##Tantraloka of Abhinavagupta with the Commentary by Jayaratha

##Chapters 15 thru 37
##
##Created from a devanagari electronically typeset file prepared
## by Dr. Sudhakar Malaviya and based on the KSTS edition which was
##then converted to roman transliteration by computer programs
##created by the Muktabodha Indological Research Institute.
##
## Copyright (c) Muktabodha Indological Research Institute

## THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY.

##
##Encoded in Velthius transliteration

##****************************************************************************
***

pa~ncada"samaahnikam

" viveka "

ya.h parame"sasaparyaakriyopade"saa.mku"sena bhavakari.nam |

k.rtavaananatibalamatibalamasmi nata.h pha.nabh.rdaabhara.nam ||

idaanii nityakarmaadyaatmaka.m yajana.m niruupayitu.m dvitiiyaardhena

pratijaaniite--

athaitadupayogaaya yaagastaavanniruupyate |

etadupayogaayeti etasya prakraantasya diik.sopakramasya upayogaaya

tatsa.mpattyartham--ityartha.h | diik.saayaa.m hi nityaadyaatma
yajanamupakramopayogitvaada"ngametadaanantarye.na tatsa.mpatte.h |

yathoktam

"nityaahnike samaapte tu kuryaannaimittika.m budha.h |"

iti ||

nanu diik.saiva naama ki.mprayojanaa yadupakramopayogaayaapi a"ngatayaa

yajanamucyeta?--ityaa"sa"nkyaaha--

tatra diik.saiva bhoge ca muktau caayaatyupaayataam || 15-1 ||

svaya.m sa.mskaarayogaadvaa tada"nga.m tatpradar"syate |

svayamiti saak.saadananyaapek.satvena--ityartha.h | sa.mskaarayogaaditi

j~naanaadyadhik.rtatvaapaadanaatmana.h | tatra diik.saa lokadharmi.na.h
saadhakasya bhoge, nirbiijasya ca putrakasya mok.se svayamupaaya.h,
"sivadharmi.na"sca bhoge, sabiijakasya ca putrakasya mok.se
sa.mskaarayogaadupaaya.h | anayorhi diik.sayaa sa.mskaare k.rte
yogaj~naanaadaavadhikaaro jaayate yena bhuktimuktii syaataam | taditi
eva.m bhuktimuktyupaayatvaaddheto.h ||

etadeva sasa.mvaada.m dar"sayati--

yo yatraabhila.sedbhogaan sa tatraiva niyojita.h || 15-2 ||

siddhibhaa"nmantra"saktyeti "sriimatsvaaya.mbhuve vibhu.h |

yogyataava"sato yatra vaasanaa yasya tatra sa.h || 15-3 ||

yojyo na cyavate tasmaaditi "sriimaaliniimate |

vadanbhogaadyupaayatva.m diik.saayaa.h praaha no guru.h || 15-4 ||

"sriimatsuuk.smasvaayambhuvaadaaviti gururvadan diik.saayaa

bhogaadyupaayatva.m na.h praahaiti samanvaya.h | "sriimaaliniimate iti
prakraante | yadukta.m tatra

"yogyataava"sasa~njaataa yasya yatraiva vaasanaa |

sa tatraiva niyoktavyo diik.saakaale vicak.sa.nai.h ||

yo yatra yojitastattve sa tasmaanna nivartate |" (12|41)

iti ||4 ||

eva.m bhoge diik.saayaa.h svayamupaayataamabhidhaaya mok.se.apyaaha--

na caadhikaaritaa diik.saa.m vinaa yoge.asti "saa"nkare |

na ca yogaadhikaaritvamekamevaanayaa bhavet || 15-5 ||

api mantraadhikaaritva.m mukti"sca "sivadiik.sayaa |

ityasminmaaliniivaakye saak.saanmok.saabhyupaayataa || 15-6 ||

diik.saayaa.h kathitaa praacyagranthena punarucyate |

paaramparye.na sa.msk.rtyaa mok.sabhogaabhyupaayataa || 15-7 ||

nanvatra "mukti"sca "sivadiik.sayaa" ityuttare.naiva granthena diik.saayaa.h

saak.saanmok.sopaayatvamuktam, praacyena punaryogaadaavadhikaaritvamiti
kathamiha etadavi"se.se.naiva uktam ?--ityaa"sa"nkyaaha--praacyetyaadi |
paaramparye.neti diik.sayaa hi sa.mskaara.h, tato yogaadaavadhikaarastato
yogasiddhyaa muktirmantrasiddhyaa ca bhuktirityukta.m
mok.sabhogaabhyupaayateti | tena ke.saa~ncana sa.mskaaradvaare.na diik.saa
muktau bhuktau ca heturityukta.m syaat ||7 ||

