III.

WOJNY I UPADEK RZECZYPOSPOLITEJ

III. 1. Jan Zamoyski i złoty wiek Polski

zadanie odpowiedź
1

2 a) postać z lewej strony – Jan Zamoyski, kanclerz i hetman

postać z prawej strony – Stefan Batory, król
b) Jan Matejko
3 P, P, F, P, F, P
4 Przykładowe wyjaśnienie:
Stefan Batory pochodził z Węgier. Nie znał polskiego języka ani polskich zwyczajów,
dlatego ciężko było mu początkowo sprawować rządy w Rzeczypospolitej.
5 X hetman
X kanclerz
*6 Przykładowa odpowiedź:
Dalsze losy Polski zależą od tego, czy przyszłe pokolenia Polaków będą dobrze
wykształcone. Odpowiednia edukacja młodzieży osób wpływa na właściwy rozwój
kraju.

III. 2. XVII wiek – stulecie wojen

zadanie odpowiedź
1 Hasło i przykładowe wyjaśnienie:
Husaria – polska jazda ciężkozbrojna.
2 Jan III Sobieski – król Polski; zwycięzca bitwy pod Wiedniem
Augustyn Kordecki – przeor klasztoru w Częstochowie; dowódca obrony Jasnej Góry
Stefan Czarniecki – mistrz wojny podjazdowej; postać wymieniona w tekście polskiego
hymnu
3 a) Prawidłowo zamalowany obszar Rzeczypospolitej.
b), c)
 4 • Szwedów
• hetmana
• tureckie
5

6 1683 – 1605 = 78
7 Przykładowe odpowiedzi:
– utrata części ziem
– zniszczenie miast i wsi,
– spadek liczby ludności
– osłabienie pozycji Polski w Europie
– grabież dzieł sztuki i kosztowności
– szerzenie się chorób
– zubożenie znacznej części mieszkańców Rzeczypospolitej
– głód panujący wśród najbiedniejszych
*8 Przykładowa odpowiedź:
Stefan Czarniecki osiągnął swoją wysoką pozycję dzięki ciężkiej pracy i wytrwałości, a
nie dzięki pochodzeniu z bogatego rodu, czerpiącego zyski ziemi lub kopalni soli.

*Czasy stanisławowskie

zadanie odpowiedź
1

2 Przykładowe odpowiedzi:
Szkoła Rycerska – kształcenie przyszłych oficerów i urzędników.
Komisja Edukacji Narodowej – sprawowanie nadzoru nad szkołami wszystkich stopni.
3 Przykładowa odpowiedź:
Unowocześniono sposób nauczania – wprowadzono nauczanie w języku polskim,
wychowywano w duchu patriotycznym, umożliwiono podjęcie nauki ubogiej młodzieży,
podniesiono rangę określonych przedmiotów: języka polskiego, historii, języków
obcych, matematyki i przyrody.
4 a) oświecenie
b) Przykładowa odpowiedź:
Przyszły władca powinien swobodnie posługiwać się językami obcymi, ponieważ
umożliwia to bezpośrednie kontakty dyplomatyczne z przedstawicielami innych
krajów. Z kolei znajomość historii kraju, literatury, genealogii i geografii jest
pomocna w sprawowaniu rządów i sprzyja rozumieniu przemian społecznych w
państwie. Dobry władca powinien również zdobyć wiedzę z prawa i polityki, co
wpływa na właściwe zarządzanie krajem.
5 • Adam Naruszewicz
• Stanisław Konarski
• Marcello Bacciarelli
III. 3. Tadeusz Kościuszko na czele powstania

zadanie odpowiedź
1 a)

b) Powstanie kościuszkowskie miało miejsce w XVIII wieku.

