Isaac Bashevis Singer, Speech Prize Nobel
Isaac Bashevis Singer, Speech Prize Nobel
Isaac Bashevis Singer, Speech Prize Nobel
I decided recently to transcribe and translate each of two Yiddish-language addresses given by Isaac
Bashevis Singer at events celebrating his receipt of the Nobel Prize for Literature in 1978. Both recordings
are available online. The first was given at a banquet in Stockholm the night before he was presented with
the Nobel Prize (and was broadcast on the radio by Efrayim Shedletzky on the channel “Kol Yisrael” after
Purim the following year), while the second was a minute or so of a longer lecture he gave as part of the
Nobel Prize festivities themselves.
Below, you will find first the transcribed Yiddish (using YIVO transcription style, despite his Polish Yiddish
accent) followed by my own English translation of both speeches (in the case of the second, minute-long
speech, Singer actually incorporated an English version of it later on in that very same lecture, as you can
see here; my translation of the Yiddish is slightly different, however). (There is no substitute, by the way, for
hearing Singer give the talks in the original; reading the text is by far less pleasurable than listening to his
delivery.)
I tried, to the best of my ability, to discern what it was that Singer was saying in each of the speeches, but
there were definitely points at which I either couldn’t make it out or couldn’t properly translate what I was
hearing. If you catch any of those mistakes, please write in and let me know. I’d love to improve this
transcription/translation as much as possible.
I want to thank Sonia Gollance, Jordan Kutzik, and especially Norman Buder for their help in improving
these texts. I hope you enjoy them (especially the first) as much as I did.
First Speech:
Yidish
…vos Yitskhok Bashevis Zinger hot gehaltn oyf dem ovnt in Shtokholm eyder es iz im ofitsyel tsugeteylt
gevorn der Nobel Prayz far Literatur. Dos iz geven a mesibe farn Yidishn oylem, un bay der onvayznheyt fun
a sakh oyslendishe gest. Der shrayber hot gehaltn a rede in a humoristish, felatinistishn nusekh. Mir hobn di
rede ersht letsns bakumen in original vi zi iz oyfgenumen gevorn in Shtokholm dem akhtn Detsember dos
fargangene yor. Mir hern yetst.
——————
Men fregt mikh oft, far vos shraybstu Yidish? Un ikh vel pruvn gebn oyf der frage an entfer. Mayn entfer vet
zayn a Yidishlekhe - dos heyst, ikh vel entfern mit a frage oyf a frage. Der entfer iz: far vos zol ikh nisht
shraybn oyf Yidish?! Vel ikh beser shraybn oyf Khinezish, oder oyf Terkish? Vi zogt men oyf Terkish, “hak
nisht keyn tshaynik?” Un vi zogt men dos oyf English? Vi zogt men oyf English, “dreyt nisht keyn hitl,” “folg
mikh a gang,” “a khokhem fun der Ma-Nishtane,” “a Moyshe Kapoyer,” “a khokhem balayle,” “a yold in a
kapelyush,” “an ibergedreyt shlesl,” “a shoyte ben pikholts,” “a moyd mit a ksav,” “a Yidene mit an
oyeringl?"
Mit a tsayt tsurik, iz gekumen tsu mir an iberzetser, in gantsn a tsetumlter, in gantsn a farshvitster. "Vos iz der
mer?” freg ikh im. Zogt er, “Vi zetst men dos iber, fun Yidish oyf English, ‘a veykher mentsh, a diment?’ In
ale shprakhn, iz a diamond - iz a diment - hart, ober in Yidish iz a diment veykh. Kon men zogn in English,
'soft like a diamond?’ Oder zol ikh shraybn, 'soft like a Jewish diamond?’"
Yene vos tseyln verter farzikhern mikh az English iz di raykhste shprakh in der velt. Der nayster Vebster
Dictionary - der Vebster Verterbukh - hot shoyn dray fertl milyon verter. Ober ikh bin geblibn bay der
ibertsaygung az Yidish iz di raykhste shprakh in der velt - nisht in tekhnologye, nor in verter vos gibn iber
kharakter un perzenlekhkeyt.
Nemt aza vort vi "oreman.” Vos kon men zogn oyf English vegn an oreman? Men kon zogn: “a poor man,” “a
pauper,” “a beggar,” “a panhandler.” Dermit, shept men oys dos gantse bisl oremkeyt oyf English. Ober oyf
Yidish, kon men zogn: “an oreman,” “an evyen,” “a kaptsn,” “a dalfn,” “a betler,” “a shleper,” “a shnorer,” “a
Kaptsnzon,” “a Hungerman,” “a hayzer-geyer,” “a medine-Yid,” “an orkheporkhe,” “a hegdesh-liger,” “a
porets mit a lokh,” “a balebos iber a heyptl kroyt,” “a nitsrekh,” “a baderfer,” “a torbenik,” “on a hemd,” “a
dales,” “a blutik oreman,” “a kaptsn in zibn poles,” “vekaptseynu yakhed,” “oyf gebrente tsores,” “oyf
gehakte tsores,” “yad tsore,” un nokh un nokh. Dos iz vayt nisht alts. Oyb ir zogt fun eynem, “er iz a tsveyter
Roytshild,” oder “a tsveyter Rokfeler,” un ir tut derbay a vunk mit an oyg, veyst men oykh az er hot nisht
[vos] tsu esn.
Ir kont zogn vegn an oreman vayter: “er iz a yoyred,” “a gefalener,” “a gebrokhener,” “an opgeforener,” “er
kayt di erd,” “er leygt di tseyn in baytl,” “er matert zikh mitn toyt,” “er pekhnet oyfn pisk,” “er hot fargesn
dem tam fun a groshn,” “er geyt arum mit an oysgeshtekter tsung,” “er shlingt dos shpayekhts,” “er khalesht
far a bisn” - un Yidn veln visn genoy, az er hot nisht keyn parnose. Oyb ir vilt zayn in gantsn klor, kont ir
zogn aynfakh, “Er peygert dray mol a tog far hunger,” oder gor poshet, “Er hot nisht keyn groshn bay der
neshome."