na kevalametadatraivokta.m yaavacchaastraantare.svapi--ityaaha--

ye.saamadhyavasaayo.asti na vidyaa.m pratya"saktita.h |

sukhopaayamida.m te.saa.m vidhaanamudita.m guro.h || 15-8 ||

iti "sriimanmata"ngaakhye hyuktaa mok.saabhyupaayataa |

ye.saamaj~natvena asaamarthyaat samyagj~naanasvabhaavaa.m vidyaa.m prati

mok.sopaayataayaamadhyavasaayo ni"scayo naasti te.saamida.m gurukart.rka.m
kriyaapradhaana.m vidhaana.m sukhopaayamuditam, evamanaayaasamevai.saa.m
mok.sa.h syaaditi | etacchriimanmata"nga"saastraadaavapi uktam ||

nanu iha pu.msaa.m j~naanakriyaavara.nakaaridravyaatmamalakaaryamaj~naanam,

tacca kaara.nabhuute tasminnanivartite na nivartate
pa.talaadyaniv.rttaavandhaanaamiva aandhyam | tadvinivartane cakriyaiva
"saktaa, na j~naana.m tasya dravyavinivartane saamarthyaad.r.s.te.h | na hi
cak.su.sorvaidyavyaapaaramantare.na pa.talo.ayamiti j~naanaadeva
tadviniv.rtti.h syaat | kriyaiva aavara.naapagame saak.saadupaayo na
j~naanamityetatkathamuktam?--ityaa"sa"nkya aaha--

samyagj~naanasvabhaavaa hi vidyaa saak.saadvimocikaa || 15-9 ||

iha malo naama na ki~ncana dravyam, api tu aj~naana.m tacca j~naanodayaadeva

nivartata ityupapaadita.m praag bahu"sa.h | tat svaviruddhamaj~naana.m
vinivartayat samyagj~naanameva pu.msaa.m saak.saanmok.saheturiti yuktamukta.m
saak.saanmocikaa.m vidyaa.m prati aku"salaanaa.m kriyaa sukhamupaaya iti || 9
||

naca etadasmaabhi.h svopaj~nameva vyaakhyaatam--ityaaha--

ukta.m tatraiva tattvaanaa.m kaaryakaara.nabhaavata.h |

heyaadeyatvakathane vidyaapaada iti sphu.tam || 15-10 ||

tatra "sriimanmata"nga"saastre eva vidyaapaade tattvaanaa.m

kaaryakaara.nabhaavamavalambya heyopaadeyatvaabhidhaanaprastaave

"na prakriyaapara.m j~naana.m.......................... |" (sva. 11|199)

ityaadyuktanyaayena iti etat sarva.m sphu.ta.m

sandehaviparyaasarahitatvaadaparimlaanamuktam, ki.m granthavistare.na, tata
eva avadhaaryam--ityartha.h | yadukta.m tatra--

"viveko yatra tattvaanaa.m kaaryakaara.nabhedata.h |

yathaavadudita.m vastu heya.m caivopavar.nyate ||

vidyaapaada.h sa vij~neya.h.................... |" (2|9)

iti uddi"sya

"paa"sya.h paa"sayitaa paa"saastrayametadvyavasthitam |

saadhyasaadhanabhaavoktyaa yathaa tatpraka.ta.m bhavet ||
tathaa samyakpravaktavya.m taavadvidyaavadhaaryataam |" (6|3)

ityaadipra"snottaradvaare.na anekaprakaaram || 10 ||
nanu yadyeva.m vidyaiva saak.saanmocikaa, tatki.m kriyaadipaadatrayopaattena
diik.saadinaa ? --ityaa"sa"nkyaaha

