Γενικό Λύκειο Σητείας

Αρχές Φιλοσοφίας

(Β΄ Λυκείου)

Δ∆ιδ. Γεώργιος Ι. Τσικαλάκης

1
 ΑΡΧΕΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ
Β΄ Λυκείου

Κεφ. 1-5

Κεφ.1 – Ενότητα 1

Η ιδιαιτερότητα της φιλοσοφικής σκέψης

Ο φιλοσοφικός στοχασµός ξεκινάει από τη στιγµή που ο άνθρωπος θα µετατρέψει σε αντικείµενο

ερωτήσεων και προβληµατισµού τον εαυτό του, το ανθρώπινο περιβάλλον, το ίδιο το σύµπαν και
τη σχέση του µ΄ όλα αυτά. Στη φιλοσοφία δεν υπάρχουν απόλυτες απαντήσεις αλλά µόνο
προσπάθεια εύρεσης λογικών απαντήσεων. Έτσι η φιλοσοφία δεν προχωρεί γραµµικά από τον έναν
προβληµατισµό στον άλλον αλλά συνολικά. Κάθε εποχή επαναφέρει τα ερωτήµατα παρά τις
απαντήσεις που τυχόν έχουν δοθεί.

Νοηµατικός άξονας

Όλα τα ερωτήµατα ασκούν µια πνευµατική έλξη και θέλουµε να τα θέτουµε µέχρι να φτάσουµε στα
όρια της αντοχής του πνεύµατος. Οι δυνατότητες της σκέψης αποτελούν και τον ορισµό της
φιλοσοφίας ως έννοιας. Είναι η προσπάθεια που καταβάλουµε να δώσουµε συνολική απάντηση στα
ερωτήµατα που αφορούν τον άνθρωπο, το περιβάλλον και τον κόσµο.

Σηµερινός ορισµός της φιλοσοφίας

α. Κάθε ιδέα ή σκέψη που διατυπώνουµε για το σκοπό όλων των πνευµατικών δραστηριοτήτων µας
την ονοµάζουµε φιλοσοφία.

β. Η προσωπική ιδεολογία κάθε ανθρώπου ή του συνόλου των αξιών που πιστεύει ένας άνθρωπος
ακόµη και οι κανόνες δεοντολογίας, δηλαδή το τι πρέπει να κάνει ονοµάζεται φιλοσοφία.

2
Κεφ. 1 – Ενότητα 2

Βασικός στόχος της φιλοσοφικής δραστηριότητας

Κάθε άνθρωπος που επιθυµεί ν΄ ασχοληθεί µε τη φιλοσοφία ως δηµιουργός συστήµατος ή

θεωρίας που θα δώσει απαντήσεις στα ερωτήµατα χρειάζεται ν΄ ακολουθήσει κατά τη διάρκεια
της φιλοσοφικής του δραστηριότητας κάποια διαδικασία:

1. Διασάφηση γενικών εννοιών: να ξεκαθαρίσει ποια σηµασία δίνει στις λέξεις/όρους που
χρησιµοποιεί στη δική του φιλοσοφική θεωρία. Η ίδια λέξη πολλές φορές έχει διαφορετική
σηµασία σε διάφορους επιστηµονικούς χώρους.

2. Αιτιολόγηση βασικών πεποιθήσεων ή απόψεων. Κάθε φιλόσοφος δεν πρέπει να θεωρεί

καµιά από τις πεποιθήσεις ως σταθερό ή στερεότυπο επαναλαµβανόµενο. Ο φιλόσοφος
αµφιβάλλει για την αλήθεια όλων αυτών των πεποιθήσεων.

3. Διαµόρφωση µιας συνολικής θεώρησης του κόσµου και της θέσης του ανθρώπου µέσα σ΄
αυτόν. Προσπαθεί να συνθέσει τις διάφορες απαντήσεις, να βρει κοινά σηµεία και να
προσφέρει νέες επιµέρους απαντήσεις. Ο ρόλος του φιλοσόφου είναι η ενότητα του
Πνεύµατος, έτσι που να παρουσιάζει µια συνολική και καθολική θεώρηση/γνώση του
κόσµου.

4. Καθοδήγηση της πράξης και οργάνωσης του τρόπου ζωής µας. Η φιλοσοφική απάντηση θ΄
αποτελέσει τη βάση για τον τρόπο ζωής του κάθε ανθρώπου.

3
Κεφ. 1 – Ενότητα 3

Κλάδοι της φιλοσοφίας

Οι µελετητές της φιλοσοφίας ταξινόµησαν όλα τα φιλοσοφικά ερωτήµατα σε κατηγορίες ανάλογα µε

το περιεχόµενό τους και δηµιούργησαν µε αυτό τον τρόπο ανάλογους κλάδους.

Βασικοί κλάδοι της φιλοσοφίας

α) Γνωσιολογία: ο λόγος για τη γνώση. Περιλαµβάνει ερωτήµατα και απαντήσεις που έχουν να
κάνουν µε την ανθρώπινη γνώση.

β) Μεταφυσική ή οντολογία: ο λόγος για το Ον (αυτό που υπάρχει). Αν αυτό που υπάρχει αποτελεί
το βασικό στοιχείο για τη δηµιουργία του Κόσµου ή του ανθρώπου είναι κάτι το υλικό ή άυλο.
Συνακόλουθα ποια είναι η φύση του Θεού.

γ) Πρακτική φιλοσοφία: ο λόγος για την πράξη, τον τρόπο ζωής του καθηµερινού ανθρώπου µέσα
σε µια οργανωµένη κοινωνία. Αυτή υποδιαιρείται στην Ηθική, στην Πολιτική και αισθητική και
ασχολείται µε ερωτήµατα και το πώς πρέπει να ζούµε σε σχέση µε τους συνανθρώπους µας, πώς
πρέπει να οργανώνουµε την πολιτική ζωή βάση νόµων και αρχών, πώς να κάνουµε οµορφότερη τη
ζωή µας.

δ) Η λογική ως λογική επιχειρηµατολογία: περιγράφει τις µεθόδους που ακολουθεί η φιλοσοφία για
να φτάσει στην αλήθεια.

Κύρια µέθοδος οργάνωσης της φιλοσοφικής σκέψης είναι η επιχειρηµατολογία. Η φιλοσοφία έχει
την ικανότητα να συνδυάζει δύο λογικές απόψεις και να δηµιουργεί µια τρίτη. Ο φιλόσοφος
επιχειρηµατολογεί µόνο µε τη λογική του και όχι µε πειράµατα και µαθηµατικούς υπολογισµούς.
Έτσι η φιλοσοφική επιχειρηµατολογία διαφέρει από την επιστηµονική απόδειξη.

Φιλοσοφία και επιστήµες:

Α) διαφέρουν στη µεθοδολογία

Β) ως προς τον κύριο στόχο τους

Γ) ως προς τον ορισµό και τη σηµασία των εννοιών

Δ) ως προς την εξελικτική πορεία που ακολουθούν µέσα στο χρόνο

Ε) η φιλοσοφική σκέψη βρίσκεται πριν και µετά από την επιστηµονική σκέψη

4
Κεφ. 1 – Ενότητα 4

Φιλοσοφία και κοινωνία

Η φιλοσοφία ως πνευµατική δραστηριότητα κατηγορήθηκε ως περιττή γιατί τα δικά της ερωτήµατα

για τον άνθρωπο και το σύµπαν αντιµετωπίζεται από την επιστήµη µε επιστηµονικές και
αδιαµφισβήτητες µεθόδους. Όµως η φιλοσοφία επισηµαίνει την αξία της για το σηµερινό άνθρωπο
ως µέλος του κοινωνικού συνόλου. Θεωρεί ότι ο φιλοσοφικός στοχασµός ανταποκρίνεται στην
έµφυτη κλίση του ανθρώπου για έρευνα και δίνει απαντήσεις σε ερωτήµατα που αναφέρονται στον
άνθρωπο ως ψυχοσωµατική ολότητα στις σχέσεις του µε τον άνθρωπο και το Θεό. Πολλές φορές
ο φιλοσοφικός στοχασµός ήρθε αντιµέτωπος µε τις κατεστηµένες αξίες και στερεότυπα και οι
εκπρόσωποί του υπέστησαν διώξεις.

1. Αµφισβητήσεις της αξίας της φιλοσοφίας

Α) άσκοπη, εφόσον δεν καταλήγει σε αναµφισβήτητα αποτελέσµατα

Β) ακατανόητη, εφόσον χρησιµοποιεί εξειδικευµένη ορολογία και αποτελέσµατα που κατανοεί µόνο
η σκέψη

Γ) επικίνδυνη δραστηριότητα, εφόσον εξαιτίας κάποιων θεωριών συνέβησαν τραγικά γεγονότα.

Ο Πλάτωνας αλληγορικά διαµέσου ενός µύθου περιγράφει την επιθετικότητα των ανθρώπων,
όταν ένας φιλόσοφος τους οδηγεί ν΄ αναζητήσουν την αλήθεια και ζουν στο σκοτάδι.

2. Η χρησιµότητα της φιλοσοφίας

Α) Ικανοποιεί την έµφυτη τάση του ανθρώπου για αναζήτηση και έρευνα.

Β) Πρώτη ως επιστήµη έδωσε ακριβή ορισµό των εννοιών για την αποφυγή συγχύσεων

Γ) Τόλµησε να δώσει απαντήσεις σχετικά µε το Θεό, τον άνθρωπο, τη ζωή και το θάνατο.

Δ) Οδήγησε τον σκεπτόµενο άνθρωπο να συνειδητοποιήσει τα όρια της γνώσης του χωρίς έπαρση.

Ε) Μας προσφέρει συνολική αντίληψη για τον άνθρωπο χωρίς τον κατακερµατισµό.

Στ) Ο κλάδος της πρακτικής φιλοσοφίας είναι ένας καθηµερινός οδηγός του ανθρώπου.

Ζ) Ο φιλοσοφικός στοχασµός αποτελεί τη βάση για την µετέπειτα επιστηµονική έρευνα.

Η) Πολλές ανθρωποκεντρικές θεωρίες αποτέλεσαν τη βάση των σύγχρονων ανθρώπινων

δικαιωµάτων.

Θ) Πολλές φιλοσοφικές θεωρίες σε απλουστευµένη µορφή έγιναν ηθικοί κανόνες για το τι πρέπει
ή όχι να κάνει στη ζωή του ο άνθρωπος.

