UNIWERSYTET ROLNICZY W KRAKOWIE

WYDZIAŁ INŻYNIERII PRODUKCJI I ENERGETYKI

Małgorzata Trojanowska

ROZWIĄZYWANIE
OBWODÓW ELEKTRYCZNYCH
SPIS TREŚCI

1. Rozwiązywanie obwodów prądu stałego ……………………………………………………………… 3

2. Rozwiązywanie obwodów jednofazowych prądu sinusoidalnie zmiennego ………………………….. 14

3. Rozwiązywanie obwodów trójfazowych prądu sinusoidalnie zmiennego……………………………... 24

2
1. Rozwiązywanie obwodów prądu stałego

Wprowadzenie
Prawo Ohma wyraża zależność między napięciem i natężeniem prądu płynącego przez rezystancję:
U = RI
gdzie: U – napięcie (spadek napięcia) na rezystancji R,
I – natężenie prądu przepływającego przez rezystancję R,
R – rezystancja.
I prawo Kirchhoffa odnoszące się do węzłów obwodu brzmi: algebraiczna suma prądów w węźle jest równa zeru
n

I
k 1
k  0.
Przyjęto oznaczać prądy dopływające do węzła znakiem plus, zaś odpływające znakiem minus.
II prawo Kirchhoffa odnoszące się do obwodów zamkniętych zwanych oczkami brzmi: w oczku algebraiczna suma sił
elektromotorycznych źródeł i spadków napięć na rezystancjach oczka jest równa zeru:
m n

 E  U
i 1
k
k 1
k 0
Aby napisać dla oczka równanie zgodnie z drugim prawem Kichhoffa należy najpierw przyjąć kierunek jego obiegu
(najwygodniej zgodny z kierunkiem ruchu wskazówek zegara). Jeżeli zwroty sił elektromotorycznych czy spadków
napięć są zgodne ze zwrotem strzałki obiegu oczka przyjmuje się je dodatnie, a ujemne gdy mają zwrot przeciwny.

Rozwiązywanie obwodów elektrycznych polega zazwyczaj na wyznaczaniu prądów i rozkładów napięć w

poszczególnych gałęziach, przy zadanych parametrach źródeł i odbiorników. Istnieje wiele metod rozwiązywania
obwodów elektrycznych. Poniżej zostaną przedstawione dwie z nich tj. metoda klasyczna i metoda transfiguracji.

Metoda klasyczna
Metoda klasyczna polega na zastosowaniu prawa Ohma i praw Kirchhoffa. Piszemy tyle równań ile mamy
niewiadomych (prądy w n gałęziach), przy czym jeżeli liczba węzłów w obwodzie wynosi w, to na podstawie I prawa
Kirchhoffa możemy ułożyć w-1 równań dla węzłów, a pozostałe równania układamy dla oczek na podstawie II prawa
Kirchhoffa.

Przykład
Należy rozwiązać obwód przedstawiony na rysunku 1a, czyli obliczyć prądy płynące w każdej gałęzi tego obwodu.
Dane: E = 100V, R1 = 5Ω, R2 = 7 Ω, R3 = 10 Ω, R4 = 8 Ω, R5 = 12 Ω, R6 = 20 Ω.
U1
a) I1 I5
U1 U4 b)
I1 w1 I3
R1
R1 R4 I2
I2

E R3 U3 R4,5,6
E I+ II+ U4,5,6
R3 U3 R5 U5

U2 U6 U2

R2 w2 R6 R2

U1
c) I1 d)
R1 I1

E R3,4,5,6 U3,4,5,6 E RZ UZ

U2

R2

Rys. 1. Schematy obwodów prądu stałego: a) schemat pierwotny, b), c), d) schematy po kolejnych przekształceniach
obwodu

3
Rozwiązywanie obwodu rozpoczynamy od zastrzałkowania wszystkich prądów w gałęziach i spadków napięć na
rezystancjach obwodu. Zgodnie z zasadą strzałkowania napięć i prądów przyjmujemy zwrot prądu I1 zgodny ze
zwrotem siły elektromotorycznej E wywołującej jego przepływ, a zwroty napięć na odbiornikach przeciwne do
zwrotów prądów przez nie płynących. Następnie zakładamy dla każdego z oczek kierunek obiegu np. prawoskrętny i
układamy równania:
węzeł w1 I1 – I2 – I3 = 0,
oczko I E – U1 – U3 – U2 = 0,
oczko II U3 – U4 –U5 –U6 =0.
Po zastosowaniu prawa Ohma:
oczko I E – R1I1 – R3I2 – R2I1 = 0,
oczko II R3I2 – R4I3 – R5I3 – R6I3 = 0.
Podstawiając wartości rezystancji i siły elektromotorycznej otrzymujemy następujący układ trzech równań o trzech
niewiadomych:
I1 – I2 – I3 = 0,
100 – 5I1 – 10I2 – 7I1 = 0,
10I2 – 8I3 – 12I3 – 20I3 = 0,
a po ich rozwiązaniu uzyskujemy: I1 = 5A, I2 = 4A, I3 = 1A.

Metoda transfiguracji
Metoda transfiguracji polega na przekształceniu obwodu do prostszej postaci, dla której obliczenie rozpływu prądów
nie stwarza większych trudności. Następnie powraca się do pierwotnej postaci obwodu i wykorzystując prawo Ohma
oraz prawa Kirchhoffa oblicza się kolejno natężenia prądów w jego poszczególnych gałęziach. Przy przekształcaniu
obwodu korzysta się z zależności pozwalających zastąpić szeregowo lub równolegle połączone rezystancje rezystancją
zastępczą.

Przykład
Należy rozwiązać obwód przedstawiony na rysunku 1a.
Rezystancje R4, R5, i R6 są połączone szeregowo (płynie przez nie ten sam prąd I3), a zatem rezystancja zastępcza R456
(rys. 1b) wynosi:
R456 = R4 + R5 + R6 = 8 + 12 + 20 = 40 Ω.
Rezystancje R456 i R3 są połączone równolegle (napięcia na tych rezystancjach są sobie równe, co wynika z II prawa
Kirchhoffa: U3 – U456 = 0, stąd U3 = U456), a zatem rezystancję zastępczą R3456 (rys. 1c) liczymy z zależności:
1 1 1 1 1 1
     ,
R 3456 R 3 R 456 10 40 8
stąd R3456 = 8Ω.
Rezystancje R1, R2 i R3456 są połączone szeregowo, więc rezystancja zastępcza obwodu Rz (rys. 1d) wynosi:
Rz = R1 + R3456 + R2 = 5 + 8 + 7 = 20 Ω.
Uproszczony schemat obwodu zawiera źródło o sile elektromotorycznej E oraz odbiornik o rezystancji zastępczej Rz.
Aby obliczyć prąd I1 piszemy dla oczka (rys. 1d) równanie zgodnie z II prawem Kirchhoffa:
E – Uz = 0,
E – Rz I1 = 0,
E 100
I1    5 A.
R z 20
Znając prąd I1 możemy wyznaczyć napięcia U1 i U2. Jeżeli więc napiszemy równanie dla oczka I (rys. 1a), korzystając z
II prawa Kirchhoffa, to w tym równaniu będziemy mieli tylko jedną niewiadomą U3:
E – U1 – U3 – U2 =0,
E – R1I1 – R3I2 – R2I1 = 0,
100 – 5∙5 – 10I2 – 7∙5 =0,
I2 = 4A.
Na koniec prąd I3 możemy wyznaczyć pisząc równanie dla węzła w1 zgodnie z I prawem Kirchhoffa:
I1 – I2 – I3 = 0,
I3 = I1 – I2 = 5 – 4 = 1A.

4
Zadania
Zadanie 1.1
Dla układu z rysunku 1.1 obliczyć rezystancję zastępczą obwodu widzianą z zacisków AB.
Dane: R = 100 Ω.
A
A R R
R

R R

Rys. 1.1
Odp: RAB = 0,15 k Ω.

Zadanie 1.2
Dla układu z rysunku 1.2 obliczyć rezystancję zastępczą obwodu RZ.
Dane: R = 60 Ω.

R R

R
E R R

R R

Rys. 1.2
Odp: RZ = 157,5 Ω.