tatraa"saktaastu ye te.saa.m diik.saacaryaasamaadhaya.h |

nanu eva.m

"sadaa"sivapada.m yogaaccaryaato vaa.atha diik.sayaa |

praapyate cittabhedena mok.so vaa.atha catu.s.tayam ||" (mata. 26|63)

ityaadyuktyaa j~naanaade"scatu.s.tayaadapi avi"se.se.naiva mukti.h syaat,

tatkatha.m j~naanasya tadvato vaa gurorapi sarvatraiva uttamatvam ?--
ityaa"sa"nkya aaha--

te vidyaapuurvakaa yasmaattasmaajj~naanyuttamottama.h || 15-11 ||

vidyaapuurvakaa iti--j~naatvaa hi anu.s.thaana.m bhavet--iti bhaava.h ||11 ||

nanu iha samanantaroktayuktyaa diik.saamantare.na yogaj~naanaadaavadhikaara

eva na bhavet--iti j~naana.m diik.saapuurvakamiti vaktavya.m pratyuta
kathametadanyathoktam ?--ityaa"sa"nkya aaha--

j~naana.m ca "saastraattaccaapi "sraavyo naadiik.sito yata.h |

ato.asya sa.mskriyaamaatropayogo diik.sayaa k.rta.h || 15-12 ||

naadiik.sita.h "sraavya iti, sa.mskriyaamaatropayoga iti ca | yaduktam--

"adiik.sitaanaa.m purato noccarecchivapaddhatim |" iti,

"samayii sa.msk.rto hyeva.m vaacane.asyaarhataa bhavet |

"srava.ne.adhyayane home puujanaadau tathaiva ca ||

caryaadhyaanavi"suddhaatmaa labhate padamai"svaram |" (sva.ta.m. 4|79)

iti ca ||12 ||

nanu asya diik.sayaa sa.mskaaramaatropayoga eva bhavet--iti kasmaadukta.m

yadayamanayaa yojanikaabalaat tattatpadamavaapyaasaadayet ?--ityaa"sa"nkya
aaha--

yatra tatraastu guru.naa yojito.asau phala.m puna.h |

svavij~naanocita.m yaati j~naaniityukta.m puraa kila || 15-13 ||

svavij~naanocitamiti ak.rta"sivatattvayojaniko.api hi samayii tathaa tathaa

j~naanamabhyasya.mstadaikaatmya.m yaayaat--ityaa"saya.h | pureti
caturthaahnikaadau ||13 ||
tiivra"saktipaatapavitritasya punastatsa.mskaaropayogo.api naasti--ityaaha--

yasya tvii"saprasaadena divyaa kaacana yogyataa |

guro.h "si"so"sca tau naiva prati diik.sopayogitaa || 15-14 ||

nanu eva.mvidhau guru"si.syau prati diik.saayaa yadyupayogo naasti, tat

j~naanaadaavanayoradhikaara eva katha"nkaara.m syaat?--ityaa"sa"nkya aaha--

j~naanameva tadaa diik.saa "sriitrai"sikaniruupa.naat |

j~naanamiti arthaatsaa.msiddhikam | yadukta.m tatra--

"eva.m yo vetti tattvena tasya nirvaa.nagaaminii |

diik.saa bhavatyasandigdhaa tilaajyaahutivarjitaa ||" (paraatrii. 25)

ityupakramya

"sa siddhibhaagbhavennitya.m sa yogii sa ca diik.sita.h |"

iti ||

tadvaaneva ca sarva"saastre.su paramuttamo.adhikaariityukta.h--ityaaha--

sarva"saastraarthavett.rtvamakasmaaccaasya jaayate || 15-15 ||

iti "sriimaaliniiniityaa ya.h saa.msiddhikasa.mvida.h |

sa uttamaadhikaarii syaajj~naanavaan hi gururmata.h || 15-16 ||

saa.msiddhikasa.mvida iti svata.hprav.rttasattarka.h--ityartha.h | yadukta.m

praak--

"yasya svato.aya.m sattarka.h savaitraivaadhikaaravaan |

abhi.sikta.h svasa.mvittideviibhirdiik.sita"sca sa.h ||

sa eva sarvaacaaryaa.naa.m madhye mukhya.h prakiirtita.h |" (4|43)