In eynike shtetlekh, az me vil batseykhnen an oreman, zogt men, "Naket vi a Terk.” Far vos a Terk iz mer
naket fun andere, veys ikh nisht. Ober es iz dos zelbe, vi ikh zol zogn: “es geyt im shlim-shlimazl,” “mit der
puter arop,” “vi a roshe oyf yener velt,” “vi a tsadik oyf der velt,” “es nogt im untern lefele,” “er darf
onkumen tsu kitsve,” “s’iz enkes mesaldekhe,” “di neshome hengt im oyfn shpits noz,” “er geyt oys vi a
likht.” Der sakhakl iz, az er fardint vaser oyf kashe, un s’iz bay im a gants yor Peysekh: er hot nisht keyn
shtikl broyt.
In der literarisher kibetsarnye oyf East Broadway, nebn Forverts, iz geven a poet. Ven er hot gevolt zogn vegn
an andern poet, az er iz an oreman, flegt er zogn, “Farmogn zoln mir es beyde, vifl es felt im tsu finef dolar."
Me darf zayn, zog ikh, meshuge, oystsubaytn aza raykhe shprakh vi Yidish oyf English.
Un az me redt shoyn vegn meshuge, lomir take zen, ver es iz raykher a meshugas - English oder Yidish. In
English, az me vil zogn az emetser iz meshuge, zogt men, "He’s crazy” or “insane.” Akhuts dem, zenen do a
gantse rey tekhnishe verter, vi “paranoyik,” “skitsofrenik” - verter vos hobn nisht keyn Yidishn tam. Oyb me
vil shoyn zogn oyf English a vort vos hot yo a Yidishn tam, zogt men, “He’s meshuge."
Itst, lomir zen - itst, lomir zen - vos me kon ton mit a meshugenem oyf Yidish. A meshugener oyf Yidish iz:
"meshuge,” “meturef,” “khoser deye,” “oyverbotl,” “tsedreyt,” “tserudert,” “nisht baym zinen,” “mevulbl,”
“farikt,” “tsemisht,” “nisht baym seykhl,” “nisht bay di klore gedanken,” “vanzinik,” “shvakhzinik,” “a
tsetumlte brie,” “a mentsh vos krikht oyf di glaykhe vent,” “a parshoyn mit a bzhik in kop,” “s'felt im a
klepke in moyekh,” “a vilde brie,” “on a kop,” “a tsedulter,” “a tseshroyfter,” “a mevuel,” “a parshoyn vos
blondzhet arum oyfn oylem-hatoyhu,” “oyfn oylem-hadimyen,” “in hinerplet,” “gerirt oyfn kastn,” “gerirt
oyfn eybershtibl,” “nisht oyf der velt,” “a banumener,” “a tsehotsketer,” “a tsefloygener,” “a farloyrener,”
“nisht baym reynen farshtand,” “a meshugener hunt,” “a tsetrogener malekh,” “a fardreyter sheps,” “eyner
vos veyst nisht oyf voser velt er iz,” “a mentsh vos veyst nisht az di mame hot im gehat,” “nisht keyn higer,”
“gaystik krank,” “a barutener."
Dos zenen alts verter fun Poylishn Yidish. Di Litvakes hobn nokh aza tsetl oysterlishe verter, vi:
"tsedrumshket,” “kapuzhyet,” “skonfuzhet,” “tsedrinzhet,” “tseshtrudlt,” “tsetraytlt,” “farkaloytset,”
“farkalotshet,” “farpulyet,” “farmarotshet.” Fun di bloyze verter, kon men arop fun di relsn, farlirn di
gedanken, un vern tseflokhtn vi a loksh.
S'iz emes az Yidish iz a bisl orem in tekhnishe verter. Ven es kumt tsu oytomobiln, eroplanen, mashinen fun
alerley sortn, iz Yidish oyf tsores. Ober vu shteyt es geshribn az a Yidishist darf traybn a kar? Ver lozt im
nisht forn mit der sobvey?
Yidish iz a - iz a tolerante shprakh. Der printsip fun Yidish iz a Komunistisher: dos vos iz mayn iz mayn, dos
vos iz dayn iz oykh mayn. Azoy - azoy az in ergstn fal banutst men zikh mit English, mit Poylish, mit Rusish
- vos es lozt zikh.
Ikh ken a farbrentn Yidishist vos hot a kar, un yedn Montik un Donershtik, vert di kar bay im tsebrokhn. Er
hot a garazh vu es arbet a tsveyter Yidishist, un ven di kar vert tsebrokhn, shlept er zi avek tsum Yidishistishn
mekhanik, un zey redn tsvishn zikh tekhnishe verter - nisht oyf Yidish, nor oyf Yidishistish. Er zogt dem
mekhanik, “Moyshe Shmerl, der oyto - der oytomobil mayner iz - nisht far dir gedakht - nisht mit alemen.”
“O, der motor hust unter, der kiler shvitst, der oysglaykher iz krum, ir lompn laykhtn nisht, dos redl dreyt zikh
nisht, der kirever kirevet nisht, der tsinder tsindt zikh nisht on, der hant-heyber farhakt zikh, der fus-heyber
ligt ayngeleygt, di luft-rern zenen farshtopt, der treter lozt oyf zikh nisht tretn, di shmir-intstalatsye shmirt
nisht, un az me shmirt nisht, fort men nisht. Der ayl-filter rint, der gaz-mester iz tsekhusht, der gikh-mester iz
hintershtelik, der shoyb-visher visht nisht, di gumeshikh zenen gelekhert. Ikh vil forn keyn Boyberik, for ikh
avek keyn Yehupets."
