Public Health Research: Tahap Pengetahuan, Sikap Dan Amalan Terhadap Pencegahan HIV/AIDS Dalam Kalangan Ibu Muda
Public Health Research: Tahap Pengetahuan, Sikap Dan Amalan Terhadap Pencegahan HIV/AIDS Dalam Kalangan Ibu Muda
Public Health Research: Tahap Pengetahuan, Sikap Dan Amalan Terhadap Pencegahan HIV/AIDS Dalam Kalangan Ibu Muda
*For reprint and all correspondence: Mohd Rohaizat Hassan, Jabatan Kesihatan Masyarakat, Fakulti
Perubatan UKM, Pusat Perubatan UKM.
Email : [email protected]
ABSTRACT
913
Pengetahuan, Sikap dan Amalan Terhadap Pencegahan HIV/AIDS
ABSTRAK
Pengenalan Sindrom Kurang Daya Tahan Melawan Penyakit atau Acquired Immuno
Deficiency Syndrome (AIDS) adalah berpunca daripada jangkitan Human
Immunodeficiency Virus (HIV) dan merupakan penyakit dengan morbiditi
dan mortaliti yang tinggi. Ibu muda adalah sub-populasi yang berisiko tinggi
untuk memperoleh HIV melalui aktiviti seksual. Maklumat mengenai tahap
pengetahuan, sikap dan amalan dalam kalangan ibu muda di Malaysia
mengenai pencegahan HIV/AIDS adalah masih terhad. Oleh itu, objektif
kajian ini adalah untuk mengkaji tahap pengetahuan, sikap dan amalan
terhadap pencegahan HIV/AIDS dalam kalangan ibu muda serta faktor-faktor
yang mempengaruhinya.
Kaedah Satu kajian keratan rentas telah dijalankan di sebuah hospital tertiari di pusat
bandar dalam kalangan seramai 147 orang ibu muda yang berusia 18-30
tahun dan mendapatkan rawatan di Post Natal dan Wad Obstetrik dan
Ginekologi (O&G). Pengumpulan data telah dijalankan pada bulan April-
November 2014 dan pemilihan responden adalah berdasarkan persampelan
rawak mudah. Soalselidik yang mengandungi instrumen-instrumen yang
telah divalidasi digunakan di dalam kajian ini. Kelulusan untuk menjalankan
kajian ini telah diperoleh dari Jawatankuasa Etika Penyelidikan UKM
sebelum prosedur pengumpulan data dilaksanakan.
Keputusan Majoriti daripada ibu muda mempunyai pengetahuan (78.8%) dan amalan
(71.2%) yang baik terhadap pencegahan HIV/AIDS. Lebih separuh (56.7%)
daripada mereka mempunyai sikap yang positif terhadap pencegahan
HIV/AIDS. Hasil kajian mendapati, status perkahwinan dan kawasan tempat
tinggal ibu muda adalah berkait rapat dengan pengetahuan yang baik dan
sikap yang positif terhadap pencegahan HIV/AIDS. Manakala dari segi
amalan pula, ibu muda yang berkahwin dan berumur 5 tahun lebih tua
mempunyai keberangkalian tiga kali ganda untuk mempunyai amalan yang
baik terhadap pencegahan HIV/AIDS berbanding dengan ibu yang 5 tahun
lebih muda.
Kesimpulan Kesimpulannya, tahap pengetahuan, sikap dan amalan serta faktor yang
berkaitan dengan pencegahan HIV/AIDS boleh dijadikan sebagai garis
panduan untuk merancang program kesihatan di masa akan datang dalam
usaha mencegah HIV/AIDS di kalangan golongan ibu muda yang tidak
berkahwin bagi memastikan program pencegahan dapat dilaksanakan secara
efektif khususnya dalam meningkatkan pengetahuan, sikap dan amalan serta
faktor yang berkaitan bagi membantu pencegahan HIV/AIDS di negara ini.
Kata Kunci Ibu muda - pengetahuan - sikap - amalan - pencegahan - HIV/AIDS.