Zadanie 1.3
Dla obwodu z rysunku 1.3 obliczyć prądy w poszczególnych gałęziach obwodu oraz moc pobieraną przez odbiornik R3
(wydzielaną na rezystancji R3) i moc wydawaną przez źródło.
Dane: E = 60 V, R1 = 6 Ω, R2 = 8 Ω, R3 = 4 Ω, R4 = 6 Ω, R5 = 12 Ω.
a) b) U3
U3 I2 I3
I2 w1 I3 w2 I5

R3 I1 R3
I1 I4

E E
R2 U2 R4 U4 R5 U5
R2 U2 R45 U45

I+ II+ III+ R1 U1
R1 U1

I3

c) d) I1
e)
I2 I3 I1

I1
E
E
R2 U2 R345 U345 R2345 U2345 E RZ UZ

R1 U1 R1 U1

Rys. 1.3a, b, c, d, e
Zadanie rozwiążemy metodą transfiguracji, tj. szeregowo-równoległe połączenie rezystancji zostanie zastąpione
rezystancją zastępczą, czyli obwód z rysunku 1.3a sprowadzimy do obwodu z rysunku 1.3e.
Rezystancje R4 i R5 są połączone równolegle (napięcia na tych rezystancjach są sobie równe, co wynika z II prawa
Kirchhoffa U4 – U5 = 0, stąd U4 = U5), a zatem rezystancję zastępczą R45 (rys. 1.3b) wyznaczamy z zależności:
1 1 1 1 1 1
     ,
R 45 R 4 R 5 6 12 4
R45 = 4 Ω.
Rezystancja R3 i R45 są połączone szeregowo (płynie przez nie ten sam prąd I3), więc możemy je zastąpić rezystancją
R345 (rys. 1.3c) o wartości równej:
R345 = R3 + R45 = 4 + 4 = 8 Ω.

5
Z kolei rezystancje R2 i R345 są połączone równolegle (rys. 1.3d), a zatem:
1 1 1 1 1 1
     ,
R 2345 R 2 R 345 8 8 4
R2345 = 4 Ω.
Na koniec wyznaczamy rezystancję zastępczą obwodu (rys. 1.3e):
Rz = R1 + R2345 = 6 + 4 = 10 Ω.
W celu wyliczenia prądu I1 piszemy dla obwodu z rysunku 1.3e równanie zgodnie z II prawem Kirchhoffa:
E – Uz = 0,
a po skorzystaniu z prawa Ohma:
E – RzI1 = 0,
60 – 10I1 = 0,
I1 = 6 A.
Znając prąd I1 możemy wyznaczyć napięcie U1 (U1 = R1I1). Jeżeli więc napiszemy równanie dla oczka I (rys. 1.3a),
korzystając z II prawa Kirchhoffa, to w tym równaniu będziemy mieli tylko jedną niewiadomą U2:
E – U1 – U2 =0,
E – R1I1 – R2I2 = 0,
60 – 6∙6 – 8I2 = 0,
I2 = 3 A.
Znając prąd I1 i I2 możemy napisać równanie dla węzła w1 zgodnie z I prawem Kirchhoffa, w którym będziemy mieli
jedną niewiadomą tj. prąd I3:
I1 – I2 – I3 = 0,
6 – 3 – I3 = 0,
I3 = 3 A.
Następnie dla oczka II piszemy równanie wykorzystując II prawo Kirchhoffa:
U2 – U3 – U4 = 0,
R2I2 – R3I3 – R4I4 = 0,
8∙3 – 4∙3 – 6I4 = 0,
I4 = 2 A.
Prąd I5 możemy wyznaczyć pisząc równanie zgodnie z I prawem Kirchhoffa dla węzła w2:
I3 – I4 – I5 = 0,
3 – 2 – I5 = 0,
I5 = 1 A.
Moc prądu stałego P = UI.
Moc wydzielana na rezystancji PR3 = U3I3, a po wykorzystaniu prawa Ohma wzór ten można przekształcić do postaci:
U2
PR 3  R3 I 32 lub PR 3  R 3 .
R3
A zatem PR3 = 4∙3 = 36 W.
2

Moc wydawana przez źródło PE = EI1 = 60∙6= 360 W.

Zadanie 1.4
W obwodzie z rysunku 1.4 wyznaczyć rezystancję zastępczą obwodu RZ oraz natężenia wszystkich prądów.
Dane: R1 = R2 = 3 , R3 = R4 = 2 , R5 = R6 = 8 , E = 10 V.

I R1 I2 I1

E R2 I6

R5
R6
I3 R3 I4

R4 I5

I7

Rys. 1.4
Pomoc: Rezystancje R5 i R6 są ze sobą połączone równolegle (rezystancja zastępcza R 56 przez którą płynie prąd I1). Rezystancje R3 i R4 są ze sobą
połączone równolegle (rezystancja zastępcza R 34 przez którą płynie prąd I2). Rezystancja R34 jest połączona szeregowo z rezystancją R2 (rezystancja
zastępcza R234). Rezystancja R234 jest połączona równolegle z rezystancją R56 (rezystancja zastępcza R23456 przez którą płynie prąd I). Rezystancja
zastępcza całego obwodu R Z stanowi szeregowe połączenie rezystancji R23456 i rezystancji R1. Następnie obliczamy prąd I. Po obliczeniu prądu I
wyznaczamy prąd I6 pisząc równanie zgodnie z II prawem Kirchhoffa dla oczka zewnętrznego. Analogicznie liczymy prąd I5. Suma prądów I5 i I6 to
prąd I1. Znając prąd I oraz I1 wyznaczamy prąd I2 korzystając z I prawa Kirchhoffa. Dalej liczymy sami.
Odp: RZ = 5 , I = 2 A, I1 = 1 A , I2 = 1A , I3 = 0,5 A, I4 = 0,5 A, I5 = 0,5 A, I6 = 0,5 A, I7 = 1,5 A.

6
Zadanie 1.5
W obwodzie z rysunku 1.5 dane: E = 200 V, R1 = 10 , R2 = 30 , R3 = 5 , R4 = R5 = R6 =15 .
O ile watów wzrośnie moc układu, jeżeli siła elektromotoryczna źródła wzrośnie o 20 V.

R1 R5

E R2 R4 R6

R3

Rys. 1.5.
Odp.: Moc układu wzrośnie o 420 W.

Zadanie 1.6
Dla obwodu z rysunku 1.6 wyznaczyć: natężenie prądu I1 i I4, spadek napięcia U2 na rezystancji R2.
Dane: E = 80 V, R1 = 24 Ω, R2 = 12 Ω, R3 = 12 Ω, R4 = 20 Ω.
I1 I4

E R3

R4
R1
U2 R2

Rys. 1.6
Odp.: I1= 8 A, I4 = 4 A, U2 = 32 V.

Zadanie 1.7
Dla obwodu z rysunku 1.7 obliczyć rezystancję zastępczą RZ oraz siłę elektromotoryczną E źródła.
Dane: R1 = 10 , R2 = 6 , R3 = 4 , R4 = 12 , R5 = 8 , U4 = 24 V.
U1 b)
I1 w1 I6 w4 I5 U1
a) I1 I5
R1 I2
R1
II+
I4
R2 U2 R24 U24
E U4 E
R5 U5 R5 U5
I+ w2 I3
I3 R4
III+ R3 U3
R3 U3

w3

U1
c) I1 I5 d) U1 e)
I1 I1
R1
I3 R1

E R2,3,4 U2,3,4 R5 U5 E R2345 U2345 E RZ UZ

Rys. 1.7a, b, c, d, e

Dokonując kolejnych przekształceń obwodu (rys. 1.7b, c, d, e) otrzymujemy:

1 1 1 1 1 1
     (rys. 1.7b), stąd R24 = 4 Ω,
R 24 R2 R4 6 12 4

7
R234 = R24 + R3 = 4 + 4 = 8 Ω (rys. 1.7c), 1 
1

1 1 1 1
   (rys. 1.7d), stąd R2345 = 4 Ω,
R 2345 R 234 R 5 8 8 4
RZ = R2345 + R1 = 4 + 10 = 14 Ω (rys. 1.7e).
Znając spadek napięcia na rezystancji R4 liczymy natężenie prądu I4 (korzystając z prawa Ohma):
U 4 24
I4    2 A.
R4 12
Ponieważ w oczku II mamy tylko jedną niewiadomą, to najpierw napiszemy równanie (zgodnie z II prawem
Kirchhoffa) dla tego oczka:
U2 – U4 = 0,
R2I2 – R4 I4 = 0,
6 I2 – 12∙2 = 0,
I2 = 4 A.
Kolejne równanie piszemy dla węzła w2 (zgodnie z I prawem Kichhoffa):
I2 + I4 – I3 = 0,
I3 = I2 + I4 = 4 + 2 = 6 A.
Znajomość prądu I3 umożliwia wyznaczenie spadku napięcia U3, następnie napięcia U5 z równania dla oczka III i w
końcu prądu I5:
U3 + U2 – U5 = 0,
R3I3 + R4I4 – R5I5 = 0,
4∙6 + 24 – 8I5 = 0,
I5 = 6 A.
Prąd I1 obliczymy pisząc np. dla węzła w3 zależność:
I3 + I5 – I1 = 0,
6 + 6 – I1 = 0,
I1 = 12 A.
Szukaną wartość siły elektromotorycznej E można wyznaczyć np. z oczka I:
E – U1 – U2 – U3 = 0,
E – R1I1 – R2I2 – R3I3 = 0,
E – 10∙12 – 6∙4 – 24 = 0,
E = 168 V.
Innym sposobem wyznaczenia rezystancji zastępczej układu jest napisanie równania dla oczka z rysunku 1.7e:
E – UZ = 0,
E – RzI1 =0,
168 – 12RZ = 0
RZ = 14 Ω.

Zadanie 1.8
Dla obwodu z rysunku 1.8 obliczyć wartość siły elektromotorycznej E źródła i natężenie prądu I.
Dane: R1 = 12 Ω, R2 = 16 Ω, R3 = 12 Ω, R4 = 10 Ω, R5 = 14 Ω, U3 = 36 V.

R2
R1
U3
E
R3
I R5
R4

Rys. 1.8
Odp.: E = 108 V, I = 12 A.

8
Zadanie 1.9
Dla obwodu z rysunku 1.9 wyznaczyć wartość rezystancji R1 oraz moc P wydawaną ze źródła.
Dane: E = 10 V, R2 = 2 , R3 = 4 , R4 = 2 , moc wydzielana na rezystancji R2 P2 = 18 W.

E I2
R2 R4

R1
R3

Rys.1.9
Pomoc: P2  R2 I 22 .
Odp.: R1 = 1 , P = 40 W.

Zadanie 1.10
Obliczyć wartość rezystancji R2 w obwodzie z rysunku 1.10.
Dane: E = 108 V, I3 = 0,4 A, R0 = 10 , R1 = 50 , R3 = 120 .

R0 R1
I3

E R2 R3

Rys. 1.10
Odp.: R2 = 80 .

Zadanie 1.11
Jak zmieni się wartość napięcia na rezystancji R2 i moc wydzielana na tej rezystancji w obwodzie przedstawionym na
rysunku 1.11 po zamknięciu wyłącznika K.
Dane: R1 = 20 Ω, R3 = 20 Ω, R4 = 40 Ω, U2 = 0,2 E.

R2 U2 U1 R1

K
E
U3 U4

R3 R4
Rys. 1.11

Rozwiązanie
Przy otwartym wyłączniku K równanie dla oczka ma postać:
U1 + U2 + U3 + U4 – E = 0,
R1I + U2 + R3I + R4I - E = 0,
20I + 0,2E + 20I + 40I –E = 0,
80I = 0,8E,
0,8E
I  0,01E ,
80
P2 = U2I = 0,2E∙0,01E = 0,002E2,
U 0,2 E
R2  2   20.
I 0,01E
Przy zamkniętym wyłączniku K przez rezystancję R3 nie będzie płynął prąd.
Zatem równanie dla oczka ma postać:
U1'  U 2'  U 4'  E  0,

9
R1I’ + R2I’ + R4I’ - E = 0,
20I’ + 20I’ + 40I’ – E = 0,
E
I'   0,0125 E ,
80
U 2'  R2 I '  20  0,0125E  0,25E,
P2'  U 2 I '  0,25E  0,0125E  0,003E 2 .
Po zamknięciu wyłącznika K napięcie na rezystancji R2 wzrośnie 1,25 razy, zaś moc ok. 1,5 razy.

Zadanie 1.12
O ile procent wzrośnie wartość napięcia U po otwarciu wyłącznika K w obwodzie przedstawionym na rysunku 1.12.
Dane: R1 = 10 , R2 = 150 ,UAB = 0,8E przy zamkniętym wyłączniku K .

R1 R2
E U R0 UAB

Rys. 1.12

Odp.: o 18,75 %.

Zadanie. 1.13.
W układzie jak na rysunku 1.13 przy otwartym wyłączniku K napięcie U = 24 V, a przy zamkniętym 21,6 V. Obliczyć
wartość rezystancji R.
Dane: R1 = 1 .

R1
E U R R

Rys. 1.13

Odp: R = 18 .

Zadanie 1.14
Dla obwodu z rysunku 1.14 wyznaczyć siłę elektromotoryczną źródła E oraz rezystancję zastępczą obwodu RZ.
Dane: R1 = 60 , R2 = 30 , R3 = 20 , R4 = 50 , moc wydzielana na rezystancjach P = 1,5 kW.

R1 R2 R3

R4 E

Rys. 1.14

Odp. E = 300 V, RZ = 60 .

10
Zadanie 1.15
Dla obwodu z rysunku 1.15a wyznaczyć: siłę elektromotoryczną E, natężenie prądu I, spadek napięcia U3.
Dane: I1= 3 A, R1 = 9 Ω, R2 = 12 Ω, R3 = 16 Ω, R4 = 16 Ω, R5 = 24 Ω, R6 = 15 Ω.

a) b) U1
I1 I1

R1 I2 R1
E U2 R2 E U2=U5=U25 R25

R5 U5
I3 I

U3 R3 U3=U4=U34 R34
U4 U6

R6 R4 R6
Rys. 1.15a, b

Rozwiązanie
Rezystancje R2 i R5 są ze sobą połączone równolegle (rezystancja zastępcza R25 = 8 Ω). Napięcia U2 i U5 są sobie równe
i równe napięciu U25 na rezystancji zastępczej R25 (rys. 1.15 b). Analogicznie przedstawia się sprawa z rezystancjami R3
i R4. Rezystancja zastępcza R34 = 8 Ω. Rezystancja zastępcza całego układu RZ wynosi więc 40 Ω. Stąd siła
elektromotoryczna:
E = RZ I1 = 120 V.
U3= U34 = R34 I1= 8·3 = 24 V.
Ponieważ U3 = R3 I3, I3 = 1,5 A.
U25 = U2 = U5 obliczamy jak napięcie U3 lub korzystając z II prawa Kirchhoffa dla oczka przedstawionego na rysunku
1.15b.
U2 = 24 V, stąd I2 = 2 A.
Szukany prąd I wyznaczamy z I prawa Kirchhoffa:
I = I2 – I3 = 0,5 A.

Zadanie 1.16
Dla obwodu z rysunku 1.16 wyznaczyć : moc PE wydawaną przez źródło, moc PR6 wydzielaną na rezystancji R6, prąd I.
Dane: E = 80 V, R1 = 5 Ω, R2 = 18 Ω, R3 = 7 Ω, R4 = 9 Ω, R5 = 6 Ω, R6 = 10 Ω.

R5
R4
R6
R2
E R3
R1

Rys. 1.16

Odp. PE = 640 W, PR6= 160 W, I = 2 A.