"Khayim Borekh,” entfert der mekhanik, “vos toyg dir aza shivre-keyle? Dos alts tsu farrikhtn vet aykh
opkostn an oytser, un der oytomobil vet vert zayn a zets in dr'erd.”
“Mayn eytse iz: koyf dir a naye katerinke, un ver poter fun der alter makherayke.”
Undzer Yidishist volt shoyn lang gekoyft a naye katerinke, ober er hot moyre, az er vet fargesn zayn
Yidishistish loshn.
Yo, mit tekhnishe verter iz a bisl shverlekh in Yidish - ober me tut zikh an eytse: Tekhnik iz bikhlal a goyish
institutsye; Yidish darf hobn tekhnik, vi an alter Yid dos kadokhes.
——————
Dos hobn mir gehert der origineler mikrofon oyfname fun der banket-rede vegn Yidish vos Yitskhok
Bashevis Zinger hot gehaltn in Shtokholm baym bakumen dem Nobel Prayz. Dos iz undzer shalakhmones far
undzere tsuherer lekoved Purim, vos mir hobn di vokh gepravet.
יי ִדיש
ווָאס יצחק בַאשעוויס זינגער הָאט געהַאלטן אויף דעם ָאוונט אין שטָאקהָאלם איידער עס איז אים ָאֿפיציעל צוגעטיילט געווָארן דער
נָאבעל ּפרַײז ֿפַאר ליטערַאטור .דָאס איז געווען אַ מסיבה ֿפַארן יי ִדישן עולם ,און בײַ דער ָאנווַײזנהייט ֿפון אַ סך אויסלענדישע געסט.
דער שרַײבער הָאט געהַאלטן אַ רעדע אין אַ הומָאריסטישֿ ,פעלַאטיניסטישן נוסח .מיר הָאבן די רעדע ערשט לעצטנס בַאקומען אין
ָ. אריגינַאל ווי זי איז אויֿפגענומען געווָארן אין שטָאקהָאלם דעם ַאכטן דעצעמבער דָאס ֿפַארגַאנגענע יָאר .מיר הערן יעצט
——————
מען ֿפרעגט מיך ָאֿפטֿ ,פַאר ווָאס שרַײבסטו יי ִדיש? און איך וועל ּפרּווון געבן אויף דער ֿפרַאגע ַאן ענטֿפער .מיין ענטֿפער וועט זַײן אַ
יי ִדישלעכע -דָאס הייסט ,איך וועל ענטֿפערן מיט אַ ֿפרַאגע אויף אַ ֿפרַאגע .דער ענטֿפער איזֿ :פַאר ווָאס זָאל איך נישט שרַײבן אויף
יי ִדיש?! וועל איך בעסער שרַײבן אויף כינעזישָ ,אדער אויף טערקיש? ווי זָאגט מען אויף טערקיש ,״הַאק נישט קיין טשַײניק?״ און ווי
זָאגט מען דָאס אויף ענגליש? ווי זָאגט מען אויף ענגליש ,״דרייט נישט קיין היטל,״ ״ֿפָאלג מיך אַ גַאנג,״ ״אַ חכם ֿפון דער מה-נשּתנה,״
״אַ משה קאַּפויער,״ ״אַ חכם בלילה,״ ״אַ יָאלד אין אַ קאַּפעליוש,״ ״ַאן איבערגעדרייט שלעסל,״ ״אַ שוטה בן ּפיקהָאלץ,״ ״אַ מויד מיט
אַ ּכתב,״ ״אַ יי ִדענע מיט ַאן אויעררינגל?״
מיט אַ צַײט צוריק ,איז געקומען צו מיר ַאן איבערזעצער ,אין גַאנצן אַ צעטומלטער ,אין גַאנצן א ֿפַארשוויצטער .״ווָאס איז דער ַ
מער?״ ֿפרעג איך אים .זָאגט ער ,״ווי זעצט מען דָאס איבערֿ ,פון יי ִדיש אויף ענגליש ,׳אַ ווייכער מענטש ,אַ דימענט?׳ אין ַאלע
שּפרַאכן ,איז אַ דַײמָאנד -איז אַ דימענט -הַארטָ ,אבער אין יי ִדיש איז אַ דימענט ווייך .קָאן מען זָאגן אין ענגליש ,׳סָאֿפט לַײק אַ
דַײמָאנד?׳ ָאדער זָאל איך שרַײבן ,׳סָאֿפט לַײק אַ דזשּווויש דַײמָאנד?׳״
יענע ווָאס ציילן ווערטער ֿפַארזיכערן מיך ַאז ענגליש איז די רַײכסטע שּפרַאך אין דער וועלט .דער נַײסטער וועבסטער דיקשענערי -
דער וועבסטער ווערטערבוך -הָאט שוין דרײַ ֿפערטל מיליָאן ווערטערָ .אבער איך בין געבליבן בײַ דער איבערצַײגונג ַאז יי ִדיש איז די
. רַײכסטע שּפרַאך אין דער וועלט -נישט אין טעכנָאלָאגיע ,נָאר אין ווערטער ווָאס גיבן איבער כַארַאקטער און ּפערזענלעכקייט
נעמט ַאזאַ ווָארט ווי ״ָארעמַאן.״ ווָאס קָאן מען זָאגן אויף ענגליש וועגן ַאן ָארעמַאן? מען קָאן זָאגן :״אַ ּפור מַאן,״ ״אַ ּפאָּפער,״ ״אַ
בעגער,״ ״אַ ּפענהענדלער.״ דערמיט ,שעּפט מען אויס דָאס גַאנצע ביסל ָארעמקייט אויף ענגלישָ .אבער אויף יי ִדיש ,קָאן מען זָאגן :״ַאן
