[Xo, T[;ek wBg;zd skfbp/
fJbw r?o jkiao j?, t'j Gh T[dk; j'sk j?. y{p jZ;/.
;{uBk
;kfjs ns/ fJfsjk; d/ ftfdnkoEhnK tk;s/ fJ; vokw/ ftub/ gksoK d/ BK, EK s/ xNBktK ;ZuhnK
jB. w?I Xow dk ftfdnkoEh jK. w/o/ tk;s/ ;G e[M ebfgs j?, fwfEnk, wkfJnk. wzu s/ e/Idoh o'b
fvT{e dk j?. pkeh d/ gkso, nzro/iah ;kfjs d/ F[ehB, g{op d/ pZu/ jB. e[M gkso f;ZX/ jB e[M n?
p;ov. g{op B/ gZSw Bkb ;ztkd oukfJnk. w/oh ndkekoh s' e'Jh ;zs[;aN j? fe BjhI, e"D ikD/. fe;/ B/
skVhnK BjhI wkohnK. u[gukg fpBk fJe d{i/ Bkb rZb ehs/, BhthInK gk e/ epo;skB ftu'I nkg'
do;ae nkgD/ xoK Bz{ ub/ rJ/. w?I epo T[go dhtk pkb fdsk. eh gsk e;hd/, eZtkbhnK rkT[D tk;s/
eZtkb nk ikD. T[; pko/ fJ; soK dh w/oh fJj fbys gfjbh j't/ ;akfJd, j/ ;Zu/ gks;akj ! nkyoh fpbe[b
Bk j't/. ekcek d/ gkgk B/ fejk ;h - mhe j?, nZr ftu'I dh fBeb e/ ;'Bk F[ZX j' iKdk j? go nkdwh nZr
ftu'I fBeb e/ y{Bh ikBto j' iKdk j?.
w?I s/o/ Bkb ;fjws BjhI fgsk. s/ok tke gZSw tk;s/ mhe j?, g{op bJh rbs. w?I g{oph jK.
nZr ftu'I fBeb e/ g{oph pzdk nkdwh ;kX j' iKdk j?, yok ;'Bk. fit/I fvT{e.
p/Bsh - eZuk yoVk g/;a j?. T{DskJhnK s'I tkec eotkT[Ir/, F[eokBk eoKrk.
26