Dalumat PDF PDF

YUNIT 1
DALUMAT-SALITA: MGA SALITA NG TAON/SAWIKAAN, AMBAGAN, MGA SUSING

SALITA ATBP.
Sa patuloy na pagabago ng bansa ay hindi mawari na nagbabago rin ang daloy
ng kultura lalo sa pang-araw-araw na ginagawi natin. Kabilang narito ang wika na
siyang pinaka midyum ng ating pakikipagtalastasan. Sa bawat panahon na nagdaan ay
patuloy ang pagbabago at pag-unlad ng wika kaya isa sa mga katangian nito na ang
wika ay daynamiko. Sa yunit na ito ay tatalakayin ang sawikaan at mga bagong salita
sa bawat taon. Pokus nito ang pagtalakay sa mga kumperensya/aktibidad na
lumilinang sa pagdadalumat gamit ang mga salita sa Filipino at iba pang wika ng bansa.
Tatalakayin din kung paano umuunlad ang wika sa bansa at paano naaapektuhan ng
globalisasyon ang wika sa bansa. Layunin ng yunit na ito na matukoy ang mga
dahilan ng pagbabago ng wika, mapahalagahan ang wika at makabuo ng sariling
opinyon hinggil sa epekto ng pagbabago ng panahon sa wika.
Inaasahang Matutuhan sa Yunit:
1. Maipaliwanag ang kahalagahan ng wikang Filipino sa pagdadalumat o pagteteorya.
2. Makapagpahayag ng mga makabuluhang kaisipan sa pamamagitan ng tradisyonal at
modernong midyang akma sa kontekstong Pilipino.
3. Makagawa ng mga malikhain at mapanghikayat na presentasyon ng impormasyon at
analisis na akma sa iba’t ibang konteksto.
Bilang ng Oras: 1-5 linggo
MODYUL 1
SAWIKAIN o IDYOMA
Ang pagpapahayag ng damdamin, kaisipan at mga naisin sa buhay ay lubhang

mahalaga sa bawat tao. Sa pamamagitan nito, nauunawaan natin ang iba at gayon din
sila sa atin. Alisin mo ang pagpapahayag at para mo na ring kinitlan ng buhay ang isang
tao.
Ang sawikain o idyoma ay isang uri ng pagpapahayag na kusang nalinang at
nabuo sa ating wika. Sa ating pang-araw-araw na pakikipagtalastasan, pagsasalita at
pagsusulat, gumagamit tayo nito. Kaya nga’t maging ang mga mamamahayag sa radyo,
telebisyon at pahayagan ay gumagamit din nito upang bigyang diin at gawing kaakit-
akit ang kanilang pagsasalita at pagsusulat.
Katulad ng sawikain, ang salawikain ay may ibang kahulugan bukod sa literal
na ibig sabihin ng mga salitang pinagkabit-kabit upang mabuo ito. Ito ay ginagamit din
DALUMAT NG/SA FILIPINO 1

sa pagpapahayag ng damdamin, ideya at kagustuhan sa paraang kaayaaya sa pandinig
at pagbasa.
Layunin ng modyul na ito na tulungan kang bumasa at umunawa ng kahulugan
ng mga gamiting sawikain at salawikain. Gagabayan ka nito sa pagbuo ng mga
pangungusap na ginagamitan ng idyoma. Dito ay palalawakin ang kaisipan ng mga mag-
aaral sa mga salitang pinaunlad ng mga Pilipino.
Inaasahanng Matutuhan sa Modyul:
1. Malaman ang Kahulugan ng Sawikain at kahalagahan nito.
2. Matukoy ang mga Kahulugan ng mga halimbawa ng sawikain.
3. Makapagbigay ng mga halimbawa ng Sawikain at kung paano ito gagamitin.
4. Makabuo ng sariling sawikain at bigyan ng sariling Kahulugan.
Bilang ng Oras: 3 oras
Pagpapahalagang Moral
“Kung ano ang bukang bibig, ay siyang nilalaman ng dibdib.”
Input:
Ano ang Sawikain?
Ang sawikain o idiom sa wikang Ingles ay salita o grupo ng mga salitang
patalinghaga na nagsasaad ng hindi tuwirang paglalarawan sa isang bagay, kaganapan,
sitwasyon o pangyayari.
Ito ay may dalang aral at kadalasan ay nagpapahiwatig ng sentimyento ng isa o grupo
ng mga tao. Malalalim na salita ang ginagamit sa sawikain at pinapalitan ang
pangkaraniwang tawag kung kaya ito ay nagiging matatalinghagang pahayag.
Ang salawikain at sawikain ay napakalaking bahagi ng kasaysayan at kultura sa
lahat ng bansa sa mundo. Ito ang mga panitikang sumasalamin sa magkapareho at
magkasalungat na paniniwala ng iba’t ibang bansa. Sa mga panitikang ito naipapahayag
ang mga saloobin ng mga mamamayan ng mas malaya at hindi nila kailangang
magpaliwanag sa kahit sino.
Ang idyoma ay isang pagpapahayag na kusang nalinang at nabuo sa
lingguwaheng Filipino. Ito’y may kahulugan na hindi maaaring makuha o maunawaan
sa literal na kahulugan nito. May naiiba itong kahulugan sa literal o tahasang pahayag.
Kadalasa’y taglay nito ang maraming pangkulturang bagay: malarawan, mapagbiro at
mapagpatawa. Nagtataglay din ito ng pansosyal at panliteral na pagpapahiwatig ng
kahulugan. Bunga nito, mahalagang malaman mo na kinakailangang maisaulo ang mga
salitang bumubuo ng idyoma gayundin ang ayos nito. Kung sakaling ang idyoma ay
ginagamitan ng pandiwa, ang bahaging pandiwa ay kailangang sumunod sa tatlong
panahunan ng pandiwa na gaya ng sumusunod:

Mga Halimbawa ng Sawikain
1. Abot-tanaw
Kahulugan: Naaabot ng tingin
Halimbawa: Aking napagtanto na tayo pala ay abot-tanaw ng Panginoon.
2. Agaw-dilim
Kahulugan: Malapit nang gumabi
Halimbawa: Agaw-dilim nang umuwi si Ben sa kanilang bahay.
3. Alilang-kanin
Kahulugan: Utusang walang bayad, pakain lang, pabahay at pakain ngunit walang
suweldo.
Halimbawa: Si Rowena ay alilang kanin ng kanyang Tiya Ising.
4. Amoy pinipig
Kahulugan: Mabango, nagdadalaga
Halimbawa: Amoy pinipig si Julie.
5. Amoy tsiko
Kahulugan: Lango sa alak, lasing
Halimbawa: Amoy tsiko ng umuwi si Alex sa bahay.
6. Ikurus sa noo
Kahulugan: Tandaan
Halimbawa ng Gamit: Ang mga aralin sa eskwela ay dapat ikurus sa noo.
7. Butas ang bulsa
Kahulugan: walang pera
Halimbawa ng Gamit: Nagsusugal si Juan kaya palaging butas ang bulsa.
8. Ilaw ng tahanan
Kahulugan: Ina
Halimbawa ng Gamit: Mahal na mahal namin ang aming ilaw ng tahanan.
9. Bahag ang buntot
Kahulugan: Duwag
Halimbawa ng Gamit: Palibhasa bahag ang buntot mo kaya takot ka sa dilim.
10. Ibaon sa hukay
Kahulugan: Kalimutan
Halimbawa ng Gamit: Ibaon mo na sa hukay ang nakaraan.

Pagsasanay 1
Pangalan: ______________________________________ Kurso/Taon: ___________
Iskedyul: _______________________________________ Marka: _________________
Pagsusulit:
I. Panuto: Ibigay ang mga hihinging sagot sa bawat katanungan.
1. Base sa ating tinalakay, ano ang Sawikain?
2. Bakit napakahalaga ng Salawikain sa pag-unlad ng ating wika?
II. Panuto: Ano ang ibig sabihin ng mga idyomang nabanggit? Bilugan ang titik ng
tamang sagot.
1. Sabi ni Julia sa asawa, “Itaga mo ito sa bato. Kahit hindi nila ako
tulungan, aangat ang ating kabuhayan.”
a. Mananaga si Julia.
b. Tutuparin ni Julia nang walang sala ang kanyang sinabi.
c. Pupukpukin ni Julia ang bato.
d. Tatagain ni Julia ang bato.
2. Kung gusto mong maglubid ng buhangin, huwag sa harap ng mga
taong nakakikilala sa iyo dahil mabibisto ka nila.
a. magsabi ng katotohanan
b. magsinungaling
c. maglaro sa buhanginan

d. magpatiwakal
3. Bakit hindi ka makasagot diyan? Para kang natuka ng ahas.

a. namumutla
b. nangangati ang lalamunan
c. may ahas na nakapasok sa bahay
d. hindi nakakibo; nawalan ng lakas na magsalita
4. Puro balitang kutsero ang naririnig ko sa kapitbahay nating iyan.
Ayoko na tuloy maniwala sa kanya.
a. balitang sinabi ng kutsero
b. balitang walang katotohanan
c. balitang makatotohanan
d. balitang maganda
5. Naghalo ang balat sa tinalupan nang malaman niya ang
katotohanan.
a. matinding labanan o awayan sa pagitan ng dalawa o higit pang mga tao
b. pinagsama-sama ang mga balat at tinalupan
c. nagkaigihan
d. nagkabati
6. Napauwi kaagad galing sa Estados Unidos si Ricardo dahil nabalitaan
niyang ang asawa niya ay naglalaro ng apoy.
a. nagluluto
b. nagpapainit
c. nasunugan
d. nagtataksil sa kanyang asawa
7. Bulang-gugo si Tompet dahil anak-mayaman siya.
a. mata-pobre
b. galante; laging handang gumasta
c. parating wala sa bahay
d. laging kasapi sa lipunan
8. Walang magawa ang mga kapitbahay naming makakati ang dila kaya’t
maraming may galit sa kanila.
a. may sakit sa dila
b. daldalero o daldalera
c. may singaw
d. nakagat ang dila

MODYUL 2
MGA SALITA NG TAON
Ang Modyul na ito ay naglalaman ng mga talakayan hinggil sa paglawak ng wika
sa takbo ng panahon. Layunin ng modyul na ito na mapaunlad ang Kalinangan ng mga
mag-aaral sa makabagong talasalitaan ng bansa.
Inaasahang Makukuha sa Modyul:
1. Makapagbigay ng mga halimbawa ng makabagong salita kung paano ito gagamitin
2. Maunawaan kung bakit nagkaroon ng paglawak at pag-unlad sa wika.
3. Makapagsulat ng isang sanaysay upang ilahad ang kanilang reaction sa mga ipapalabas
ng Video Presentation.
Bilang ng Oras: 3 na oras
Pagpapahalagang Moral:
“Hindi na mahalaga ang mataas na kaalaman sa wika, sapat na ang
nagkakaunawaan gamit ang wika.”
Input:
SALITA NG TAON

Makabagong Salita
Sa patuloy na pagbabago ng panahon, patuloy din na nagbabago ang ating
kapaligiran, at ang gawi ng pamumuhay at pakikisalamuha ng mga tao sa iba’t-ibang
panig ng mundo. Kung ikaw ay nabubuhay na ng ilang dekada, marahil ay mas mabilis
mong mapupuna ang mga pagbabagong naganap sa gawi ng mga tao at kung ikaw
naman ay isa sa mga sinasabing “millennial”, malamang ay ginagawa mo rin ang ilan
sa mga bagay na ito, kagaya na lamang ng paggamit ng mga makabagong salita o ang
pagbibigay ng bagong kahulugan sa mga salitang dati pa man ay nagagamit na.
Ito ang Halimawa ng ilan sa mga salitang ginagamit ng mga millennial at ang kahulugan
ng mga ito:
Triggered – Ito ay ginagamit ng mga millennial para ipahayag ang kanilang masamang
damdamin sa tuwing mayroon silang di kaaya-aya na nakikita o naririnig.
Shook – Ito ay isang salitang ginagamit ng mga millennial upang ipahayag ang kanilang
pagkagulat o pagkabigla.
Receipts – Ito ay nagsisilbing ebidensiya tungkol sa isang drama na nangyari sa
internet, ang halimbawa nito ay ang screenshots.
Tea – Ito ay ang salitang ginagamit ng mga mga millennials na tumutukoy sa mga
tsismis na kanilang nakikita sa social media. Ito ay tinawag na “tea” dahil sa unang
letra ng tsismis na “t”.
Extra – Ito ay ginagamit upang ilarawan ang isang taong kumikilos sa dramatikong
paraan kahit na hindi naman kinakailangan ang ganoon ka-grabeng pagkilos.
Woke – Tawag sa isang Indibidwal na alam ang mga nangyayari sa lipunan. Ang mga
taong “woke” ay karaniwang nagbibigay alam tungkol sa racism, feminism, sexism,
homophobia, atbp. ; sila rin ay ang mga taong tumututol sa mga ito.
Blessed – Ito ay ginagamit upang maipahayag na maraming magaganda at positibong
bagay ang dumadating sa buhay ng isang tao. Maaari din itong magsilbing explanation
sa sari-saring positibong nararamdaman ng isang tao.
Lit – ito ay ang isang salitang ginagamit upang sabihin na ang isang bagay o pangyayari
ay astig.
Kung inyong mapapansin, ang mga salitang ito ay simple lamang at sa katunayan
nga ay matagal nang ginagamit ang ilang sa mga ito. Ganoon pa man ay laganap na ang
paggamit ng mga salitang ito sa buong mundo marahil ay nagtataka kayo kung bakit
mas marami na ang gumagamit sa salitang katulad nito kahit na mayroon namang mga
salitang o pangungusap na maaari namang gamitin bukod dito.