5
Κεφ. 1 – Ενότητα 5

Φιλοσοφία και Ιστορία

Φιλοσοφία είναι η συστηµατική, λογική και τεκµηριωµένη απάντηση σε βασικά ερωτήµατα για τον
άνθρωπο, την κοινωνία, τον κόσµο που απασχολούν µια εποχή σ΄ ένα σύστηµα ή θεωρία. Ιστορία
της φιλοσοφίας είναι η χρονολογική διάταξη όλων των φιλοσοφικών συστηµάτων ή θεωριών από
τον 7ο αιώνα µέχρι σήµερα. Επιστηµονική Ιστορία είναι η χρονολογική διάταξη και η εύρεση
αιτιακών σχέσεων των ανθρωπίνων δραστηριοτήτων. Φιλοσοφία της Ιστορίας είναι η προσπάθεια
που σκοπό έχει να βρεθούν οι οµοιότητες ή οι διαφορές της ανθρώπινης συµπεριφοράς και να
διατυπωθούν πιθανοί νόµοι ή αρχές βάση των οποίων εξελίσσονται οι κοινωνίες από εποχή σε
εποχή.

Α) Ιστορία ως επιστήµη: η συλλογή γεγονότων, η οργάνωσή τους χρονολογικά, η περιγραφή τους

και η εύρεση λογικών µεταξύ τους συνδέσµων µε στόχο να δοθεί µια καθαρή εικόνα του
παρελθόντος.

Β) Η φιλοσοφία της Ιστορίας: θέτει ερωτήµατα στην ολοκληρωµένη ιστορική έρευνα.

• Υπάρχει αντικειµενική ιστορία; Γιατί χρειάζεται η γνώση της ιστορίας των ανθρώπινων
πράξεων;

Γ) Ιστορία της φιλοσοφίας

7ος – 4ος π.Χ. αιώνας: Προσωκρατικοί φιλόσοφοι

4ος π.Χ. αι.: Πλάτων (Συµπόσιο)

4ος π.Χ. αι.: τέλος Αριστοτέλης (Περιπατητική σχολή)

18ος αι.: Καντ

Αν εξετάσουµε ιστορικά τη φιλοσοφία, θα τη δούµε να εµφανίζεται στην Αρχαία Ελλάδα τον 7ο

αιώνα π.Χ. Μέχρι σήµερα, σε όλες τις εποχές οι άνθρωποι επανέρχονται στα ίδια ερωτήµατα
αλλά µε διαφορετικές απαντήσεις, ενώ σε άλλες εποχές γεννιούνται νέα ερωτήµατα, όταν
επιστηµονικές έρευνες ή πόλεµοι έχουν αλλάξει τις συνθήκες ζωής.

Ο Χέγκελ (1770-1831), σηµαντικός γερµανός φιλόσοφος, θέτει σηµαντικά ερωτήµατα όχι για τον
άνθρωπο αλλά µε την καταγεγραµµένη και ερµηνευµένη επιστηµονική ιστορία των ανθρώπινων
πράξεων.

6
Κεφ. 2 – Ενότητα 1

Γλώσσα και λόγος

Γλώσσα είναι ένας οργανωµένος κώδικας σηµείων µε τα οποία στέλνουµε µηνύµατα κατανοητά από
εκείνους που γνωρίζουν αυτόν τον κώδικα. Η λεξική γλώσσα είναι µια έµφυτη ικανότητα της
ανθρώπινης σκέψης και συνεχώς εξελίσσεται µε την επίδραση του εξωτερικού περιβάλλοντος.
Άρα σκέψη και γλώσσα βρίσκονται σε αλληλεπίδραση και αλληλοσυµπλήρωση.

Μορφές και είδη γλώσσας

Α) Η λεξική γλώσσα που αποτελείται από λέξεις

Β) Η γλώσσα των ζώων

Γ) Η γλώσσα του υπολογιστή

Δ) Η γλώσσα ενός συγγραφέα είναι ένας ιδιαίτερος τρόπος χρήσης των λέξεων.

Ε) Η γλώσσα των γηπέδων, είναι ιδιαίτερες εκφράσεις που χρησιµοποιούνται στα γήπεδα.

Στ) Η γλώσσα του σώµατος στέλνει διαφορετικά µηνύµατα στον παραλήπτη.

Σχέση γλώσσας µε τη σκέψη

Είναι αποδεχτή σήµερα η µεγάλη σχέση γλώσσας και σκέψης. Πολλοί φιλόσοφοι ισχυρίζονται ότι
υπάρχει γνώση από τη στιγµή που θα υπάρξουν λέξεις για να εκφραστείς. Επίσης η επιλογή και ο
τρόπος µε τον οποίο οι φιλόσοφοι χρησιµοποιούν τη γλώσσα διαφοροποιεί τα γλωσσικά συστήµατα.
Ο Νόαµ Τσόµσκι ισχυρίζεται ότι είµαστε ως άνθρωποι προικισµένοι µε την έµφυτη ικανότητα της
γλώσσας. Έχουµε από τη φύση µας δοµή να µάθουµε και να εξελίξουµε µια γλώσσα.

Η σκέψη όταν δεχθεί ερεθίσµατα γλωσσικά, από ένα περιβάλλον, ενεργοποιεί στοιχεία της
«βαθιάς δοµής» και αναπτύσσεται. Η ίδια η γλώσσα εµπλουτίζει τη σκέψη να δεχθεί τα µηνύµατα
που εκφράζονται.

Η ίδια η σκέψη επινοεί κανόνες βάσει των οποίων οργανώνεται η γλώσσα µε τρόπο που γίνεται
κατανοητή από την ίδια τη σκέψη.

7
Κεφ. 2 – Ενότητα 2

Λέξεις, νοήµατα και καθολικές έννοιες

Η επιστήµη της γλωσσολογίας, η γλωσσοψυχολογία και η φιλοσοφία της γλώσσας ασχολήθηκαν µε

τη σχέση µεταξύ της λέξης ως ακουστική και ηχητική εικόνα και πράγµατα που αυτή κατονοµάζει.
Αν υπάρχει δηλαδή µια αναγκαστική σχέση της σηµασίας ή έννοιας που σχηµατίζουµε µέσα στο νου
µας και τα πράγµατα µε τα οποία έννοιες αναφέρονται. Ο Αριστοτέλης πρώτος διατύπωσε τον
τρόπο µε τον οποίο σχηµατίζονται στο νου οι καθολικές έννοιες που είναι ανεξάρτητες από τη
λέξη ως εικόνα µε γράµµατα και ήχους που χρησιµοποιούν οι διάφορες γλώσσες του κόσµου.

Ερωτήµατα που πρέπει να απαντηθούν: Λέξεις και νοήµατα

1. Ποια η σχέση ανάµεσα στη λέξη ως άθροισµα γραµµάτων ή φθόγγων µε το νόηµα ή τη

σηµασία που εκφράζει; Δηλαδή η σχέση Σηµαίνοντος και Σηµαινόµενου.

2. Ποια η σχέση ανάµεσα στις λέξεις και τα πράγµατα που κατονοµάζουν ή προσδιορίζουν;

3. Πώς η γλώσσα οργανώνει σε οµάδες τη χαοτική πραγµατικότητα;

Καθολικές έννοιες: είναι οι λέξεις που περιλαµβάνουν τα κοινά και σταθερά χαρακτηριστικά όλων
των οµοειδών έµβιων ή άβιων όντων, περιλαµβάνοντας τα διαφορετικά κα συγκεκριµένα. Όλοι οι
άνθρωποι καταλαβαίνουν το ίδιο πράγµα όταν ακούν την λέξη «σπίτι».

Οι φιλόσοφοι και οι καθολικές έννοιες

Α. Πλάτωνας: ονοµάζει «ιδέα» αυτό το καθολικό, βασικό και σταθερό χαρακτηριστικό ενός
αντικειµένου, που δεν αλλάζει, παρά τις µερικές άλλες αλλαγές µε τις οποίες θα εµφανιστεί. Οι
ιδέες είναι σταθερές και αιώνιες, έξω από τον υπεραισθητό κόσµο. Στην πραγµατικότητα έχουµε
δύο υποστάσεις, την υλική ή αισθητή και τη νοητή (Δυισµός).

Β. Αριστοτέλης: πιστεύει ότι οι καθολικές έννοιες προκύπτουν από τις εικόνες των φυσικών
πραγµάτων και αυτές επεξεργάζεται ο νους. Έρχεται δηλ. σε αντίθεση µε τον Πλάτωνα που
πιστεύει ότι αυτές οι έννοιες ιδέες βρίσκονται σ΄ ένα άυλο κόσµο, µη υλικό και µη φυσικό κόσµο.

Γ. Οι εµπειριστές Τζον Λοκ και Ντέιβιντ Χιούµ πίστευαν ότι η εξωτερική πραγµατικότητα
προσλαµβάνεται µόνο από τις αισθήσεις µας δηλ. από την εµπειρία µας. Οι θεωρίες τον
εµπειριστών σχετίζονται µε τον Αριστοτέλη, αλλά και διαφέρει. Ο Αριστοτέλης πιστεύει ότι
σχηµατίζεται στο νου µας µε τη νοητική αφαίρεση η καθολική έννοια ενός αντικειµένου η ίδια για
όλους, ενώ κατά τους εµπειριστές αυτές οι εικόνες που σχηµατίζονται στο νου έχουν ατοµικό
χαρακτήρα, γιατί στηρίζονται στις ατοµικές µας εµπειρίες.

Δ. Νοµιναλισµός: Βοήθιος και Γουλιέλµος Όκαµ πιστεύουν ότι δεν υπάρχουν καθολικές έννοιες
µέσα στο νου. Οι άνθρωποι χρησιµοποιούν λέξεις που είναι τα ονόµατα ή οι πινακίδες στα
πράγµατα. Η σύγκριση ανάµεσα σ΄ αυτό που υπάρχει στο νου και στο κάθε φορά νέο, σηµαίνει ότι
προσπαθούµε να βρούµε κάτι το κοινό. Αυτό όµως το κοινό γνώρισµα ονοµάζεται καθολική έννοια.

8
Εποµένως, η θεωρία των νοµιναλιστών αυτοαναιρείται, δηλ. ή πιστεύει ή δεν πιστεύει στην
καθολικότητα των εννοιών.

Ο Λ. Βιντγκεστάιν, ασχολούµενος µε τη γλώσσα, µεταθέτει το πρόβληµα/ερώτηµα από την

αναζήτηση του νοήµατος των λέξεων στη χρήση των λέξεων µέσα σε µια συγκεκριµένη γλωσσική
κοινωνία.

Α. Άσχετα µε τους προβληµατισµούς για το νόηµα των λέξεων είναι βέβαιο ότι χρησιµοποιούµε
αποτελεσµατικά τη γλώσσα για την επικοινωνία µεταξύ µας.