ָארעמַאן,״ ״ַאן אֿביון,״ ״אַ קּבצן,״ ״אַ דלֿפן,״ ״אַ בעטלער,״ ״אַ שלעּפער,״ ״אַ שנָארער,״ ״אַ קּבצנזָאן,״ ״אַ הונגערמַאן,״ ״אַ
הייזער-גייער,״ ״אַ מדינה-יי ִד,״ ״ַאן ָארחיּ-פרחי,״ ״אַ הקדש-ליגער,״ ״אַ ּפריץ מיט אַ לָאך,״ ״אַ ּבעל-הּבית איבער אַ הייּפטל קרויט,״ ״אַ
נצרך,״ ״אַ בַאדערפער,״ ״אַ טָארבעניק,״ ״ָאן אַ העמד,״ ״אַ דלות,״ ״אַ בלוטיק ָארעמַאן,״ ״אַ קּבצן אין זיבן ּפָאלעס,״ ״וקּבצנו יחד,״
״אויף געברענטע צרות,״ ״אויף געהַאקטע צרות,״ ״יד צרה,״ און נָאך און נָאך .דָאס איז ווַײט נישט ַאלץ .אויב איר זָאגט ֿפון איינעם,
״ער איז אַ צווייטער רויטשילד,״ ָאדער ״אַ צווייטער רָאקֿפעלער,״ און איר טוט דערבײַ אַ ווּונק מיט ַאן אויג ,ווייסט מען אויך ַאז ער
.הָאט נישט [ווָאס] צו עסן
איר קָאנט זָאגן וועגן ַאן ָארעמַאן ווַײטער :״ער איז אַ יורד,״ ״אַ געֿפַאלענער,״ ״אַ געברָאכענער,״ ״ַאן אּפגעֿפָארענער,״ ״ער קַײט די
ערד,״ ״ער לייגט די ציין אין בַײטל,״ ״ער מַאטערט זיך מיטן טויט,״ ״ער ּפעכנעט אויֿפן ּפיסק,״ ״ער הָאט ֿפַארגעסן דעם טעם ֿפון אַ
גרָאשן,״ ״ער גייט ַארום מיט ַאן אויסגעשטעקטער צונג,״ ״ער שלינגט דָאס שּפייעכץ,״ ״ער חַלשט ֿפַאר אַ ביסן״ -און יי ִדן וועלן וויסן
גענויַ ,אז ער הָאט נישט קיין ּפרנסה .אויב איר ווילט זַײן אין גַאנצן קלָאר ,קָאנט איר זָאגן אַײנֿפַאך ,״ער ּפגרט דרײַ מָאל אַ טָאג ֿפַאר
הונגער,״ ָאדער גָאר ּפשוט ,״ער הָאט נישט קיין גרָאשן בײַ דער נשמה.״
אין אייניקע שטעטלעךַ ,אז מע וויל בַאצייכנען ַאן ָארעמַאן ,זָאגט מען ,״נַאקעט ווי אַ טערק.״ ֿפַאר ווָאס אַ טערק איז מער נַאקעט ֿפון
ַאנדערע ,ווייס איך נישטָ .אבער עס איז דָאס זעלבע ,ווי איר זָאלט זָאגן :״עס גייט אים שלים-שלימזל,״ ״מיט דער ּפוטער ַאראָּפ,״ ״ווי
אַ רשע אויף יענער וועלט,״ ״ווי אַ צדיק אויף דער וועלט,״ ״עס נָאגט אים אונטערן לעֿפעלע,״ ״ער דַארף ָאנקומען צו קיצֿבה,״ ״ס׳איז
אנקת מסלדיך,״ ״די נשמה הענגט אים אויֿפן שּפיץ נָאז,״ ״ער גייט אויס ווי אַ ליכט.״ דער סך-הּכל איזַ ,אז ער ֿפַארדינט ווַאסער אויף
. קַאשע ,און ס׳איז בײַ אים אַ גַאנץ יָאר ּפסח :ער הָאט נישט קיין שטיקל ברויט
אין דער ליטערַארישער קיבעצַארניע אויף איסט ברָאדוויי ,נעבן ֿפָארווערטס ,איז געווען אַ ּפָאעט .ווען ער הָאט געווָאלט זָאגן וועגן ַאן
ַ אנדערן ּפָאעטַ ,אז ער איז ַאן ָארעמַאןֿ ,פלעגט ער זָאגן ,״ֿפַארמָאגן זָאלן מיר עס ביידע ,וויֿפל עס ֿפעלט אים צו ֿפינעף דָאלַאר.״
. מע דַארף זַײן ,זָאג איך ,משוגע ,אויסצובַײטן ַאזאַ רַײכע שּפרַאך ווי יי ִדיש אויף ענגליש
און ַאז מע רעדט שוין וועגן משוגע ,לָאמיר טַאקע זען ,ווער עס איז רַײכער אין משוגעת -ענגליש ָאדער יי ִדיש .אין ענגלישַ ,אז מע וויל
זָאגן ַאז עמעצער איז משוגע ,זָאגט מען ,״היז קרייזי״ ָאר ״אינסיין.״ ַאחוץ דעם ,זענען דאָ אַ גַאנצע ריי טעכנישע ווערטער ,ווי
״ּפַארַאנָאי ִק,״ ״סקיצָאֿפרעניק״ -ווערטער ווָאס הָאבן נישט קיין יי ִדישן טעם .אויב מע וויל שוין זָאגן אויף ענגליש אַ ווָארט ווָאס הָאט
יאָ אַ יי ִדישן טעם ,זָאגט מען ,״היז משוגע.״
איצט ,לָאמיר זען -איצט ,לָאמיר זען -ווָאס מע קָאן טָאן מיט אַ משוגענעם אויף יי ִדיש .א משוגענער אויף יי ִדיש איז :״משוגע,״ ַ
״מטורף,״ ״חָסר דעה,״ ״עוֿברּ-בטל,״ ״צעדרייט,״ ״צערודערט,״ ״נישט בַײם זינען,״ ״מֿבולֿבל,״ ״ֿפַאריקט,״ ״צעמישט,״ ״נישט בַײם
ש ֹכל,״ ״נישט בײַ די קלָארע געדַאנקען,״ ״ווַאנזיניק,״ ״שווַאכזיניק,״ ״אַ צעטומלטע ּבריאה,״ ״אַ מענטש ווָאס קריכט אויף די גלַײכע