Bilang parte ng mga tao na kung tawagin ay “millennial” sa aking palagay,
naaapektohan nito ang ating mundo ngayon dahil kahit ito ay masasabing mga
simpleng salita lamang ay nabibigyan tayo nito ng mas madaling paraan upang
ipaliwanag ang ating nararamdaman at ng iba pang mga bagay lalo na sa tuwing ang
ating isipan ay naookupa na ng ibang bagay.
"Mga Patok at nauusong salita ng mga Millennials"
ni NICA MOLATE
Ano nga ba ang millennials? madalas natin itong naririnig ngunit karamihan
saatin ay di alam ang ibig sabihin nito. Ang mga millennials daw ay ang mga taong
nabibilang sa generation Y o Net Generation na kung saan kinalakihan na ang paggamit
ng kompyuter at internet sa kanilang pang araw araw na buhay. Sa ating generasyon
ngayon ay halos lahat ng kabataan ay marunong ng gumagamit ng internet at halos
taon taon ay mabilis na nagbabago ang mga teknolohiyang ginagamit natin. Para
makasunod sa mga uso, nais din nating malaman ang mga pagbabago sa ating paligid
kaya ang tanong ko sayo, Isa kaba sa mga millennials na napag iwanan na pagdating
sa mga nauusong salita ngayon? Nais mo bang makahabol at maunawaan ang mga
salitang karaniwang ginagamit ng iyong mga kakilala lalo na sa social media? Kung
ganon kami ay naglista ng iilan sa mga patok at mga nauusong salita ng mga millennials
na maaaring makatulong sayo upang ika'y makasunod at makaunawa sa kanila.
1. BAE- Ayon sa isang urban dictionary, acronym daw ito ng pariralang “Before Anyone
Else.” Pero nanggaling daw talaga ito sa pet name ng mga magkasintahan na baby o
babe at naging popular ito lalo dahil ito ang naging tawag kay Pambansang Bae Alden
Richards. Madalas din itong itawag sa mga lalaking may itsura at masasabi nating
gwapo.
2. PABEBE- Ang ibig sabihin nito ay umarteng parang baby o magpa-cute. Tulad din ng
salitang Bae, naging popular ang pabebe dahil sa pabebe wave ng nauusong tambalan
ngayon ang Aldub. Ang pabebe wave naman ay ang pa-cute o mahinhing pagkaway.
May ibang kahulugan din ito para sa iba, kumbaga ay maarte o nag iinarte.
3.GALAWANG BREEZY o Hokage- Ito na nga raw ang bagong termino para sa mga
kalalakihan na pasimpleng dumidiskarte sa napupusuang babae. Maaaring nakuha ito
sa salitang 'breezy' na ang ibig sabihin ay mahangin, at ngayo’y nabigyan ng kakaibang
kahulugan bilang pagpapalipad-hangin.
6. Tara G! - Kapag tinatanong ka ng iyong kaklase ng "Ano Tara?" kadalasan ang
isasagot mo ay Tara,G! pero aminin ang alam mong ibig sabihin nito ay " Tara,let's Go!"
Pwes, ang tunay na ibig sabihin nun ay "Tara, GAME!" Hahaha

7.BEAST MODE- Ang salitang ito ay ginagamit ng mga millennials ngayon upang
ipahiwatig na sila ay galit na o naiinis. Posible raw nagmula ang mga katagang ito sa
video game na Altered Beast ng Sega, kung saan nagpapalit-anyo ang karakter dito at
nagiging halimaw
8.NINJA MOVES - Nagmula raw ito sa mga “ninja” o mga warrior na mayroong
kakaibang galing, bilis kumilos, at diskarte na maisakatuparan ang kanilang misyon
nang hindi masyadong napapansin. Kay kung nakakantyawan ka ng iyong mga
kaibigan na nag ninija moves, ibig nilang sabihin ay ikaw ay pasimpleng dumidiskarte
ng di napapansin.
9. WALWALAN - Kadalasan nababanggit ang salitang ito sa mga inuman. Nagmula ito
sa mga salitang “walang pakialam,” “walang pangarap” at “walang kinabukasan.”
10. Eme-eme- Ito raw ay salitang beki na pamalit sa mga terms na hindi masabi o
maalala. Noong dekada ‘80, ibig sabihin nito ay “any-any” o kung ano-ano lang. At nung
dekada ’90 naman, naging “anik-anik” at ngayon, eme-eme na!
11. Edi Wow! - ekspresyon na parang sinasabi sayo ng kausap mo na "edi ikaw na!"
kaya manahimik kana. Ganern.
11. YOLO – You Onlu Live One’s
Walang mali kung gusto nating makipagsabayan sa mga uso ngayon, mas makakabuti
pa to saatin dahil nakakasabay tayo sa panahon at hindi napag iiwanan hindi ba? Kung
kayat tandaan ang ito mga bes!
Video Presentation:
• Mga nausong Millennial Slang
• Millennial Slang, salita ng makabagong kabataan
• Pag-usbong ng mga bagong salita, bahagi ng pag-unlad ng wikang Filipino

Pagsasanay 2
Iskedyul: _______________________________________ Marka: _________________
Gawain 1:
1. Bakit nagkakaroon ng pagbabago at pag-unlad sa wika?
2. Magbigay ng iba pang mga halimbawa ng mga makabagong salita, ilahad ang kahulugan
at gamitin sa pangungusap.
Pagsusulit:
Ibigay ang inyong sariling opinyon hinggil sa mga napanood na Video
Presentation. Isulat sa paraang sanaysay.
Output: Gagawa ng isang Video Clip hinggil sa pag-unlad at kalagayan Wikang

Filipino.

MODYUL 3
MGA SUSING SALITA: INDIE AT DELUBYO
Dalawang eksperto mula sa magkaibang disiplina ang nagbahagi ng kanilang
kaalaman tungkol sa mga salitang “indie” at “delubyo” sa seminar na inorganisa ng
Sentro ng Wikang Filipino (SWF) bilang bahagi ng pagdiriwang ng Buwan ng Wika noong
Agosto.
Ang seminar na “Mga Susing Salita: Pambansang Seminar sa Pagbuo ng Diskurso sa
Konseptong Filipino” ay ginanap mula Agosto 24-25 at may layon na “itaguyod at
palaganapin ang Wikang Filipino sa lahat ng buwan ng taon” ayon sa SWF.
Sa unang pang-umagang sesyon ng seminar noong Agosto 24, ang mga naging
panauhing tagapagsalita ay sina Dr. Rolando B. Tolentino, dating dekano ng Kolehiyo
ng Pangmadlang Komunikasyon (CMC), at Dr. Alfredo Mahar A. Lagmay, executive
director ng UP Resilience Institute (UPRI) at Project NOAH (Nationwide Operational
Assessment of Hazards).
Si Tolentino ay propesor din sa UP Film Institute samantalang si Lagmay naman ay sa
National Institute of Geological Sciences.
Tinalakay at dinalumat ni Tolentino ang salitang “indie” samantalang ibinahagi
naman ni Lagmay ang gamit ng wika kontra “delubyo.”
Inaasahang Matutuhan sa Modyul:
1. Malaman ang Kahulugan at ibig sabihin ng “indie” at “delubyo”
2. Makabuo ng sariling opinyon hinggil sa artikulo ng Susing Salita: Indie at Delubyo” sa
pamamagitan ng pagsulat ng Sanaysay.
Bilang ng Oras: 6 na Oras
Susing Salita: Indie at Delubyo

Indie
Ang salitang “indie” ay pinaikling salita sa Ingles na independent at kadalasang
ginagamit na katawagan sa mga pelikulang iba ang linya ng pagkukuwento kung saan
“hindi siya masayahing kuwento. Hindi siya kuwento na sadsad ng fictional na drama.
Ito ay sadsad ng katulad ng [pelikulang] ‘Pamilya Ordinaryo,’ mga dramang nagaganap
sa lansangan na hindi natin nababalitaan,” ani Tolentino.

“Pag sinabing ‘indie’ nagkakaintindihan na kung
Dr. Alfredo Mahar A. Lagmay
ano’ng klaseng pelikula ang panonoorin o tatalakayin natin.
Kasi nga ay nagpapahiwatig na ito ng ibang mundo ng
paggagawa ng pelikula,” dagdag pa niya.
Karaniwan sa mga pelikulang indie ay pinopondohan
ng mas maliliit at/o independenteng pampelikulang istudyo
ngunit ayon kay Tolentino, mayroon din namang mga indie
na ipinapalabas, halimbawa, sa cable channels tulad ng
Cinema One Originals na pinondohan ng higanteng
istasyong pangtelebisyon tulad ng ABS-CBN.
Binanggit din ni Tolentino na ang mga pelikulang
indie ay kadalasang hindi gaanong tinatangkilik, wala
halos access ang mga manonood dito, mahirap unawain, at hindi masasaya ang mga
paksa nito.
Sa usapin ng panonood, “Kailangan natin
Dr. Lourdes Baetiong
ng particular access dito sa mga pelikulang ito para
matunghayan. Kailangang karerin nating pumunta sa
Cultural Center of the Philippines para panoorin
halimbawa itong Cinemalaya na klase ng mga pelikula,”
ani Tolentino.
Maliban sa Cinemalaya Philippine Independent
Film Festival at iba pang mga film festival na
nagpapalabas ng mga pelikulang indie, sa kauna-
unahang pagkakataon, ay inorganisa ng Film
Development Council of the Philippines (FDCP) ang “Pista
ng Pelikulang Pilipino” kung saan ang lahat ng sinehan ay
eksklusibong magpapalabas ng 12 natatanging indie na pelikulang Filipino mula Agosto
16-22 bilang bahagi ng pagdiriwang ng Buwan ng Wika at dagdag na suporta para sa
mga ganitong klase ng pelikula.
Sa usapin naman ng paksa, ayon kay Tolentino, “Hindi masasaya ang paksa ng
mga pelikula kaya for most part, hindi siya Marvel superhero films na masaya at
makakalimutan mo ang problema mo. Dito, maalala mo ang problema ng lipunang
Filipino at kung gaano kabigat iyon kaya hindi siya masayang panoorin.”

“Ang indie ay napakalakas ng currency na ginagaya na rin siya ng mainstream.
May mga indie films naman na nangangarap na maging mainstream na klase ng mga
pelikula” ani niya.
Dagdag pa nito, “ang commonality ng lahat ng indie ay may pagka-anti studio
siya. Ibig sabihin nito, iyung klase ng kalakaran ng istudyo na kung saan ay may Joyce
Bernal ka na nagdidirek ng romantic comedy o kung ano mang comedy at pagkatapos
ay may star actors ka na magbibida. Kailangan ay may Star Studio actors ka rito. Iyung
iskrip na ginawa mo ay dodoktorin ng isang komite ng iskrip para kung romcom ito ay
may kilig factor every two minutes. Calibrated iyon kaya effective iyung mga romcom sa
Pilipinas at iyon ang dominant genre hanggang ngayon dahil may kilig factor nga siya
na pinIpursue sa maraming sandali sa pelikula.”
Sinabi rin ni Tolentino na matagal na ang kasaysayan ng mga pelikulang indie
na aniya’y noong dekada ’50 at ’60, “pag sinasabing indie noon, ang ibig sabihin, hindi
ito gawa ng mga studio tulad ng Ilang-ilang Productions, Sampaguita Films, LVN
Productions na mga sikat noon. Ibig sabihin, ito ‘yung mga fly-by-night na mga
produksiyon…Pero ang layon nitong lahat ay kumita hindi katulad ngayon na layon
niyang maging mabigat.”
Ang mga pelikula umano noong dekada ’60 ay uso ang temang “spaghetti
westerns” na kahalintulad sa mga usong pelikula noon na may temang cowboy culture,
at sex. At noong 1972 ay nauso ang bomba films.
Ilan sa mga filmikong istilo ng indie, ayon kay Tolentino, ay ang pagiging neorealismo
nito kung saan ipinapakita ang buhay sa isang araw; ang karakter at sitwasyon mula
sa laylayan, ginagampanan ng karakter aktor; mabigat ang pasanin ng karakter (o tunay
na may hugot); tracking at babad shots o parang documentary films; matagtag na kilos
ng kamera; walang malinaw na tapos; poverty porn, at pang-award.

Ikahuli, ayon kay Tolentino, ang tunguhin ng indie
Pangulong Danilo L. Concepcion
ay maging kabahagi ng pambansang sinema; may
manonood dapat na ma-develop; magretain ng kilusang
artistiko na ibig sabihin ang artistic integrity nito ay
parating nandoon; manatili ang kilusang politikal, at
maging bahagi ng kilusang transformatibo at hindi iyong
napapanood lang sa mga film festival.
Delubyo.
Samantala, tinalakay naman ni Lagmay ang
paggamit ng “wika kontra delubyo” o disaster. Aniya, may
dalawang klasipikasyon ang salitang
ito: warning at response.
Ang warning umano ay “responsibilidad ng gobyerno. Kailangan ito ay accurate,

reliable, understandable at timely.”
Ang response naman ay “kailangang matumbasan iyung warning o abiso ng
gobyerno ng tamang aksiyon ng mga mamamayan sa komunidad,” ani Lagmay.
Ayon kay Lagmay ay mahalaga ang paggamit ng siyensya kontra delubyo ngunit,
hindi lang siyensya o teknolohiya ang solusyon para maibsan ang mga panganib ng
delubyo.
“Kailangang palitan ang ating kultura at gawing culture of safety. Dapat
nakalarawan iyung kaalaman natin sa ating mga lugar, sa ating mga komunidad sa
pamamagitan ng sining o wika,” ika nga ni Lagmay.
Kadalasan ay umaasa ang mga
Dr. Tolentino at Dr. Lagmay
komunidad sa mga ulat o impormasyon
mula sa Philippine Atmospheric Geophysical
and Astronomical Services Administration
(PAGASA) tungkol sa lagay ng panahon o
kaya’y may paparating na ulan o bagyo sa
bansa.Ayon kay Lagmay, ang forecast model
na gawa ng PAGASA kung saan
nakalarawan ang mga ulap, ulan at kung saan tatahak ang bagyo ang ginagamit ng
naturang ahensiya upang ma-warningan ang komunidad na mayroon panganib.
“Ngunit, gusto kong maintindihan natin na ang siyensya ay hindi perpekto.
Walang model na naglalarawan ng ginagawa ng kalikasan one, two days in advance. At