iti ||16 ||

taccaasya j~naana.m sarvavi.sayamaagame.suuktam--ityaaha--

aatmane vaa parebhyo vaa hitaarthii cetayedidam |

ityuktyaa maalinii"saastre tatsarva.m praka.tiik.rtam || 15-17 ||

ityuktyeti | yadukta.m tatra--

"etatsarva.m parij~neya.m yoginaa hitamicchataa |

aatmano vaa pare.saa.m vaa naanyathaa tadavaapyate ||" iti |

taditi saa.msiddhika.m j~naanam | sarvamiti

samastavidyaadipaadacatu.s.tayavi.sayam--ityartha.h | yadasya taavadaatmani
j~naanamevopayuktamityuktapraayam | pare punarvicitraa iti
tadaa"sayabhedamadhik.rtya kriyaadi sarvameva apek.sate yena asya
tadanugraha.h siddhyet | yadabhipraaye.naiva

"vidyaapaadaarthaku"sala.h kriyaapaadadh.rtakrama.h |

yogapaadak.rtaabhyaasa"scaryaapaadaanuvartaka.h ||

gururdiik.saa.m prakurviita........................ |

ityaadi anyatra uktam ||17 ||

nanu pare vicitraa ityatra ki.m pramaa.nam ?--ityaa"sa"nkya aaha--

j~naanayogyaastathaa keciccaryaayogyaastathaapare |

diik.saayogyaa yogayogyaa iti "sriikaira.ne vidhau || 15-18 ||

yadukta.m tatra--

"ye yathaa sa.msthitaastaark.sya tathaive"sa.h prasaadak.rt |

keciccaatra kriyaayogyaaste.saa.m muktistathaiva saa ||

j~naanayogyaastathaa caanye caryaayogyaastathaapare |

eva.m ye.saa.m yathaa prokto mok.sastenaiva tasya tu ||"

iti ||18 ||

evamidamiyataa siddham--ityaaha--

tatroktalak.sa.na.h karmayogaj~naanavi"saarada.h |

uttarottarataabhuumyutk.r.s.to gururudiirita.h ||19 ||

taduktam

"gariiyaankarmi.no yogii sa ca j~naanavata.h "si"su.h |"

iti ||19 ||

sa eva ca para.m diik.saakarma.nyadhik.rta.h--ityaaha--

sa ca praagukta"saktyanyatamapaatapavitritam |

pariik.sya p.r.s.tvaa vaa "si.sya.m diik.saakarma samaacaret || 15-20 ||

vaa vikalpe | pariik.sayaa hyasya bubhuk.sutaa mumuk.sutaa vaa saak.saanna
lak.siteti kimasi bubhuk.surmumuk.surveti ta.m guru.h p.rcchedityadhik.rtya
diik.saakarma kuryaat ||20 ||

iha

"diik.saa svatantre.abhihitaa......................... |"

iti d.r"saa "sriisvacchanda"saastra eva praadhaanyena diik.saayaa

lak.sa.namuktam, tadvayamapi sarvatastadarthopask.rtatvenaiva atra
taamabhidadhma iti ka.taak.sayitu.m pramukha eva tat sa.mvaadayati

ukta.m svacchanda"saastre ca "si.sya.m p.rcchedguru.h svayam |

phala.m praarthayase yaad.rktaad.rksaadhanamaarabhe || 15-21 ||

vaasanaabhedata.h saadhyapraaptirmantrapracoditaa |

yaad.rgiti bhuktiruupam muktiruupam vaa | saadhana.m diik.saavidhim | vaasanaa

"si.syaa.naa.m bubhuk.surmumuk.survaa asmiiti, guro"sca eva.mvidhaameva
diik.saamasmai karomiiti caitasiko.anusandhaanavi"se.sa.h | saadhya.m
bhuktimuktirvaa ||