ווענט,״ ״אַ ּפַארשוין מיט אַ בזשיק אין קאָּפ,״ ״ס׳ֿפעלט אים אַ קלעּפקע אין מוח,״ ״אַ ווילדע ּבריאה,״ ״ָאן אַ קאָּפ,״ ״אַ צעדולטער,״ ״אַ
צעשרויֿפטער,״ ״אַ מֿבוהל,״ ״אַ ּפַארשוין ווָאס בלָאנדזשעט ַארום אויֿפן עולם-הּתוהו,״ ״אויֿפן עולם-הדמיון,״ ״אין הינערּפלעט,״
״גערירט אויֿפן קַאסטן,״ ״גערירט אויֿפן אייבערשטיבל,״ ״נישט אויף דער וועלט,״ ״אַ בַאנומענער,״ ״אַ צעהָאצקעטער,״ ״אַ
צעֿפלויגענער,״ ״אַ ֿפַארלוירענער,״ ״נישט בַײם ריינען ֿפַארשטַאנד,״ ״אַ משוגענער הונט,״ ״אַ צעטרָאגענער מלאך,״ ״אַ ֿפַארדרייטער
שעּפס,״ ״איינער ווָאס ווייסט נישט אויף ווָאסער וועלט ער איז,״ ״אַ מענטש ווָאס ווייסט נישט ַאז די מַאמע הָאט אים געהַאט,״ ״נישט
קיין היגער,״ ״גַײסטיק קרַאנק,״ ״אַ בַארוטענער.״
דָאס זענען ַאלץ ווערטער ֿפון ּפוילישן יי ִדיש .די ליטווַאקעס הָאבן נָאך ַאזאַ צעטל אויסטערלישע ווערטער ,ווי :״צעדרומשקעט,״
״קאַּפוזשיעט,״ ״סקָאנֿפוזשעט,״ ״צעדרינזשעט,״ ״צעשטרודלט,״ ״צעטרייטלט,״ ״ֿפַארקַאלויצעט,״ ״ֿפַארקַאלָאטשעט,״ ״ֿפַארּפוליעט,״
. ״ֿפַארמַארָאטשעט.״ ֿפון די בלויזע ווערטער ,קָאן מען ַאראָּפ ֿפון די רעלסןֿ ,פַארלירן די געדַאנקען ,און ווערן צעֿפלָאכטן ווי אַ לָאקש
ס'איז אמת ַאז יי ִדיש איז אַ ביסל ָארעם אין טעכנישע ווערטער .ווען עס קומט צו אויטָאמָאבילן ,עראָּפלַאנען ,מַאשינען ֿפון ַאלערליי
סָארטן ,איז יי ִדיש אויף צרותָ .אבער ווּו שטייט עס געשריבן ַאז אַ יי ִדישיסט דַארף טרַײבן אַ קַאר? ווער לָאזט אים נישט ֿפַארן מיט דער
? סָאבוויי
יי ִדיש איז אַ -איז אַ טָאלערַאנטע שּפרַאך .דער ּפרינציּפ אין יי ִדיש איז אַ קָאמוניסטישער :דָאס ווָאס איז מַײן איז מַײן ,דָאס ווָאס איז
. דַײן איז אויך מַײןַ .אזוי ַ -אזוי ַאז אין ערגסטן ֿפַאל בַאנוצט מען זיך מיט ענגליש ,מיט ּפויליש ,מיט רוסיש -ווָאס עס לָאזט זיך
איך קען א ֿפַארברענטן יי ִדישיסט ווָאס הָאט אַ קַאר ,און יעדן מָאנטיק און דָאנערשטיק ,ווערט די קַאר בײַ אים צעברָאכן .ער הָאט אַ
גַארַאזש ווּו עס ַארבעט אַ צווייטער יי ִדישיסט ,און ווען די קַאר ווערט צעברָאכן ,שלעּפט ער זי ַאוועק צום יי ִדישיסטישן מעכַאניק ,און
זיי רעדן צווישן זיך טעכנישע ווערטער -נישט אויף יי ִדיש ,נָאר אויף יי ִדישיסטיש .ער זָאגט דעם מעכַאניק ,״משה שמערל ,דער אויטאָ
- דער אויטָאמָאביל מַײנער איז -נישט ֿפַאר דיר געדַאכט -נישט מיט ַאלעמען.״
״אָ ,דער מָאטָאר הוסט אונטער ,דער קילער שוויצט ,דער אויסגלַײכער איז קרום ,איר לָאמּפן לַײכטן נישט ,דָאס רעדל דרייט זיך
נישט ,דער קערעווער קערעוועט נישט ,דער צינדער צינדט זיך נישט ָאן ,דער הַאנט-הייבער ֿפַארהַאקט זיך ,דער ֿפוס-הייבער ליגט
אַײנגעלייגט ,די לוֿפט-רערן זענען ֿפַארשטאָּפט ,דער טרעטער לָאזט אויף זיך נישט טרעטן ,די שמיר-אינסטַאלַאציע שמירט נישט ,און
ַאז מע שמירט נישטֿ ,פָארט מען נישט .דער איילֿ-פילטער רינט ,דער גַאז-מעסטער איז צעחושט ,דער גיך-מעסטער איז
הינטערשטעליק ,דער שויב-ווישער ווישט נישט ,די גומעשיך זענען געלעכערט .איך וויל ֿפָארן קיין בויבעריקֿ ,פָאר איך ַאוועק קיין
יעהוּפעץ.״
״חיים ברוך,״ ענטֿפערט דער מעכַאניק ,״ווָאס טויג דיר ַאזאַ שיֿבריּ-כלי? דָאס ַאלץ צו ֿפַארריכטן וועט אייך אָּפקָאסטן ַאן אוצר ,און
דער אויטָאמָאביל וועט ווערט זיין אַ זעץ אין דר׳ערד.״
״מַײן עצה איז ,קויף דיר אַ נייע קַאטערינקע ,און ווער ּפטור ֿפון דער ַאלטער מַאכערַײקע.״
ַאז ער וועט ֿפַארגעסן זיין יי ִדישיסטיש לשון, ָאבער ער הָאט מורא,אונדזער יי ִדישיסט ווָאלט שוין לַאנג געקויֿפט אַ נייע קַאטערינקע.