11
Zadanie 1.17
Dla obwodu z rysunku 1.17a wyznaczyć: rezystancję zastępczą układu RZ, siłę elektromotoryczną źródła E, różnicę
potencjałów między punktami A i B, ze wskazaniem punktu o potencjale wyższym.
Dane: R0 = 25 Ω, R1 = 60 Ω, R2 = 12 Ω, R3 = 12 Ω, R4 = 10 Ω, R5 = 14 Ω, I3 = 2 A.
a) U0 U2 b) U0 U2
A A

R0 I2 R2 R0 I2 R2
I3 I3
U3 U3
U1 R1 U1 R1

I1 R3 I1 R3
E E
UAB
U5 R5 U5 R5
I0 I U4 I0 I U4
I4 I4

R4 B R4 B
Rys. 1.17a, b

Rozwiązanie
R45 = R4 + R5 = 10 +14 = 24 Ω,
1 1 1 1 1 1
     ,
R 345 R 3 R 45 12 24 8
R345 = 8Ω,
R2345 = R2 + R345 = 12 +8 = 20 Ω,
R1 R2345 60  20
R12345    15,
R1  R2345 60  20
RZ = R0 + R12345 = 15 + 25 = 40 Ω.

U5 + U4 – U3 = 0,
R5I4 + R4I4 – R3I3 = 0,
14I4 + 10I4 –12·2 = 0,
I4 = 1 A,
I4 + I3 – I2 = 0,
1 + 2 – I2 = 0,
I2 = 3 A,
– U1 + U2 + U3 = 0,
– R1I1 + R2I2 – R3I3 = 0,
– 60I1 + 12·3 + 12·2 = 0,
I1 = 1 A,
I1 + I2 – I0 = 0,
1 + 3– I0 = 0,
I0 = 4 A,
– E + U0 + U1 = 0,
E = U0 + U1,
E = R0I0 + R1I1,
E = 25· 4 + 60·1 = 160 V.

RZ można wyliczyć też z zależności:

E 160
RZ    40.
I0 4
Strzałkujemy (dowolnie) napięcie UAB (rys. 1.17b). Ze sposobu zastrzałkowania wynika, że przyjęliśmy założenie, iż
punktem o potencjale wyższym jest punkt A. Jeżeli w obliczeniach uzyskamy dodatnią wartość napięcia UAB będzie to
oznaczało, że nasze założenie było słuszne. W przeciwnym wypadku punktem o potencjale wyższym byłby punkt B.

UAB + U2 + U5 = 0,
UAB = – U2 – U5,
UAB = – R2 I2 – R5 I4,
UAB = – 12·3 – 14·1,
UAB = – 50 V.
Różnica potencjałów między punktami A i B wynosi 50V. Wyższy potencjał ma punkt B.

12
Zadanie 1.18
Dla obwodu z rysunku 1.18 obliczyć różnicę potencjałów między punktami A i B oraz wyznaczyć, który punkt ma
potencjał wyższy.
Dane: E = 20 V, R1 =2 , R2 = 10 , R3 = 5 , R4 =2 , R5 = R6 = 6 .

R6
A
R1 R5

E R2 R4
R3

Rys. 1.18

Odp.: UAB = 4V, punkt A ma wyższy potencjał.

Zadanie 1.19
Dla obwodu z rysunku 1.19 wyznaczyć prąd I, różnicę potencjałów między punktami A i B.
Dane: E = 120 V, R1 = 30 , R2 = 20 .

R1 R2
I
E A B

R2 R1

Rys. 1.19

Odp: I = 1 A, UAB = 0 V.

Zadanie 1.20
Dla obwodu z rysunku 1.20 obliczyć natężenie prądu I po zamknięciu wyłącznika K wiedząc, że przy otwartym
wyłączniku K prąd ten był równy 9 A.

E
R R I

R R
Rys. 1.20
Odp: I = 13,5 A.

Zadanie 1.21
Dla obwodu z rysunku 1.21 obliczyć napięcia Uab, Uac oraz prąd I7.
Dane: E1 = 100 V, E2 = 50 V, R1 = R2 = 5 , R3 = R4 = R6 = R7 = 10 , R5 = 15 , R8 = 5 .

R1

R3 R4 R5
E1
a b c

R2 E2 R6 R7 R8
I7

Rys. 1.21
Odp: Uab = 0 V, Uac = 5 V, I7 = 1 A.

13
2. Rozwiązywanie obwodów jednofazowych prądu sinusoidalnie zmiennego

Wprowadzenie
Analizę obwodów prądu sinusoidalnie zmiennego można przeprowadzić posługując się od razu wielkościami
skutecznymi prądów i napięć. Ze względu na przesunięcia fazowe prądów i napięć sinusoidalnie zmiennych prawa
Kirchhoffa w odniesieniu do wartości skutecznych mają brzmienie:

I prawo Kirchhoffa - w każdym węźle geometryczna suma wektorów wartości skutecznych prądów jest równa zeru;

II prawo Kirchhoffa - w każdym oczku geometryczna suma wektorów wartości skutecznych sił elektromotorycznych
źródeł i spadków napięć na elementach R, L, C oczka jest równa zeru.

W dodawaniu dwóch wektorów np. prądów I1 i I2 rozróżnia się następujące przypadki:

- zgodność faz wektorów; wówczas moduł wektora wypadkowego jest równy sumie modułów wektorów składowych: I
= I1 + I2 (rys. 2a),
- opozycję faz wektorów, polegającą na przesunięciu faz o kąt П rad; wówczas moduł wektora wypadkowego jest
równy różnicy arytmetycznej wektorów składowych: I = I1 - I2 (rys. 2b),
- ortogonalność faz polegająca na przesunięciu faz o kąt   rad; wtedy moduł wektora wypadkowego
2
I  I  I (rys. 2c).
2
1
2
2

a)
b) c)

I2 I d) I
I2 I I2 I
α I2
I1 I1 I1
I1
Rys. 2. Przykłady dodawania wektorów prądów

Jeżeli kąt przesunięcia między wektorami jest różny od 0,   i П, to przy dodawaniu wektorów możemy skorzystać z
2
twierdzenia cosinusów (rys. 2d): I  I12  I 22  2 I1 I 2 cos  .
Przy konstruowaniu wykresów wektorowych położenie jednego z wektorów można wybrać dowolnie, pozostałe zaś
wektory kreśli się względem tego wektora pod kątami równymi odpowiednim przesunięciom fazowym.
Moc czynna ma zawsze wartość dodatnią. Jest ona rozpraszana na rezystancji R obwodu. Moce bierne pobierane przez
cewki i kondensatory kompensują się wzajemnie, przy czym zwykle moc bierną indukcyjną przyjmuje się za dodatnią,
a pojemnościową za ujemną.

14
Zadania
Zadanie 2.1
Przebieg zmian napięcia zasilającego obwód przedstawiony na rysunku 2.1a opisany jest zależnością u = 282,8
sin(314t) V, a parametry obwodu są następujące: R = 100Ω, C = 18,4μF.
Wyznaczyć: 1. wartość maksymalną napięcia Um; 2. wartość skuteczną napięcia U; 3. częstotliwość napięcia f; 4. fazę
początkową napięcia ψ; 5. impedancję obwodu Z; 6. współczynnik mocy (cosφ) obwodu; 7. moc czynną P, moc bierną
Q i moc pozorną S obwodu.
Narysować wykres wektorowy prądu i napięć.
a)
I

b) c) d) UR I
UR R R P
U
φ φ φ
XC QC
UC C Z S U
UC

Rys. 2.1
Rozwiązanie
Wartość chwilowa napięcia sinusoidalnie zmiennego określona jest funkcją:
u  U m sin(t   ) .
Stąd:
1. Um = 282,8V.
2. U  U m  282,8  200V .
2 2
3. ω = 314 rad/s, f    314  50 Hz.
2 2
4. ψ = 0 rad.
5. Elementy R i C są ze sobą połączone szeregowo, gdyż płynie przez nie ten sam prąd I. Zatem impedancja obwodu
1 1
Z R2  X C  R2  ( ) 2  100 2  ( ) 2  100 2  1732  200,
2

2fC 2  50  18,4  10 6
czego ilustracją jest trójkąt impedancji (rys. 2.1b).
6. Współczynnik mocy cosφ można wyznaczyć z trójkąta impedancji (rys. 2.1b), trójkąta mocy (rys. 2.1c) lub z trójkąta
napięć (rys. 2.1d)). Tu wyznaczymy z trójkąta impedancji:
R 100
cos     0,5.
Z 200
7. I  U  200  1A,
Z 200
P = UIcosφ = 200·1·0,5 = 100W, Q  UI sin   UI
XC 173
 200  1   173 var,
Z 200
S = UI = 200·1 =200V·A
lub na podstawie trójkąta mocy (rys. 2.1c): S  P 2  Q 2  100 2  (173) 2  200V·A.