914
International Journal of Public Health Research Vol 8 No 1 2018, pp (913-923)
915
Pengetahuan, Sikap dan Amalan Terhadap Pencegahan HIV/AIDS
mengandung mengenai pengetahuan, sikap dan sikap ‘Positif’ dan ‘Negatif’ berkaitan pencegahan
amalan terhadap HIV/AIDS9. Bilangan anggaran HIV/AIDS10. Ibu muda yang mempunyai skor ≤ 3,
sampel dengan mengambil kira kebarangkalian mempunyai sikap yang negatif manakala ibu muda
20% penolakan responden adalah seramai 147 yang mempunyai skor > 4, mempunyai sikap yang
orang. positif berkaitan pencegahan HIV/AIDS. Manakala
Pengumpulan data untuk kajian ini nilai Cronbach Alpha bagi sikap responden
dilakukan dengan menggunakan borang soal selidik berkaitan HIV/AIDS ialah 0.69. Bahagian D pula
berpandu yang terdiri daripada empat bahagian. mengandungi soalan berkaitan dengan amalan ibu
Bahagian A mengandungi 12 soalan berkaitan terhadap HIV/AIDS dengan 7 item. Soalan dalam
dengan sosiodemografi, sosioekonomi dan faktor bahagian ini adalah berbentuk YA (1 skor), TIDAK
persekitaran. Soalan bagi Bahagian B, C dan D (0 skor) dan TIDAK PASTI (0 skor). Markah
dibentuk melalui gabungan soalan daripada maksima adalah 7 dan minima adalah 0. Titik
beberapa kajian lepas.9,10 Pra-uji soal selidik potong 50% digunakan untuk menentukan tahap
dijalankan dalam kalangan 30 orang ibu yang amalan ‘Baik’ dan ‘Tidak baik’ berkaitan
memenuhi ciri-ciri responden sebenar dalam kajian pencegahan HIV/AIDS10. Ibu muda yang
ini bagi tujuan perlaksanaan ‘content validity’ ke mempunyai skor ≤ 3, mempunyai amalan yang
atas kesemua instrumen yang digunakan dalam tidak baik manakala ibu muda yang mempunyai
kajian ini. Bahagian B merupakan soalan yang skor > 4, mempunyai amalan yang baik berkaitan
berkaitan dengan tahap pengetahuan terhadap pencegahan HIV/AIDS. Nilai Cronbach Alpha
pencegahan HIV/AIDS. Skor tahap pengetahuan untuk bahagian ini ialah 0.66.
responden akan diukur melalui 22 item berkisar Analisa data dijalankan menggunakan
tentang pencegahan, perlindungan dan perebakan perisian Statistical Package for Social Science
HIV. Soalan dalam Bahagian B adalah berbentuk (SPSS) versi 20. Kajian ini telah mendapat
YA atau TIDAK. Ibu yang menjawab dengan kelulusan daripada Jawatankuasa Etika
BETUL mendapat 1 skor dan setiap jawapan yang Penyelidikan UKM (UKM 1.5.3.5/244/FF-2014-
SALAH mendapat 0 skor. Markah maksima adalah 190). Etika penyelidikan yang dipatuhi
22 dan minima adalah 0. Titik potong 50% merangkumi aspek kerahsiaan maklumat di mana
digunakan untuk menentukan tahap pengetahuan setiap maklumat yang diperolehi dari responden
‘Baik’ dan ‘Tidak baik’.10 Ibu muda yang akan dirahsiakan dan tidak didedahkan kepada
mempunyai skor ≤ 11, mempunyai pengetahuan orang awam. Borang Perakuan Persetujuan juga
yang tidak baik manakala ibu muda yang ditandatangani oleh semua responden yang
mempunyai skor > 11, mempunyai pengetahuan bersetuju untuk menjawab soal selidik ini.
yang baik berkaitan pencegahan HIV/AIDS.