. טעכניק איז בכלל אַ גויי ִש אינסטיטוציע: ָאבער מע טוט זיך ַאן עצה- מיט טעכנישע ווערטער איז אַ ביסל שווערלעך אין יי ִדיש, ָיא
ווי ַאן ַאלטער יי ִד דָאס קדחת,יי ִדיש דַארף הָאבן טעכניק.
——————
רעדע וועגן יי ִדיש ווָאס יצחק בַאשעוויס זינגער הָאט-דָאס הָאבן מיר געהערט דער ָאריגינעלער מיקרָאֿפָאן אויֿפנַאמע ֿפון דער בַאנקעט
ווָאס,מנות ֿפַאר אונדזערע צוהערער לּכֿבוד ּפורים- דָאס איז אונדזער שלוח.געהַאלטן אין שטָאקהָאלם בַײם בַאקומען דעם נָאבעל ּפרייז
מיר הָאבן די ווָאך געּפרָאוועט.
English
…which Isaac Bashevis Singer gave in Stockholm the evening before he was officially awarded the Nobel
Prize for Literature. This was a celebration for the entire Yiddish community and was attended by many
foreign guests. The author gave his lecture in a humorous, literary style. We just recently received the lecture
in its original form as it was delivered in Stockholm on the 8th of December this past year. Here it is.
——————
People often ask me, why do you write in Yiddish? And I will try now to give an answer to that question. My
answer will be a Jewish one - in other words, I will answer the question with a question. The answer is: why
should I not write in Yiddish?! Should I rather write in Chinese, or in Turkish? How do you say in Turkish,
“hak nisht keyn tshaynik” [don’t bother me; lit., don’t bang a tea kettle]? And how do you say it in English?
How do you say in English, “dreyt nisht keyn hitl” [don’t annoy me; lit., don’t spin a hat], “folg mikh a gang”
[you’ve got to be kidding me!; lit., follow me on an errand], “a khokhem fun der Ma-Nishtane” [a dunce; lit.,
a wise child from the “Mah Nishtannah” (which doesn’t actually contain any reference to the wise child)], “a
Moyshe Kapoyer” [a moron/a person who always does things in the reverse of how they should be done; lit., a
Moyshe Opposite], “a khokhem balayle” [an ignoramus; lit., a nocturnally wise man (someone who is only
wise at night, when no one is around to witness his wisdom)], “a yold in a kapelyush” [a doofus; lit., a chump
in a man’s hat], “an ibergedreyt shlesl” [a dummy; lit., a reversed zipper], “a shoyte ben pikholts” [an idiot;
lit., an idiot, the son of a woodpecker], “a moyd mit a ksav” [a loose woman; lit., a girl who has written proof
that she is pure], “a Yidene mit an oyeringl” [a Jewess to be reckoned with; lit., a Jewess with an earring]?
A little while back, a translator came to me totally confused and drenched with sweat. “What’s the matter?” I
ask him. Says he, “How do you translate, from Yiddish into English, ’a veykher mentsh, a diment’ [lit., a soft
man, a diamond]? In all other languages, a diamond is hard, but in Yiddish, a diamond is soft. Can you say in
English, 'soft like a diamond?’ Or should I write, 'soft like a Jewish diamond?’"
Those who count words assure me that English is the richest language in the world. The newest Webster’s
Dictionary has three-quarters of a million entries. However, I remain convinced that Yiddish is actually the
richest language in the world - not in technology, but in words that convey character and personality.
Take a word like ”oreman“ [poor man], for instance. What can you say in English about an oreman? You can
say: "a poor man,” “a pauper,” “a beggar,” “a panhandler.” With those few words, you exhaust the little bit of
poverty available in English. But in Yiddish, you can say: “an oreman,” “an evyen” [an indigent person], “a
kaptsn” [a pauper], “a dalfn” [a poor man], “a betler” [a beggar], “a shleper” [a tramp], "a shnorer“ [an
extortionist], ”a Kaptsnzon“ [as if that were a family name], ”a Hungerman“ [as if that, too, were a family
name], ”a hayzer-geyer“ [one who goes from house to house], ”a medine-Yid“ [a peddler], ”an orkheporkhe“
[a vagabond], ”a hegdesh-liger“ [a poorhouse dweller], ”a porets mit a lokh“ [a landowner over a hole], ”a
balebos iber a heyptl kroyt“ [the owner of a head of cabbage], ”a nitsrekh“ [a needy person], ”a baderfer“
[ibid.], ”a torbenik“ [a beggar’s-sack holder], ”on a hemd“ [without a shirt], ”a dales“ [a poor man], ”a blutik
oreman“ [a bloody oreman], ”a kaptsn in zibn poles“ [a pauper dressed in seven rags (lit., hems)],
”vekaptseynu yakhed“ [lit., and gather us together (taken from the liturgy and using the Hebrew root
of kaptsn)], ”oyf gebrente tsores“ [in burning troubles], ”oyf gehakte tsores“ [in chopped up troubles], ”yad
tsore“ [lit., a constricted hand (using the Hebrew word tsore, which comes into Yiddish as "trouble”)], etc.
etc. This is by far not everything. If you say about a person, “He’s a second Rothschild,” or “a second
Rockefeller,” and you do so with a wink of the eye, we can figure out that he has nothing to eat.