nanu mantraadibhedaadapi tadbhedo.astu?--ityaa"sa"nkya aaha--

mantramudraadhvadravyaa.naa.m home saadhaara.naa sthiti.h || 15-22 ||

vaasanaabhedato bhinna.m "si.syaa.naa.m ca guro.h phalam |

na hi mantraadiinaa.m bhuktau muktau vaa ka"scidati"saya.h--ityaa"saya.h ||

ata eva ca "si.syaa.naa.m bheda.h--ityaaha--

saadhako dvividha.h "saivadharmaa lokojjhitasthiti.h || 15-23 ||

lokadharmii phalaakaa.mk.sii "subhastha"scaa"subhojjhita.h |

dvidhaa mumuk.surnirbiija.h samayaadivivarjita.h || 15-24 ||

baalabaali"sav.rddhastriibhogabhugvyaadhitaadika.h |

anya.h sabiijo yasyettha.m diik.soktaa "siva"saasane || 15-25 ||

vidvaddvandvasahaanaa.m tu sabiijaa samayaatmikaa |

diik.saanugraahikaa paalyaa vi"se.sasamayaastu tai.h || 15-26 ||

tatra bubhuk.su.h saadhaka.h | sa ca dvividha.h "sivadharmii lokadharmii ca |

mumuk.su.h putraka.h | sa ca dvividho nirbiija.h, sabiija"sca | sabiija eva
k.rtaabhi.seka aacaarya.h --iti vibhaaga.h | samayitva.m
punaretatpadapraaptiyogyataapaatramiti naasau p.rthagiha ukta.h | yathoktam--
".......................samayii raajaputravat |" iti |

samayaadivivarjita iti baalaadiinaa.m tatparipaalanaasaamarthyaat |

samayaatmiketi vidvadaadiinaa.m tatparipaalane saamarthyaat | ata eva ukta.m
taistu vi"se.sasamayaa.h paalyaa iti | tadukta.m tatra

"saadhakaa dvividhaastatra "sivadharmyekata.h sthita.h |

"sivamantravi"suddhaadhvaa saadhyamantraniyojita.h ||

j~naanavaa.m"scaabhi.sikta"sca mantraaraadhanatatpara.h |

trividhaayaastu siddhervai so.atraarha.h "sivasaadhaka.h ||

dvitiiyo lokamaargastha i.s.taapuurtavidhau rata.h |

karmak.rtphalamaakaa"nk.sa~n"subhaikastho.a"subhojjhita.h ||

tasya kaarya.m sadaa mantraira"subhaa.m"savinaa"sanam |" (4|86)

iti,

"mumuk.surdvividha.h prokto nirbiijo biijavaanpuna.h |

baalabaali"sav.rddhastriibhogabhugvyaadhitaatmanaam ||

te.saa.m nirbiijikaa diik.saa samayaadivivarjitaa |

vidvaddvandvasahaanaa.m tu sabiijaa kiirtitaa priye ||

diik.saanugraahikaa te.saa.m samayaacaarasa.myutaa |

vi"se.sasamayaacaaraa mantraakhye ye prakiirtitaa.h ||

te.atra paalyaa.h prayatnena mok.sasiddhimabhiipsataa |

sabiijaa saa tu vij~neyaa putrakaacaaryayo.h sthitaa ||" (sva. 4|90)

iti ca ||26 ||

nanu e.saa.m diik.sayaa ki.m kaaryam ? saa ca kasya kiid.r"sii ?--

ityaa"sa"nkya aaha--

abhaava.m bhaavayetsamyakkarma.naa.m praacyabhaavinaam |

mumuk.sornirapek.sasya praarabdhreka.m na "sodhayet || 15-27 ||

saadhakasya tu bhuutyarthamitthameva vi"sodhayet |

"sivadharmi.nyasau diik.saa lokadharmaapahaari.nii || 15-28 ||

adharmaruupi.naameva na "subhaanaa.m tu "sodhanam |

lokadharmi.nyasau diik.saa mantraaraadhanavarjitaa || 15-29 ||

praacyabhaavinaamiti praacyaani diik.saayaa.h praagiha janmaantare ca

upaarjitaani, bhaaviini diik.saanantaramiha kari.syamaa.naani |
nirapek.sasyeti
saadhakavadbhogaunmukhyaabhaavaat| phaladaanonmukhasya vartamaanasya puna.h
kaa gati.h ?--ityaa"sa"nkya aaha--praarabdhreka.m na "sodhayediti tasya
bhogenaiva
ativaahanaat | taduktam--

"......................yeneda.m taddhi bhogata.h |"

iti | saadhakasya ca itthameva karma"sodhana.m kintu tat bhuutyartham, tasya

hi bhogaunmukhyaat tadvaasanaadhivaasitameva ceta.h, ata eva atra anena
vaasanaabhedaatphalabheda iti pratij~naato.api artho nirvaahita.h | yaduktam--