Β. Η γλώσσα είναι ένα περίπλοκο που µαθαίνουµε να χρησιµοποιούµε µόνο µέσα στην κοινωνία.
Άρα η γλώσσα είναι ένα κοινωνικό φαινόµενο ένας θησαυρός κοινωνικός και όχι ένα ατοµικό
δηµιούργηµα. Καθολικές έννοιες που βρίσκονται σταθερές πίσω από κάθε σταθερή πολυµορφία
των διαφόρων γλωσσών δε γίνονται αποδεκτές.

Ο Τζον Όστιν, µε βάση της θέσεις του Βιντγκεστάιν, προχωρεί περισσότερο, ισχυριζόµενος ότι µε
τη χρήση της γλώσσας δεν ανταλλάσσουµε µόνο πληροφορίες, ούτε περιγράφουµε µόνο τα
πράγµατα αλλά κυρίως µε τις λέξεις κάνουµε λεκτικές πράξεις, π.χ. «αφήνω την περιουσία µου».
Αυτές τις ονοµάζουµε επιτελεστικές λειτουργίες.

9
Κεφ. 2 – Ενότητα 3

Τι είναι αλήθεια;

Τι εννοούµε µε τη λέξη αλήθεια; Χρησιµοποιείται για να δηλώσει τη σχέση της σκέψης απέναντι
στο νόηµα που διατυπώνεται γραπτά ή προφορικά. Πολλές φορές η λέξη αλήθεια χρησιµοποιείται
µε µεταφορική σηµασία.

Οι προτάσεις ανάλογα µε τη σηµασία που έχει το περιεχόµενό τους διαιρούνται σε:

Α) Επιφωνηµατικές : θαυµασµό, έκπληξη κ.λπ.

Β) Προστακτικές

Γ) Ερωτηµατικές

Δ) Αποφατικές ή κρίσεως: (αποφαινόµαστε) εκφράζουµε κρίση για κάτι.

Τα κριτήρια για την αλήθεια ή το ψεύδος µιας πρότασης κρίνεται:

Α) Αν µπορούµε να τις επαληθεύσουµε µε βάση τις γνώσεις.

Β) Αν περιέχουν κάτι το αυταπόδειχτο. Βέβαια το προφανές και αυταπόδειχτο δεν είναι αιώνιο.

Τα χαρακτηριστικά των κριτηρίων για το αν είναι αληθής µια πρόταση είναι:

α) Αν το κριτήριο µπορεί να χρησιµοποιηθεί για την πρόταση.

β) Να επιτρέπει το ψεύδος ως άρνηση της αλήθειας κατά τρόπο απόλυτο, π.χ. Σχεδόν µ΄ αρέσει.

γ) Να ακολουθεί τους νόµους της λογικής και όχι τη σκέψη του ατόµου.

Α. Θεωρία της αντιστοιχίας: υπάρχει και επιβεβαιώνεται µια αντιστοιχία ανάµεσα στην εξωτερική
υπαρκτή πραγµατικότητα και στη νοητή εικόνα που σχηµατίζει µέσα της. Η εξωτερική
πραγµατικότητα αποτυπώνεται στη σκέψη µας δηµιουργώντας λογικές προτάσεις.

Για να ισχύσει αυτή η θεωρία θα πρέπει να υπάρχει λογική σκέψη, χωρίς άλµατα και κενά ώστε να
επιβεβαιώνουν τις εµπειρίες αφού οι αισθήσεις πολλές φορές µας εξαπατούν.

Δεν έχει απόλυτη επιστηµονική βάση και είναι δύσκολο να κριθεί και επαληθευτεί.

Β. Θεωρία της συνοχής: για να εκφράσουµε µια πρόταση πρέπει να βρεθεί ένα σύνολο που να
µπορεί να δικαιολογήσει αυτό που λέµε. Εποµένως στο κριτήριο της συνοχής δίνεται βαρύτητα στη
συνάφεια των λογικών προτάσεων µέσα σ΄ ένα σύστηµα και όχι στη σχέση και στη λογική σύνδεση
αυτών των προτάσεων.

Κρίνοντας τη θεωρία

1. Η θεωρία προσπαθεί να επαληθεύσει µέσα από τη λογική και ένα σύστηµα σκέψης. Δεν
κάνει καµιά αναφορά σε εµπειρική ή επιστηµονική απόδειξη.

10
 2. Δεν εξασφαλίζει καθολικότητα και αντικειµενικότητα αφού πολλοί µέσα από διαφορετικές
προτάσεις θα προσπαθήσουν να πείσουν για την αλήθεια.

3. Δεν είναι σαφής η έννοια της συνάφειας που αποτελεί τη βάση της θεωρίας της συνοχής.
Αν συναφείς είναι δύο λογικές προτάσεις που δε βρίσκονται µεταξύ τους σε αντίφαση, τότε
µπορεί σε ένα σύστηµα να συνυπάρχουν δύο άσχετες λογικές προτάσεις και να οδηγούν
στον Παραλογισµό.

Γ. Η θεωρία του πραγµατισµού ή της πρακτικής ωφέλειας

Μια πρόταση είναι αληθής όταν αποβλέπει στο καλώς εννοούµενο συµφέρον του ανθρώπου.
Τέτοιες λογικές προτάσεις µπορεί να είναι π.χ. όλες οι επιστηµονικές, πολιτικές, θρησκευτικές,
ηθικές αξίες που προάγουν τον άνθρωπο.

Κριτική

1. Δεν υπάρχει οµοφωνία για το τι συµφέρει όλους τους ανθρώπους.

2. Υπάρχουν επιστηµονικά πορίσµατα διαµορφωµένα σ΄ ένα κλίµα που δεν µπορεί να

συνυπάρξει µε την κοινωνία.

Κριτική όλων των θεωριών

Κάθε κριτική που προσπαθεί να ερµηνεύσει την αλήθεια, έχει σηµεία που δείχνουν την αδυναµία
της. Ίσως η ανθρώπινη σκέψη να έχει πολλές και περίπλοκες λειτουργίες που δεν µπορούν να
ερµηνευτούν µονοδιάστατα. Ίσως µέσα από µια διαδικασία που θα είναι ευέλικτη και
ευπροσάρµοστη στις συνεχείς πολιτισµικές αλλαγές θα µπορούσε να διερευνήσει την αλήθεια.

11
Κεφ. 2 – Ενότητα 4

Λογική και φιλοσοφία

Η διατύπωση λογικών προτάσεων και η διαβεβαίωση για την αλήθεια ή το ψεύδος τους µπορεί να
γίνει µε βάση λογικούς κανόνες. Το σύνολο των λογικών κανόνων αποτελεί τη λογική. Ο
Αριστοτέλης πρώτος δηµιούργησε µε συστηµατικό τρόπο ένα σύνολο λογικών κανόνων
συνδυάζοντας µεταξύ τους έννοιες και στη συνέχεια οι στωικοί συνδυάζοντας µεταξύ τους λογικές
προτάσεις. Σήµερα η φιλοσοφία των µαθηµατικών έχει καταρτήσει ένα λογικό σύστηµα
αντικαθιστώντας λέξεις µε µαθηµατικά σύµβολα. Με συνδυασµούς συµβόλων αποφαινόµαστε για
την αλήθεια ή το ψεύδος µια λογικής πρότασης.

Λόγος και λογική

Α) Λόγος είναι η γλωσσική έκφραση και γλωσσική διατύπωση νοηµάτων

Β) Λόγος είναι η λογική και αιτιολογηµένη σκέψη

Γ) Λογική είναι η επιστήµη που µελετά τους νόµους µε τους οποίους η σκέψη στοχάζεται

Δ) Λογική είναι η µελέτη της διαδικασίας µε την οποία η σκέψη οδηγείται σε έγκυρα συµπεράσµατα

Σύντοµη ιστορική αναδροµή

Κλασική Αθήνα: το δικαίωµα ελεύθερης έκφρασης µε διατύπωση επιχειρηµάτων

Σοφιστές: η γλώσσα µπορεί µε επιχειρήµατα λογικά ή λογικοφανή να διαπιστώσει την αλήθεια ή το

ψέµα εξίσου καλά. Αυτό οδήγησε σε αµφισβήτηση της αντικειµενικής αλήθειας. Ο Αριστοτέλης
µελέτησε τους κανόνες µε τους οποίους ένα επιχείρηµα φαίνεται λογικό και αποδεκτό και το
διέκρινε από το λογικοφανές και παραπλανητικό. Στο έργο του «Όργανον» εκφράζει τη γνώµη
ότι η λογική µας δίνει τους κανόνες, το «όργανο» του ορθώς.

Το αριστοτελικό επιχείρηµα τυποποιηµένο

Α=Β και Γ=Α άρα Γ=Β π.χ. Δέντρα = οργανισµοί και Μηλιά = Δέντρο άρα Μηλιά = οργανισµός

Ο Στωικός Χρύσιππος συνδύασε λογικά όχι έννοιες αλλά λογικές προτάσεις.

20ος αιώνας: ανάπτυξη µαθηµατικής σκέψης, διατύπωση της λογικής ως κανόνα και έκφρασή της
µε µαθηµατικά σύµβολα. Μόνο στη γλώσσα των Μαθηµατικών συµβόλων νοείται σαν κοινό µέσο για
όλους τους ανθρώπους. Άρα η λογική γλώσσα των Μαθηµατικών µπορεί να γίνει ένα λογικό
εργαλείο για τη διατύπωση λογικών διανοηµάτων κατανοητών απ΄ όλους ανεξάρτητα από τη
γλώσσα που χρησιµοποιεί.

12
Κεφ. 2 – Ενότητα 5

Αριστοτελική λογική

Κατά τον Αριστοτέλη προκειµένου να διατυπώσουµε µια κριτική/άποψη για την αλήθεια ή το
ψεύδος µιας πρότασης χρειάζεται ν΄ ακολουθήσουµε ορισµένους τυποποιηµένους κανόνες.

Ορισµός της έννοιας

Α) Το πλάτος που περιλαµβάνει όλες τις υποενότητες που ανήκουν στη βασική έννοια, π.χ.
Ευρώπη - «Ευρωπαίος» , υποενότητες: Έλληνες, Γάλλοι, Βρετανοί, Ιταλοί κ.λπ.

Β) Το βάθος, περιλαµβάνει όλα τα χαρακτηριστικά γνωρίσµατα που προσδιορίζουν ή

διαφοροποιούν µια έννοια από µια άλλη, π.χ. Ευρωπαίος «κάτοικος συγκεκριµένης ηπείρου»,
«αποδοχή συγκεκριµένου πολιτισµού και αξιών» κ.λπ.