dapat iyon ay nasasabi sa taong bayan na mayroong uncertainty o limitasyon ang
siyensya,” ani Lagmay.
Kanya ring binigyang-diin ang kahalagahan ng paggamit ng wika sa
pagpapalaganap ng mga impormasyon tungkol sa kalamidad, ulat ng panahon at iba’t
iba pang mga panganib ng delubyo upang mas epektibo itong maiparating sa taong
bayan.
Sa bandang huli, umapila si Lagmay sa mga kalahok na karamihan ay mga guro
ng Filipino sa unibersidad mula sa iba’t ibang panig ng Pilipinas na tulungan ang
PAGASA na gawing mas epektibo ang pagpapalaganap ng impormasyon sa taong bayan
sa pamamagitan ng wika.
Bukod kay Tolentino at Lagmay, ang iba pang mga eksperto na inimbitahan
bilang mga panauhing tagapagsalita sa pambansang seminar na ito ay sina Kerima
Tariman-Acosta, media liaison officer ng Unyon ng mga Manggagawa sa Agrikultura;
Abner Mercado, lektyurer sa Departamento ng Filipino at Panitikan ng Pilipinas ng KAL
(DFPP-KAL) at reporter sa ABS-CBN News and Current Affairs; Dr. Glecy C. Atienza,
propesor sa DFPP-KAL, at Dr. Percival Almoro, propesor ng UP National Institute of
Physics.
Tinalakay nila ang iba pang mga tampok na susing salita—ang “bungkalan”
(Tariman-Acosta), “balita” (Mercado), “ganap” (Atienza) at “balatik” (Almoro).
Nagbigay ng mensahe ang Pangulo ng
UP Danilo L. Concepcion samantalang ang
bating pagtanggap ay inihandog ni Dr.
Lourdes Baetiong, kalihim ng Kolehiyo ng
Edukasyon. Ang pambungad na pananalita
naman ay ipinahayag ni Dr. Rommel B.
Rodriguez, direktor ng SWF.
Noong hapon naman ng Agosto 24 ay
inilunsad ang mga bagong publikasyon ng
SWF. Ang mga inilunsad ay ang “Daluyan: Journal ng Wikang Filipino,” “Pag-oorganisa
sa Pamayanan Tungo sa Kaunlaran na Mula sa Tao Para sa Tao” ni Dr. Angelito G.
Manalili, “Bungkalan: Manwal sa Organikong Pagsasaka ng Unyon ng mga Manggagawa
sa Agrikultura (UMA),” at “SUSMATANON: Kwentong Pambata” ni Eduardo “Ka Edong”
Sarmiento.
Si Prop. Ronel Laranjo ang naging tagapagdaloy ng palatuntunan.
Alinsunod sa temang “Wikang Filipino: Daluyan ng Pambansang
Pagkakakilanlan at Pagkakaisa” ay matagumpay na naidaos ang pagdiriwang ng Buwan

ng Wika sa tulong na rin ng Opisina ng Pangulo, UP System; Opisina ng Tsanselor, UP
Diliman; Departamento ng Lingguwistiks ng Kolehiyo ng Agham Panlipunan at
Pilosopiya; Erya ng Araling Wika ng Kolehiyo ng Edukasyon; Office of Student Activities;
Diliman Information Office; Diliman Gender Office; DZUP; Kolehiyo ng Musika at Center
for International Studies.
Pagsasanay 3
Iskedyul: _______________________________________ Marka: _________________
Pagsusulit:
Ilahad ay iyong repleksyon at opinyon hinggil sa pag-unlad ng wika sa ipinahayag
ng Artikulo. Palawakin ay iyong sariling kaisipan sa pagsulat.

YUNIT 2
MASINSIN AT MAPANURING PAGBASA SA MGA PANGUNAHING SANGGUNIAN SA
PAGDADALUMAT/PAGTETEORYA SA KONTEKSTONG FILIPINO
Sa bawat panahon ay nagbabago ang kutura. Dahil sa pagbabagong ito ay
naiimpluwensyahan nito ang kultura, paniniwala at kagawian ng pananalita natin.
Pokus nito ang pagtalakay sa mga pangunahing sanggunian sa
pagdadalumat/pagteteorya sa kontekstong Filipino.
1. Malikhain at mapanuring makapag-ambag sa pagpapaliwanag at pagpapalawak
ng piling makabuluhang konsepto at teoryang lokal na akma sa konteksto ng
komunidad at bansa.
2. Makapagpahayag ng mga makabuluhang kaisipan sa pamamagitan ng
tradisyonal at modernong midyang akma sa kontekstong Pilipino.
3. Makagawa ng mga malikhain at mapanghikayat na presentasyon ng
impormasyon at analisis na akma sa iba’t ibang konteksto.
4. Malikhain at mapanuring makapag-ambag sa pagpapaliwanag at pagpapalawak
ng piling makabuluhang konsepto at teoryang lokal at dayuhan na akma sa konteksto
ng komunidad at bansa.
MODYUL 4
DALUMAT NG WIKA
Anong teoryang pangwika ang maaari nating gamitin para ipaliwanag ang
kasalukuyang hubog, anyo at takbo ng wikang Filipino? Paano ito makatutulong upang
maging masinop at masinsin ang ating analisis ng wika at ang naturang gamit nito para
sa mga tao at sa lipunan niyang ginagalawan?
Ito ang dalawang pangunahing tanong na sasagutin ko sa panayam na ito.
Ang una ay tumutukoy sa pagkakaroon o kawalan ng internal na banghay o istruktura
ng wika natin na pundasyon o basehan ng performatibong kakayanan ng mga Filipino
na gamitin ang wikang Filipino. Samantala ang ikalawa nama’y tumutukoy sa
praktikalidad ng teorya upang tasahin at usisain ang nangyayaring pagbabago ng wika
sa gitna ng mabilisang pagbabago ng ating panahon.
Inaasahang matutuhan sa Modyul:
1. Malaman ang kahulugan ng Pilipino at paano ito naging isang teorya ng wika.
2. Makapagsasagawa ng isang discussion panel hinggil sa mga usaping pangwika.

Pagpapahalagang moral:
“Ang limitasyon ng aking wika ay siyang limitasyon ng aking mundo.”
Ludwig Wittgenstein (TLP 1922)
Input:
PILIFILIPINO: ISANG TEORYA NG WIKA
Panayam Profesoryal Cecilio M. Lopez sa Wika at Panitikang Filipino
ni Dr. Rhod V. Nuncio
PiliFilipino
Ito ang inihahaing panimulang teorya upang suriin ang paimbabaw, malaliman
at kaibuturan ng wika. Ang tatlong bahagdang ito ng wika ang magiging punto ng
analisis at pagdadalumat. Hango ito sa sinabi ni N. Chomsky (sa Searle 1971) na
mayroong surface structure (paimbabaw) at deep structure (ubod) ang wika. Ang sa akin
naman, may pumapagitna sa dalawang level na ito, ang middle structure na tatawagin
kong lalim ng wika. Ito ang nawawala sa kayarian ng wikang Filipino (WF). Sa madaling
salita, walang lalim ang wika dahil walang gramatikang nakaugat sa internal na
himpilan ng ating kamalayan. Tanging ang malakas at dominanteng paimbabaw na
puwersa na mula sa iba’t ibang direksyon, ideolohiya, adbokasi ang kasalukuyang
nagiging sandigan at batayan sa pagbabagong pangwika. Sa ngayon hangga’t di
matutugunan ang kakulangan sa lalim at ubod ng WF, ang paimbabaw na level ng wika
ang tumatayong stratehiya sa pagpili, pagpilipit at pagpipilit na lumabas ang
kakanyahan ng wika. Ang tanong nga lang, hanggang kailan ito tatagal? At aasa lang
ba ang lahat sa politikal at ideolohikal na bangayan ng mga makawika ang hinihintay
na pagkagulang ng WF? Ika nga’y matira ang matibay!
Katulad ng nabanggit, paimbabaw ang debelopment ng wikang Filipino. May tatlong
pananaw tungkol dito:
a.) Kasalukuyang nililinang pa rin ang wika mula sa pinagbatayang wikang Tagalog
at ang nakalululang hamon na paglinang nito mula sa mga katuwang na wika sa bansa,
b.) Mabilis na paglaganap ng Taglish sa iba’t ibang domain ng kaalaman at praktika,
c.) Interbensyon ng gahum (estado, iskolar, media) na nakakaapekto sa menu ng
pagpili, pamimilit at pagpilipit sa wikang Filipino.
PAIMBABAW NA WIKA
Ang puwersa ng pagbabagong wika ng WF ay hindi nakatarak sa kognitibong
kakayahan ng tao kundi sa samutsaring timpla (o gimik) at interbensyon ng mga
institusyon, grupo at mga polisiyang bitbit ng mga ito. Bakit hindi nagmumula sa
kognisyon o sa mental na proseso ng paglikha ng wika? Dahil madalas at sa maraming

pagkakataon ang internal na lohika at istruktura ng pag-iisip natin ay nakakapit sa
banyagang padron, sa banyagang wika – Ingles. Pansinin:
1. Ang makabagong alpabetong Filipino ay binibigkas ayon sa Ingles. May implikasyon ito
sa ponetika dahil nabaligtad ang prinsipyo ng “kung ano ang bigkas, siya ang baybay”.
Imbis na phonocentric (una ang tunog kasunod ang baybay) naging graphicentric (kung
ano ang letra sa Ingles, ito ang baybay). Kung kaya’t mamimilipit sa pagbigkas ang
maraming batang mag-aaral ng WF kung ito ang prinsipyong susundin sa ponetika ng
WF. Ang “bahay” ay bibigkasing “bey-hey”.
2. Ang pagbaybay ng mga hiram na salita at paglahok nito sa sintaktikang anyo ng
pangungusap ay nakakiling sa Ingles. Hal. Nakaka-turn-off naman ‘yang friend mo. So,
yabang! Marahil sa mga Manileno o elistang namimilipit magFilipino o mag-Ingles, ito
ang makabagong syntax sa palabuuan ng pangungusap. Laganap din ito sa broadcast
media, showbiz, advertisement, interbyu sa mga politiko at kabataang cosmopolitan
kuno ang oryentasyon sa kasalukyan.
3. Ang tinatawag na code-switching ng mga dalubwika (Sibayan, Baustista, Cruz) ay totoo
namang di code-switching dahil ganito naman ang kaayusan at kayarian ng
pangungusap sa mga wikang lubos-lubos ang panghihiram ng mga salita. Wala nang
switching na nagaganap dahil lantaran na itong lumilitaw sa mga diskursong gamit ang
WF. Syntactic-semantic substitution ang nagaganap dahil ang paggamit ng i-, pag-,
mag-, nag-, kaka-, um-, na- ay sadyang naghihintay ng halinhinang mga salitang
banyaga o hiram nagiging structurally flexible sa formang Taglish.
i-solve, pag-solve, nag-solve,

i-zerox, pag-zerox, mag-zerox, kaka-zerox, kaka-solve
i-equate, pag-equate, mag-

i-text, pag-text, mag-text, kaka-text, na-text equate, kaka-equate
um-attend, um-increase, um-order, um-

answer
Kung kaya’t multiple substitution ang pedeng gawin dito na maiaayos o

mailalapat din sa pangungusap. Hal. “I-zerox mo ang papers mo sa promotion.” “Ok na
kaka-zerox ko nga lang.” Ang Tagalog/Filipino component (unlapi o hulapi) ay laging co-
dependent sa hiram na salita, subalit nanatiling buo ang salitang Ingles o ibang hiram
na salita.

Wala namang ganitong halimbawa (co dependent ang Ingles sa Filipino): Re-ayos
mo na yan!”, “Anti-makabayan ang mga trapo sa Congress” at “Pindotize (na katawa-
tawa ang dating) mo yong keypad.”
Hindi ang wikang Ingles ang kalaban natin. Maaaring matuto ang isang tao ng
higit pa sa dalawang wika. At kapag sinabi nating kakayahang bilingual o multilingual,
nararapat na magkapantay ang kabihasaan ng isang tao sa pagbasa, pagsulat,
pakikinig at pagbigkas sa mga wikang ito. Hindi tingi-tingi.
Ang problema’y kapabayaan at ang pagpapaubaya na sa darating na panahon,
gugulang at uunlad din ang WF. Fatalistikong pananaw ito. Tila si Juan Tamad ito na
naghihintay sa pagbagsak ng bayabas sa kanyang bibig.
Kung kaya’t nangyari ang iba’t ibang direksyon at agendang pangwika na batay
sa interes ng iilan at uso ng panahon. Ang iba’t ibang direksyong ito ay unti-unting
nawawala’t namamatay, unti-unti nauungusan ng malalaking diskurso tulad ng
globalisasyon, industriyalisasyon at postmodernismo. Kung kaya’t sa ating bayan
mismo, nagtatalaban ang mga ito at naiiwang nakatindig ang mapanuksong alternatibo
– ang gawing wikang ofisyal at panturo ang Ingles.
Tingnan natin ang iba’t ibang direksyon na narating ng ating wika sa
kasalukuyan:
1.) Ang WF ay Taglish – wikang bunga ng eksposyur sa midya, paimbabaw at walang
malinaw na gramatika (kung meron man contingent ito at nakabatay sa talastasang
publiko), ang wikang “maiintelektuwalisa ayon kay Bonifacio Sibayan” (sipi mula kay
Sison-Buban 2006)
2.) Ang WF ay Taglish na may varayti sa iba’t ibang wika sa bansa ayon kay Isagani
Cruz
3.) Ang WF ay batay sa Tagalog o ang pananaig para rin ng puristikong gahum o ng
Imperial Tagalog; walang pagkakaiba ang Filipino at Tagalog ayon kay Cirilo Bautista
(pananalitang ibinigay sa lunsad-aklat ng Galaw ng Asoge, 2005)
4.) Ang WF ay larong-wika na pinasok ng mga batang manunulat ngayon, iskolar sa
iba’t ibang larang sa akademya, na walang malinaw na alintuntunin ng laro ngunit
nangingibabaw na examplar ng kasalukuyang anyo ng wika
UBOD NG WIKA
Ang ubod ng wika ang unibersal na forma o kaayusan ng basikong yunit ng
kamalayan na taal nang matatagpuan sa isipan ng tao. Kumbaga ito ang template ng
isipan natin na yari na – naghihintay na mapunan, mahubog, malilok, at maisaayos
ayon sa idaragdag na istruktura ng natural na wika. Kumbaga ito ang “universal o

generative grammar” ni Chomsky, ang “private language” ni Wittgenstein, “archi-
writing” ni Derrida. Bago pa man may istruktura ng wika, may nakalikha nang
istruktura ang isip na tatanggap at mag-oorganisa ng kamalayan ng tao. Kaya’t may
kakayanan ang lahat ng tao na matuto ng wika, ng kahit anumang wika, dahil sa ubod
ng wikang nakahimpil sa isipan natin. Ito ang a priori grammar. Ito rin ang nag-uudyok
sa imahinatibo’t malikhaing paraan ng isip natin na ikonstrak ang wika batay sa iba’t
ibang modalidad/range/linguistikong yunit sa pagkatuto ng wika.
LALIM NG WIKA: GRAMATIKANG FILIPINO?