"saadhakasya tu bhuutyartha.m praakkarmettha.m tu "sodhayet |

praakkarmagaami caikastha.m bhaavayitvaa tu diik.sayet ||" (4|142)

iti | atra ca udyotak.rtaa yat itthamiti apaasya ekamiti pa.thitvaa

dehaarambhi"subhaa"subhakarmamadhyaadekama"subhamapi asya "sodhayediti
vyaakhyaata.m tadupek.syam, aarabdhakaaryadehaarambhikarmocchedaa"sakyatvasya
praagupapaaditatvaat kvacidapyevamanaamnaatatvaacca | ata eva
"sriim.rgendraayaamapi

"evameva kriyaayogaadbhautikyapi paraaparaa |

kintu dehaaviyogaartha.m praarabdha.m karma dehina.h ||

"saivasaadhanasaadhyena sandhaaya paripaalayet |

saanubandha.m dahedanyat.......................... ||"

ityaadi ukta.m granthak.rtaa | aucityaacca atra asmaabhiraya.m paa.tho

rak.sita.h | tena itthamiti vak.syamaa.naprakaare.na, sa ca dvitiiyaardhokta
iti | lokadharmaapahaari.niiti mantraaraadhanaadiparatvaat |
adharmaruupi.naamiti praaktanaanaamaagaaminaa.m ca, na tu dehaarambhi.naa.m
"praarabdhreka.m na "sodhayet" ityasya sarvavi.sayatvaat | taduktam--

"praaktanaagaamikasyaapi adharmak.sayakaari.nii |"

iti | sadyonirvaa.nadaayaa.m ca yadyapi dehaara.mbhi.naamapi karma.naa.m

"sodhakatva.m vak.syate, tathaapi aasannamara.nasyaiva iya.m kaaryeti
te.saamaarabdhakaaryaa.naamatra na "sodhanam, api tu k.rtakaaryaa.naa.m
k.sii.napraayaa.naamiti tatraapi etat na nirvi.sayataa.m yaayaat || 29 ||

evamato.asya ki.m syaat ?--ityaa"sa"nkya aaha--

praarabdhadehabhede tu bhu"nkte.asaava.nimaadikam |

bhuktvordhva.m yaati yatrai.sa yukto.atha sakale.akale || 15-30 ||

iha asau yatra kvacana

"yo yatraabhila.sedbhogaan.................... |"

ityaadyuktaniityaa sakale yathaabhimate bhuvane"svaraadau, atha ca

"subhakarmabhogaante mumuk.surakale "sive yojitastadeva pada.m gacchet |
yaduktam--
"lokadharmi.namaaropya mate bhuvanabhartari |

taddharmaapaadana.m kuryaacchive vaa muktikaa"nk.sa.nam ||"

iti || 30 ||

eva.m bhogadiik.saa.m nir.niiya, mok.sadiik.saamapi nir.nayati--

samayaacaarapaa"sa.m tu nirbiijaayaa.m vi"sodhayet |

diik.saamaatre.na mukti.h syaadbhaktyaa deve gurau sadaa || 15-31 ||

sadyonirvaa.nadaa seya.m nirbiijaa yeti bha.nyate |

atiitaanaagataarabdhapaa"satrayaviyojikaa || 15-32 ||

diik.saamaatre.neti na tu nityaadyanu.s.thaanena, tatra

baalaaderasaamarthyaat, ata eva praak samayaadivivarjita.h--ityuktam | asyaa.m
para.m devagurubhaktimaatrameva aava"syakasamaya iti uktam--bhaktyaa deve
guraaviti | seya.m nirbiijadiik.saa na kevala.m sadyonirvaa.nadaa
yaavadatiitaanaagataarabdhapaa"satrayaviyojikaa satii sadyonirvaa.nadeti ca
bha.nyate--iti sa.mbandha.h ||

ubhayaruupayaapi anayaa ki.m bhavet ? --ityaa"sa"nkya aaha--

diik.saavasaane "suddhasya dehatyaage para.m padam |

"suddhasyeti ki~ncitkaalamavasthitasya sato na vaa ||

sabiijaayaa.m punardehatyaage.api aya.m vi"se.sa--ityaa"sa"nkya aaha--

dehatyaage sabiijaayaa.m karmaabhaavaadvipadyate || 15-33 ||

samayaacaarapaa"sa.m tu diik.sita.h paalayetsadaa |

iha samayaparipaalanaatmikaayaa.m sabiijaayaa.m diik.saayaa.m dehatyaage.api

samayaparipaalanaakhya.m yat karma, tasya abhaavaadananu.s.thaanaadvipadyate
ka~ncitkaalam