8. Wykres wektorowy prądu i napięć rysujemy w odpowiedniej skali (przyjmując 1A = a cm, 1V = b cm), zaczynając
od wektora prądu I, który jest wielkością elektryczną wspólną dla obwodu (rys. 2.1.d).

W fazie z prądem rysujemy wektor napięcia UR (UR = RI), a wektor napięcia UC (UC = XCI) opóźniony o kąt rad w
2
stosunku do prądu. Następnie, aby otrzymać wektor napięcia U dodajemy wektory UR i UC. Wynika to z II prawa
Kirchhoffa, zgodnie z którym możemy dla obwodu (rys. 2.1.a) napisać równania:
= 0,
.

15
Zadanie 2.2
Wartość skuteczna prądu wynosi 5A, faza początkowa prądu  rad, a częstotliwość prądu 50Hz.
3
Wyznaczyć: 1. pulsację prądu; 2. wartość maksymalną prądu; 3. okres przebiegu; 4. zapisać przebieg zmian prądu w
funkcji czasu.
Odp.: 1. 314 rad/s; 2. 7,07A; 3. 0,02s; 4. i  7,07 sin( 314   ) .
3

Zadanie 2.3
Jaką indukcyjność lub pojemność należy połączyć szeregowo z żarówką o danych znamionowych: Un=24V, Pn=15W,
aby nie uległa ona uszkodzeniu po przyłączeniu do sieci o napięciu 230V?

Rozwiązanie
Żarówkę charakteryzuje rezystancja (indukcyjność i pojemność żarówki są do pominięcia), którą można wyznaczyć z
zależności:
2
Un 24 2
R   38,4.
Pn 15
Prąd znamionowy żarówki wyliczamy ze wzoru:
Pn 15
In    0,625 A.
U n cos  24 1
Aby żarówka nie uległa przepaleniu prąd w obwodzie nie może przekraczać wartości znamionowej żarówki. Zatem
przy wzroście napięcia do wartości 230V musimy zwiększyć impedancję obwodu do wartości:
U 230
Z   368.
I n 0,625
Jeżeli żarówkę połączymy szeregowo z elementem indukcyjnym L, to impedancję Z określa zależność:
Z  R 2  X L2 .
Stąd:
X L  Z 2  R 2  368 2  38,4 2  366,
XL 366
L   1,17H .
2f 2  50
Jeżeli żarówkę połączymy szeregowo z elementem pojemnościowym C, to jego pojemność powinna wynosić:
1 1
C   8,7 F .
2fX C 2  50  366

Zadanie 2.4
Wyznaczyć wskazania woltomierzy dołączonych do obwodu pokazanego na rysunku 2.2a.
Dane: U = 230V, f = 50 Hz, R = 40Ω, L = 127,3 mH, C = 318,3μF.
Jak zmienią się wskazania woltomierzy, gdy częstotliwość napięcia zasilającego zmniejszy się dwukrotnie?
UV2
a) V2 b) V2
UR UL UC
I
R XL XC
R XL Xc
X
V1
U UV1 cC
U
V1

c)
UL UC
d)
UL
UV1 UV2

I
UC I UR
Rys. 2.2
16
Rozwiązanie
Rozwiązywanie zadania zaczynamy od zastrzałkowania prądu i napięć (rys. 2.2b).
Ponieważ elementy R, L, C są ze sobą połączone szeregowo impedancja obwodu wynosi:
1 2
Z  R 2  ( X L  X C ) 2  R 2  (2fL  ) ;
2fC
1
Z  402  (2  50 127,3 103   318,3 106 ) 2  402  (40  10) 2  50;
2  50
wartość skuteczna prądu I  U  230  4,6 A.
Z 50
Woltomierz V1 wskazuje wartość skuteczną napięcia UV1, które jest sumą geometryczną napięć UL i UC (rys. 2.2b):

Aby wyznaczyć wskazanie woltomierza V1 rysujemy odpowiedni wykres wektorowy, zaczynając od wektora prądu I.
Ponieważ nie jest podana faza początkowa prądu przyjmujemy, że jest ona równa 0 rad. Wektor napięcia UC (UC = XCI)
rysujemy jako opóźniony o kąt  rad w stosunku do wektora prądu, a wektor napięcia UL (UL = XLI) jako
2
wyprzedzający wektor I o kąt  rad (rys. 2.2c). Ponieważ wektory UL i UC są przesunięte względem siebie o kąt П,
2
wartość skuteczna napięcia wskazywana przez woltomierz V1 (rys. 2.2.c) wynosi:
UV1 = UL – UC = XLI – XCI = 40∙4,6 – 10∙4,6 = 138V.
Woltomierz V2 wskazuje wartość skuteczną napięcia UV2, które jest sumą geometryczną napięć UR i UL (rys. 2.2b):

Stosowny wykres wektorowy przedstawia rys. 2.2d, na którym wektor napięcia UR (UR = RI) jest narysowany w fazie z
prądem I, a wektor UL wyprzedza prąd o kąt  rad. Ponieważ wektory napięć UR i UL są przesunięte względem siebie
2
o kąt  wartość skuteczna napięcia wskazywana przez woltomierz V2 (rys. 2.2d) wynosi:
2
UV 2  U R2  U L2  ( RI ) 2  ( X L I ) 2  (40  4,6) 2  (40  4,6) 2  260V .

Wartości reaktancji zależą od wartości częstotliwości napięcia zasilającego. Jeżeli częstotliwość napięcia zasilającego
zmaleje dwukrotnie, to reaktancja indukcyjna też dwukrotnie zmaleje, natomiast reaktancja pojemnościowa dwukrotnie
wzrośnie.
Stąd impedancja obwodu przy częstotliwości napięcia zasilającego f = 25 Hz wyniesie:
Z  R 2  ( X L  X C ) 2  402  (20  20) 2  40.
Z obliczeń wynika, że przy zadanych wartościach parametrów obwodu R, L, i C oraz przy częstotliwości napięcia
zasilającego równej 25Hz, reaktancja indukcyjna i pojemnościowa obwodu są sobie równe. W obwodzie zachodzi
zatem rezonans napięć.
Prąd płynący w obwodzie będzie miał natężenie: I  230  5,75 A,
40
a wskazania woltomierzy, wyznaczone w analogiczny sposób jak powyżej, będą wynosiły:
UV1 = UL – UC = XLI – XCI = 20∙5,75 - 20∙5,75 = 0V,
UV 2  U R2  U L2  ( RI ) 2  ( X L I ) 2  (40  5,75) 2  (20  5,75) 2  257,1V .

Zadanie 2.5
Jak zmieni się moc czynna układu, którego schemat przedstawia rysunku 2.3 gdy:
1. napięcie U wzrośnie dwukrotnie,
2. częstotliwość f wzrośnie dwukrotnie, przy U = 200V,
3. pojemność kondensatora C zmniejszy się dwukrotnie, przy U = 200V i f = 50Hz.
Dane: U = 200V, f = 50Hz, R = 8, XL = 12, XC = 6.

R XL XC
U

Rys. 2.3

Odp.: 1. moc czynna wzrośnie z 3200W do 12800W; 2. zmaleje do ok. 634W; 3. wzrośnie do 5000W.

17
Zadanie 2.6
W obwodzie z rysunku 2.4 wyznaczyć wartość skuteczną napięcia zasilającego U i wskazanie woltomierza V2 (UV2).
Dane: R = 8, XL = 12, XC = 18, wskazanie woltomierza V1 UV1 = 72V.
Ile wyniesie wskazanie woltomierza V1 (UV1), gdy częstotliwość napięcia zasilającego wzrośnie dwukrotnie, przy
niezmienionej wartości skutecznej tego napięcia?

V1

XC XL R
U V2

Rys. 2.4
Odp.: U = 50V; UV2 = 50V; UV1 = 74,4V.

Zadanie 2.7
W obwodzie z rysunku 2.5 wyznaczyć moc bierną układu i jej rodzaj (indukcyjna czy pojemnościowa) oraz wskazania
woltomierzy V1 (UV1) i V2 (UV2).
Dane: R = 24, XL1 = 15, XL2 = 3, XC = 8, U = 260V.