Διαίρεση των εννοιών κατά το πλάτος τους

α. Υπάλληλες, όταν το πλάτος της µιας είναι ευρύτερο από το πλάτος της άλλης, π.χ. Ευρωπαίος-
Έλληνας

β. Επαλάσσουσες, όταν το πλάτος τους συµπίπτει ή ταυτίζεται κατά ένα µόνο µέρος, π.χ. Έλληνες,
Καθολικοί (µερικοί είναι, µερικοί δεν είναι)

γ. Επάλληλες, όταν το πλάτος τους συµπίπτει απόλυτα, π.χ. µορφωµένος – καλλιεργηµένος

δ. Παράλληλες, όταν είναι εντελώς διαφορετικές, π.χ. Χριστιανοί – Άθεοι

Διαίρεση των εννοιών κατά βάθος

α. Αντίθετες, όταν βρίσκονται στα άκρα δύο αντίθετων εννοιών και µεταξύ τους υπάρχουν και
άλλες έννοιες, π.χ. Αν κάποιος δεν έχει χαρακτηριστικά Έλληνα, δεν είναι απαραίτητα Ιταλός.

β. Αντιφατικές, όταν τα χαρακτηριστικά της µιας, αναιρούν τα χαρακτηριστικά της άλλης, π.χ.
ελευθερία – δουλεία

Συσχετισµός των εννοιών κατά το βάθος και το πλάτος τους

Α. Προσεχές γένος και προσεχές είδος δύο εννοιών. Ταξινοµούµε τις υποέννοιες που αποτελούν
το βάθος ή τα γνωρίσµατα µιας βασικής έννοιας ως προς το πλάτος της, δηλ. τις βάζουµε σε µια
κλίµακα µε ανώτερη την ευρύτερη ή γενικότερη έννοια. Αν συγκριθούν θα διαπιστώσουµε ότι η
άµεσα προηγούµενη είναι γενικότερη κατά το πλάτος και λέγεται προσεχές γένος, ενώ η επόµενη
είναι στενότερη και λέγεται προσεχές είδος.

Β. Ειδοποιός διαφορά. Το προσεχές γένος από το προσεχές είδος διαφέρουν κατά ένα γνώρισµα
που κάνει τη διαφορά.

13
Προτάσεις

Λογική πρόταση είναι ο συνδυασµός δύο εννοιών η µία από τις οποίες αποδίδεται ως γνώρισµα
στην άλλη. Με αυτόν τον τρόπο µπορούµε ν΄αναγνωρίσουµε αν µια πρόταση είναι αληθής ή
ψευδής.

Διαίρεση των λογικών προτάσεων

Α. Καταφατικές και αποφατικές/αρνητικές προτάσεις, π.χ. Οι νέοι είναι ιδεολόγοι / Οι νέοι δεν
είναι ιδεολόγοι

Β. Καθολικές και µερικές προτάσεις: Οι νέοι είναι επαναστάτες/ Μερικοί νέοι είναι επαναστάτες

Γ. Ατοµικές, π.χ. Το σύµπαν είναι απέραντο, Ο φίλος µου είναι µουσικός

Δ. Αντίθετες κρίνονται δύο προτάσεις που µαζί ταυτόχρονα δεν µπορεί να είναι αληθινές, π.χ.
Κάθε Έλληνας είναι µορφωµένος, Κανένας Έλληνας δεν είναι µορφωµένος

Ε. Συµπληρωµατικές, π.χ. Μερικοί Έλληνες είναι µορφωµένοι, µερικοί δεν είναι

Στ. Αντιφατικές: Μερικοί Έλληνες είναι µορφωµένοι/ Κανένας Έλληνας δεν είναι µορφωµένος

Συλλογισµοί

Συλλογισµός είναι µια διαδικασία εξαγωγής ενός λογικού συµπεράσµατος συνδυάζοντας βασικές
έννοιες που ανήκουν σε δύο λογικές προτάσεις µε βάση µια κοινή και στις δύο προτάσεις έννοια.
Αυτή η ενδιάµεση έννοια θα λειτουργήσει ως συνδετικός κρίκος. Η άποψη που διαπιστώνουµε είναι
το συµπέρασµα. Αυτό προκύπτει από µια λογική διεργασία συνδυασµού δύο λογικών προτάσεων.

14
Κεφ. 3 – Ενότητα 1

Το ερώτηµα για τη δυνατότητα της γνώσης

Ο βασικός προβληµατισµός σχετικά µε τη γνώση αναφέρεται στη δυνατότητα του ανθρώπινου νου
να γνωρίζει την εξωτερική αντικειµενική πραγατικότητα.

Μορφές του σκεπτικισµού

1.α) Αµφισβήτηση της δυνατότητας γνώσης και επιδίωξη της αταραξίας (Αρχαίος σκεπτικισµός)
Πύρρων (365-275 π.Χ.): Η γνώση της πραγµατικότητας είναι ανέφικτη, διότι για κάθε θέµα
υπάρχουν δύο αντίθετες αλλά ισοδύναµες απόψεις. Τα κριτήρια του Πύρρωνα και των µαθητών
του παραδίδει ο Σέξτος ο εµπειρικός και είναι:
α) η συναισθηµατική κατάσταση, β) η απόσταση και οπτική των πραγµάτων, γ) διαφορετικές
κοινωνικές αξίες

1.β) Νεότερες µορφές: Ακραία µεθοδολογική αµφιβολία: υπάρχει κάτι που δεν µπορώ ν΄
αµφιβάλλω
Ντεκάρτ: α) Οι αισθήσεις µας απατούν, β) οι θρησκευτικές πεποιθήσεις αµφισβητούνται, γ) οι
µαθηµατικές πεποιθήσεις στην πραγµατικότητα δεν είναι σταθερές, δ) τα όνειρα είναι µια
αυταπάτη. Άρα τίποτα δεν είναι σταθερό. Μόνο η σκέψη και ο νους µας παρέχουν την αµφιβολία.
Ο Θεός υπάρχει σαν τελειότητα µόνο στο νου µας.

Κριτική των θεωριών του Ντεκάρτ

α) Η ιδέα της τελειότητας ενδέχεται να είναι δηµιούργηµα της ανθρώπινης σκέψης
β) Επειδή σκεπτόµαστε µια έννοια δε σηµαίνει ότι αυτή µετατρέπεται σε ύπαρξη
γ) Δε δίνει απάντηση αν υπάρχει ο φυσικός κόσµος
δ) Δε δίνει απάντηση αν οι ιδέες µας είναι αληθινές ή ψευδαίσθηση

1.γ) Ο σκεπτικισµός ως αποτέλεσµα µια ορισµένης θεώρησης βασικών στοιχείων της γνώσης
Χιουµ: α) Η γνώση του κόσµου προέρχεται από τις αισθήσεις µας, β) Οι αισθήσεις δηµιουργούν
παραστάσεις και δεν έχουµε µια ενιαία εικόνα, γ) Εσωτερικότητα και εξωτερικότητα είναι δύο
διαφορετικές καταστάσεις, δ) Η χρονική σειρά των γεγονότων δεν είναι πάντα λογική, ε) Η
διαδοχή των πραγµάτων δε δηµιουργεί ένα φυσικό νόµο. Εποµένως αποκλείει τη δυνατότητα
γνώσης .

Κριτική του σκεπτικισµού

1. Ο κοινός νους διαψεύδει τους σκεπτικιστές
2. Όταν ο ανθρώπινος νους ωριµάσει δίνει τις απαντήσει και αποδυναµώνει τους σκεπτικιστές
3. Δεν έχουν επιχειρήµατα να στηρίξουν τις απόψεις τους
4. Τα κριτήρια των σκεπτικιστών είναι άκαιρα ή και άχρηστα.

15
Κεφ. 3 – Ενότητα 2

Το πρόβληµα του ορισµού της γνώσης

Δυσκολίες κατά τη διερεύνηση της έννοιας γνώση

Είδη γνώσης: α) Πρακτική, όπως η γνώση κάποιας δεξιότητας, β) Άµεση, που µας δίνουν οι
αισθήσεις, γ) Προτασιακή, π.χ. ορισµοί µαθηµατικών, δ) Ιστορική.
Τη Φιλοσοφία ενδιαφέρει η προτασιακή γνώση, αυτό δηλαδή που διατυπώνεται σε µια λογική
πρόταση αναζητώντας την αλήθεια ή το ψεύδος

Ορισµός Προτασιακής γνώσης

Πλάτωνας: Γνώση: Δόξα αληθής µετά λόγου, η πεποίθηση να δικαιολογήσουµε την αλήθεια.
Δεν υπάρχει όµως συµφωνία στα κριτήρια ώστε να µπορούµε να ορίσουµε τη γνώση.

1.2α) Αναζήτηση στερεών θεµελίων

Υπάρχουν κάποιες βασικές και πρωταρχικές πεποιθήσεις που αποδεχόµαστε χωρίς αποδείξεις.
Οι ορθολογιστές πίστευαν στη συνεχή αµφιβολία µέχρι να φτάσουµε στην τελική γνώση. Οι
εµπειριστές θεωρούσαν κάποια στοιχειώδη δεδοµένα.

Ο Αριστοτέλης : Επαγωγική µέθοδος: για να ερµηνεύσουµε µια γενική θέση. Σκοπός είναι να µη
φτάσουµε στην αντίφαση. Η θεωρία αυτή ονοµάζεται θεµελιωτισµός.

1.2β) Διαµόρφωση ενός δικτύου πληροφοριών µε επαρκή συνοχή.