You can say further about an oreman: “er iz a yoyred” [he is a downfallen man], “a gefalener” [ibid.], “a
gebrokhener” [a broken man], “an opgeforener” [a departed man], “er kayt di erd” [he chews dirt], “er leygt
di tseyn in baytl” [he places his teeth in his pouch (because he won’t be eating anytime soon)], “er matert zikh
mitn toyt” [he works for the dead (meaning, he doesn’t work at all)], “er pekhnet oyfn pisk” [he’s starving],
“er hot fargesn dem tam fun a groshn” [he forgot the taste of a penny], “er geyt arum mit an oysgeshtekter
tsung” [he walks around with his tongue sticking out], “er shlingt dos shpayekhts” [he swallows his own
saliva], “er khalesht far a bisn” [he’s dying for a bite of food] - and Jews will know quite well that he doesn’t
make a living. If you want to be completely clear, you can just say, “er peygert dray mol a tog far hunger” [he
dies thrice-daily of hunger], or even more simply, “er hot nisht keyn groshn bay der neshome” [he doesn’t
have a penny to his name (lit., soul)].
In some villages, when one wants to describe an oreman, one says, “He’s naked as a Turk.” Why a Turk is
more naked than anyone else, I have no idea. But it means the same thing as if I were to say: “es geyt im
shlim-shlimazl” [he has terrible luck], “mit der puter arop” [he’s in a bad state; lit., with the butter upside-
down], “vi a roshe oyf yener velt” [like an evildoer in the next world (where he will be punished)], “vi a
tsadik oyf der velt” [like a righteous person in this world (where he is punished for his sins in order to spare
him punishment in the next world)], “es nogt im untern lefele” [his stomach is growling], “er darf onkumen
tsu kitsve” [he must receive handouts from the public dole], “s’iz enkes mesaldekhe” [it’s desperate (like one’s
mood when reciting enkes mesaldekhe during the Ne’ilah service on Yom Kippur], “di neshome hengt im
oyfn shpits noz” [his soul hangs by the tip of his nose], “er geyt oys vi a likht” [he goes out like a light]. In
sum, he earns water for cereal [i.e., nothing], and it's Passover all year round for him: he hasn’t a single piece
of bread.
In the literary cafe on East Broadway, near the Forverts, there used to be a poet. When he wanted to say about
another poet that he was an oreman, he would say, “We should both own the amount he needs to reach $5”
[i.e., he’s in major debt].
So you have to be crazy, in my opinion, to exchange such a rich language as Yiddish for English.
And once we’re already talking about being crazy, let’s actually examine which language is richer in
craziness - English or Yiddish. In English, if you want to say that someone’s crazy, you say, “He’s crazy” or
“insane.” Aside from that, we have a whole set of technical terms, like “paranoid,” “schizophrenic” - words
that have no Jewish feel to them. If you want to use a word that actually has a Jewish feel to it in English, you
say, “He's meshuge."
Now, let’s see what one can do with a crazy person in Yiddish. A crazy person in Yiddish is: ”meshuge“
[crazy], ”meturef“ [deranged], ”khoser deye“ [insane], ”oyverbotl“ [senile], ”tsedreyt“ [disoriented],
”tserudert“ [agitated], ”nisht baym zinen“ [not in his right senses], ”mevulbl“ [confused], ”farikt“ [out of his
mind], ”tsemisht“ [mixed up], ”nisht baym seykhl“ [not in his right senses], ”nisht bay di klore gedanken“ [not
clear of thought], ”vanzinik“ [deluded], ”shvakhzinik“ [weak in his senses], ”a tsetumlte brie“ [a confused
creature], ”a mentsh vos krikht oyf di glaykhe vent“ [a person who crawls up vertical walls], ”a parshoyn mit
a bzhik in kop“ [a person with a craze in his head], ”s'felt im a klepke in moyekh“ [he has a screw loose], ”a
vilde brie“ [a wild creature], ”on a kop“ [without a head], ”a tsedulter“ [a deranged person], ”a tseshroyfter“
[a person with a screw loose], ”a mevuel“ [a bewildered person], ”a parshoyn vos blondzhet arum oyfn oylem
hatoyhu“ [a person lost in the land of chaos], ”oyfn oylem hadimyen“ [in the land of fantasy], ”in hinerplet“
[in a stupor], ”gerirt oyfn kastn“ [disturbed in the head (lit., crate)], ”gerirt oyfn eybershtibl“ [ibid. (lit., in the
attic)], ”nisht oyf der velt“ [not in this world], ”a banumener“ [a possessed person], ”a tsehotsketer“ [a
shaken-up person], ”a tsefloygener“ [an absent-minded person], ”a farloyrener“ [a lost person], ”nisht baym
reynen farshtand“ [not of sound mind], ”a meshugener hunt“ [a crazy dog], ”a tsetrogener malekh“ [an
absent-minded angel], ”a fardreyter sheps“ [a disturbed sheep], ”eyner vos veyst nisht oyf voser velt er iz“
[someone who doesn’t know in which world he is], ”a mentsh vos veyst nisht az di mame hot im gehat“ [a
person who doesn’t know that his mother gave birth to him], ”nisht keyn higer“ [a foreigner; i.e., not from this
world], ”gaystik krank“ [mentally ill; lit., sick of spirit], ”a barutener“ [a tranquilized person].
These are all words from Polish Yiddish. The Lithuanians have another list of outlandish words, like:
”tsedrumshket,“ ”kapuzyet,“ ”skonfuzhet,“ ”tsedrinzhet,“ ”tseshtrudlt,“ ”tsetraytlt,“ ”farkloytset,“
”farklotshet,“ ”farpulyet,“ ”farmarotshet.“ From hearing the words alone, you can fall from the railing, lose
your mind, and become as twisted as a noodle.