U V1 V2 XL2

XL1 XC

Rys. 2.5
Odp.: Q = 1000var, indukcyjna; UV1 = 245V; UV2 = 50V.

Zadanie 2.8
Dla obwodu z rysunku 2.6 wyznaczyć wartości oporów R0 i X0.
Dane: U = 100V, R = 3, X = 4, I = 10A, współczynnik mocy obwodu cos = 0,8.
I

R X
RO
U

XO

Rys. 2.6
Odp.: R0 = 5; X0 = 2.

Zadanie 2.9
Wyznaczyć wskazanie woltomierza V2 (UV2) dołączonego do obwodu z rysunku 2.7.
Dane: R1 = 10Ω, R2 = 6Ω, XC = 24Ω, wskazanie woltomierza V1 UV1 = 200V, moc wydzielana na rezystancji R2 PR2 =
0,6kW.

V1

R1 XL R2
U V2 XC

Rys. 2.7
Odp.: UV2 =134,2V.

18
Zadanie 2.10
Obliczyć natężenia prądów, wartość admitancji Y oraz współczynnik mocy (cos) układu, którego schemat przedstawia
rysunku 2.8a.
Dane: U = 120V, f = 50Hz, R = 40 Ω, L = 95,6mH.

a) b) c)
I IL
G IR U
IR
φ φ
U R UR L UL BL
Y I
IL

Rys. 2.8

Elementy R i L są ze sobą połączone równolegle, gdyż spadki napięć na tych elementach są sobie równe (wynika to z II
prawa Kirchhoffa: = 0, stąd UR = UL) i równe wartości skutecznej napięcia zasilającego U.
Zatem korzystając z prawa Ohma można wyznaczyć natężenia prądów IR i IL:
U U 120
IR  R    3A ,
R R 40
UL U 120 120
IL      4 A.
X L 2fL 2  50  95,6 10 3 30
W celu wyznaczenia prądu I piszemy dla węzła (rys. 2.8a) równanie zgodnie z I prawem Kirchhoffa:
= 0,
,
.
Stąd wynika, że wektor prądu I otrzymamy po dodaniu wektorów IR i IL:
Rysujemy wykres wektorowy napięcia i prądów (rys. 2.8c). Zaczynamy go od narysowania wektora napięcia U, który
jest wielkością elektryczną wspólną dla obwodu. Ponieważ nie jest podana faza początkowa napięcia przyjmujemy, że
jest ona równa 0 rad. Następnie rysujemy w fazie z napięciem prąd IR oraz prąd IL opóźniony w stosunku do napięcia o

kąt rad. Zatem wartość skuteczna prądu
2
I  I R2  I L2  32  4 2  5 A.
Admitancję obwodu wyliczamy z prawa Ohma, po jego przekształceniu:
I 5
Y   0,042 S .
U 120
Admitancję obwodu możemy wyliczyć również na podstawie trójkąta admitancji (rys. 2.8b):
1 1 2 1 1
Y  G 2  BL2  ( ) 2  ( )  ( ) 2  ( ) 2  0,042S .
R XL 40 30
Współczynnik mocy cosφ możemy wyznaczyć na podstawie wykresu wektorowego z trójkąta prądów (rys. 2.8c) lub z
trójkąta admitancji (rys. 2.8 b):
I 3 G 0,025
cos  R   0,6 lub cos    0,6 .
I 5 Y 0,042

19
Zadanie 2.11
Wyznaczyć wskazania amperomierzy włączonych w obwód z rysunku 2.9a. Jaki jest charakter obwodu (indukcyjny czy
pojemnościowy)?
Dane: U = 240V, IR = 3A, IL = 8A, IC = 4A.
Jak zmienią się wskazania amperomierzy i charakter obwodu, gdy częstotliwość napięcia zasilającego wzrośnie
dwukrotnie?

a) b) I1 w1 I2 w2
A1 A2
IL IR IC

U XL R XC U XL UL R UR XC UC

c) d)

IC
IC
I2
IR U=UR=UC=UL
U=UR=UC=UL
φ
IR I1

IL IC
Rys. 2.9

Rozwiązanie
Rozwiązywanie zadania zaczynamy od zastrzałkowania prądów i napięć (rys. 2.9b). Amperomierz A2 wskazuje
natężenie prądu I2. W celu wyznaczenia prądu I2 piszemy dla węzła w2 (rys. 2.9b) równania zgodnie z I prawem
Kirchhoffa:
= 0,
.
Aby obliczyć wartość skuteczną prądu I1 rysujemy odpowiedni wykres wektorowy (rys. 2.9c). Ponieważ elementy R, L,
C są ze sobą połączone równolegle (UR = UL = UC.= U), rysowanie wykresu zaczynamy od wektora napięcia U,
przyjmując jego fazę początkową równą 0. Następnie w fazie z napięciem kreślimy wektor prądu IR i wektor prądu IC

wyprzedzający wektor napięcia o kąt . Po dodaniu tych wektorów otrzymujemy wektor prądu I2, którego wartość
2
skuteczną wyznaczamy z zależności:
I 2  I R2  I C2  32  42  5 A .
Amperomierz A1 wskazuje natężenie prądu I1. W celu wyznaczenia prądu I1 piszemy dla węzła w1 (rys. 2.9b) równania
zgodnie z I prawem Kirchhoffa:
= 0.
Po podstawieniu zależności na prąd I2 otrzymamy:
,
.
W celu wyznaczenia wartości skutecznej prądu I1 uzupełniamy wykres wektorowy, rysując wektor prądu IL opóźniający

się w stosunku do wektora napięcia U o kąt (rys. 2.9d). Następnie dodajemy wektory, najlepiej w kolejności: IL do
2
IC, następnie ich sumę geometryczną do wektora IR. Otrzymany w ten sposób prąd I1 ma wartość skuteczną:
I1  I R  ( I L  I C ) 2  32  (8  4) 2  5 A .
2

Charakter obwodu jest indukcyjny, gdyż napięcie zasilające U wyprzedza w fazie prąd pobierany przez odbiornik (rys.
2.9d).

20
Jeżeli częstotliwość napięcia zasilającego zwiększymy dwukrotnie, to dwukrotnie wzrośnie wartość reaktancji
indukcyjnej XL i dwukrotnie zmniejszy się wartość reaktancji pojemnościowej XC. W następstwie tego dwukrotnie
zmniejszy się natężenie prądu IL, a dwukrotnie wzrośnie natężenie prądu IC. Zatem wartości skuteczne prądów
płynących w obwodzie będą wynosiły:
IR = 3A, IL = 4A, IC = 8A,
I 2  I R2  I C2  32  82  8,5 A , I1  I R  ( I L  I C ) 2  32  (4  8) 2  5 A .
2

Po dwukrotnym zwiększeniu częstotliwości napięcia zasilającego charakter obwodu zmieni się na pojemnościowy.

Zadanie 2.12
Wyznaczyć wartości skuteczne prądów I, I1, I2, I3, moc czynną P i moc bierną układu z rysunku 2.10.
Dane: IR1 = 1A, IL1 = 1A, IR2 = 3A, IL2 = 2A, IC = 6A, U = 200V.

I I1 I2 I3

IR1 IL1 IR2 IL2 IC

Rys. 2.10

Odp.: I = 5A; I1 = 4,24A; I2 = 5A; I3 = 4A; P = 800W; Q = 600var.

Zadanie 2.13
Wyznaczyć wartość rezystancji R w obwodzie z rysunku 2.11.
Dane: R1 = 16, XL = 8, moc czynna układu P = 600W, moc pozorna S = 1000VA.

R
U XL R1

Rys. 2.11
Odp.: R = 1,6.

Zadanie 2.14
W obwodzie z rysunku 2.12 obliczyć natężenia prądów I3, I4 oraz cos obwodu.
Dane: I1 = 20A, I2 = 10A, I5 = 6A.
Jak zmienią się natężenia prądów w poszczególnych gałęziach oraz cos obwodu, gdy częstotliwość napięcia
zasilającego wzrośnie dwukrotnie przy niezmienionej wartości skutecznej napięcia zasilającego?