Kebolehpercayaan soal selidik telah diuji dengan HASIL KAJIAN
menganalisa nilai Cronbach Alpha. Hasil analisis Seramai 104 orang ibu muda telah bersetuju
didapati nilai Cronbach Alpha untuk bahagian ini menyertai kajian ini dan menjadikan kadar respon
ialah 0.71. Bahagian C pula adalah soalan adalah sebanyak 70.9%. Jadual 1 menunjukkan
berkenaan sikap ibu terhadap pencegahan bahawa ibu-ibu muda ini mempunyai tahap
HIV/AIDS dengan 7 item. Soalan adalah berbentuk pengetahuan baik yang tinggi (78.8%), sikap positif
skala Likert: SETUJU (1 skor), TIDAK SETUJU yang sederhana (56.7%) dan amalan baik yang
(0 skor) dan TIDAK PASTI (0 skor). Markah tinggi terhadap pencegahan HIV/AIDS (71.2%).
maksima adalah 7 dan minima adalah 0. Titik
potong 50% digunakan untuk menentukan tahap
Jadual 1 Tahap pengetahuan, sikap dan amalan terhadap pencegahan HIV/AIDS (n=104)
Tahap N (%)
Pengetahuan
Baik 82 (78.8)
Tidak baik 22 (21.2)
Sikap
Positif 59 (56.7)
Negatif 45 (43.3)
Amalan
Baik 74 (71.2)
Tidak baik 30 (28.8)
916
International Journal of Public Health Research Vol 8 No 1 2018, pp (913-923)
Jadual 2 menunjukkan faktor rumah dan seramai 102 orang atau 69.4% daripada
sosiodemografi ibu. Min umur bagi ibu muda ini ibu muda ini adalah berkahwin. Median pendapatan
adalah 23.87 (SP = 4.09) tahun. Dari keseluruhan bulanan secara individu bagi reseponden dalam
jumlah 104 orang ibu muda yang terlibat dalam kajian ini adalah sebanyak RM750 (JAK 400-
kajian ini, didapati seramai 63.5% daripada mereka 2100). Majoriti daripada ibu muda ini tinggal di
adalah berbangsa Melayu, beragama Islam (63.5%) kawasan bandar (80.8%), tinggal bersama ahli
dan mempunyai tahap pendidikan peringkat keluarga (79.8%), mempunyai hubungan
menengah (63.5%). Hasil kajian turut menunjukkan kekeluargaan (80.8%) dan rakan-rakan (76.9%)
seramai 68 orang atau 46.3% adalah terdiri yang baik.
daripada golongan yang tidak bekerja atau suri
Jadual 3 menunjukkan tahap pengetahuan tahap pengetahuan yang baik berbanding ibu muda
terhadap pencegahan HIV/AIDS yang mendapati yang tinggal di kawasan luar bandar.
ibu muda yang berkahwin mempunyai Manakala Jadual 4 pula menunjukkan
kebarangkalian yang lebih tinggi untuk mempunyai sikap terhadap pencegahan HIV/AIDS dan
tahap pengetahuan yang baik berbanding dengan mendapati ibu muda yang berkahwin turut
mereka yang tidak berkahwin. Begitu juga dengan mempunyai kebarangkalian yang lebih tinggi untuk
hasil kajian yang menunjukkan ibu muda yang mempunyai sikap yang positif berbanding dengan
tinggal di kawasan bandar yang turut mempunyai mereka yang tidak berkahwin. Begitu juga dengan
kebarangkalian yang lebih tinggi untuk mempunyai hasil kajian yang menunjukkan ibu muda yang
tinggal di kawasan bandar yang turut mempunyai
917
Pengetahuan, Sikap dan Amalan Terhadap Pencegahan HIV/AIDS
kebarangkalian yang lebih tinggi untuk mempunyai muda yang berkahwin mempunyai amalan baik
sikap yang positif berbanding ibu muda yang sebanyak 92.3% manakala 7.7% lagi mempunyai
tinggal di kawasan luar bandar. jumlah amalan yang tidak baik. Manakala dari
Selain itu, Jadual 5 pula menunjukkan faktor umur pula menunjukkan hubungan yang
tahap amalan terhadap pencegahan HIV/AIDS signifikan pada tahap (p<0.001) di mana terdapat
yang mendapati status perkahwinan mempunyai perkaitan di antara faktor umur ibu muda dengan
hubungan yang signifikan dengan tahap amalan (p tahap amalan terhadap pencegahan HIV/AIDS.