Δεν είναι απαραίτητη η ιεράρχηση των πεποιθήσεών µας. Αλλά γενικά να κυριαρχήσει η
πεποίθηση ότι «το σύµπαν κυβερνά µια σειρά από νόµους». Αυτή η σειρά µπορεί να τροποποιηθεί
ή και ν΄ αλλάξει ριζικά. Τότε όλο το δίκτυο πεποιθήσεών µας αλλάζει. Η θεωρία ονοµάζεται
συνεκτικισµός, επειδή βασίζεται στη συνοχή, στην ουσία όµως η θεωρία:
α) Είναι κατασκεύασµα λογικής αποκοµµένο από τη ζωντανή πραγµατικότητα
β) Οι αξίες και οι αρχές ιεραρχούνται διαφορετικά σε κάθε άνθρωπο
γ) Κρίνοντας κυκλικά για να εξάγουµε ένα συµπέρασµα µπορεί να οδηγηθούµε σε αδιέξοδο
δ) Η αλήθεια διαµορφώνεται από την οπτική που το εξετάζουµε, π.χ. θρησκευτική, πολιτική

1.2γ) Αξιόπιστες διαδικασίες απόκτησης και διαµόρφωσης πεποιθήσεων

1. Αν πιστεύουµε ότι οι αισθήσεις µας απατούν θέλουµε χρήση και άλλων επιστηµών
2. Μπορούµε να συνεχίσουµε να πιστεύουµε ότι κάποιες από τις αξίες µας είναι µοναδικές
3. Όλες οι γνώσεις δεν είναι αδιάψευστες, απαιτούν συνεχείς επαληθεύσεις
4. Η αναζήτηση πρέπει να γίνεται σε πράγµατα που ενδιαφέρουν τον άνθρωπο και όχι θεωρίες

16
Κεφ. 3 – Ενότητα 3

Θεωρίες για τη πηγή της γνώσης

Ορθολογισµός (ρασιοναλισµός): Υπάρχουν µέσα στο νου του ανθρώπου πράγµατα πριν την
εµπειρία. Η συνέχεια της επαφής µε τα πράγµατα παρέχει εµπειρία και γνώση. Άρα πηγή της
γνώσης είναι ο ορθός λόγος.
α) Πλάτων: Πηγή της γνώσης η ψυχή. Ενσαρκωµένη προσπαθεί να θυµηθεί µε τη βοήθεια των
µαθηµατικών.
β) Ντεκάρτ: Πηγή γνώσης ο ορθός λόγος. Υπάρχουν γνώσεις βασικές που όµως πρέπει να
ξαναδούµε µέσα από µια διαδικασία αµφισβήτησης.
γ) Σπινόζα: Πηγή της γνώσης ο νους που είναι εφοδιασµένος µε έµφυτες και λογικές αρχές.
Νόηση και ύλη αλληλοκατανοούνται.
δ) Λάιµπνιτς: Πηγή της γνώσης ο νους και ο Θεός που έδωσε έµφυτες ιδέες και λογικές αρχές. Η
σύνδεση των ιδεών µπορεί να γίνει αν βρίσκονται σε αρµονία µε το Θεό.
ε) Χέγκελ: Πηγή της γνώσης ο ορθός λόγος. Δεν µπορούµε να κατανοήσουµε την πραγµατικότητα
αλλά την εξέλιξή της.

Εµπειρισµός: Η γνώση δεν έρχεται µέσα από έµφυτες ιδέες θεϊκής ή άλλης προέλευσης αλλά µέσω
των αισθήσεων
α) Αριστοτέλης: Οι αισθήσεις µας µάς προµηθεύουν µ΄ ένα αισθητικό υλικό. Ο νους έχει τη
δυνατότητα να επεξεργάζεται το υλικό, ν΄ αφαιρεί τα διαφοροποιητικά στοιχεία, εντοπίζει τα
κοινά και να καταλήγει σε γενικές αρχές.
β) Μπέικον Φ. : Υπάρχουν ιδέες που όµως δηµιουργήθηκαν µε τις αισθήσεις και δεν είναι έµφυτες.
γ) Τζον Λοκ: Πηγή της γνώσης είναι η εξωτερική πραγµατικότητα. Ο νους είναι άγραφη πλάκα
(tabula rasa). Συνδυασµός εσωτερικών σκέψεων και εξωτερικών εµπειριών επιτρέπει να
καταλάβουµε περισσότερο πολύπλοκες έννοιες.
δ) Μπέρκλεϋ: Πηγή γνώσης είναι το συγκεκριµένο νοούν υποκείµενο. Η γενική παράσταση της
έννοιας αν αφαιρέσουµε κάποια πράγµατα µας δίνει την καθαρή εικόνα της έννοιας.
ε) Hume: Πηγή της γνώσης είναι οι θεµελιακές και πρωταρχικές εντυπώσεις µέσω των
αισθήσεων.

Η ανάγκη µιας σύνθετης προσέγγισης (Kant)

Ανάµεσα στον ορθολογισµό και τον εµπειρισµό έπρεπε να υπάρξει µια «γέφυρα» Ο Kant είπε ότι ο
νους/σκέψη µε τις έµφυτες ιδέες µετατρέπει το υλικό σε παραστάσεις που ονοµάζει «εποπτείες».
Με όλη τη διαδικασία συνεχούς µετατροπής αισθητικού υλικού σε αντιληπτικό υλικό και αυτό σε
νοητό γίνεται κατανοητή η γνώση.

17
Κεφ. 3 – Ενότητα 4

Το αντικείµενο της γνώσης

Μεταφυσικά ερωτήµατα σχετικά µε τα αντικείµενα της γνώσης

Ποια είναι τα αντικείµενα που θέλουµε να µάθουµε
1. Ιδεαλισµός: Δεν υπάρχει εξωτερική πραγµατικότητα ανεξάρτητη από τον ανθρώπινο νου. Ο
νους την κατασκευάζει.
1. α) Υποκειµενικός ιδεαλισµός: Αν η ανθρώπινη σκέψη πάψει να λειτουργεί, η εξωτερική
πραγµατικότητα εµφανίζεται ως άτακτες χαοτικές εικόνες.
Εκπρόσωποι: Ντεκάρτ, Σπινόζα, Λάιµπνιτς, Μπέρκλεϋ

1. β) Υπερβατικός ιδεαλισµός του Kant: Πρόκειται για σύνθεση ιδεαλισµού και ρεαλισµού. Ο
νους επεξεργάζεται το υλικό των αισθήσεων και το µετατρέπει σε εικόνες.

2. Ρεαλισµός: Υπάρχει ένας κόσµος πραγµάτων, µια εξωτερική πραγµατικότητα που υφίστανται
ανεξάρτητα από την ανθρώπινη νόηση.
Εκπρόσωποι: Λοκ, Χιουµ

18
Κεφ. 4 – Ενότητα 1

Φιλοσοφία, γνώση και επιστήµη

Η ανάπτυξη της επιστήµης

Η επιστήµη και η έρευνα µας παρέχουν µια έγκυρη γνώση για την κατανόηση του κόσµου, µέσα από
την εφαρµογή επιστηµονικών πορισµάτων και τεχνολογίας.

Ερωτήµατα της φιλοσοφίας της επιστήµης

1. Πώς κρίνεται η χρησιµότητα κάθε γνώσης
2. Πώς κρίνεται ως έγκυρη µια επιστηµονική γνώση
3. Είναι δυνατόν να έχουµε µια συνολική εικόνα επιστήµης/γνώσης και πραγµατικότητας

Σχέση Επιστήµης και Φιλοσοφίας

Α. Η επιστήµη γεννήθηκε µαζί µε τη φιλοσοφία. Ερωτήµατα που έπρεπε ν΄ απαντηθούν
Β. Η εξέλιξη των επιστηµών τις αυτονοµούν από τη φιλοσοφία
Γ) Σήµερα η φιλοσοφία θέτει ερωτήµατα σε κάθε επιστήµη χωριστά για τις µεθόδους και τους
στόχους της σε σχέση µε τον άνθρωπο

Η γνώση ως επιστηµονική γνώση

Η φιλοσοφία στον κλάδο της γνωσιολογίας ασχολείται µε τον ορισµό, την πηγή και το αντικείµενο
της γνώσης. Έτσι το πρώτο ερώτηµα που δηµιουργείται είναι αν η γνώση µπορεί ν΄ αποκτηθεί εξ
ολοκλήρου από την επιστήµη άρα δε χρειαζόµαστε τη φιλοσοφία.
Δεύτερο ερώτηµα είναι πόσο ασφαλές είναι το κριτήριο στην επιστηµονική έρευνα. Η φιλοσοφία
επανέρχεται στον ελεγκτικό της ρόλο και ρωτάει ποια µέθοδος είναι αυθεντική και πώς κρίνεται η
εγκυρότητα της παρατήρησης και της οργάνωσης ενός πειράµατος όταν όλα αυτά έχουν
πιθανότητα σφάλµατος.

19
Κεφ. 4 – Ενότητα 2

Η επίδραση του εµπειρισµού

Επιστηµονική είναι η θεωρία που επιτρέπει τον εµπειρικό ως έλεγχο

1. Μέθοδος και διαδικασία ελέγχου ενός επιστηµονικού πειράµατος
2. Με την ολοκλήρωση ενός πειράµατος η φιλοσοφία της επιστήµης, ο εµπειρισµός αναζητά το
βαθµό της αντικειµενικότητας αυτού ή και άλλων πειραµάτων

Ο εµπειρικός έλεγχος ως δυνατότητα επαλήθευσης

Η διαδικασία παρατήρησης ενός πειράµατος και ειδικά στα βήµατά του ονοµάζεται επαγωγική
µέθοδος ή διαδικασία. Αν δηλαδή µια διαδικασία επαληθεύεται ή διαψεύδεται.
α) Εµπειριστές και ειδικά ο Χιουµ: ζητούν µεγάλο αριθµό πειραµάτων για επαλήθευση. Δεν
µπορούµε όµως να µιλάµε για καθολική αλήθεια αλλά για ενδεικτική ή πιθανή.
β) Ρ. Κάρναπ: Η ενδεικτική αν όχι καθολική επαλήθευση είναι επιστηµονικά αποδεκτή και µπορεί
να οδηγήσει στη διατύπωση γενικών καθολικών πεποιθήσεων ή νόµων.

Ο εµπειρικός έλεγχος ως δυνατότητα διάψευσης

Κατά τον Καρλ Πόπερ υπάρχει µια ασυµµετρία ανάµεσα στην επαλήθευση και τη διάψευση.
Εποµένως µια θεωρία ή υπόθεση είναι επιστηµονική, αν µπορεί να διαψευστεί. Όσο δεν υπάρχει
διάψευση µια θεωρία αντέχει. Όταν καταρρεύσει µια άλλη θεωρία την αντικαθιστά.

20
Κεφ. 4 – Ενότητα 3

Τι πρέπει να είναι η επιστήµη ή τι είναι;

Η αλλαγή θεωριών
Α. Λογικός θετικισµός για την επαλήθευση και αλλαγή θεωριών
Λογικοί θετικιστές: νόµο τα µαθηµατικά αποδίδουν την αλήθεια. Παρατήρηση και πείραµα για την
επαλήθευση της αρχικής υπόθεσης.

Κριτική θετικιστικής άποψης

α. Η παρατήρηση εξαρτάται από την προϋπάρχουσα θεωρητική γνώση
β. Η οργάνωση ενός πειράµατος βασίζεται κι αυτό σε προϋπάρχουσες θεωρητικές γνώσεις.
Συµπερασµατικά: φαίνεται να µην υπάρχουν αντικειµενικές και ανεξάρτητες από την επιστηµονική
θεωρία και πειράµατα. Παρατήρηση και πειράµατα ξεκινούν από µια θεωρία.