2 2020 – 1794 = 226
3 a) kosynier
b) B
4 1 – uchwalenie Konstytucji 3 maja
2 – złożenie przysięgi przez Kościuszkę w Krakowie
3 – bitwa pod Racławicami
4 – upadek powstania kościuszkowskiego
5 – trzeci rozbiór Polski
5 a) Przedstawiona bitwa została stoczona pod Racławicami.
b) Wojciech Bartos (Głowacki).
6 a) Rosja
b) w zaborze pruskim
*7 Przykładowa odpowiedź:
Tadeusz Kościuszko brał udział w wojnie niepodległość Stanów Zjednoczonych. Wykazał
się wówczas jako wybitny architekt fortyfikacji. W armii amerykańskiej dosłużył się
stopnia generała. Do dziś uważany jest za jednego z bohaterów narodowych USA.

8 a), b), c) - prawidłowo zamalowane obszary.

d) – podkreślenie nazwy Krakowa.

III. 4. Legiony Polskie i hymn narodowy

zadanie odpowiedź
1 Hasło i przykładowe wyjaśnienie:
Emigracja – osiedlenie się poza granicami ojczystego kraju.
2 a) C
b) Przykładowa odpowiedź:
Autor tekstu zachęcał polskich żołnierzy do wstępowania do Legionów Polskich
oraz walki o wolność ojczyzny i innych narodów.
3 a)

b) nowożytność
4 Przykładowa odpowiedź:
Armia francuska pod koniec XVIII wieku odnosiła zwycięstwa w walkach z zaborcami Polski.
Polacy wstępujący do legionów generała Dąbrowskiego wierzyli, że u boku Napoleona
Bonapartego pokonają Austrię, Prusy i Rosję i odzyskają dla Polski niepodległość.
5 Stefan Czarniecki – Polski bohater narodowy z okresu wojny ze Szwecją w XVII wieku.
Józef Wybicki – Polski szlachcic, polityk, pisarz i generał; autor słów polskiego hymnu
narodowego.
 Jan Henryk Dąbrowski – Polski generał, twórca i dowódca Legionów Polskich we Włoszech.
Napoleon Bonaparte – Francuski generał, wybitny dowódca wojskowy; zasłynął w walkach
przeciwko Austrii.
6 Pieśń Legionów Polskich we Włoszech
*7 • Marsz, marsz, Dąbrowski, / Z ziemi włoskiej do Polski. / Za twoim przewodem /
Złączym się z narodem. – ilustracja w lewym górnym rogu
• Jak Czarniecki do Poznania / Po szwedzkim zaborze / Dla ojczyzny ratowania / Wrócim się
przez morze. – ilustracja w prawym górnym rogu
• Już tam ojciec do swej Basi / Mówi zapłakany: Słuchaj jeno, pono nasi / Biją w tarabany.
– ilustracja w prawym dolnym rogu
*8 Przykładowe odpowiedzi:
• Muzeum Hymnu Narodowego znajduje się w Będominie.
• Dwór w Będominie był rodową posiadłością Wybickich.
• Muzeum Hymnu Narodowego stanowi oddział zamiejscowy Muzeum Narodowego
w Gdańsku.

III. 5. Romuald Traugutt i powstanie styczniowe

zadanie odpowiedź
1 Hasło i przykładowe wyjaśnienie:
Branka – przymusowy pobór Polaków do rosyjskiego wojska.
2 Przykładowe odpowiedzi:
a) szabla, pistolet, strzelba myśliwska
b) Ukazana postać ma czapkę konfederatkę z biało-czerwoną kokardą oraz ma na
sobie zwykłe ubranie niebędące mundurem.
3 1 – utrata przez Polskę niepodległości
2 – przeprowadzenie branki
3 – wybuch powstania styczniowego
4 – objęcie dowództwa nad powstaniem przez Romualda Traugutta
5 – aresztowanie Romualda Traugutta przez Rosjan
4 a) Pieśń nawiązuje do Mazurka Dąbrowskiego.
b) Powstańcy zapowiadają walkę z zaborcą o wolność ojczyzny.
4 B
5 Przyczyny:
• branka przeprowadzona przez Rosjan
• dążenie Polaków do odzyskania niepodległości
Skutki:
• liczne aresztowania i zesłanie na Syberię
• śmierć wielu powstańców