< 0.001) iaitu terdapat perbezaan bererti di antara Justeru itu, umur ibu muda yang lebih tinggi
ibu muda yang berkahwin dengan ibu muda yang mempunyai tahap amalan yang baik.
tidak berkahwin. Hasil analisa kajian mendapati ibu
918
International Journal of Public Health Research Vol 8 No 1 2018, pp (913-923)
919
Pengetahuan, Sikap dan Amalan Terhadap Pencegahan HIV/AIDS
920
International Journal of Public Health Research Vol 8 No 1 2018, pp (913-923)
populasi telah dijalankan dan mendapati penduduk pelajar yang berusia kurang dari 15 tahun didapati
yang tinggal di bandar mempunyai skor lebih ramai melibatkan diri dalam aktiviti seksual
pengetahuan yang lebih baik berbanding luar bersama rakan-rakan dan seks sebelum berkahwin.
bandar.20 Kajian di Vietnam turut mendapati Walau bagaimanapun, terdapat kajian
penduduk di luar bandar kurang mendapat yang menunjukkan bahawa semakin muda umur
informasi berkenaan HIV/AIDS.21 Walau responden, semakin tinggi skor amalan terhadap
bagaimanapun, terdapat kajian yang menunjukkan pencegahan penyakit.26 Kajian dalam kalangan
hasil dapatan yang berbeza iaitu dalam kajian di 27 seramai 849 orang pelajar daripada 52 buah
daerah Asssam, India dalam kalangan 14,268 sekolah swasta di tiga wilayah di Filipian,
wanita berkahwin berusia di antara 15-49 tahun, mendapati faktor umur mempunyai hubungan yang
mendapati wanita yang berasal dan datang dari signifikan dengan tahap amalan. Kajian mendapati
kawasan luar bandar mempunyai pengetahuan dua pelajar perempuan yang berusia ≤14 tahun
kali ganda lebih baik berbanding wanita yang mencatatkan skor jumlah amalan yang tinggi
berasal dan datang dari kawasan bandar.22 berkaitan dengan amalan seks yang selamat. Hasil
Kumpulan wanita yang berasal dari kawasan luar kajian tersebut turut mendapati 74.0% pelajar tidak
bandar juga didapati dapat memahami konsep pernah melakukan seks manakala selebihnya 26%
HIV/AIDS dengan lebih baik berbanding wanita pula memberitahu pernah melakukan seks dengan
dari kawasan bandar. Penduduk kawasan luar lebih daripada seorang pasangan. Kumpulan pelajar
bandar sememangnya telah diasuh dengan ajaran- yang terlibat dalam aktiviti seksual ialah mereka
ajaran yang memberikan moral yang baik. Ini yang berusia di antara 15 hingga 24 tahun. Kajian
selaras dengan prinsip kesopanan yang telah lain turut mendapati hasil kajian yang bertentangan
dipupuk sejak kecil lagi. Ibu bapa mereka amat dengan dapatan kajian ini yang mana kumpulan
mementingkan tingkah laku yang baik serta responden kajian yang berusia 15-19 tahun
menjauhkan anak-anak mereka daripada gejala mempunyai tahap amalan 1.53 kali lebih baik
yang tidak sihat. Oleh yang demikian, ibu-ibu yang terhadap amalan mencegah HIV berbanding
tinggal di kawasan luar bandar boleh memahami kumpulan kajian yang berusia 20- 24 tahun.27 Hasil
konsep ini dan mengadaptasi pengetahuan tentang kajian tersebut menunjukkan perbezaan yang ketara
penyebaran HIV. Selain itu, mereka berusaha untuk dari segi faktor umur dengan tahap amalan
mencegah daripada dijangkiti penyakit tersebut. responden berkaitan amalan baik terhadap
Maka mereka mempunyai tahap pengetahuan yang pencegahan HIV/AIDS. Perbezaan penemuan ini
lebih baik berbanding ibu muda yang tinggal di mungkin kerana populasi dan saiz sampel yang
kawasan bandar. berbeza serta kawasan geografi yang berlainan
Kawasan tempat tinggal responden juga telah mempengaruhi hasil kajian yang mana kajian
dikenalpasti sebagai faktor yang signifikan ini memfokuskan kepada responden yang terdiri
terhadap sikap yang positif dalam kajian ini. Hasil daripada pesakit ibu muda yang mendapatkan
kajian ini adalah selari dengan kajian di kalangan rawatan di hospital di Kuala Lumpur. Hasil kajian
606 orang pelajar universiti Addis Ababa di ini mungkin berbeza sekiranya responden terdiri
Ethiopia.23 Hasil daripada analisis kajian tersebut daripada para pelajar di institusi pengajian tinggi
mendapati responden yang tinggal dan berasal dari yang mempunyai pengetahuan asas tentang
kawasan bandar adalah mempunyai sikap yang pencegahan penyakit HIV/AIDS ini ataupun pelajar
lebih positif terhadap langkah-langkah pencegahan yang mempunyai latar belakang pendidikan dalam
HIV/AIDS. Walau bagaimanapun, ia tidak sejajar bidang perubatan.