Β. Άλλες απόψεις για την αλλαγή των επιστηµονικών θεωριών και εξέλιξη της επιστήµης.
Όταν αλλάζει µια επιστηµονική θεωρία, αλλάζει και η οπτική γωνία µέσα από την οποία βλέπουµε
τον κόσµο.
Πώς µπορούµε να διακρίνουµε τι είναι σωστό;
1. Απάντηση Πόπερ: τα κριτήρια µε τα οποία αλλάζουµε µια θεωρία και µαζί ο τρόπος που
βλέπουµε τα πράγµατα είναι όταν αυτή διαψευσθεί και τότε αυτή η θεωρία αντικαθίσταται.
2. Απάντηση Τόµας Κουν: κάθε εποχή έχει µια κυρίαρχη θεωρία, αν αυτή διαψευσθεί τότε
παρουσιάζεται κρίση, δεν την αντικαθιστούν άµεσα, όµως έρχονται νέες ιδέες
(επανάσταση) και αντικαθίσταται µε υιοθέτηση νέας θεωρίας.
Η νέα θεωρία δε συγκρίνεται µε την παλιά, έχουν πεισθεί για την αξία της.

Κριτική: α) Η θεωρία κάθε φορά κρίνεται όχι από την ορθότητα αλλά τα κριτήρια της εποχής.
β) Η νέα θεωρία δεν µπορεί να χαρακτηριστεί καλύτερη αφού είναι ασύµµετρη.

Επιστηµονικά πειράµατα και συµβατότητα θεωριών

Α. Ίµρε Λάκατος: υπάρχει ιστορική συνέχεια από τη µια θεωρία στην άλλη
Β. Π. Φεγεράµπεντ: δεν υπάρχει συνέχεια στις επιστηµονικές θεωρίες ούτε µέτρο σύγκρισης. Ο
«µεθοδολογικός αναρχισµός» δηλαδή να υπάρχουν πολλές αντικρουόµενες απόψεις είναι υγιές
φαινόµενο.

21
Κεφ. 4 – Ενότητα 4

Επιστήµη, Τεχνική, Τεχνολογία

Η φιλοσοφία της τεχνολογίας

Τεχνική: ο τρόπος/το µέσο κατασκευής εργαλείων/αντικειµένων.

Τεχνολογία: το σύνολο των τεχνικών µέσων για την αντιµετώπιση προκαθορισµένου στόχου. Η
ευηµερία των ανθρώπων στα πλαίσια της κοινωνικής πραγµατικότητας. Τα διάφορα ερωτήµατα
που τίθενται σχετικά µε την τεχνολογία ονοµάζονται Φιλοσοφία της τεχνολογίας.

Επιστήµη και τεχνολογία

Διάκριση φυσικού και τεχνικού αντικειµένου/κατασκευάσµατος
Φυσικό αντικείµενο : υπάρχει ανεξάρτητα της βούλησης του ανθρώπου.
Τεχνητό αντικείµενο: υπάρχει γιατί το κατασκεύασε ο άνθρωπος.
Α. α) Μεθοδολογία της κατασκευής: 1. Σχεδιασµός, 2. Κατασκευή
β) Αξιοποίηση της κατασκευής: όταν κάτι έχει κατασκευαστεί ονοµάζεται εφεύρεση, ενώ στη
φυσική επιστήµη η νέα γνώση λέγεται ανακάλυψη.
Β. Επιστήµη: α) Μεθοδολογία: φυσικό αντικείµενο – περιγραφή – γνώση
β) Αξιολόγηση της γνώσης: επαλήθευση πόσο η περιγραφή αντιστοιχεί στην
πραγµατικότητα
Γ. Επιστήµη και Τεχνολογία
α) Η τεχνολογική πραγµατικότητα σχεδιάζεται βάση της θεωρίας
β) Το επιθυµητό αποτέλεσµα ενός πειράµατος εξαρτάται και αξιολογείται σε µεγάλο βαθµό, από
τον τρόπο σχεδιασµού του.

Τεχνολογία και αξίες

Παρά τις δυνατότητες της τεχνολογίας, εξαιτίας του ανθρωποκεντρικού στόχου της, αυτή θα
κινηθεί βάση των αξιών που πιστεύει αυτή η κοινωνία.

22
Κεφ. 5 – Ενότητα 1

Εισαγωγή στη Μεταφυσική

Ο όρος Μεταφυσική και η έννοιά του

Η λέξη «Μεταφυσική» πλάστηκε από µελετητές του Αριστοτέλη που κατέταξε ένα σύνολο έργων
του, αµέσως µετά τα έργα µε την επωνυµία «Τα φυσικά». Ο Αριστοτέλης ονόµασε τα έργα αυτά
«Πρώτη φιλοσοφία».
Περιεχόµενο των έργων είναι οι απαντήσεις στο τι υπάρχει πέρα από την ορατή πραγµατικότητα.
Επειδή το µεγαλύτερο µέρος της µεταφυσικής ασχολείται µε το ον ονοµάστηκε και οντολογία.

Μεταφυσική και γνωσιολογία

Όλα τα ερωτήµατα που έχουν να κάνουν µε τη σύνδεση σώµατος και ψυχής. Τι σηµαίνει να θέτει
κανείς ερωτήµατα για το τι είναι το ον. Είναι η προσπάθεια ερµηνείας του ανθρώπου που ξεκινά
από το αισθητό, συνεχίζει στο εννοιολογικό, ανακαλύπτει το νοητό ον και καταλήγει ή προσπαθεί
να καταλήξει στο δηµιουργό του όντος.

Οµοιότητες των όρων της Μεταφυσικής και της επιστήµης της Φυσικής
1. Μεταφυσική: ερωτήσεις για την ύπαρξη ως γενική έννοια και για θέµατα πέρα από την
αισθητή και εµπειρική φύση
2. Φυσική: ερωτήσεις για τους νόµους που ισχύουν στα όντα και ερωτήµατα που περιέχουν
πιθανότητες και σχετικότητα

Διαφορές Φυσικής και Μεταφυσικής

1. Φυσική: ερωτήσεις για την πραγµατικότητα και εξάγει νόµους µέσα από τη µελέτη του
γενικού στο ειδικό
2. Μεταφυσική: ερωτήµατα που δεν µπορούν να επαληθευτούν και ασχολείται µε το γενικό
στο καθολικό

23
Κεφ. 5 – Ενότητα 2

Νους και σώµα – Δυϊστικές θεωρίες

Τι σηµαίνει να έχει κανείς νου και συνειδητή εµπειρία

Υπάρχει ένας προβληµατισµός αν οι εσωτερικές και εξωτερικές εµπειρίες έχουν σχέση µεταξύ
τους. Πολλοί τις διέκριναν σε εµπειρίες ψυχής και εµπειρίες σώµατος. Αυτό δηµιουργεί τις
θεωρίες του Δυϊσµού, µονισµού ή ενισµού και η θεωρία της ταυτότητας. Το πρόβληµα της
σχέσης νου και σώµατος (Δυϊσµός – θεωρία της αλληλεπίδρασης).
Δυϊσµός είναι η θεωρία σύµφωνα µε την οποία ο άνθρωπος έχει δύο διακριτές υποστάσεις. Κύριος
εκπρόσωπος ο Ντεκάρτ.
Θεωρία: οι δύο οντότητες, σώµα και ψυχή, βρίσκονται σε αλληλεξάρτηση και σύνδεση µεταξύ τους.
Μέσω ενός αδένα, της υπόφυσης, εκτελούνται οι εντολές του πνεύµατος.

Κριτική της θεωρίας

Δεν εξηγείται επαρκώς µε ποιον τρόπο οι δύο τόσο αντίθετες υποστάσεις µπορούν να
επικοινωνήσουν, αφού προέρχονται από διαφορετικούς κόσµους.

24
Κεφ. 5 – Ενότητα 3

Νους και σώµα – Μονιστικές θεωρίες

Μονισµός είναι η φιλοσοφική θεωρία όπου ο νους έχει µόνο µια υπόσταση. Η πνευµατική µόνο
υπόσταση υποστηρίζεται από τον ιδεαλισµό και η υλική µόνο υπόσταση υποστηρίζεται από τον
υλισµό.

Ιδεαλισµός
Υπάρχει µόνο το πνεύµα, ο νους υφίσταται ως έννοια για τον άνθρωπο και ο Θεός υφίσταται ως
έννοια για το σύµπαν. Εκπρόσωπος της θεωρίας: Μπέρκλεϋ

Υλισµός
Η υφή, η ουσία και η βάση των όντων είτε πρόκειται για τον άνθρωπο είτε για όλα τ΄ άλλα όντα
της φύσης είναι η ύλη. Με βάση αυτή τη θεωρία, δεν υπάρχει η διάκριση σώµατος και ψυχής ούτε
η διάκριση πνεύµατος και ύλης ούτε η πίστη στην ύπαρξη ενός Θεού. Εκπρόσωποι: Δηµόκριτος –
Επίκουρος

Σύγχρονες µορφές υλισµού

α) Φυσικαλισµός ή θεωρία της ταυτότητας
β) Συµπεριφορισµός ή µπιχεβιορισµός (behaviour = συµπεριφορά)
Μέσα µας υπάρχει µια εσωτερική τάση για τη µορφή συµπεριφοράς και δράσης
γ) Θεωρία διπλής όψεως ή των δύο όψεων
Σπινόζα: υπάρχει µόνο µια φυσική οντότητα αλλά µε δύο όψεις και εκδηλώσεις, τις πνευµατικές
και τις υλικές. Οι δυο οντότητες είναι ισοδύναµες.
δ) Λειτουργισµός: αυτό που ονοµάζουµε πνεύµα, νου ή ψυχή είναι ένα µηχανικό σύνολο
λειτουργιών µε τις οποίες ο εγκέφαλος επεξεργάζεται τα δεδοµένα και δίνει απαντήσεις.

25
Κεφ. 5 – Ενότητα 4

Το πρόβληµα της προσωπικής ταυτότητας

Την ενότητα του εσωτερικού µας κόσµου τη διασφαλίζει η ψυχή. Με άλλα λόγια ψυχή και σώµα
αποτελούν την ταυτότητά µας ή το εγώ.

Απαντήσεις από τους ιδεαλιστές ή υλιστές

1. Η ταυτότητά µας συνίσταται στο ότι έχουµε στη διάρκεια της ζωής µας το ίδιο σώµα
2. Η ταυτότητά µας διασφαλίζεται όσο έχουµε τον ίδιο εγκέφαλο
3. Διασφαλίζεται και από την ψυχή που επιβιώνει µετά το θάνατο του εγκεφάλου
4. Συνιστά η συνέχεια της µνήµης µέσα από την ατοµική µας ιστορία
5. Οι κατάλληλες συνδεδεµένες αναµνήσεις θα µπορούσαν να µεταφερθούν µε µηχανικό
τρόπο
6. Υπάρχει το ερώτηµα µήπως υπάρχει και άλλος ανεξάρτητος φορέας όπως η ψυχή.