I1 I3
I2 I4 I5

U R1 L R2

Rys. 2.12

Odp.: I3 = 13,4A; I4 =12A; cos = 0,8,

Po zmianie częstotliwości: I1 =17,1A; I2 = 10A; I3 = 8,5A; I4 = 6A; I5 = 6A; cos = 0,94.

21
Zadanie 2.15
W obwodzie z rysunku 2.13 dane: U = 200V, f = 50Hz, I1 = 5A, moc czynna układu P = 600W. Po zamknięciu
wyłącznika W przez kondensator płynie prąd I2 = 3A.
Wyznaczyć pojemność kondensatora C oraz prąd I po zamknięciu wyłącznika W.

W
I

I1 I2

U R C

Rys. 2.13
Odp : C = 47,8F, I = 3,16A

Zadanie 2.16
Wyznaczyć wartość pojemności kondensatora, który należy podłączyć równolegle do źródła (rys. 2.14), w celu
kompensacji mocy biernej tj. poprawy współczynnika mocy do wartości cosφopt = 0,96.
Dane: moc czynna obwodu P = 240W, L = 63,7 mH, wartość skuteczna prądu przed podłączeniem kondensatora I = 4A
(rys. 2.14a). Jak zmieni się natężenie tego prądu po przeprowadzeniu kompensacji mocy biernej (rys. 2.14b)?

a) I b) I1 I c)
IC
IC
R UR R U=URL=UC
U U C UC URL φ
L I1
L UL IC
I α
Rys. 2.14

Rozwiązanie
Moc czynna pobierana ze źródła jest równa mocy wydzielanej na rezystancji R według zależności:
P = RI2.
Możemy wyznaczyć wartość rezystancji odbiornika:
P 240
R   15
I 2 16
i kolejne parametry obwodu:
XL = 2пfL = 20Ω,
Z  R 2  X L2  25 ,
R
cos    0,6 ,
Z
U = ZI = 100V.
Pojemność kondensatora do kompensacji mocy biernej wyznaczamy z zależności:
P(tg  tg opt ) 240(1,33  0,29)
C   0,0000796 F ,
2fU 2 2  50 100 2
C = 79,6μF.

W celu wyznaczenia natężenia prądu pobieranego ze źródła po kompensacji narysujmy wykres wektorowy prądów i
napięć (rys. 2.14c).
Rysowanie wykresu zaczynamy od wektora U, przyjmując jego fazę początkowa równą 0 rad. Napięcie to jest równe
napięciu na odbiorniku stanowiącym szeregowe połączenie R i L. Prąd I płynący przez tę gałąź opóźnia się za
napięciem o kąt φ, wynikający z charakteru impedancji Z. Napięciu U równy jest również spadek napięcia na

kondensatorze. Prąd płynący przez kondensator IC wyprzedza napięcie o kąt rad.
2

22
Zatem prąd I’ pobierany ze źródła po kompensacji jest sumą geometryczna wektorów I i IC, którego natężenie możemy
wyznaczyć korzystając np. z twierdzenia cosinusów:
I '  I 2  I C2  2 I  I C cos  42  2,52  2  4  2,5  cos 36,87o  2,5 A ,
gdzie:
U U 100
IC  C    2,5 A .
X C X C 40

Zadanie 2.17
W układzie jak na rysunku 2.15 pracuje odbiornik o danych: R = 8Ω, XL = 6Ω zasilany ze źródła o napięciu U = 240V.
Obliczyć: 1. moc czynną P i cosφ odbiornika; 2. reaktancję XC kondensatora taką, aby po włączeniu kondensatora
równolegle do źródła współczynnik mocy całego układu cosφopt =0,8; 3. moc bierną pobieraną prze układ oraz prąd
dopływający ze źródła przy otwartym i zamkniętym wyłączniku W.

I1 I

IC
XC
U R XL
W

Rys. 2.15

Odp.: 1. P = 7,2kW, cosφ = 0,6, 2. XC = 13,7Ω, 3. W otwarty: Q = 9,6kvar, I1 = 50A, W zamknięty: Q = 5,4kvar, I1 =
37,5A.

Zadanie 2.18
Jak zmieni się wskazanie amperomierza (rys. 2.16) po otwarciu wyłącznika W.
Dane: R = XL = XC.

A
W

U R XL XC

Rys. 2.16

Odp.: Zwiększy się √2 razy.

23
3. Rozwiązywanie obwodów trójfazowych prądu sinusoidalnie zmiennego

Zadania
Zadanie 3.1
W symetrycznym układzie trójfazowym, którego schemat przedstawia rysunku 3.1a wyznaczyć wskazania woltomierzy
oraz moc czynną, bierną i pozorną układu.
Dane: napięcie międzyfazowe sieci wynosi 400 V, R = 100 Ω, XL = 173 Ω.

a) b) UL1=Uf1

Ip1 UR UL
If1
L1
V2 XL
R
UV2
L1 UL12=Up1
UL31=Up3 V2
R XL
UL2=Uf2 If2
Ip2
L2 L2
R R XL
XL
V1 UL23=Up2 V1 UV1
UL3=Uf3
L3 Ip3 If3
L3
R XL XL
R
Rys. 3.1

Rozwiązanie
Rozwiązywanie zadania zaczynamy od zastrzałkowania wszystkich prądów i napięć (rys. 3.1b), przy czym symbolem
Up oznaczymy napięcia międzyfazowe, Uf – napięcia fazowe, Ip – prądy przewodowe, If – prądy fazowe. W każdym
symetrycznym układzie trójfazowym wartości skuteczne napięć i prądów są sobie równe (Up1 = Up2 = Up3, Uf1 = Uf2 =
Uf3, Ip1 = Ip2 = If3, Ip1 = If2 = If3) i przesunięte względem siebie o 2 rad.
3
Ze schematu przedstawionego na rysunku 3.1b wynika, że woltomierz V1 wskazuje wartość napięcia międzyfazowego
sieci Up2, zatem wskazanie woltomierza V1: UV1 = 400 V.
Voltomierz V2 wskazuje wartość spadku napięcia na cewce indukcyjnej UL. Aby wyznaczyć tę wielkość musimy
wyznaczyć wartość prądu płynącego przez cewkę, tj. prądu I f1. Prąd wyznaczymy z prawa Ohma dzieląc napięcie
fazowe Uf1 przez impedancję odbiornika Zf.

W symetrycznym układzie trójfazowym połączonym w gwiazdę pomiędzy wartościami skutecznymi napięć i prądów
zachodzą związki:
U p  3U f ,
Ip  If .
Stąd:
Up 400
Uf    231V .
3 3
Impedancję Zf wyznaczamy z trójkąta impedancji:
Z f  R 2  X L2  1002  1732  200 .
Zatem prąd w każdej fazie (więc i prąd If1) wynosi:
U 231
If  f   1,155 A .
Zf 200
Wskazanie woltomierza V2: UV2 = XL If = 173∙1,155 = 200 V.

Wzór na moc czynną układu ma postać:

P  3U f I f cos  3U p I p cos  3RI 2f .
Współczynnik mocy cosφ możemy wyznaczyć z trójkąta impedancji fazowej odbiornika:

24
 R 100
cos    0,5 .
Z f 200
A zatem moc czynna układu
P  3  231 1,155  0,5  3  400  1,155  0,5  3  100  1,1552  400W

Z kolei moc bierna układu wynosi:

Q  3U f I f sin   3U p I p sin   3 X L I 2f ,
XL
sin   lub sin   1  cos 2 
Z
173
Q  3  231  1,155   3  400  1,155  0,866  3  173  1,1552  692 var .
200
Moc pozorną układu można wyliczyć np. z trójkąta mocy:
S P 2  Q 2  400 2  692 2  800VA .