It’s true that Yiddish is a bit lacking in technical terms. When it comes to cars, planes, and machines of all
sorts, Yiddish has a lot of trouble. But where does it say that a Yiddishist must drive a car? Who keeps him
from traveling by subway?
Yiddish is a tolerant language. The fundamental principle of Yiddish is a Communistic one: that which is
mine is mine, that which is yours is also mine. And so, in the worst-case scenario, we use technical words
taken from English, Polish, Russian - whatever works.
I know a zealous Yiddishist who has a car, and every other day his car falls apart. He knows a garage where
another Yiddishist works, and when the car breaks down, he tows it away to this "Yiddishistish” mechanic,
and they speak together using technical terms - not in Yiddish, but in “Yiddishistish.” He says to the
mechanic, “Moyshe Shmerl, my car is - may this never happen to you - in bad straights."
"Oh, the motor sputters, the cooler sweats, the aligner is crooked, its headlights don’t work, the wheel doesn’t
turn, the steering wheel doesn’t steer, the starter doesn’t ignite, the hand lever jams, the foot lever doesn’t
move, the exhaust pipes are stopped up, the pedal doesn’t budge, the lubricant system doesn’t lubricate, and
when you don’t lubricate it, the car doesn’t move. The oil filter leaks, the gas tank measure is messed up, the
speedometer lags behind, the window-wipers don’t wipe, the tires are full of holes. If I want to go to
Boyberik, I end up in Yehupets.”
“Khayim Borekh,” answers the mechanic, “of what use to you is such a piece of junk? To fix all of that would
cost you a fortune, and the car would still be worthless [lit., worth a knock on the ground]."
Our Yiddishist would have bought a new car a while ago already, but he’s afraid that if he does so he will
forget his "Yiddishistish” language.
Yes, it’s a bit difficult with technical terms in Yiddish - but there is a solution: Technology is, all told, a
goyish institution; Yiddish needs technology like an old Jew needs ague.
——————
With that, we’ve heard the original microphone recording of the banquet lecture about Yiddish delivered by
Isaac Bashevis Singer in Stockholm upon receiving the Nobel Prize. This is our shalakhmones [Purim ritual
involving the exchange of food gifts between friends] for our listeners in honor of Purim, which we observed
this week.
Second Speech:
Yidish
Der groyser koved vos di Shvedish Akademye hot mir ongeton iz oykh an onerkenung far Yidish - a shprakh
in goles, on a land, on grenetsn, nisht geshtitst fun keyn shum regirung; a shprakh vos farmogt kimat nisht
keyn verter far vofn, amunitsye, militerishe ibungen, un praktik; a loshn vos iz geven farakhtet, say fun goyim
un say fun di merste emantsipirte Yidn.
Der emes iz az vos di greste religyes hobn gepredikt, hobn di Yidn in geto praktistirt. Zey hobn nisht gehat
keyn gresere freyd vi lernen vegn mentshn un mentshlekhe batsiungen, vos zey hobn bakumen fun Toyre,
Talmud, Muser, Kabole. Der geto iz nisht bloyz geven an ort fun antrinung far a farloyrene minoritet, nor
oykh a groyser eksperiment in sholem, zelbst-distsiplin, un humanizm. Di reshte fun zey ekzistirn biz haynt
tsu tog, nisht gekukt oyf der gantser brutalitet vos ringlt zey arum.
יי ִדיש
ַ ָאן א, אַ שּפרַאך אין גלות- דער גרויסער ּכֿבוד ווָאס די שוועדיש ַאקַאדעמיע הָאט מיר ָאנגעטָאן איז אויך ַאן ָאנערקענונג ֿפַאר יי ִדיש
, ַאמוניציע, נישט געשטיצט ֿפון קיין שום רעגירונג; אַ שּפרַאך ווָאס ֿפַארמָאגט ּכמעט נישט קיין ווערטער ֿפַאר ווָאֿפן, ָאן גרענעצן,לַאנד
סײַ ֿפון גוים און סײַ ֿפון די מערסטע עמַאנציּפירטע יי ִדן, און ּפרַאקטיק; אַ לשון ווָאס ווערט ֿפַארַאכטעט,מיליטערישע איבונגען.
ָ זיי הָאבן געהַאט נישט קיין. הָאבן די יי ִדן אין געטא ּפרַאקטיצירט,דער אמת איז ַאז ווָאס די גרעסטע רעליגיעס הָאבן געּפרעדיקט
דער. קבלה, מוסר, ּתלמוד, ווָאס זיי הָאבן בַאקומען ֿפון ּתורה,גרעסערע ֿפרייד ווי לערנען וועגן מענטשן און מענטשלעכע בַאצי ִונגען
, נָאר אויך אַ גרויסער עקסּפערימענט אין שלום,געטאָ איז נישט בלויז געווען ַאן ָארט ֿפון ַאנטרינונג ֿפַאר אַ ֿפַארלוירענע מינָאריטעט
נישט געקוקט אויף דער גַאנצער ברוטַאליטעט ווָאס, די רעשטע ֿפון זיי עקזיסטירן ביז הַײנט צו טָאג. און הומַאניזם,דיסציּפלין-זעלבסט
רינגלט זיי ַארום.
English
The great honor bestowed upon me by the Swedish Academy is also a recognition of Yiddish - a language in
exile, without a land, without borders, not supported by any government; a language which possesses almost
no words for weapons, ammunition, military exercises, and war tactics; a tongue which was despised both by
non-Jews and by the majority of emancipated Jews.
The truth is that whatever the greatest religions preached, the Jews of the ghetto actually put into practice.
They knew of no greater joy than the study of man and human relations, which they culled from Torah,
Talmud, Musar, and Kabbalah. The ghetto was not only a place of refuge for a persecuted minority, but also a
great experiment in peace, self-discipline, and humanism. The remainder or them [the Jews] exist until today,
despite all of the brutality which surrounds them