Γενικά σήµερα πιστεύουµε ότι η προσωπική ταυτότητα διαµορφώνεται σταδιακά στη ζωή του
ανθρώπου µε βάση υποκειµενικά και εξωτερικά αντικειµενικά κριτήρια.

26
Κεφ. 5 – Ενότητα 5

Τεχνητή νοηµοσύνη

Προβληµατισµός για τη σχέση νου και µηχανής

Το πρόβληµα είναι κατά πόσο η νοηµοσύνη που προέρχεται µέσα από τεχνικά κατασκευάσµατα του
ανθρώπου µπορεί να θεωρηθεί ανώτερη από τον ίδιο τον άνθρωπο. Και αν δεν µπορούµε να
µιλάµε για τεχνητή νοηµοσύνη µπορούµε να µιλάµε για άνθρωπο υπολογιστή;
Ο Αριστοτέλης όριζε τον άνθρωπο ως «έλλογο ον» , δηλαδή ον µε νοηµοσύνη.
Με τον όρο νοηµοσύνη εννοούµε ένα σύνολο ανθρώπινων ικανοτήτων που εστιάζονται κυρίως
στον ανθρώπινο εγκέφαλο.

Προβληµατισµοί που δηµιουργούνται

1. Μπορεί η µηχανή να συγκριθεί µε τον άνθρωπο;
2. Μπορεί η ανθρώπινη ψυχή ν΄ αποδοθεί µηχανικά;
3. Ο ρόλος της ανθρώπινης αυτοσυνειδησίας
4. Η ηθική συνείδηση ως ελεύθερη βούληση και αισθητική συγκίνηση
5. Κριτική ικανότητα
6. Ανώτερα συναισθήµατα

Συµπερασµατικά: Οι ψυχικές λειτουργίες δεν αντικαθίστανται.

27
Κεφ. 6 – Ενότητα 1

Αναζήτηση κριτηρίου ηθικής ορθότητας

Η ηθική ως φιλοσοφικός κλάδος ασχολείται µε θέµατα ορθής συµπεριφοράς των ανθρώπων µέσα
στην κοινωνία, µ΄ αυτό που πρέπει ή δεν πρέπει να γίνεται.
Ωφελιµισµός: µια πράξη είναι ηθικά ορθή όταν τ΄ αποτελέσµατά της ωφελούν το µεγαλύτερο
µέρος του κοινωνικού συνόλου, σε σχέση µε µια άλλη πράξη που θα ωφελούσε λιγότερους.
Κριτική του ωφελιµισµού:
1. Δεν µετράµε εκ των προτέρων αν µια πράξη ωφελεί πολλούς ή όχι
2. Η ωφέλεια που θα προκύψει από µια πράξη δεν είναι αριθµητικό ποσό
3. Η ωφέλεια, η ευτυχία είναι υποκειµενικές έννοιες και υπάρχουν διαφορετικές γνώµες γι΄
αυτές
4. Αν αποβλέπουµε στη µεγαλύτερη ωφέλεια της κοινωνίας πορεί να φτάσουµε στο «ο σκοπός
αγιάζει τα µέσα»
5. Αν επιθυµούµε την ωφέλεια των περισσότερων, αδιαφορούµε για τη δυστυχία κάποιων
άλλων.
Κατηγορηµατική προσταγή (Kant): όλα πρέπει να έχουν σαν βάση τη λογική. Καθολικούς κανόνες
που θα ισχύουν για όλα τα άτοµα κάθε στιγµή. Κατηγορηµατική = απόλυτη. Προσταγή = καθήκον ή
Καθολικός ηθικός νόµος
Αν όλοι οι άνθρωποι πράττουν σύµφωνα µε τον εσωτερικό και λογικό αλλά καθολικό νόµο, τ΄
αποτελέσµατα θα είναι ηθικά και ορθά για τους ίδιους και τους άλλους.
Ο εσωτερικός νόµος θα µας δίνει την ελευθερία να κάνουµε µια συγκεκριµένη πράξη, ενώ δε θα
µας δίνει την ελευθερία να κάνουµε µια άλλη. Άρα ο εσωτερικός νόµος καθορίζει τα όρια της
ελευθερίας και τα διαχωρίζει από την αναρχία και την ασυδοσία.
Όταν γνωρίζουµε και αποδεχόµαστε τα όρια της ελευθερίας σεβόµαστε τους άλλους.
Αν σεβόµαστε τους άλλους σεβόµαστε τον εαυτό µας.
Δεν είναι λογικό να κάνουµε πράξεις που θα δηµιουργούν προβλήµατα στην κοινωνία µας.
Κριτική:
1. Στην θεωρία υπάρχει η απόλυτη λογική, απουσιάζει όµως το συναίσθηµα
2. Δύσκαµπτη θεωρία που δεν αφήνει περιθώρια κάποιοι να µην ενδιαφέρονται για το ηθικό
µέρος
Οι ηθικές αρετές: οι εξαιρετικές ικανότητες του ανθρώπινου χαρακτήρα να επιλέγει τη σωστή
πράξη. Συνδυασµός των εσωτερικών καλών ιδιοτήτων µε κατάλληλη εκπαίδευση.
Σηµαντικότερη αρετή η Μεσότητα-Μέτρο (Αριστοτέλης). Ευδαιµονία: η συνολική ανάπτυξη όλων
των θετικών ιδιοτήτων του ανθρώπινου χαρακτήρα που κατευθύνονται στην αρετή.
Κριτική:
1. Κάθε εποχή έχει αξίες και ιδανικά. Δεν είναι όλες όπως της εποχή του Αριστοτέλη
2. Η έννοια του Μέτρου δεν αποκτάται απ΄ όλους τους ανθρώπους (Ο Αριστοτέλης απέκλειε
δούλους ή γυναίκες)
3. Θα πρέπει η αρετή να συνδέεται µε τη θεωρία του Kant που αποδέχεται την ύπαρξη ενός
ανώτερου νόµου

28
Κεφ. 6 – Ενότητα 2

Απορίες και εντάσεις για τη δυνατότητα ηθικής σκέψης και πράξης

Στο µάθηµα αυτό διατυπώνεται ο προβληµατισµός κατά πόσο είναι δυνατόν να διατυπώσουµε
κρίσεις σχετικές µε τις ανθρώπινες αξίες που κρίνονται ηθικές ή µη.
α) Πώς κρίνεται µια άποψη για να χαρακτηριστεί ηθική ή µη; Είναι θέµα υποκειµενικό
β) Οι ηθικές κρίσεις είναι διαφορετικές, ανάλογα µε την εποχή και τις αξίες πολιτισµού µιας
κοινωνίας
γ) Η ηθική συµπεριφορά ικανοποιεί τον εγωισµό µας
δ) Η ηθική πράξη απαιτεί ελευθερία
ε) Αν ισχύουν αυτοί οι προβληµατισµοί δε χρειάζεται η ηθική
Κριτική:
1. Υπάρχουν ηθικές αξίες κοινές σε όλους που δε χαρακτηρίζονται υποκειµενικές
2. Όλοι οι άνθρωποι άσχετα από συναισθήµατα έχουν στοιχειώδη ευαισθησία προς τους
άλλους.

Σχετικισµός: Δεν υπάρχουν ηθικές αξίες ή αρχές καθολικά αποδεκτές. Κάθε πολιτισµός έχει τις
δικές του. Κάθε εποχή έχει τα δικά της κριτήρια.
Κριτική:
α) Οι ηθικές αξίες όσο κι αν διαφέρουν εξακολουθούν να υπάρχουν σε κάθε εποχή
β) Σε κάθε κοινωνία υπάρχουν ηθικές αξίες κοινά αποδεκτές. Όσο κι αν διαφέρουν έχουν κάτι
κοινό
γ) Η ηθική ενδιαφέρεται για κάτι που συµβαίνει τώρα και όχι που θα συµβεί στο µέλλον
δ) Εφόσον οι σχετικιστές είναι αντίθετοι µε την έννοια της καθολικότητας, δεν µπορούν να
διατυπώσουν θεωρία µ΄ έναν απόλυτο τρόπο.

Αισθανόµαστε καλά όταν κάνουµε κάτι ηθικό. Αυτό είναι εγωιστικό! Υπάρχουν αντικειµενικές
αξίες;
Κριτική:
α) Πολλοί είναι εκείνοι που θυσιάζουν την προσωπική τους ευχαρίστηση για τους άλλους
β) Σηµασία έχουν οι πράξεις και όχι τα εσωτερικά κίνητρα

Ηθική ατοµική ελευθερία (Kant): οι ηθικές αξίες πηγάζουν από τον ορθό λόγο ο οποίος λειτουργεί
αυτόνοµα και ελεύθερα. Εποµένως όλοι οι άνθρωποι έχουµε ηθική ατοµική ελευθερία. Μόνο αν
υπάρχει αυτό µπορούµε να είµαστε ελεύθεροι για τις πράξεις µας.

Αντίθετη άποψη ο ντετερµινισµός: είναι οι εσωτερικές δυνάµεις του ανθρώπου που καθορίζουνε
τις πράξεις του. Εποµένων κάθε άνθρωπος είναι υπεύθυνος για τις πράξεις του.
Κριτική:
α) Όποιο κι αν είναι το αίτιο των πράξεων, δεν έχουµε δικαίωµα να κρίνουµε την ηθική ποιότητα
της κάθε πράξης
β) Όλοι οι άνθρωποι δεν έχουµε µέσα µας την έννοια του ορθού λόγου, κατά τον Kant. Ούτε όλοι
οι άνθρωποι, ανεξάρτητα από την παιδεία τους, έχουν ελεύθερη βούληση.
Ο άνθρωπος καθορίζεται από το περιβάλλον του δε χάνει όµως τη βούλησή του.

29
Κεφ. 6 – Ενότητα 3

Η δικαιολόγηση της ηθικής στάσης ζωής

Γιατί να είναι κανείς ηθικός;

1. Κατά τον Πλάτωνα (Πολιτεία): ο άνθρωπος πρέπει να σκέφτεται τη µετά θάνατο τιµωρία
2. Η ηθική στάση συµβάλλει στην ψυχική υγεία του ατόµου. Ψυχική αρµονία (Πλάτων)
3. Ανάπτυξη εσωτερικής ευδαιµονίας, τέλεια ανάπτυξη ψυχικών δυνάµεων (Αριστοτέλης)
4. Όταν κάνουε το ορθό αποκτούµε εσωτερική αυτονοµία (Kant)

Αντίθετη άποψη: η ηθική είναι η υποκρισία που κατασκευάστηκε απ΄ τους αδύνατους για να
κόψουν το δρόµο στους ισχυρούς. Ο άνθρωπος κάνει το καλό αισθανόµενος εσωτερική ευτυχία και
όχι επειδή επιδιώκει το καλό (Nitze).