Lahat ng buhay na wika (natural languages) ay dumaraan sa mahabang panahon
ng pagbabago at madalas hindi developmental ang yugto ng pinagdadaanan nito kundi
retardasyon at tuluyang pagkawala. Alam natin ang magiging kahihinatnan ng
maramihang puwersang pangwika na paimbabaw na nagtatalo-talo at naghahalo-halo
sa isip at kamalayan ng tao. Higit pa riyan, nagpapaubaya at nagpaparaya ang mga
ispiker-tagapakinig ng wika dahil wala silang masandigang internal na lohika o
gramatika ng wikang naririnig at nababasa nila. Alalahanin natin ang sinabi ni Emerita
S. Quito (1989/2010: 23): “Hanggang ngayon, tayo ay nasasadlak sa kabulukan ng
Taglish. Ang maikling kasaysayang ito ng wika sa ating bansa ay nagpapahiwatig ng
dalawang bagay. Una: pagkatapos ng 88 taon, hindi pa rin maaaring sabihin na ang
Pilipino ay natuto na ng wikang Ingles; at ikalawa, lumaganap ang isang bulok na wika,
ang Taglish, na hindi Ingles at hindi Filipino.”
Mahalaga ang lalim ng wika dahil:
1. Ito ang nagsasaayos ng mga signal o yunit ng ubod ng wika para maging natural na
wika,
2. nagsisilbi itong auditing at editing facility sa isip ng gumagamit ng wika,
3. ito ang precursor ng imahinatibong pag-iisip ng tao ayon sa tuntunin ng wika niya at
ng daynamikong kakanyahan at kakayahan ng wika sa pagpapakahulugan
4. nagiging transisyonal at transgenerational ang pagsasalin ng pagkatuto ng wika na di
nakadepende sa kung ano ang uso at pinapauso
5. intralinguistic facility ito para sa transformasyon ng wika ayon sa pagbabalanse ng
internal na lohika ng kanyang wika at ng praktika/gamit ng wika bunsod ng pagbabago
sa lipunan at iba pang external factor.
Ang pagpili ng Filipino bilang wika ay mangyayari sa kailaliman ng kanyang isip at
kung magkagayon malayong-malayong mabubuwal nang agad-agaran ang Filipino (tao
at wika) sa daluyong ng pagbabago sa mundo at lipunang ginagalawan. Ang PiliFilipino

ay panimulang pagtatangka sa pagteteorya sa wika at analisis ng WF na may
sandamakmak na varayti. Inisyal na hakbang ito sa binubuong teorya ng wika at sa
implikasyon nito na ang istruktura ng WF ay dapat nakaangkla sa lalim at ubod ng wika
o sa gramatika (prescriptive) at pre-grammar (individuated inscription) ng isang tao. Ang
paimbabaw na wika’y di maglalaon ang magiging natural na wika (descriptive) na
gagamitin ng mamamayan. Ang PiliFilipino ay kritikal at istratehikong pagpili ng taong
malay sa ubod at lalim ng kanyang wika upang maging kanyang wika sa
pakikipagtalastasan, pamimilosopiya, paghahanapbuhay, pagkrikritika at iba’t ibang
komunikatibong sitwasyon at pagkilos.
Kung kaya’t ibalik natin ang wika sa kaibuturan ng kamalayan natin at di lamang
sa sanga-sangang dila ng gahum.
Gawain 1:
Panuto: Bumuo ng apat na pangkat at pag-usapan ang usapin tungkol sa wika.
Pumili ng representante para sa isasagawang panel discussion.
Mga pag-uusapan:
1. Karapat-dapat bang manghiram tayo ng mga salitang banyaga kaysa sa
tumbasan natin ito ng wikang Filipino?
2. Dapat bang gamitin natin ang wikang Filipino sa mga establisemyento,
mga batas, sangay ng midya at sa iba’t ibang larangan gaya ng edukasyon
at ekonomiya?
3. Dapat bang gamitin ang wikang Filipino bilang midyum ng pagtuturo?

Pagsasanay 4
Iskedyul: _______________________________________ Marka: _________________
Gawain 1:
1. Ano ang ibig sabihin ng PiliFilipino ayon kay Lopez?
2. Paano ito naging isang teorya sa ating wikang pambansa?

MODYUL 5
PILOSOPIYA AT TEORYANG SA KONTEKSTONG FILIPINO
Inaasahang matutuhan sa Modyul:

1. Makapagbahagi ng opinyon sa mga iba’t ibang kaisipan ng mga Pilipino tungo sa
kontekstong Filipino sa pamamagitan ng pagsulat ng sanaysay.
2. Makapagbuod ng mga impormasyon mula sa mga babasahing kaugnay sa mga
pilosopiya at teoryang sa kontekstong Filipino
3. Malilinang ang kasanayan ng mga mag-aaral sa pagsulat ng sanaysay,
pagsasadula, paglalahad at pagtatalumpati hinggil sa mga babasahing tekstwal na
kaugnay sa kaisipan at teorya ng mga Pilipino.
Bilang ng Oras: 11 Oras

“Bakit kalayaan, kung ang mga alipin ngayon ay magiging maniniil ng

hinaharap?”
-Dr. Jose P. Rizal
“Ang hindi marunong tumungin sa kanyang pinagmulan ay hindi makakarating

sa kanyang paroroonan.”
Input:
Pilosopiyang Pilipino
(salin mula sa akda ni Rolando M. Gripaldo na may pamagat na “Filipino Philosophy: a
Western Trdition in an Eastern Setting)
Nag-ugat ang pilosopiyang Pilipino sa kasaysayan ng bansang Pilipinas. Mula sa

kolonya ng mga Espanyol sa loob ng tatlong daang taon, ng Estados Unidos ng
kalahating siglo, at Hapon ng kalahating dekada, ang mga Pilipino patungo sa huling
dikada ng ika-19 na siglo ay nagsimulang makapangalap ng mga kaisipang mula sa
Europa. Ang mga kaisipang ito ay nakatulong sa rebolusyon ng bansa noong 1896 laban
sa Espanya.
Pagkamulat ng mga Pilipino
Jose Rizal: isang reformista
Ayon kay Rizal, isa sa mga nabigong pakikibaka para sa reporma sa Espanya ay
ang pagkamulat ng kamalayan ng mga Pilipino sa kanilang lupain. Sa pahayagang La
Solidaridad, kanyang inilahad ang mga solusyon sa problema ng bansa: ito ay ang
Karunungan at Pangangatwiran na kung saan dapat imulat ang mga Pilipino rito. Dapat
mapalaya ang kanilang kamalayan mula sa panatismo, pagkamakasarili, Kababaan, at
kawalan ng pag-asa. Dahil sa kakulangan ng karapatan ng mga Pilipino sa Edukasyon
na kung saan ang mga namumuno ay ang mga prayleng Espanyol, bumuo si Rizal ng
isang organisasyon na magpapamulat sa kaisipan ng mga mamamayan, ang La Liga
Filipina. Ang Layunin nito ay ang mapag-isa ang archipelago ng Pilipinas, mapalago ang
pagsasaka at komersyo, magkaroon ng proteksyon mula sa mga panganib, magkaroon
ng pagtatanggol laban sa karahasan at kawalan ng hustisya, at pagpapaunlad ng
magandang edukasyon.
Naniniwala si Rizal na may kakayahan ang isang tao na mabigyang solusyon ang
isang problema. Ang mga potensyal ng tao ay maaaring maisagawa ng maayos maliban

lamang sa ilang mga pagkakataon dahil sa may mga hadlang. Ang pinakamalaking
hadlang sa bansa ay ang kolonya ng bansang Espanya. Mahalagang makipagsapalaran
sa ganoong sitwasyong kolonyal na kung saan ay kilala sa kontemporaryong political
na kaisipan bilang pag-unlad ng sambayanan. Ang sambayanan o civil society ay nasa
pagitan ng pamilya at ng estado, ito ay nagtatangkang mapunaan ang pangangailangan
ng komunidad, meron o wala mang anong tulong mula sa estado sa pamamagitan ng
solidaridad o pagkakaisa at subsidiaridad o pakikipagtulungan upang maisagawa ang
mga pangunahing layunin ng komunidad (McLean 2001). Sa Relihiyon, naniniwala si
Rizal sa Agnostic Deism, ang pananaw na kung saan nilikha ng Dios ang buong
kalawakan kalakip ang kanyang mga kaustusan at walang makapaghihimasok rito.
Ayon kay Rizal, nakikilala natin ang Dios sa kanyang kalikasan at sa kanyang budhi,
ngunit di natin nalalaman kung ano ang kanyang totoong katangian.
Ang matagumpay na rebolusyon ay kinakailangan ng mga pinunong militar,

sapat na pondo, armas at bala, sapat na bilang, at may maayos na oryentasyong
pampulitika. Kung hindi man, ito ay mauuwi sa malagim na kamatayan at ang mga
inosenteng buhay, kababaihan, at ang mga kabataan ay maghihirap sa kapighatian.
Ninanais ni Rizal na maranasan ng mamayan ang maayos na kalayaan o demokratikong
Pamamaraan upang makamit natin ang tunay na kalayaan. A nation can be independent
without being free or free without being independent (R.A. Gripaldo, 2004).Minsan ring
sinabi ni Rizal na, “Bakit kalayaan, kung ang mga alipin ngayon ay magiging maniniil ng
hinaharap?”
Nang si Rizal ay inakusahan ng pamahalaang Espanyol na nakikisapi siya sa

malawakang rebulusyong nagaganap noon ay senentensyahan ng kamatayan sa
Bagumbayan noong Disyembre 1896. Habang siya ay nakakulong noon sa Fort
Santiago, nalaman niyang naging matagumpay ang rebolusyon sa ilang bahagi ng bayan
ng Cavite. Sa malubhang sitwasyong nagaganap na kung saan ang rebolusyon na
kanyang hindi sinang-ayunan ay unti-unting nagtatagumpay sa bawat bahagi ng bansa,
umaasa na lamang si Rizal sa pagtatagumpay nito. Sa kanyang huling tula na Mi ultimo
adios, kanyang sinuportahan ng pahayag na, I die as I see tints on the sky b'gin to
showAnd at last announce the day, after a gloomy night;... For orphans, widows and
captives to tortures were shied, And pray too that you may see you own redemption.
Andres Bonifacio: Rebulusyunaryo
Itinatag ni Bonifacio ang isang rebolusyunaryong samahan na tinatawag na

Katipunan. Nang malaman ito ng mga Kastila, nakapaghikayat sila ng higit kumulat 30,
000 na kasapi sa loob ng anim na buwan. Tatlong araw pagkatapos matatag ang La liga
Filipina ay ipinatapon si Rizal sa Dapitan, Mindanao. Nang mabuwag ang samahan Liga
ay dito nag-alsang itatag ang samahang Katipunan.
Ang kaisipan ni Bonifacio ukol sa rebolusyon ay inilathala sa rebolusyonaryong

pahayagan, Kalayaan. Naging malaki ang bahagi ni Agoncillo sa pagpaparami ng kasapi
sa Katipunan sa pamamagitan ng pagbabahagi ng ideyang nakalathala sa pahayagang
Kalayaan bilang “makapangayarihang salita.”
Sa pagsasagawa ng isang kasunduan ay binago ni Bonifacio ang paraan ng

Sanduguan na ginamit noong panahon bilang pakikipagkasundo sa pagitan ng isang
kastilang manlalayag na si Miguel Lopez de Legazpi at Sikatuna na isang pinuno ng Isla
Bohol upang mapag-isa at magkaroon ng malapit na ugnayan ng dalawang pangkat.
Ang Sanduguan ay ang pahalo ng dugo ng dalawang tao at iinumin nilang pareho. Ito
ay nagpapakita ng pagiging isa ng dalawang pangkat bilang kapatiran. Ibig sabihin ay
pakikipagkasundo ng pagtutulungan sa bawat isa sa pangangailangan at pag-unlad.

Kung ang kasunduang panlipunan na magtatag ng isang pamahalaan sa
pamamagitan ng mamamayan ay basi sa pangangailangan ng sambayanan na
magkaroon ng seguridad sa kanilang buhay at pag-aari. Ang Sanduguan naman ay
tumutukoy sa pagkakasundo o pakikipag-isa ng dalawang pangkat at mas madali kaysa
sa kasunduang panlipunan. Kapag nagkaroon ng paglabag sa kasunduan ay may
malalim itong katuturan sa samahan na kung saan ito ay pagkakanulo ng isang
kapatiran laban sa isang kapatiran.
Ayon kay Bonifacio, isang makatwiran ang paghihimagsik o pakikidigma kung

may paglabag sa kasunduan. Ang mga katutubong pangkat sa buong Pilipias ay
masagana sa pamumuhay, malaya, at masaya bago pa man dumating ang mananakop
na Kastila. Sa ibang paglalarawan, ito ay isang paraiso. Habang ginagampanan ng mga
Pilipinong katutubo ang kanilang tungkulin sa kasunduan – ang pagbuo ng mga barko
ng Kastila, pagbabantay sa kanila, lumalaban para sa kanila, pagtatayo ng kanilang
kuta at simbahan – ay bigo namang naisagawa ang kanilang parte sa kasunduan.
Pinagsamantalahan nila ang kahinaan ng mga katutubo sa pamamagitan ng lakas ng
paggawa at pagbili ng mga katutubong produkto sa mababang presyo. Naging bulag ang
mga mamayang Pilipino sa karapatan at pagkamulat sa katotohanan at relihiyon.
Naging mas maunlad ang mga Kastila sa karangyaan at ang mga mamamayan ay unti-
unting naghihirap. Iilan lamang ang mga Pilipinong nagkaroon ng magandang
benepisyo mula sa mga mananakop. Para kay Bonifacio, ang pagbuwag sa kasunduan
ay nangangailangan ng marahas na pag-alsa. Ang himagsikan ay isang daan upang
maibalik ang dating paraiso.
Pagsasanay 5
Iskedyul: _______________________________________ Marka: _________________
Film Showing:
Pelikula: Jose Rizal (1998)
Direktor: Marilou Diaz-Abaya
Pangunahing Aktor: Ceasar Montano
Gawain: Bumuo ng isang Video Documentation sa Pilosopiya at Paniniwala ni Rizal at

Bonifacio.
Pagsusulit: Sumulat ng iyong refleksyon sa Pelikula at alamin kung anong nakapaloob

na pilosopiya at kaisipan ni Rizal at Bonifacio.