"aaj~naavila"nghanaaddevi kravyaadatva.m "sata.m samaa.h |"

ityaadiniityaa "sivamayyaa.h svasattaato bhra.m"sitvaa kravyaadatvamiyaat |

tat sabiijadiik.sayaa diik.sito nirbiijadiik.saavada"sodhita.m
samayaacaarapaa"sa.m paalayet tadanu.s.thaanapara eva bhavet, yathaa aya.m
sadaiva "sivasattaapattyanupraa.nita.h syaat ||

eva.m "sriisvacchanda"saastraprakriyayaa diik.saayaa diik.syasya ca

tattvamabhidhaaya, prakraanta.m diik.saakarmasamaacaarameva prastauti--

eva.m p.r.s.tvaa parij~naaya vicaarya ca guru.h svayam || 15-34 ||

ucitaa.m sa.mvidhitsustaa.m vaasanaa.m taad.r"sii.m "srayet |

tadeva.m guru.h svayameva "si.sya.m p.r.s.tvaa ki.m

bubhuk.surmumuk.survaa.asiiti, tadukta.m bubhuk.sutva.m mumuk.sutva.m
parij~naaya tadeva ca tiivramandaadiruupatayaa vicaarya taamucitaa.m
bubhuk.svaadiruupaa.m yogyaa.m diik.saa.m samyak vidhaatumicchustaad.r"sii.m
tadanugu.naa.m vaasanaa.m "srayet yena anayostaducitaiva
tattatphalasa.mpatti.h syaat ||

nanu para.m prati eva.m prayatnena asya ki.m syaat ?--ityaa"sa"nkya aaha--

aayaata"saktipaatasya diik.saa.m prati na dai"sika.h || 15-35 ||

avaj~naa.m vidadhiiteti "sa.mbhunaa.a.aj~naa niruupitaa |

yaduktam

"na caavaj~naa kriyaakaale sa.msaaroddhara.na.m prati |

mantradiik.saavrataade"se "si.syadhru"n naarakii bhavet ||"

iti ||

na kevalamanaanugu.nyamatra asya guru.naa kaarya.m yaavadaanugu.nyamapi--

ityaaha--

svadhanena daridrasya kuryaaddiik.saa.m guru.h svayam || 15-36 ||

api duurvaambubhiryadvaa diik.saayai bhik.sate "si"su.h |

yaduktam

"svadhanenaapi kartavyaa k.sii.navitte "si"saavapi" ||

iti | nanu gururapi yadi adhana eva syaat tadaa anayo.h kaa gati.h?--ityuktam-
-apiduurvaambubhi.h--iti, yadabhipraaye.naiva tatra tatra

".....................vitta"saa.thya.m na kaarayet |"

ityaadi uktam | tiivra"saktipaatavaanvaa bhik.sitvaapi diik.saartha.m

dhanamaadadyaat--ityaaha--yadvetyaadi ||

nanu paropaghaata.m vinaa dhanaarjana.m na sidhyedityeva.mdo.savato dhanasya

katha.m naama yaagaadau yogyatva.m syaat?--ityaa"sa"nkya aaha--

bhik.sopaatta.m nija.m vaa.atha dhana.m praaggurave "si"su.h || 15-37 ||

dadyaadyena vi"suddha.m tadyaagayogyatvama"snute |

nijamiti pit.rkramaadyaagatam ||
evamaadau "si.syaa.naa.m tattadbhedabhinnatayaa yogyataalak.sa.namaucitya.m
pariik.sya, snaanabhedaadi pratipaadayitu.m pii.thikaabandhamaaracayati--