Σύγχρονη αντίληψη για την ηθική στάση δικαιολόγησης και των ηθικών αρχών
1. Οι ηθικές αρχές διατηρούν τη συνοχή των κοινωνιών µε το να βάζουν φραγµούς στις
αδικίες, αυθαιρεσίες και εγωιστικές διεκδικήσεις συµφερόντων
2. Το νόηµα της ανθρώπινης ύπαρξης κρύβεται πίσω από την ψυχική επικοινωνία και
αλληλεγγύη της κοινωνίας

1. Οι ηθικές κρίσεις έχουν πρακτικό και όχι θεωρητικό χαρακτήρα

2. Έχουν καθολικό χαρακτήρα και ισχύουν σε όλες τις περιπτώσεις και για όλους τους
ανθρώπους
3. Χρειάζεται να κατανοήσουµε ότι όλοι οι άνθρωποι έχουν τα ίδια δικαιώµατα µε µας

30
Κεφ. 6 – Ενότητα 4

Πρακτικές εφαρµογές του ηθικού προβληµατισµού

1. Υπάρχουν θέµατα εφαρµοσµένης ηθικής: ευθανασία, θανατική ποινή, αυτοκτονία, ικανοποίηση
ανθρώπου, εκτρώσεις/αµβλώσεις. Έχουν ως κέντρο την ανθρώπινη ζωή.
Παράδειγµα προς έρευνα
Ευθανασία: τι είναι αυτό; Να θανατωθεί κάποιος για να γλιτώσει πόνους από ασθένεια.
Διακρίνεται σε ακούσια (αν δεν το γνωρίζει ή δεν το καταλαβαίνει) και εκούσια ( όταν ο ίδιος το
αποφασίζει).
Ποιος είναι ο ρόλος του γιατρού; Ενεργητικός (αν προχωρήσει µε ένεση ή άλλο άµεσο τρόπο).
Παθητικός ( διακοπή φαρµάκων, µηχανηµάτων ή τροφής)

Φιλοσοφικές θέσεις για την ευθανασία

1. Χριστιανική αντίληψη: έχει τη γνώµη ότι παραβιάζει τη θεϊκή εντολή «ου φονεύσεις».
Εκτός από το Θεό κανένας δεν έχει το δικαίωµα της αφαίρεσης της ζωής.
Η αγάπη στον πλησίον επιτρέπει σε κάποιον να πονάει;
2. Οι θεωρίες του Kant
O άνθρωπος έχει τη δυνατότητα να κρίνει ορθά τι είναι σωστό να κάνει και τι όχι.
Η επιλογή του ανθρώπου να πεθάνει δεν είναι µια καθολική έννοια. Το ίδιο ισχύει και µε το
γιατρό. Γιατί η απαλλαγή από την ανίατη ασθένεια δεν επιτυγχάνεται ορθά αν σκοτώσουµε
τον ασθενή.
Από την άλλη µεριά ο άνθρωπος ως ανεξάρτητο και αυτόνοµο ον, έχει απόλυτο δικαίωµα
επιλογής.

Η περίπλοκη ερµηνεία δείχνει την περιπλοκότητα του θέµατος.

31
Κεφ. 7 – Ενότητα 1

Μορφές πολιτικής οργάνωσης των ανθρώπινων κοινωνιών

1. Η ανάγκη συγκρότησης οργανωµένων κοινωνιών

α) Κοινωνική ζωή µε την οµαδική προσπάθεια και τον καταµερισµό των ευθυνών
β) Σταδιακή ανάπτυξη δοµών που δηµιουργούν αρχικά την πόλη και µετά το κράτος
γ) Για ν΄ αντιµετωπιστούν οι δυσκολίες και οι συγκρούσεις δηµιουργούνται θεσµοί όπως το
δίκαιο, ένα σύνολο κανόνων που ρυθµίζουν µε υποχρεωτικό τρόπο τις σχέσεις των µελών της
κοινωνίας. Εν συνεχεία δηµιουργείται η εξουσία και ο προβληµατισµός για την ορθή άσκηση της
εξουσίας.
δ) Η θεωρητική αναζήτηση της ορθότερης µορφής διακυβέρνησης ξεκινά στην Αρχαία Ελλάδα.
Συζητήσεις τους Μεσαίωνα για χριστιανική πολιτεία. Ο 18ος αιώνας σηµατοδοτεί τον ουσιαστικό
προβληµατισµό για το είδος διακυβέρνησης των λαών.

2. Αναζήτηση της ιδανικής πολιτείας – Ουτοπικά πρότυπα πολιτικής οργάνωσης

• Πλάτωνας: βασική αξία η δικαιοσύνη
• 19ος αιώνας Charle Fourie: η κοινωνική δικαιοσύνη

3. Αναγκαιότητα της Ουτοπίας

• Διασφαλίζει το όραµα της κοινωνικής δικαιοσύνης για το µελλοντικό µετασχηµατισµό της
κοινωνίας
• Δηµιουργείται ένα ηθικό κριτήριο για την καταδίκη της κοινωνικής αδικίας
• Το ουτοπικό όραµα ωθεί την κοινωνία σε συνεχή αγώνα για την προσέγγισή του

32
Κεφ. 7 – Ενότητα 2

Κοινωνικό Συµβόλαιο και δηµοκρατικές πολιτείες

Κοινωνικό συµβόλαιο είναι µια νοερή συµφωνία µεταξύ των µελών µιας κοινωνίας. Κάθε
ορθολογικά σκεπτόµενο κοινωνικό µέλος αποδέχεται και συµµορφώνεται µε κάποιες βασικές
αρχές που αποβλέπουν στο κοινό συµφέρον. Είναι η αρχή για την οικοδόµηση και νοµιµοποίηση
πολιτικών θεσµών π.χ. κεντρικής εξουσίας.

Μορφές και θεωρίες κοινωνικού συµβολαίου

1. Προστατεύει (µονάρχης) το λαό από ανεξέλεγκτα συµφέροντα ορισµένων, επιβάλλει τάξη
και ικανοποιεί βασικές ανάγκες του συνόλου. Ο λαός του προσφέρει µέρος της ελευθερίας
του
2. Ζαν-Ζακ Ρουσσό: υπάρχει µόνο η γενική βούληση (της κοινωνίας) µε συναίνεση ή
συναπόφαση. Έχουµε πιο συγκεκριµένα στοιχεία δηµοκρατικότητας
3. Τα σύγχρονα δηµοκρατικά συντάγµατα

Χαρακτηριστικά γνωρίσµατα της φιλελεύθερης δηµοκρατικής πολιτείας

1. Αρχή του σεβασµού της πλειοψηφίας
2. Αρχή έµµεσης αντιπροσώπευσης
3. Διάκριση εξουσιών
4. Ισονοµία και ισοπολιτεία όλων, χωρίς διακρίσεις
5. Σεβασµό στο σύνταγµα που σηµαίνει ότι αυτό τηρεί το χάρτη των ανθρώπινων
δικαιωµάτων

Αρχές των σύγχρονων θεοκρατικών καθεστώτων – Ισλαµικές δηµοκρατίες

1. Ορθή ηθική που υπαγορεύει η θρησκεία
2. Πολιτική εξουσία κάτω από την αρχή του Κορανίου και του ισλαµικού νόµου (σαρία)

Αρχές της εθνοσοσιαλιστικής Δηµοκρατίας ή του Φασισµού

1. Το κράτος είναι ζωντανός οργανισµός µε φυλετικά, εθνικά και πολιτιστικά χαρακτηριστικά
2. Τα χαρακτηριστικά πρέπει να µεταµορφωθούν σε αξίες
3. Οι εθνοφυλετικές αξίες είναι ανώτερες των πανανθρώπινων αξιών
4. Η ισχυρή φυλετική αριστοκρατία κυβερνά για το καλό των άλλων
5. Οι φιλελεύθερες αξίες είναι δείγµα παρακµής

Αρχές της Σοσιαλιστικής σύγχρονης Δηµοκρατίας

1. Μετασχηµατισµός της κοινωνίας για ισότητα οικονοµική των πολιτών
2. Υπέρβαση των δικαιωµάτων της φιλελεύθερης αστικής δηµοκρατίας: όλα ανήκουν στο
κράτος
3. Η εξουσία ανήκει στην εργατική τάξη
4. Ανατροπή του φιλελεύθερου καπιταλιστικού συστήµατος

33
Κεφ. 7 – Ενότ. 3

Δηµοκρατικές αξίες στη θεωρία και στην πράξη

Η έννοια της ελευθερίας

1. Κατάργηση κάθε εµποδίου στη ζωή των ανθρώπων και την κοινωνία.
2. Η δυνατότητα του ανθρώπου να επιτύχει και να εξασφαλίσει τα µέσα και την ευχέρεια να
καθορίσει τη ζωή του αυτόνοµα.

Η έννοια των ανθρώπινων δικαιωµάτων

1. Ανθρώπινο δικαίωµα η δυνατότητα και η απαίτηση να µη δεχόµαστε περιορισµούς.

2. Η απαίτηση κάθε ανθρώπου να ικανοποιεί τις ανάγκες του και να αναπτύσσει τις
ικανότητές του.

Εφαρµογή των θεωρητικών αντιλήψεων για την ελευθερία στην πολιτική πράξη

1. Φιλελεύθερα καθεστώτα: η εφαρµογή των κανόνων (1) στην έννοια της ελευθερίας και των
ανθρώπινων δικαιωµάτων.
2. Σοσιαλιστικά καθεστώτα: το κράτος εκπροσωπώντας όλη την κοινωνία πρέπει να
παρεµβαίνει και να του προσφέρει τα µέσα. Αποδοχή των κανόνων (2).

Η έννοια της ισότητας

1. Η ακριβοδίκαιη αντιµετώπιση όλων σύµφωνα µε το νόµο.

2. Η προσπάθεια εξάλειψης κάθε κοινωνικοοικονοµικής ανισότητας, αναδιανοµή του πλούτου,
απαγόρευση εκµετάλλευσης του ανθρώπου από άνθρωπο.

Εφαρµογή των θεωρητικών αντιλήψεων για την ισότητα στην πολιτική πράξη

1. Φιλελευθερισµός: εγγύηση της ισονοµίας και ίδιες ευκαιρίες σε όλους.

2. Σοσιαλισµός: η οικονοµική ισότητα είναι η µόνη προϋπόθεση ίσων ευκαιριών.

Συνδυασµός της ελευθερίας και της ισότητας σε µια σύγχρονη δηµοκρατία.

34