Modyul 6
KULTURA NG PILIPINAS
Ang kultura ng Pilipinas o kalinangan ng Pilipinas ay pinaghalong impluwensya

ng mga katutubong tradisyon at mga kultura ng mga unang mangangalakal at
mananakop nito noon. Ang pananakop ng mga Kastila sa Pilipinas, sa pamamahala ng
Mehiko, na tumagal ng mahigit 333 taon, ay may malaking kontribusyon sa Kultura ng
Pilipinas. Ang Wikang Pilipino, na mas kadalasang kilala bilang Tagalog, ay maraming
hiniram na salita galing Kastila. Karamihan sa mga pinagdiriwang na mga tradisyon ay
magkahalong Kristiyano, Pagano, at iba pang lokal na seremonya. Bilang halimbawa,
bawat taon, ang mga bayan sa buong bansa, ay nagsasagawa ng malalaking Pista,
nagpapaalala sa mga Santong Patron ng mga bayan, barangay, o ng mga distrito. Ang
mga Pista ay kadalasang may patimpalak sa katutubong pagsayaw, at sa ibang lugar
ay mayroon pang sabungan. Ang mga ganitong tradisyon ay ginaganap din sa mga
bansang nasakop ng mga Kastila. Sa katimugang bahagi ng bansa na karamihan ay
mananalig Islam ay nagdiriwang din ng kanilang mga tradisyon at nakagawian.
Bago pa man dumating ang mga unang mananakop, ang mga mangangalakal
galing sa India, Malaysia, Indonesia, Tsina at Hapon ay may malaking kontribusyon din
sa Kultura ng Pilipinas. Ang Hinduismo at Budismo ay may impluwensya sa mga
katutubong paniniwala ng mga Pilipino bago dumating ang mga Kastila at ang mga
mangangalakal na Muslim. Ang wikang Tagalog at iba pang wika sa Pilipinas ay
maraming hiniram sa wikang Sanskrito. Isang mabuting halimbawa ang karma, na
hanggang ngayon ay pinaniniwalaan pa rin ng mga Pilipino. Marami sa mga pamahiin,
hiniram na salita at pagkain, tulad ng pansit, siopao at iba pa ay minana sa mga
mangangalakal na Instik. Ang ibig sabihin ng kultura ay ang paraan ng pamumuhay ng
mga tao nagpapakita ng kaugalian, tradisyon, mga sining, sistema ng edukasyon,
musika at pamahalaan.
Lipunang Pilipino
Ang Lipunang Pilipino ay magkahalong lipunan. Isa bilang bansa, at marami
dahil sa pagkakahiwalay ng mga ito ng lugar, dahil sa pulo pulo nitong ayos at mga
kasanayan. Ang bansa ay nahahati sa pagitan ng mga Kristiyano, Muslim, at iba pang
pangkat; sa pagitan ng mga nasa lungsod at sa mga nayon; mga tagabundok at
tagapatag; at pagitan ng mga mayayaman at ng mga mahihirap.
Kaugaliang Pilipino
• Bayanihan: Nabuo ang Bayanihan sa mga samahan ng mga magkakapitbahay
na nagtutulungan kahit kailan o saan man kailanganin ng tulong. Kadalasan
makikita ang bayanihan sa mga sasakyang nasisiraan ng gulong. Ang mga
tambay at ang mga taong-bayang na malapit dito ay agad agad ding tutulungan
ang drayber kahit ano pa man ang mangyari maayos lamang ang nasirang
sasakyan. O kaya naman mas kadalasang inilalarawan ito ng paglilipat bahay
noon ng mga nasa lalawigan. Ang mga bahay ay sabay sabay bubuhatin ng mga
kalalakihan na sinasabayan pa kung minsan ng awitin upang di gaanong
madama ang kabigatan nito. Ito ay kabaligtaran ng ugaling indibidwalismo ng
mga lipunang Europeo at Amerikano.
• Matinding Pagkakabuklod-buklod ng Mag-anak: Ang mga Pilipino ay kadalasang

malalapit sa kanilang mag-anak at iba pang kamag-anak. Ang pangunahing
sistemang panlipunan ng mga Pilipino ay mag-anak. Maraming mga Pilipino ang
tumitira malapit sa kanilang mga kamag-anak, kahit pa sila ay may edad na o
kaya naman ay may sarili na ring mag-anak. Kadalasan ang isang bahay sa
Pilipinas ay binubuo ng mahigit sa dalawang mag-anak. Sa mga lalawigan, ang

mga nayon ay kadalasang binubuo ng iisang angkan, at halos lahat ay mag-
kakakilala.
• Pakikisama: Ang pakikisama ay ang kaugaliang Pilipino na nagnanais

magkaroon ng maganda at mabuting pakikitungo sa iba.
• Hiya: Ang kaugaliang Hiya ay isang panlipunang kaugalian. Ang mga Pilipino
kasi ay naniniwala na dapat na kumilos sila kung ano ang mga tinatanggap na
kaugalian ng lipunan; ang kung sila ay nakagawa ng kaugaliang hindi tanggap,
ang kahihiyan na ginawa nila ay hindi lang para sa kanilang sarili kundi
kahihiyan din ito para sa kanilang mag-anak. Isang halimbawa ay ang pagiging
magarbo ng paghahanda kahit na hindi dapat sapat ang kabuhayan niya. Kung
ay isa ay pinahiya sa maraming tao, sila ay nakararamdam ng hiya at nawawalan
ng lakas ng loob.
• Palabra de Honor: "May isang salita" Isang kaugalian ng mga Pilipino na

kailangan tuparin ang mga sinabi nitong mga salita o pananalita
• Amor Propio: Pagpapahalaga ng isang tao sa kanyang dignidad.
• Delicadeza: Isang ugali na kailan na dapat ang isang tao ay kumilos sa tama at
nasa lugar.
• Utang na Loob : Ang Utang na Loob, ay isang utang ng tao sa taong tumulong sa
kanya sa mga pagsubok na kanyang dinaanan. May mga kasabihan nga na: Ang
hindi lumingon sa pinanggalingan ay hindi makararating sa paroroonan
Mga Pambansang Pagdiriwang

Ang mga okasyong ipinagdiriwang sa buong kapuluan ay yaong napakahalaga sa
kasaysayan at lipunan. Nakikiisa ang bawat isa sa mga Pilipino sa pagdaraos ng mga
ito kaya't tinatawag itong pambansang pagdiriwang. Karaniwang idinedeklarang pista
opisyal o walang pasok sa mga opisina at paaralan ang mga pambasang pagdiriwang.
Bagong Taon
Tuwing unang araw ng Enero ipinagdiriwang ang Bagong Taon. Masayang
sinasalubong ito bago maghating-gabi ng Disyembre 31. Masayang sama-samang
kumakain at nagkukuwentuhan pa ang mga kasapi ng mag-anak. Nag-sisimba,
nagbabatian, at nag-iingay pa sila nang buong sigla sa pagsalubong nito. Ginagawa pa
nila itong family reunion. Dito ipinapakita ang pagbubuklud-buklod ng pamilya.
Araw ng Rebolusyong EDSA

Makaysaysayan ang araw na ito. Ipinagdiriwang ito tuwing ika-25 ng Pebrero.
Ang araw na ito ang naging hudyat ng pagbalik ng kalayaan ng mga mamamayan mula
sa rehimeng diktador. Nagkaisang nagtungo ang libu-libong mga Pilipino sa EDSA
noong Pebrero 22-25, 1986. Ito ay sa harap ng Camp Aguinaldo at Camp Crame.
Sinuportahan ito ng mga mamamayan. Tinawag itong Rebolusyong EDSA o EDSA
Revolution. Tinatawag din itong People's Power Revolution o Rebolusyong Lakas-
Sambayanan at Rebolusyon ng Pebrero.
Araw ng Kagitingan
Ang krus sa tuktok ng Bundok Samat sa Bataan ang nagpapagunita hinggil sa
mga matatapang na sundalong Pilipino na lumaban sa mga Hapones noong Ikalawang
Digmaang Pandaigdig. Dambana ng Kagitingan ang tawag sa bantayog na ito.

Ginugunita ng bansa ang Araw ng Kagitingan tuwing sasapit ang Abril 9. Ipinakita rin
dito ang pakakaisa laban sa mga dayuhan.
Araw ng Mangagawa
Ipinagdiriwang tuwing Mayo 1 ang Araw ng Manggagawa. Pinahahalagahan ang
mga manggagawa dahil sa kanilang mga paglilingkod sa lipunan. Sila ang tumutulong
sa atin sa pagtugon sa ating mga pangangailangan. Tumutulong sila upang tayo'y may
pagkain araw-araw maayos na tirahan, iba-ibang kagamitan, at iba pang bagay.
Araw ng Kalayaan
Tuwing Hunyo 12 ng bawat taon ginugunita at ipinagdiriwang ng mga Pilipino
ang Araw ng Kalayaan mula sa España. May parada at pag-aalay rin ng mga bulaklak
sa bantayog ni Rizal. Nag-aalay rin ng mga bulaklak sa iba pang mga bayani. Itinataas
pa ng pangulo ng bansa ang watawat ng Pilipinas sa Rizal Park. Marami pang
inihahandang programa, konsiyerto, at kasayahan sa pagdiriwang na ito. Sama-sama
ang mga Pilipino ipinagdiriwang ang okasyong ito.
Araw ng mga Bayani

Ang Araw ng mga Bayani ay ipinagdiriwang tuwing Agosto 26 taun-taon. Nag-
aalay ang mga Pilipino ng mga bulaklak para sa kanila. May mga palatuntunan pa.
Pinahahalagahan sa araw na ito ang mga nagawa ng mga bayani para sa kalayaan at
kapakanan ng bansa.
Mga Pansibikong Pagdiriwang
May iba pang mga pagdiriwang sa Pilipinas. Kabilang dito ay ang mga
pansibikong pagdiriwang. Isinasagawa ang mga ito sa iba't ibang buwan sa buong taon.
Ipinakikita rito ang mga katangian at ilang kaugalian ng mga Pilipino. Di tulad ng mga
pambansang pagdiriwang na idinideklarang pista opisyal, ang mga pangsibikong
pagdiriwang ay karaniwang idinaraos nang may pasok din sa opisina at paaralan sa
buong bansa. Gayunman, may ilang lugar na nagdedeklarang walang pasok gaya ng
Lungsod Quezon kapag nagdiriwang ng pakakatatag nito tuwing Agosto 19.
Araw ng mga Puso

Tuwing ika-14 ng Pebrero ito. Ipinakikita natin sa ating mga mahal sa buhay
kung gaano natin sila inaalala. Ipinakikita rin natin ang kahalagahan nila. Marami
tayong ginagawang paraan upang ipakita ang ating pagmamahal. Nagkakaisa tayo sa
pagdaraos ng pagdiriwang na ito. Nagbibigayn tao ng kard o anumang alaala sa araw
na ito.
Linggo ng Pag-iwas sa Sunog

Ipinagdiriwang ang Linggo ng pag-iwas sa Sunog sa buwan ng Mayo. Binibigyang-
diin ang mga paraan kung paano tayo mag-iingat sa sunog. Tinuturuan din tayo sa pag-
iwas sa sunog. Natututuhan pa natin ang nararapat na gagawin kung may sunog. Kapag
may sunog sa ating lugar, nagtutulungan tayo upang mapatay ito. May mga programa
pa ang mga barangay na nagpapakita ng mga paraan ng pag-iwas sa sunog
Araw ng mga Ina/mga Ama

Mga pagdiriwang na pansibiko ang Araw ng mga Ina at Araw ng mga Ama. Tuwing
ikalawang Linggo ng Mayo ang pagdiriwang para sa mga ina at tuwing ikatlong Linggo
ng Hunyo ang sa mga ama. Ginugunita natin sa mga araw na ito ang kabutihan ng ating
ina at ama.

Linggo ng Wika
Marami paligsahan tuwing sasapit ang buwan ng Agosto. Ito'y mga patimpalak
sa pagtula, pag-awit, at pagsusulat ng sanaysay sa wikang Filipino. Karaniwang
ipinagdiriwang ito sa ika-19 ng Agosto. Ito ang kaarawan ni Pangulong Manuel L.
Quezon, ang Ama ng Wikang Pambansa. Karaniwang nagkakaisa ang buong bansa sa
okasyong ito. Binibigyang-diin ang pagmamahal sa ating wika. Pinahahalagahan at
pinayayaman pa natin ito. Nakikiisa ang mga Pilipino sa paggamit ng Filipino sa
pagpupulong, sa pagsulat, at sa talakayan.
Araw ng mga Nagkakaisang Bansa

Pagsapit naman ng Oktubre 24, ipinagdiriwang ang Araw ng mga Nagkakaisang
Bansa. Ipinakikita ng pagdiriwang na ito ang ang pakikipagkaibigan natin sa iba't ibang
bansa sa buong mundo. Pagkakabuklud-buklod ang simbolo nito. Ang Samahan ng mga
Nagkakaisang Bansa ang nagbubuklod upang lubos na magkaunawaan at magkaisa
ang mga bansa. Pagtutulungan ang isa pang layon nito. May mga palatuntunan din
inihahanda rito. Hindi lamang sa paaralan kundi pati na sa telebisyon at radyo.
Linggo ng Mag-anak
Ito ang araw na ginugunita ng mga Pilipino ang kahalagahan ng mag-anak at ang
pagmamahalan at pagkakaisa ng bawat kasapi nito.
Araw ng mga Guro

Iba-iba ang buwan ng pagdiriwang nito. Dito naman pinahahalagahan ang
kabutihan ginagawa sa atin ng mga guro.
Araw ng Maynila/Araw ng Lungsod Quezon

Ginugunita rin ng mga Pilipino ang kanilang lungsod o bayan. Nagkakaiba-iba
ng lamang ito ng petsa ayon sa bayani o natatanging Pilipinong ginugunita. Tuwing
Hunyo 24 ang Araw ng Maynila. Ika -19 naman ng Agosto ang Araw ng Lungsod Quezon.
Mga Pagdiriwang na Panrelihiyon

Marami pagdiriwang na panrelihiyon sa Pilipinas. Isinasagawa rin ito sa iba't
ibang buwan sa buong taon. Makikita rito ang mga kaugalian at katangiang Pilipino.
Pasko
Mahalaga para sa mga kapatid nating Kristiyano ang pagdiriwang ng Kapaskuhan
tuwing ika-25 ng Disyembre. Araw ito ng paggunita sa pagsilang ni Jesus, ang Anak ng
Diyos ng mga Kristiyano. Misa de gallo o simbang-gabi ang hudyat ng pagdiriwang ng
Kapaskuhan. Nagsisimula ito sa ika-16 ng Disyembre. Ang misa de gallo ang
magkakasunod na siyam na simbang-gabi hanggang sumapit ang araw ng Pasko.
Nagkakaisa ang mga Pilipino sa pagdiriwang nito. Marami ang dumadalo sa misang ito.
Sama-samang nagsisimba ang mag-anak dito.
Pagmamahal sa bawat isa ang mensaheng ipinahahatid sa atin tuwing sasapit ang
Pasko. Isang araw rin ito para sa mga mahal sa buhay - mga kamag-anak at mga
kaibigan - at pati na rin ng mga kaaway. Kailangang maghatid ang bawat Kristiyanong
Pilipino ng kapayapaan hindi lamang sa buong bansa kundi pati na rin sa buong
mundo. Kung kaya't dapat tandaan na ang mensahe ng Pasko ay pagmamahal at
kapayapaan. Tanda rin ito ng pagkakabuklod ng mga mag-anak. Nagsasama-sama rito
o nagkakaroon ng reunion ang mga kasapi ng mag-anak.
Isa pang napakagandang pagdiriwang kung Pasko ang parada ng makukulay at
maiilaw na parol na yari sa San Fernando, Pampanga. Dinarayo ng mga turista ang
paradang ito.