Zadanie 3.2
W symetrycznym układzie trójfazowym, którego schemat przedstawia rysunku 3.2a wyznaczyć wskazanie
amperomierza A2, woltomierzy V1 i V2 oraz moc wydzielaną na rezystancjach.
Dane: R=120 , XL=160 , wskazanie amperomierza A1 wynosi 3,5 A.

a) b)
Ip1
L1 L1
If1
V1 XL V1 UV1 A2
Up1 UV2
Uf1
R V2 Ip2 V2
L2 A1 R L2 A1 R
Uf3 XL
Up3
XL Up2 R XL
A2
Ip3 If3 XL R
L3 L3
R XL If2
Uf2

Rys. 3.2

Rozwiązanie
Zastrzałkujmy wszystkie napięcia i prądy (rys. 3.2b). Napięcia międzyfazowe sieci UL12, UL23 i UL31 oznaczmy
odpowiednio jako Up1, Up2 i Up3, napięcia na fazach odbiornika równe napięciom międzyfazowym sieci (można to
sprawdzić II prawem Kirchhoffa) jako napięcia fazowe Uf1, Uf2 i Uf3, prądy przewodowe IL1, IL2 i IL3 odpowiednio jako
Ip1, Ip2 i Ip3, prądy płynące przez fazy odbiornika IL12, IL23 i IL31 odpowiednio jako prądy fazowe If1, If2 i If3.

Ze schematu wynika, że amperomierz A1 wskazuje prąd przewodowy Ip2, a amperomierz A2 natężenie prądu fazowego
If3.
W symetrycznym układzie trójfazowym połączonym w trójkąt pomiędzy wartościami skutecznymi napięć i prądów
zachodzą związki:
Up U f ,
Ip  3I f .
Stąd wartość skuteczna prądu fazowego, a tym samym wskazanie amperomierza A 2 wynosi:
Ip 3,5
If    2A .
3 3
Woltomierz V1 pokazuje napięcie międzyfazowe Up1, zaś woltomierz V2 wartość napięcia fazowego Uf1.
Napięcie fazowe możemy wyznaczyć z zależności:
U f  Z f I f  R 2  X L2  I f  1202  1602  2  400V .
Zatem amperomierz A2 wskazuje 2 A, woltomierz V1 – 400 V i woltomierz V2 – 400 V.
Moc wydzielana na rezystancjach jest równa mocy czynnej układu:

25
P  3U p I p cos  3U f I f cos  3RI 2f ,
P  3  120  2 2  1440W .

Zadanie 3.3
W symetrycznym układzie trójfazowym, którego schemat przedstawia rysunek 3.3 wyznaczyć:
– wskazania przyrządów z opisem jaką wielkość (prąd fazowy, prąd przewodowy, napięcie fazowe, napięcie
międzyfazowe, napięcie na elemencie, itp.) każdy z nich pokazuje,
– moc wydzielaną na rezystancjach.
Dane: R = 8,66 , XL = 5 , napięcie międzyfazowe sieci wynosi 347 V.

L1 A
R XL
V2 V1
L2
R XL
V3 V4
L3
R XL
N

Rys. 3.3

Odp. Wskazanie amperomierza wynosi 20 A (prąd przewodowy równy prądowi fazowemu),

woltomierza V1 – 100 V (napięcie na cewce indukcyjnej), woltomierza V2 – 200 V (napięcie fazowe), woltomierza V3 –
347 V (napięcie międzyfazowe), woltomierza V4 – 200 V (napięcie fazowe), moc wydzielana na rezystancjach P = 10,4
kW.

Zadanie 3.4
W symetrycznym układzie trójfazowym przedstawionym na rysunku 3.4 zastrzałkować wszystkie prądy i napięcia oraz
wyznaczyć ich wartości skuteczne, obliczyć impedancję odbiornika Z oraz wskazania woltomierzy V1 i V3.
Dane: wskazanie amperomierza A wynosi 1,1 A, wskazanie woltomierza V2 – 381 V, moc bierna układu równa jest
435,6 var.

L1 A
R XL
V3
L2
R XL
V2 V1
L3
R XL

Rys. 3.4

Odp. Prąd przewodowy wynosi 1,1 A, prąd fazowy – 1,1 A, napięcie fazowe odbiornika – 220 V i tyle wskazuje
woltomierz V1, napięcie międzyfazowe sieci – 381 V i tyle wskazuje woltomierz V2. Woltomierz V3 wskazuje napięcie
na rezystancji, które wynosi 176 V, Z = 200 .
Pomoc*): korzystając z zależności Q = 3XLIf2 można wyznaczyć XL, a z prawa Ohma impedancję Z dzieląc napięcie
fazowe przez prąd fazowy. Mając Z i XL wyznacza się R z trójkąta impedancji.

*)
– to jest jeden ze sposobów obliczeń, zastanowić się nad innymi.

26
Zadanie 3.5
W symetrycznym układzie trójfazowym, którego schemat przedstawia rysunek 3.5, wyznaczyć impedancję odbiornika
Z, wskazania woltomierzy V1 i V3 oraz moc gromadzoną w cewkach.
Dane: współczynnik mocy układu cos = 0,6, wskazanie amperomierza A wynosi 5,5 A, woltomierza V2 – 380 V.

L1 A
R XL
V1
L2
R XL
V2
L3
R XL
V3

Rys. 3.5

Odp.: Z = 40 Ω, wskazanie woltomierza V1 wynosi 176 V, woltomierza V3 – 219 V, moc gromadzona w cewkach
równa mocy biernej układu Q = 2,9 kvar.

Zadanie 3.6
Dla symetrycznego układu, którego schemat przedstawia rysunek 3.6, zastrzałkować prądy przewodowe I p, prądy
fazowe If i napięcia fazowe Uf odbiornika oraz napięcia międzyfazowe Up, wyznaczyć ich wartości skuteczne, obliczyć
wskazania pozostałych przyrządów oraz moc czynną i pozorną układu.
Dane: wskazanie amperomierza A1 wynosi 6,93 A, R = 80 , XL = 60 .
L1 A1

V3 R
L2 R
XL
V1
L3 XL A2

R XL
V2

Rys. 3.6

Odp: Ip = 6,93 A, If = 4 A, Uf = 400 V, Up = 400 V, A2 = 4 A, V1 = 400 V, V2 = 400 V, V3 = 320 V, P = 3 840 W, S =

4800 VA.

Zadanie 3.7
W układzie symetrycznym przedstawionym na rysunku 3.7 wyznaczyć wskazania wszystkich przyrządów oraz moc
bierną układu.
Dane: moc czynna układu jest równa 2 880 W, napięcie międzyfazowe wynosi 400 V, prąd przewodowy – 7 A.

L1 A

R R
L2
XL XL
V1
V2
L3
R XL

Rys. 3.7

Odp. A = 7 A, V1 = 400V, V2 = 320 V, Q = 3840 var.

27
Zadanie 3.8
Dwa odbiorniki 3-fazowe o jednakowych impedancjach i jednakowych współczynnikach mocy włączono do tej samej
sieci o symetrycznych napięciach zasilających (rys. 3.8). Amperomierz A1 wskazuje 1 A. Ile wskażą amperomierze A2 i
A3.

A1 A3

Z Z Z

A2

Rys. 3.8

Odp.: Amperomierz A2 wskazuje 1,73 A, amperomierz A3 – 3 A.

Zadanie 3.9
Trzy oporniki o jednakowych rezystancjach R=5  połączono w gwiazdę i włączono do symetrycznej sieci trójfazowej
o napięciu międzyfazowym Up = 220 V.
Wyznaczyć prądy fazowe odbiornika If i moc układu. Jak zmieni się moc układu jeżeli oporniki zostaną połączone w
trójkąt.

Odp.: If = 25,4 A, odbiornik pobiera tylko moc czynną, która wzrośnie z 9 680 W do 29 040 W.

Zadanie 3.10
W elektrycznym trójfazowym piecu oporowym zasilanym z symetrycznej sieci o napięciu międzyfazowym U p = 380 V,
rezystancja każdej z faz wynosi Rf = 38 , a fazy połączone są w trójkąt (rys. 3.9a).
Wyznaczyć: prądy przewodowe Ip i fazowe I f oraz moc pieca P. Jak zmienią się wartości tych wielkości, gdy nastąpi
przerwa w zasilaniu jednej z faz np. L2 (rys. 3.9b).

a) Ip1 b) Ip1
L1 L1
If 31 If 12 If 31 If 12
Ip2 Ip2
L2 Rf Rf L2 Rf Rf

Ip3 Rf Ip3 Rf
L3 L3
If 23 If 23

Rys. 3.9

Odp.: If = 10 A, Ip = 17,3 A, P = 11,4 kW; po otwarciu wyłącznika If31 = 10 A, If12 = If23 = 5 A, Ip1 = Ip3

28