III. 6. Maria Skłodowska-Curie – polska noblistka

zadanie odpowiedź
1 Hasło i przykładowe wyjaśnienie:
Rad – pierwiastek wytwarzający promieniowanie pomocne przy leczeniu ludzi chorych
na raka.
2 a) D
b) 1867 + 10 = 1877
c) 1903 – 1867 = 36
 3 1. Piotr, 2. Panteon, 3. Laureat, 4. Sorbona, 5. Francja
Hasło i przykładowe wyjaśnienie:
Polon – pierwiastek noszący nazwę na część Polski.
4 1 – ukończenie żeńskiego gimnazjum
2 – rozpoczęcie studiów w Paryżu
3 – poślubienie Piotra Curie
4 – odkrycie polonu i radu
5 – otrzymanie wraz z mężem Nagrody Nobla w dziedzinie fizyki
6 – otrzymanie Nagrody Nobla w dziedzinie chemii
5 Przykładowe odpowiedzi:
a) Nagroda Nobla jest przyznawana za wybitne osiągnięcia w określonych
dziedzinach, m.in. chemii, fizyki, medycyny lub za działalność na rzecz pokoju.
b) 1833-1896
6 Wisława Szymborska – literatura – Wybitna poetka, której wiersze
przetłumaczono na 40 języków.
Lech Wałęsa – działalność na rzecz pokoju – Były przywódca związku zawodowego
„Solidarność”, broniącej praw robotników.
Henryk Sienkiewicz – literatura – Wybitny pisarz, autor wielu popularnych powieści
historycznych.
Maria Skłodowska-Curie – fizyka, chemia – Uczona, która dzięki swoim
badaniom odkryła dwa pierwiastki.
Czesław Miłosz – literatura – Wybitny poeta emigracyjny, krytykujący polskie władze
komunistyczne.
Olga Tokarczuk – literatura – Autorka powieści i opowiadań, uhonorowana Nagrodą
Nobla w 2019 roku.
Władysław Reymont – literatura – Autor powieści ukazujących życie ludzi z przełomu
XIX i XX wieku.
*7 Przykładowa odpowiedź:
Chęć odkrywania nowych rzeczy jest motywacją do dalszych działań. Ważne jest, aby
mieć ambicje i śmiałe plany poznawania świata.

TAJEMNICE SPRZED WIEKÓW – Jak polska noblistka została bohaterką wojenną?

zadanie odpowiedź
1

2 P, F, P, F
3 Przykładowe odpowiedzi:
Maria Skłodowska-Curie – noblistka niosąca pomoc rannym żołnierzom
Maria Skłodowska-Curie – kobieta naukowiec na froncie
Maria Skłodowska-Curie – kobieta nowoczesna
4 Przykładowa odpowiedź:
 Aparatów rentgenowskich używano do badania rannych żołnierzy – prześwietlenie
ciała pozwalało wykryć utkwione w nim pociski oraz złamania, co ułatwiało leczenie
pacjentów.
5 B
*6 Przykładowo uzupełnione zaproszenie:

Podsumowanie rozdziału III

Sprawdź, czy potrafisz

zadanie odpowiedź
1 • Jan Zamoyski
• Stefan Czarniecki
• Jan III Sobieski
• Józef Wybicki
2 a), b), c)

d) 1903 – 1791 = 112

3 Augustyn Kordecki – obrona Jasnej Góry
Jan Henryk Dąbrowski – powstanie Legionów Polskich
Tadeusz Kościuszko – bitwa pod Racławicami
4 Przykładowe odpowiedzi:
odsiecz wiedeńska:
• wyzwolenie Wiednia
• załamanie się potęgi tureckiej
powstanie kościuszkowskie:
• trzeci rozbiór Polski
• wywiezienie przywódców powstania w głąb Rosji
5 • złoty wiek Rzeczypospolitej – XVI wiek
• stulecie wojen – XVII wiek
6 a) Romuald Traugutt
b) Przykładowa odpowiedź:
Powstanie styczniowe – Traugutt był jego przywódcą.