Ati-atihan
Ito ay pagdiriwang sa Kalibo, Aklan. Tatlong araw ito ng pag-awit at pagsayaw sa
mga daan. Nagpaphid ng uling o anumang itim na pangkulay sa buong katawan ang
mga sumasali sa parada. Nagsusuot pa sila ng makukulay na kasuotan habang
nagsasayaw sa saliw ng tugtog ng mga tambol sa kalsada. Hawak ang imahen ng Santo
Niño ng isang ati habang sumsayaw. Sumisigaw naman ng "viva" ang iba sa kanilang
pagsasayaw. "Mahabang buhay' ang kahulugan ng salitang viva.
Mahal na Araw
Isang napakahalaga at natatanging tradisyon ito ng mga Katolikong Pilipino.
Nagkakaisa ang ito sa pagdaraos nito. Karaniwang makaririnig ng pabasa sa baryo,
kapilya, at pati na sa mga tahanan na ikinukuwento ang buhay ni Cristo. Penitensiya
naman ang tawag sa ginagawa ng mga Pilipinong nagpapasakit o namamanata tuwing
Mahal na Araw, Kanilang pinahihirapan at pinarurusahan ang sarili sa pagdadala ng
krus o pagpalo at pagsugat sa kanilang mga katawan. Isang prusisyon ng mga rebulto
ni Cristo at iba pang santo ang inilalakad sa mga pangunahing daan ng baryo o bayan
tuwing Biyernes Santo. Maingay at masayang naririnig ang kampana ng lahat ng
simbahan tuwing Linggo ng Pagkabuhay upang ipabando o ipahayag ang muling
pagkabuhay ng ating Panginoon.
May isa pang gawaing isinasagawa tuwing Mahal na Araw. Ito ang Moriones ng
Marinduque. Isang makulay na kaugalian pang-Mahal na Araw ito. Nagsusuot ng damit
ng mga Romanong sundalo at makukulay na maskara ang mga namamanata.
Pahiyas
Isang tradisyon din ito. Pinararangalan dito ang santo ng mga magsasaka na si
San Isidro de Labrador. Nagkakaisang nagsasabit ang mga taga-Quezon ng mga
produktong-bukid at katutubong pagkain sa pintuan at mga bintana ng kanilang bahay.
Isang Bahagi ng pagdiriwang ng San Isidro ang pagbasbas sa mga kalabaw.
Ipinaparada ng mga magsasaka ang kani-kanilang mga kalabaw patungo sa simbahan
upang mabasbasan ng pari. Naniniwala sila na malalayo sila at ang kanilang mga
kalabaw sa mga sakit at aksidente sa pagbasbas na ito. Isang makulay na pagdiriwang
ito na kinalulugdan ng lahat sa Quezon tuwing buwan ng Mayo.
Santakrusan
Ito ang isa pa ring kasayahan. Ang santakrusan ay isinasagawa kung Mayo. Isang
prusisyon ito na nagpapakita at isinasadula ang paghahanap ni Santa Elena sa Banal
na Krus. Maraming naggagandahang kababaihan sa prusisyong ito na kumakatawan
kay Birheng Maria at iba pang mga babaing tauhan sa Bibliya at mga akadang kaugnay
nito.
Pista ng Peñafrancia
Isang kapistahan ang idinaraos tuwing Setyembre 17 sa Lungsod ng
Naga, Camarines Sur sa rehiyon ng Bicol. Isang prusisyon sa ilog ng mapagmilagrong
imahen ng Birhen ng Peñafrancia ang dinarayo sa pagdiriwang na ito. Isinasagawa ang
prusisyong ito sa Ilog ng Naga at kalalakihan lamang ang lumalahok. Magandang
nilagyan ng palamuti ang trono ng birhen na nasa isang kasko.
Araw ng mga Patay o Todos los Santos

Ipinagdiriwang ito tuwing unang araw ng Nobyembre. Ginugunita at
pinararangalan ang mga namatay na kamag-anak sa araw na ito. Karaniwang
nagtutungo ang mga Pilipino sa sementeryo upang magsindi ng mga kandila, mag-alay

ng mga bulaklak at pagkain, at magdasal para sa namatay na mga mahal sa buhay.
Nagkakaisa rin ang mga Pilipino sa pagsasagawa ng mga kaugaliang ito.
Ramadhan
Isang buwang pagdiriwang ito ng ating mga kapatid na Muslim sa Timog tuwing
Marso hanggang Abril. Sama-sama at nagkakaisa rin sila sa pagdiriwang ng okasyong
ito. Mahalagang pagdiriwang ito sa kanila. Idinaraos ang kaugalian at tradisyong ito ng
mga tagasunod ng Islam sa buong mundo. Nagsusuot ng mahabang belo sa kanilang
mukha ang mga babaing Muslim kapag nagtutungo sila sa kanilang mosque.
Nangingilin or nag-aayuno ang lahat ng mga Muslim sa mga pagdiriwang na tulad nito.
Nagdarasal sila kay Allah na kanilang Panginoon. Ginugunita nila ang pakakahayag o
rebelasyon ng Koran kay Mohammmed, ang propeta ng Islam. Nagbabasa pa sila ng
Koran. Ang Koran ay banal na aklat ng mga Muslim.
Hari Raya Puasa

Pagkatapos ng Ramadan, ipinagdiriwang ng mga kapatid nating Muslim ang Hari
Raya Puasa. Isa itong pasasalamat nila. Nagsisimula at ginigising sila ng malalakas na
ingay ng mga tambol. Agad silang nagbibihis ng kanilang magagarang kasuotan at
nagtutungo sa mosque. Nagdarasal sila ng isang oras. Imam ang tawag sa kanilang pari.
Wika bilang Kultura
Tulad ng dating napag-aralan, ang wika ay ang “pangunahin at

pinakamabusising anyo ng gawaing pansagisag ng tao” (Archibald Hill). Ngunit ano
naman ang kultura?—at papaano natin maiuugnay ang dalawang ito?
Gaya ng depinisyon ng wika, mahigpit ding nakatali sa tao ang ating pagbibigay-
halaga sa kultura. Sa isang klasikal na pananaw–yaong nanggaling sa sinaunang
Gresya at Roma–ay mas malapit sa pandiwa ang kahulugan nito; “Cultura animi”, ayon
kay Cicero, o ang paglilinang sa kaluluwa.
At katunayan ay popular parin ang ganitong pag-iisip hanggang ngayon. Sa akda

halimbawa ni Matthew Arnold na ‘Culture and Anarchy’ ay tinukoy niya ang kultura:
“…a pursuit of our total perfection by means of getting to know, on all the matters which
most concern us, the best which has been thought and said in the world, and, through
this knowledge, turning a stream of fresh and free thought upon our stock notions and
habits…” (Arnold, 2003). Mapapansin din ang ganitong pag-iisip sa gamit ng mga
terminong “high culture” at “cultured”. Para bagang nagpapahayag ito ng isang
paghihiwalay sa normal na gawain ng tao at sa yaong naglilinang umano ng kaluluwa.
Tadtad ng problema ang ganitong depinisyon, hindi lamang dahil sa ito ay
komplikado at malabo, kundi dahil na rin sa posibilidad nitong magdulot ng pagkiling
sa isang partikular na grupo. Halimbawa, ang pag-iisip na mas nakatataas ang uri ng
“kulturang” kinikilusan ng mga elite sa lipunan ay isa sa mga malimit na ginagamit
upang bigyang kabuluhan ang ideya ng imperyalismo at elitismo. Ang ganitong mahigpit
na paghahati sa lipunan sa iba’t ibang antas ay nagreresulta sa masamang pagtrato sa

“mababang antas” ng komunidad. Kaya’t
mahalagang ating puspusang tukuyin ang
kahulugan ng kultura at ang ugnayan nito sa
ating talastasan at pamumuhay.
Si Edward Tylor (Mula sa Wikimedia)

Sa halip na isipin nating isang gawain ang
kultura, maaaring tukuyin ito gamit ang
arkeolohikal na depinisyon. Sa mga sanay ng
arkeoloji at kasaysayan, ang kultura ay may mas
materyal atobjective na kahulugan. Ituon ang
pansin sa pahayag na ito mula sa
akdang Primitive Culture ng Anthropologist na
si Edward B. Tylor: [culture is] “that complex
whole which includes knowledge, belief, art, law,
morals, custom, and any other capabilities and
habits acquired by man as a member of society”(
1871).
Samakatwid, sinasabi ni Tylor, gaya ng makikita
sa akdang Kultura ng Wika ni Prospero R. Covar,
na maaaring uriin ang mga bagay na ating nalalaman sa dalawang kategorya: kalikasan
at kultura. Ang ganitong pagtutukoy ay mas malawak, mas simple, at mas neutral kaysa
sa dating natalakay.
Bilang paglilinaw, ang kultura ay ang kahit anong produkto o tagatanggap ng

gawain ng tao—ito man ay pisikal na aksyon o pag-iisip, sinasadya o aksidente, mabuti
o masama. Sa pagtutukoy ng kultura, walang kaiba ang pinakalumang tradisyon sa
Instagram. Ang klasikal na obra ay kultura; at gayon din ang isang plakang nagsasaad:
“Bawal umihi dito.” Ang akdang Noli Me Tangere ay kultura, at kultura din ang “She’s
Dating The Gangster” (Gaano man kasakit para sa aking sabihin y’on).
Ang wika ay isang mahalagang aspeto ng kultura na sa loob ng mahabang

panahon ay tumulong upang hubugin ang ating paraan ng pag-iisip at pagtatalo. Gaya
ng isang martilyo na produkto ng ating pangangailangan ng magandang pamukpok, ang
wika ay kulturang umusbong mula sa ating pangangailangang mas epektibong
makipag-usap sa isa’t isa.
Bilang kultura, ilan sa mahahalagang palagay na maaaring gawin tungkol sa wika ay:
• Ang wika ay gawa ng tao at may kabuluhan lamang dahil sa pagbibigay-
kahulugan ng tao;
• Ang wika ay hinubog at patuloy na hinuhubog ng gawain ng tao;
• Ang wika ay humuhubog rin sa ibang aspeto ng kultura ng tao;
Walang malaking kaiba ang wika sa ibang aspeto ng kultura ng tao. Ito ay may
kahulugan lamang dahil sa pagpapataw ng tao ng kahulugan dito. Ang bokabularyo,
balarila, at istraktura ng bawat wika ay hindi nakatali sa anumang natural na batas.
Bagkus, ito ay nakadepende sa grupo ng mga taong nagnanais ng wika upang punan
ang isang partikular na pangangailangan.
Ang salitang ‘trono’ ay masasabing kathang-isip lang natin. Hindi gaya ng kuryente
o tubig o pag-iisa, ang kahulugan ng mga titik na bumubuo sa ‘trono’ ay nakadepende
sa pag-iisip ng tao na ito ay upuan ng isang hari o lider. Ang mga pantig at tunog na
bumuo sa salitang ‘trono’ ay iilan lamang sa di-mabilang na serye ng mga tunog na
walang kahulugan sa labas ng ating species—sa labas ng lipunan.

Hindi lamang ito totoo para sa kahulugan ng mga salita; ganito rin ang katangian
ng ibang aspeto ng isang wika—ang syntax, alpabeto, at iba pang aspeto nito ay nabuo
lamang mula sa pagbibigay-kahulugan ng mga gumagamit ng wika. Gaya ng pag-aaral
ng mga lumang paso na nagreresulta sa isang limitado datapwa’t mahalagang kaalaman
ukol sa mga gumawa at gumamit ng pasong iyon, ang pag-aaral ng mga katangian ng
wika ay oportunidad na matuto tungkol sa mga nagsusulat o nagsasalita ng wikang ito.
Sa akda ni Covar, nagbibigay siya ng isang maikli ngunit madiwarang

pagpapaliwanag ng mga katangian ng pagpapantig at istraktura ng wikang Filipino.
Ipapalagay ko na ang tagapakinig ay may sapat nang kaalaman ukol sa mga gamit ng
pangngalan, pandiwa, panghalip, pang-uri, pang-abay, at iba pang bahagi ng
pananalita. Dahil medyoredundant si Covar sa kanyang pagdidiskurso nito, pag-usapan
nalang natin nang mas maigi kung papaano nakahahanap ng koneksyon sa wika at
kultura.
Halimbawa, kung susuriin ang salitang baranggay, makahahanap ng koneksyon sa

orihinal na kahulugan nito—sa pinanggalingang Austronesian na ‘balangay’—at sa
kahulugan nito ngayon. Ilang libong taon mula ngayon, maaaring suriin din ng mga
historyador at mananaliksik ang wika ng ating panahon upang makakuha ng ideya
tungkol sa ating lipunang ginalawan, sa mga gawain ng tao, lebel ng pamumuhay, atbp.
Kahit malaki pa ang ikabago ng lipunan, ebidensya parin ng ating kasalukuyang

kalagayan ang wikang ating ginagamit. Gaya ng paggamit ng ‘hiyas’ para sa gem at para
din sa virginity; nangangahulugang may mataas na pagpapahalaga sa pagiging birhen.
Ang ‘durog’ ay maaaring tumutokoy sa pulbura o di-kaya’y sa isang taong nasa ilalim
ng impluwensya ng droga. Ebidensya naman ito sa paglaganap ng isang drogang
pulbura—na kahit walang matatag na senso na makapagbibigay ng tiyak na bilang ng
gumagamit, ay malalamang laganap dahil sa bilang ng naaaresto at sa epekto nito sa
kultura, kabilang na ang wika ng mga tao.
Hindi lamang mga salita ang may ganyang kaugnayan sa kultura. Ang mga sosyolek
din—ang porma at tono ng wikang ginagamit ay batay sa hangarin ng may-akda at sa
inaasahang tagapakinig. Marahil mas kapansin-pansin naman ang gamit ng bantas at
ang kaugnayan nito sa primerong trabaho ng nagsusulat. Ang mga
siyentipiko,mathematician at engineers ay nasasanay sa mga simbolong kanilang
inaangkat patungo sa ‘natural’ na wika. Mas malimit sila gumamit ng mga bantas gaya
ng <>, { }, –, at iba ang gamit sa ibang bantas. Ang * ay pang-multiply, ang % ay modulo,
ang ~, !, $, at # ay may kanya-kanyang ibang kahulugan. At maraming tao ang hindi
makauunawa ng simbolong xor.
Sa seryeng Discworld ni Sir Terry Pratchett ay malimit din siyang gumamit ng isang
elementong hindi palagiang pinapansin sa mga diskurso sa paaralan. Ito ay ang typeface
o fontstyle na malimit paglaruan ni Pratchett at ng mga gumagawa ng komiks. Sa akda
ni Pratchett, halimbawa, ang karakter ni Kamatayan ay nagsasalita sa MALALAKING
TITIK. Ang kombinasyon ng paglalarawan sa teksto at ang typeface na ginagamit ay
nakabubuo ng mas konkretong imahe ng karakter. Kung ang mga titik naman ay paliit
nang paliit ay naiiisip (sa tulong din muli ng konteksto sa binabasa) ang HUMIHINANG
TUNOG. Sinasalamin naman nito ang pagkokonekta ng ating isip sa mahinang tunog
sa maliit na bagay, o sa matibay na bagay at pagiging uniform.