dengan hasil yang melibatkan golongan belia Hasil kajian ini boleh digunakan sebagai
remaja di Botswana yang mendapati responden data asas mengenai tahap pengetahuan, sikap dan
yang tinggal dan berasal dari luar bandar adalah amalan berkaitan pencegahan HIV/AIDS dan
lebih 28% mempunyai sikap yang lebih baik faktor yang mempengaruhinya di kalangan ibu
terhadap HIV/AIDS berbanding dengan belia muda. Ianya boleh dijadikan asas dalam
remaja yang berasal dari kawasan bandar.24 merencanakan kajian yang selanjutnya. Walau
Umur ibu muda turut memainkan peranan bagaimanapun, hasil kajian keratan rentas ini perlu
dalam sikap dan amalan yang baik terhadap ditetiti dalam menginterpretasi dan
pencegahan HIV/AIDS. Kajian dalam kalangan mengaplikasikannya kepada populasi umum.
seramai 364 orang pelajar sekolah terpilih di
Tanzania mendapati umur responden mempunyai KESIMPULAN
hubungan yang signifikan dengan tahap amalan Kesimpulannya, majoriti daripada ibu muda ini
terutamanya berkaitan dengan amalan seksual yang mempunyai tahap pengetahuan dan amalan
berisiko membawa kepada jangkitan HIV/AIDS.25 terhadap pencegahan HIV/AIDS yang baik.
Kumpulan pelajar yang berusia dalam lingkungan Manakala lebih separuh daripada mereka
16-20 tahun mempunyai skor tahap amalan mempunyai tahap sikap yang positif terhadap
pencegahan yang lebih baik berbanding kumpulan pencegahan. Faktor umur, tempat tinggal dan taraf
pelajar yang berusia 7-15 tahun. Malah, kumpulan perkahwinan perlu diambilkira dalam merancang
921
Pengetahuan, Sikap dan Amalan Terhadap Pencegahan HIV/AIDS
program intervensi kesihatan seperti program 10. Rozina R, Rampal L, Lye MS & Hejar
kesedaran tentang bahaya HIV/AIDS dan program- AR. Factor influencing students attitude
program yang melibatkan komuniti yang towards HIV/AIDS in a public
memfokuskan kepada cara hidup sihat yang university, Malaysia. Global Journal
sekaligus dapat meningkatkan tahap pengetahuan Health Science. 2011;3 (1), 128-134.
dan amalan terutamanya sikap terhadap 11. Jabatan Kemajuan Islam Malaysia. Garis
pencegahan HIV/AIDS di Malaysia. panduan bagi prosedur pentabdiran
perkahwinan, penceraian dan ruju’.