Patunay lang ang lahat ng ito na ang
wika, bilang kultura, ay sumasalamin
lamang sa pangangailangan at paraan ng
pag-iisip ng tao. At gaya ng siyensya o
relihiyon, nagbabalik rin ito ng pagbabago
sa mas malaking balangkas ng kultura ng
tao. Halimbawa nito ang pagkakaroon ng
pambansa o pansariling wika na
tumutulong upang magbigay-distinksyon
sa isang politikal o social na entitiy.
Ginagamit ang Filipino upang pagtibayin ang pagiging Pilipino natin, kaya’t
nagkakaroon ng priksyon sa pagitan ng mga wikang panrehiyon at wikang pang-
internasyonal.
Hindi ko susuportahan ang katawa-tawang Sapir–Whorf hypothesis, ngunit aking

aaminin na may masusukat na epekto ang wika sa tao. Kung ang siyensya ay ang
gawain ng pag-iisip para mapag-aralan ang kalikasan, at kung ang relihiyon ay gawain
ng pagtatanong para suriin ang sarili—ang wika naman ay gawain ng paglalagay ng
ating mga iniisip at damdamin sa isang lalagyan (gaya ng mga titik at bantas) para ilipat
sa kamay ng ibang tao {kasi nga hindi pa natin nagagawa ang telepathy}. Ang katangian
ng code na ito ay may impluwensya sa magdedecode ng mensahe.
At bilang ganoong uri ng kagamitan, ang wika ay tulad din ng ibang kultura. Nabuo
at nalilinang ito upang punan ang partikular na pangangailangan. Sa ganitong paraan
ng pag-iisip, sana’y ma-internalize natin ang pundamental na uganayan sa pagitan ng
gumawa at ng ginawa—ng tao at ng wika; na walang wikang natural na nakatataas sa
iba, bagkus ay ebidensya lamang ang pagkakaiba sa wika sa pagkakaiba sa kultura at
kasaysayan ng gumagamit nito.
FILIPINO NG KILUSANG PAMBANSA-DEMOGRAPIKO (KDP)

PILOSOPIYA AT POLITIKA SA PAMBANSANG WIKA
ni Monico M. Atienza
Ilang depinisyon at paglilinaw
Kilusang Pambansa-demogratiko (KDP) –ang terminong tumutukoy sa mga

rebolusyonaryo puwersa –mga uri, sektor, grupo at mga indibidwal –na nasa pamumuno
ng Partido Komunista ng Pilipinas na muling itinatag noong 26 disyembre 1968 at mas
kilala sa tawag na CPP-MLKMZ (Communist Party of the Philippines –Marxista –
Leninista –Kaisipang Mao Zedong).
Ideolohiya –ang terminong tumutukoy sa abanteng kaisipan at kamalayang

gumagabay at nagpapakilos sa sulong na destakamento ng uring manggagawa –ang
proletaryong partido nito –para wasakin ang pagsasamantala at pang-aapi at lahat ng
tipo reaksyon sa lipunang may-uri kapitalista o alinmang lipunang binabansot ng
kapitalismo, lali na sa anyong monopolyo.
Politika –ang terminong tumutukoy sa lahat ng anyo ng pagkilos ng KDP na may

tuwiran o masustansyang layon nitong umagaw at magpanatili ng kapangyarihang
komontrol at mamahala sa gobyerno, mula sa mababa hanggang mataas na antas.

Filipino ng KDP at mahalagang mga katangian nito
Sa KPD, ang pambansang wika ay Pilipino (Filipino sa panahon nating ngayon).

Ito ay nakabatay sa Tagalog at umuunlad na sa buong kapuluan at napayaman na ito
ng iba’t ibang salita termino mula sa iba’t ibang wika sa Pilipinas, kasama na ang mga
dayuhang wika, pangunahin na ang Kastila at Ingles. Gayunpaman, di na tinatalo pa
ng kilusan ang Katawagang Filipino sa wikang pambansa ng Pilipinas sa ilalim ng
Konstitusyong 1987.malaki man ang impluwensya rito ng mga Pilipinong ginagamit sa
Kamaynilaan at malawak namang napapaabot ng radyo, telebisyon, pelikula o maging
ngilang dyaryo at magasing popular, masasabing may umuunlad na itong mga barayti
sa iba’t ibang rehiyonsa bansa kung saan nga ang mga salita terminong gamitin ng
nakakraming mamamayan sa liblib. Muninsipalidad, poblasyon at lungsod ay
nakikipaglakipan sa pambansang wikang Filipino.
Pagsasanay 6
Iskedyul: _______________________________________ Marka: _________________
Gawain 1:
1. Magsasagawa ng isang saliksik hinggil sa kultura ng mga Pilipino at
paano nito pinalalawak ang ating kabihasnan at paniniwala.
2. I- rekord ang sarili habang itong tinatalakay o ipinapaliwanag.
Gawain 2:
Sumulat ng isang Talumpati hinggil sa paniniwala sa Pamahalaan.

FEMINISMO SA PILIPINAS
Ang Pinagmulan ng Kaisipang Feminista sa Pilipinas
Marami ang nagpapalagay na ang feminismo ay kaisipang banyaga sa Pilipinas.

Inankat diumano ang kaisipan ito na ngayon ay ipinangangalandakan ng mga
“maiingay.” Gitang uri o middle class at agresibing feministang kanluranin ang takbo
ng isp at pagkilos. Kaya naman wala diumanong katuturan ang feminismo sa
pambansang pamumuhay at kultura.
Ang hirap sa ganitong pagpapalagay ay ang katunayang yaong pinagmulan kadalasan
ay walang simpatya sa babae. Maaaring ni hindi nila pinag-aaralan ang kilusang
kababaihan o ang mismong kasaysayan ng pag-unlad ng buhay ng mga babae sa bansa.
Bakit hindi dito muna magsimula –sa pag-aaral sa babae at konstruksyonng
pagkababae sa lipunang Pilipino –bago tuluyang tuligsain ang feminismo bilang isang
angkat o imported na “Ideolohiya”.
Gawain 3:
Magsasadula ng isang pangyayari na kung saan ang paksa ay ang
“Pagpapahalaga sa karapatan ng mga kababaihan.”
MODYUL 7
WIKA SA PANAHON NG GLOBALISASYON AT INTERNASYUNALISASYON
Ang wika sa bawat larangan ay napakahalagang bersyon ng pag-aaral. Nais

nitong palawakin pa ang intelektwalisasyon at pagsusuri ng mga alinmang bagay lalo
na sa pagsasalin ng mga ibang wika tungo sa pangunahing wikang ginagamit. Sa
modyul na ito ay panonoorin ang isang video presentation mula sa Unibersidad ng
Pilipinas. Ito ay ginagampanan ng pangunahing tagapagalita at propesor ng pag-aaral
ng wika na si Dr. Crisanta Flores. Tatalakayin dito ang pagbabago ng wika sa larangan
ng Globalisasyon at Internasyunalisasyon.
1. Makapagbigay ng Opinyon at Repleksyon hinggil sa kalagayan ng wika sa
panahon ng Globalisasyon at Internasyunalisasyon.
Input:
Wika sa panahon ng Globalisasyon at Internasyunalisasyon
Pamagat: UP TALKS: Wikang Filipino sa Panahon ng Internasyonalismo at

Globalisasyon ni Dr. Crisanta Flores
Sanggunian: https://www.youtube.com/watch?v=WGTYpkK3tTo
Pagsusulit: Panuto: Bumuo ng sariling Refleksyon hinggil sa napanood na Video
Documentation.

YUNIT 3
PAGSASALIN NG PILINGTEKSTONG MAKABULUHANSA DALUMAT NG/SAFILIPINO
AT PAGSULAT NG DALUMAT SANAYSAY

1. Makapagsalin ng mga artikulo, pananaliksik atbp. na makapag aambag sa patuloy
na intelektwalisasyon ng wikang Filipino.
2. Makagawa ng mga malikhain at mapanghikayat na presentasyon ng impormasyon
at analisis na akma sa iba’t ibang konteksto.
3. Makabuo ng isang sanaysay hinggil sa isang mungkahing rebisyon o ekspansyon
ng isang umiiral na konsepto o teorya, o kaya’y isang mungkahing bagong
konsepto o teorya na akam sa mga realidad ng lipunang Pilipino.
MODYUL 8
PAGSASALIN NG MGA PILING TEKSTO
Inaaasahang Matutuhan sa Modyul:

1. Malaman ang kahalagahan ng pagsasalin at paano ito gawin.
2. Magsasagawa ng workshop sa pagsasaling-wika.
3. Makapagsasalin ng mga piling akda o tekstong makabuluhansa dalumat
ng/saFilipino.
“Alin mang wika, magkakaiba ang kahulugan at gamit, iisa naman ang diwa.”
Input:
ANG PAGSASALIN AT PAGPAPAUNLAD SA WIKANG PAMBANSA
Virgilio S. AlmArio
Mahihiwatigang isang salin ito ng orihinal na balita sa wikang Ingles. At maliban

sa hindi ko nagugustuhang gamit ng “na kung saan” sa ikalawang pangungusap at
tinatamad na “nag-fie” sa ikatlong pangungusap ay maayos naman ang salin. Ngunit
pansinin ang tila kawalan ng kakayahang isalin ang ilang teknikal na salita. Halimbawa,
ano nga ba ang opisyal na salin ng “Regional Trial Court” at “Board of Marine Inquiry”?
Isang mahalagang gawain ito na dapat isagawa ng alinmang sentro sa pagpapalaganap
ng wikang Filipino. Ngunit ang higit na kapansin-pansin ay ang pananatili ng ilang
katawagang panghukuman: “temporary restraining order,” “legal authority,” “civil case,”
at kahit ang “fie.” Kung medyo nagtiyag pa ang reporter na nagsalin, puwede naman
sanang ipalit sa “nagfie’ ang “nagsumite” o ng mas Tinagalog na “naghain,” “nagdulog,”
“nagpasok.” Puwedeng ipalit sa “civil case” at “legal authority” ang paEspañol na “kasong
sibil” at “legal na awtoridad.” Sa hulíng naturang hakbangin, pinaiiral ang paniwalang
higit na popular ang ipinapalit na salitâng Español sa isinasáling salitâng Ingles. Mas
matagal na kasing ginagamit ang “kaso,” “sibil,” at “awtoridad” kaysa “case,” “civil,” at
“authority.” Kahit ang “legal” na may iisang anyo sa Ingles at Español ay mas kilalá ng
sambayanan sa bigkas nitóng Español (“legál” mabilis) kaysa bigkas nitóng Ingles (“ligal”
malumay). Ngunit paano isasalin ang “temporary restraining order”? “Utos sa
pansamantalang pagpigil”? Mawawala ang popular nang “TRO” na mula sa inisyals ng

orihinal na prase sa Ingles. (Paano nga ba ito isinalin ni Hukom Cesar Peralejo?) O dapat
manatili na lámang muna ang orihinal sa Ingles? Isang pansamantalang remedyo ito na
iminumungkahi kahit ng kasalukuyang patnubay sa ortograpiya (tingnan sa tuntunin
4.6) ng Komisyon sa Wikang Filipino (KWF).
Pansamantalang remedyo ito at kailangan upang maipagpatuloy ang paggamit,

lalo na sa pagtuturo at pagsulat, ng mga bagong hiram na salita. Pansamantalang
remedyo sapagkat naniniwala pa rin ako na darating ang araw na may lilitaw at
mapagkakasunduang salin ang ganitong hiram na salita, bukod sa maaaring ipailalim
sa reispeling kapag hindi na isinalin. Sa kabilâng dako, ipinahahayag ng reporter sa
kaniyang ginawang pagsasalin ng balita ang kaniyang personal na paniwalang hindi na
kailangang isalin ang naturang mga salitâng teknikal sa Ingles. At ang kaniyang
personal na paniwala ay sasang-ayunan ng maraming ibang reporter, editor, at titser
na edukado ngayon sa Ingles. Sa hanay ng kasalukuyang produkto ng ating edukasyong
bilingguwal, tatanggapin nating naiintindihan na ng madla ang “civil case” at “legal
authority.” At dahil wala naman táyong magagamit na survey kung gaano kalaki at
gaano kalalim ang lumaganap nang bokabularyong Ingles ng sambayanang Filipino ay
mahirap nating salungatin ang naturang opinyon. Magkagayon man, malaki pa rin ang
aking hinala na hindi bahagi ng ating naisaloob nang bokabularyong Ingles ang
“temporary restraining order.” Ang totoo, malaki ang aking hinala na ang paggamit ng
tinatawag na “salitang higit na ginagamit ng masa” ay idinadaan naman sa wido o
personal na hilig. Walang siyentipikong batayan.
Noong kabataan ko at mapasáma sa inorganisang pangkat ng tagasalin sa hanay

ng mga aktibista, isang mahabàng diskusyon namin kung alin ang higit na dapat
gamitin sa “ngunit,” “subalit,” “datapwat,” at “pero.” Natitiyak kong wala nang
gumagamit ngayon ng “datapwat” [kundi ako lámang, sa ilang sinasadyang
pagkakataón] at bihira nang lumabas sa ating bibig ang “subalit.” Gayunman, alin ang
mas gamitín sa “ngunit” at “pero”? Mayorya sa amin ang nagsabing ngunit na popular
ang “pero.” Sa kabilâ nitó, hindi kailanman ginamit sa aming mga salin ng sinulat nina
Lenin, Marx, Mao Tsetung, at Amado Guerrero ang “pero.” Bakit? Sapagkat nanaig pa
rin ang kuro na may kaibhan ang wikang pasulát sa wikang pasalita. Hindi laging
angkop at dapat panaigin ang tuntuning “higit na gamitín” (mabilis ang bigkas) sa
pagpilì ng salita sa gawaing pasulát.
May mga pagkakataóng naghahanap ng ibang tuntunin. Wika nga ng isa sa amin,
kung ang pinakagamitín ang susundin ay hindi “pero” kundi “but” ang dapat naming
isulat sa pagsasalin. Higit nga namang mabilis ngayong ginagamit ang Ingles na “but”
ng mga estudyante at silá ang target namin noong mambabasá. [Ano nga kayâ’t “but”
ang aming ginamit sa pagsasalin? Na siguradong magdudulot naman ng isang bagong
problema sa amin. Isusulat kayâ namin ito sa orihinal o isasa-Filipino? “But” o “bat”?]
Ano kayâ ang itsura ni Mao Tsetung kapag nagsalita na may “pero” at “but”? Dahil
naniniwala kaming pormal na pormal ang wika ng aming nais isaling mga akda ay
ginamit namin ang “ngunit” at paminsan-minsan ang “subalit.” Problema ito ng pag-
aagawan sa ating dila’t diwa ng katutubong wika natin at ng dalawang itinuro sa atin
na banyagang wika. Ang Tagalog/Bisaya/Ilokano versus Español/Ingles. Kung minsan,
Español versus Ingles. At malimit kong makaengkuwentro ang ganitong problema

hanggang ngayon. Kamakailan, iniharap sa akin ang kaso ng “kagawaran,”
“departamento,” o “department.” Ang sagot ko, ikayayaman ng Filipino kung gagamitin
lahat ang tatlo, at siya namang nangyayari sa larangang pasalita. Ngunit, at ito ang
aking malaking ngunit: Kapag kailangang magpalaganap ng istandard na salin ng mga
pangalan ng opisina ay tiyak na hindi maganda ang “department.” Higit ko ring
papanigan ang paggamit ng “kagawaran” kaysa “departamento” bagaman natitiyak kong
hindi ako kakampihan ng 90% sa mga kapuwa guro ko sa Unibersidad ng Pilipinas.
Paiiralin nilá ang kanilang sariling hilig para sa hiram na salita. Hindi nilá mauunawaan
ang idea ng elegansiya, at lalong hindi nilá didinggin ang tuntunin ng pagpapairal sa
katutubo kapag mayroon naman. Sasabihin niláng purista kasi ako. Ngunit bakit nga
ba inimbento pa noon ang “kagawaran” kung hindi kailangan?
PAGSASALING-WIKA
▪ Ang pamamaraan kung saan ang diwa ng isang salitang dayunhan ay inililipat
sa wika ng ibang bansa. Isinasagawa ito sa mga salitang teknikal o pang-agham
na magagandang tumbasan ng bokabularyo ng isang wika.
MGA URI NG PAGSASALIN
1. Literal na Pagsasalin
Iniiba lamang ang baybay alinsunod sa ortograpiya ng wikang pinagsamahan.
Halimbawa
Diplomacy-Diplomasya
Archipelago - Arkipelago
Allocation - Alokasyon
Equilibrium - Ekwilibriyum
Deflation – Deflasyon
2. Binagong Literal
Naiiba ang pagkakasalin subalit naroon pa rin ang diwa.
Halimbawa
Democratic Leadership - Pamunuang Demokratiko
3. Idyomatikong Salin
ang mga pahiwatig ay buong naisalin nang di nawawala ang kahulugan
Halimbawa
If I were in your shoes - Kung ako ikaw
4. Lubhang Malaya
Dinadagdagan ng pampalinaw ang salita upang lubusang maunawaan.
Halimbawa
Feedback - Bumabalik Na Ingay
Mga Panuntunan sa Pagsasalin

▪ Isaalang-alang ang kakanyahan ng wikang kinabibilangan ng salita.

▪ Bigyang halaga ang kaakibat na kultura ng wika. Sapagkat bawat lahi ay
sinasalamin ng wikang gamit sa komunikasyon.
▪ Mahalaga rin ang kagamitang pang konteksto ng salita.
▪ Ang mga salitang hindi maganda sa pandinig ay dapat tumbasan ng malumanay
na pananalita o eufemismo
Oryentasyon:
Magkakaroon ng isang seminar o wokshop sa pagsasagawa ng pagsasaling-wika.
Gawain: (pangkatang gawain)

Maghanap ng mga piling akda o teorya na magkakatulong sa pagdadalumat sa mga
kontekstong Filipino.
Pagsasanay:
Bumuo ng isang sanaysay para sa pagpapaunlad ng pagdadalumat sa
kontekstong Filipino.

Yunit 4
PAGDADALUMAT SA FILIPINO
Pagbasa at pagsulat ang lilinangin sa yunit na ito. Dito ay palalawakin ang

kaalaman ng mga mag-aaral ang kanilang kaalaman at kaisipan basi sa mga natalakay
sa ikalawang yunit. Dito ay mas mahahasa ang kanilang kasayan sa pagbuo ng isang
dalumat o artikulo na maaaring makapag-ambag sa pangangailangan ng lipunan.
Kinakailangan ang masidhing pagsasaliksik at pagsisiyasat upang mas lalong epektibo
ang isasagawang pagbuo ng isang dalumat sa kontekstong Filipino.
Malinang ang kasanayang pagbasa ng mga reperensya o mga dalumat at ang

kasanayang pagsulat sa pagbuo ng isang outpot na naglalaman ng mga kaisipan o
teorya hinggil sa mga nabasang artikulo o konteksto.
MODYUL 9
PAGBASA AT PAGSULAT SA DALUMAT FILIPINO

1. Makapagbasa ng mga artikulo o dalumat-Filipino.
2. Makabuo ng isang kaisipan o teorya sa paraang pagsulat ng isang katha
o artikulo base sa kanilang nabasang sanggunian o referensya.
“Be more, Read More.” –Lord Chesterfield
“Kapag tumigil sa pagsulat ang isang tao, tumitigil na rin siya sa pag-iisip.” –
unknown
Input:
Mga babasahin sa kontekstong Filipino bilang batayang pandalumat:
-Bigwas Sa Neoliberalismo,Alternatibo Sa Kapitalismo:Adbokasing PangwikaAt
Sosyalistang Programa Sa Nobelang Mga IbongMandaragit Ni Amado V.
Hernandez (David Micheal M. San Jaun)
-Edukasyon Bilang Tagpuan Ng KatwirangLungsod At Katwirang Lalawigan
(Noel L. Clemente)
- Ang Pilosopiya ni Pierre Bourdieu BilangBatayang Teoretikal Sa Araling
Pilipino (F.P.A. Demeterio III and Leslie Anne L. Liwanag)
- “PRISON NOTEBOOKS” ni A. Gramsci
-“THE WRETCHED OF THE EARTH” ni F. Fano
-“THE LANGUAGE OF GLOBALIZATION” ni Peter Marcuse
Gawain:
Bumuo ng isang artikulo na naglalahad ng iyong sariling kaisipan at pag-unawa
base sa napili mong babasahin. Maaaring salungat o kampi ang iyong kaisipan at
gumamit ng mga dagdag na referensya upang maging mas mapatibay pa ang iyong
isasagawang pagsulat ng artikulo.

TALASANGGUNIAN
A. Hanguang mga Aklat

Dinglasan, Resurreccion D. “Komunikasyon sa Akademikong Filipino(Filipino I), Rex Book
Store, INC. 2008.
Cruz, Cynthia B. et. al. Filipino 2: Pagbasa at Pagsulat sa Masining na Pananaliksik sa

Antas Tersaryo, Mindshapers CO., INC. Intramuros, Manila. 2010.
B. Hanguang Pag-aaral, Jornal at Publikasyon

M. Atienza. 1996. “Filipino ng Kilusang PambansaDemokratiko (KPD): Pilosopiya at
Pulitika sa Pambansang Wika”. Philippine Social Science Review.
Canonigo, Cristina S. 1996. Mga Bugtong, Salawikain, Sawikain at mga

Piling Tula (Book-I). Cebu City: Palinsad General Merchandise.
Clemente, Noel L. Edukasyon bilang Tagpuan ng Katwirang Lungsod at Katwirang

Lalawigan. Kritike Volume 10 Number One (June 2016) 83-98.
D. M. San Juan. Bigwas sa Neoliberalismo, Alternatibo sa Kapitalismo: Adbokasing

Pangwika at Sosyalistang Programa sa Nobelang Mga Ibong Mandaragit ni Amado V.
Hernandez. 2018.Daluyan:Journal ng Wikang
Filipino.http://journals.upd.edu.ph/index.php/djwf/article/view/5742/5139/
L. Santiago. Ang Pinagmulan ng Kaisipang Feminista sa Pilipinas. mula

sahttp://journals.upd.edu.ph/index.php/rws/ article/view/3111/ 2928
F. Fanon. 1963.The Wretched of the Earth. Grove Weidenfeld A division of Grove Press,
Inc. 841 Broadway New York, NY 10003-4793.http://abahlali.org/wp-
content/uploads/2011/ 04/Frantz-Fanon-The-Wretched-of-the-Earth-1965.pdf
Gramsci. 1999.“Prison Notebooks”mula sa http://abahlali.org/files/gramsci. pdf
C. Hanguang Elektroniko
Mendiola, et. al. 2017. “Makabagong Salita” mula sahttps://mendiolah
umprey.wordpress.com/2017/10/13/mga-makabagong-salita/
Molate, Nica. 2017. "Mga Patok at nauusong salita ng mga Millennials" mula sa
https://marketersview.wixsite.com/group2/single-post/2017/02/17/Mga-Patok-at-
nauusong-salita-ng-mga-Millennials
Nuncio, Rhod V. “DALUMAT NG WIKA, PILIFILIPINO: Isang Teorya ng Wika” mula

sahttps://kritikasatabitabi.wordpress.com/tag/dalumat-ng-wika/
Peter Marcuse. 2000. “Laguage of Globalization” mula

sahttps://monthlyreview.org/2000/07 /01/the-language-of-globalization/
D. Mga Video na Ginamit

GMA Public Affairs. 2017. “Brigada: Mga nauusong millennial slang, alamin!” mula sa
https://www.youtube.com/watch?v=SdRycY3H7WY
GMA Public Affairs. 2017. “Millennial Slang, Salita ng makabagong Kabataan.”mula

sahttps://www.youtube.com/watch?v=bcgD5 nulnCo
GMA Public Affairs. 2016. “Investigative Documentaries: Pag-usbong ng mga bagong

salita, bahagi ng pag-unlad ng wikang Filipino” mula sa https://www.youtube.com/
watch?v=pcOpw0Y8rB4
Flores, Crisanta. 2017.“UP TALKS | Wikang Filipino sa Panahon ng Internasyonalisasyon
at Globalisasyon. UPTV” mula sa https://www.youtube. com/watch?v=WGTYpkK3tTo

Dalumat PDF PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Dalumat PDF PDF

Uploaded by

Document Information

Original Description:

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Dalumat PDF PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

YUNIT 1

DALUMAT-SALITA: MGA SALITA NG TAON/SAWIKAAN, AMBAGAN, MGA SUSING

Ang pagpapahayag ng damdamin, kaisipan at mga naisin sa buhay ay lubhang

DALUMAT NG/SA FILIPINO 1

DALUMAT NG/SA FILIPINO 2

DALUMAT NG/SA FILIPINO 3

2. Bakit napakahalaga ng Salawikain sa pag-unlad ng ating wika?

DALUMAT NG/SA FILIPINO 4

3. Bakit hindi ka makasagot diyan? Para kang natuka ng ahas.

DALUMAT NG/SA FILIPINO 5

DALUMAT NG/SA FILIPINO 6

DALUMAT NG/SA FILIPINO 7

DALUMAT NG/SA FILIPINO 8

DALUMAT NG/SA FILIPINO 9

Output: Gagawa ng isang Video Clip hinggil sa pag-unlad at kalagayan Wikang

DALUMAT NG/SA FILIPINO 10

Susing Salita: Indie at Delubyo

DALUMAT NG/SA FILIPINO 11

DALUMAT NG/SA FILIPINO 12

DALUMAT NG/SA FILIPINO 13

Ang warning umano ay “responsibilidad ng gobyerno. Kailangan ito ay accurate,

DALUMAT NG/SA FILIPINO 14

DALUMAT NG/SA FILIPINO 15

DALUMAT NG/SA FILIPINO 16

DALUMAT NG/SA FILIPINO 17

DALUMAT NG/SA FILIPINO 18

i-solve, pag-solve, nag-solve,

i-equate, pag-equate, mag-

um-attend, um-increase, um-order, um-

Kung kaya’t multiple substitution ang pedeng gawin dito na maiaayos o

DALUMAT NG/SA FILIPINO 19

DALUMAT NG/SA FILIPINO 20

LALIM NG WIKA: GRAMATIKANG FILIPINO?

DALUMAT NG/SA FILIPINO 21

DALUMAT NG/SA FILIPINO 22

2. Paano ito naging isang teorya sa ating wikang pambansa?

DALUMAT NG/SA FILIPINO 23

Inaasahang matutuhan sa Modyul:

Bilang ng Oras: 11 Oras

“Bakit kalayaan, kung ang mga alipin ngayon ay magiging maniniil ng

“Ang hindi marunong tumungin sa kanyang pinagmulan ay hindi makakarating

Nag-ugat ang pilosopiyang Pilipino sa kasaysayan ng bansang Pilipinas. Mula sa

Pagkamulat ng mga Pilipino

Jose Rizal: isang reformista

DALUMAT NG/SA FILIPINO 24

Ang matagumpay na rebolusyon ay kinakailangan ng mga pinunong militar,

Nang si Rizal ay inakusahan ng pamahalaang Espanyol na nakikisapi siya sa

Andres Bonifacio: Rebulusyunaryo

Itinatag ni Bonifacio ang isang rebolusyunaryong samahan na tinatawag na

Ang kaisipan ni Bonifacio ukol sa rebolusyon ay inilathala sa rebolusyonaryong

Sa pagsasagawa ng isang kasunduan ay binago ni Bonifacio ang paraan ng

DALUMAT NG/SA FILIPINO 25

Ayon kay Bonifacio, isang makatwiran ang paghihimagsik o pakikidigma kung

Gawain: Bumuo ng isang Video Documentation sa Pilosopiya at Paniniwala ni Rizal at

Pagsusulit: Sumulat ng iyong refleksyon sa Pelikula at alamin kung anong nakapaloob

DALUMAT NG/SA FILIPINO 26

Ang kultura ng Pilipinas o kalinangan ng Pilipinas ay pinaghalong impluwensya

• Matinding Pagkakabuklod-buklod ng Mag-anak: Ang mga Pilipino ay kadalasang