PENGHARGAAN Bahagian keluarga, sosial dan komuniti,
Setinggi-tinggi penghargaan ditujukan kepada JAKIM. Atas talian:
PPUKM di atas kelulusan dan dana untuk http://www.islam.gov.my/images/garis-
menjalankan kajian ini. Jutaan terima kasih khusus panduan/Garis-Panduan-Bagi-Prosedur-
buat ibu-ibu muda yang terlibat.terima kasih buat Pentadbiran-Perkahwinan-Penceraian-
kakitangan Jabatan Kesihatan Masyarakat, Jabatan dan-Ruju.pdf
Obstetrik & Ginekologi dan Jabatan Kerja Sosial 12. Kementerian Kesihatan Malaysia.
Perubatan PPUKM yang telah menyokong dalam Panduan Ujian Saringan HIV secara
melaksanakan kajian ini. sukarela dan tanpa nama. Cawangan
AIDS/STD, Jabatan Kesihatan Awam.
RUJUKAN 13. J Li, X Hu, D Luo, X Chen, X Li, D
1. UNAIDS. Global Epidemic HIV/AIDS. Jian, M Yi & H Xie. The survey of
Report on The Global AIDS Epidemic; HIV/AIDS related knowledge, attitude
2017. and behavior among migrant peasant
2. Global AIDS Response Progress Report. workers in middle city in China. West
Malaysia 2015 global AIDS Response Indian Medical Journal. 2010; 59 (4):
Country Progress Report; Reporting 418.
Period: January 2015 to December 2015; 14. Sanni Y, Ghose B, Georges D, Vaibhav
2015. S and Michael E. Trends and
3. Abdullah NU. Generasi Muda Islam dan determinants of HIV/AIDS knowledge
Cabaran Globalisasi. Yayasan Dakwah among women in Bangladesh. BMC
Islamiah Malaysia; 2003. Public Health. 2016; 16:812.
4. UNAIDS. 2016. Global Epidemic 15. Wondemagegn M, Bayeh A, Mulat Y.
HIV/AIDS.Report on the global AIDS Knowledge, Attitude and Practices on
epidemic. HIV/AIDS among Students of Bahir Dar
5. Han N & Aung H. Knowledge and University. Science Journal of Public
Attitude of HIV/AIDS Infection Among Health. 2014; 2(2):78-86. doi:
Medical Students. International Journal 10.11648/j.sjph.20140202.16
of Collaborative Research on Internal 16. Julie AN. Determinants of using
Medicine and Public Health. 2012; 4(4). Voluntary Councelling and Testing for
6. Maria NP & Ian W. The Impact Of HIV/AIDS in Kenya. Journal of
Teenage Motherhood On The Education Management Policy and Practice. 2010.
And Fertility Of Their Children: 17. Zadeh SRE. Knowledge and attitude
Evidence For Europe. Discussion paper related to caring for HIV/AIDS patients
series. IZA DP No: 6995; 2012. among nurses at Golestan Hospital Iran
7. Lee LK, Chen PCY, Lee KK, Kaur J. [Master Thesis]. Department Of
Premarital Sexual Intercourse among Comunity Health, University
adolescents in Malaysian school survey. Kebangsaan Malaysia; 2011.
Singapore medical journal. 2006; 47 (6): 18. Kwaku OA. HIV/AIDS knowledge and
477. uptake of HIV councelling and testing
8. Fleiss JL. Statistical Methods for Rates among undergraduate private university
and Proportions. John Wiley & Sons; students in Accra, Ghana. Reproductive
1981. Health Journal. 2013;10:17.
9. Sharifa Ezat WP, Mohammad J, Jamsiah 19. Samson BA, Richard IO, Omokhudu I,
M, Bastaman B & Norfazilah A. Jennifer A, Augustine A. Marital Status
Knowledge, Attitude and Practice about and HIV Prevalence in Nigeria:
HIV/AIDS And Its Influencing Factors Implications for Effective Prevention
Among Pregnant Woman In West Of Programmes for Women*, Advances in
Sabah, Malaysia. Malaysian Journal Of Infectious Diseases. 2013; 3: 210-218.
Public Health Medicine. 2012;12 (2): http://dx.doi.org/10.4236/aid.2013.33031
15-23. 20. Indrajit H. Knowledge, attitude, beliefs
and practices in HIV/AIDS in India:
922
International Journal of Public Health Research Vol 8 No 1 2018, pp (913-923)
923