tatraadau "sivataapattisvaatantryaave"sa eva ya.h || 15-38 ||

sa eva hi guru.h kaaryastato.asau diik.sa.ne k.sama.h |

na ca etada"sakyaanu.s.thaanam--ityaaha--

"sivataave"sitaa caasya bahuupaayaa pradar"sitaa || 15-39 ||

kramikaa baahyaruupaa tu snaananyaasaarcanaadibhi.h |

pradar"sitaa--iti arthaadakramikaa, kramikaa tu dar"syate--iti "se.sa.h ||

nanu yadyekakasya snaanaade.h "sivataave"sa.m prati upaayatva.m

tatkimebhirbahubhirupadi.s.tai.h ?--ityaa"sa"nkyaaha

bahvii.su taasu taasve.sa kriyaasu "sivataa.m h.rdi || 15-40 ||

sa.mdadhad d.r.dhamabhyeti "sivabhaava.m prasannadhii.h |

"siviibhuuto yadyadicchettattatkartu.m samiihate || 15-41 ||

"sivaabhimaanitopaayo baahyo heturna mok.sada.h |

tato.asya "sivataave"sa eva d.r.dho.abhimaana.h samiihitasiddhiprada.h--

ityaaha--

"sivo.aya.m "siva evaasmiityevamaacaarya"si.syayo.h || 15-42 ||

hetutadvattayaa daar.dhyaabhimaano mocako hya.no.h |

na ca etat nyaayata eva siddha.m yaavadaagamato.api--ityaaha--

naadhyaatmena vinaa baahya.m naadhyaatma.m baahyavarjitam || 15-43 ||

sidhyejj~naanakriyaabhyaa.m taddvitiiya.m sa.mprakaa"sate |

"sriibrahmayaamale deva iti tena nyaruupayat || 15-44 ||

taddvitiiyamiti adhyaatmalak.sa.nam ||44 ||

nanu bhavatu eva.m tathaapi snaana.m naama a"suddhe.h pratipak.sa.h saa ca

"sivaabhimaanitaabhaajo na bhavedeveti ki.m tena?--ityaa"sa"nkya aaha--

"sriimadaananda"saastre ca naa"suddhi.h syaadvipa"scita.h |

kintu snaana.m suvastratva.m tu.s.tisa~njanana.m bhavet || 15-45 ||

iti devo nyaruupayat--iti praacyena sa.mbandha.h |

tu.s.ti.h svasvaruupaunmukhyena paraanandacamatkaara.h ||

ata eva snaayataa.m yathaayatha.m dehaadipramaat.rtaagu.niibhaavena

niryatnameva parasyaa.m sa.mvidi samaave"sa.h syaat--ityaaha--

tatra prasiddhadehaadimaat.rnirmalataakramaat |

ayatnato.antaranta.h syaannairmalya.m snaayataa.m tata.h || 15-46 ||

tata iti snaanaat ||46 ||

nanu snaana.m naama jalaadinaa baahyena aasecanam katha.m ca tena eva.m

bhavet?--ityaa"sa"nkya aaha

snaana.m ca devadevasya yanmuurtya.s.takamucyate |

tatraiva.m mantradiipte.antarmaladaahe nimajjanam || 15-47 ||

maladaahe iti tannimittam | atra heturmantradiipte iti, anyathaa hi gopaalaa

api gorajo.antargamaagamaadi kurvate, matsyaa api jale.antaraa
vasantiityavi"se.se.na sarve.saa.m svarasata eva.m snaana.m siddhyet || 47 ||

etadeva p.rthvyaadikrame.na niruupayati--

tatre.s.tamantrah.rdayo gorajo.anta.h padatrayam |

gatvaagatya bhajetsnaana.m paarthiva.m dh.rtidaayakam || 15-48 ||

astramantritam.rddhuutamala.h pa~ncaa"ngamantritai.h |

jalairmuurdhaadipaadaanta.m kramaadaak.saalayettata.h || 15-49 ||

nimajjetsaa"ngamuulaakhya.m japannaatanmayatvata.h |

utthaayaa"se.sasajjyotirdevataagarbhamambare || 15-50 ||

suurya.m jalena maalinyaa tarpayedvi"svatarpakam |

i.s.teti yathaabhimatamantraanusandhaanapara.h--ityartha.h | mantriteti

saptak.rtva.h | dhuutamala iti arthaat sa.mhaarakrame.na | pa~nceti astrasya
malasnaane niyuktatvaat | taduktam

"jalasnaane.api caastre.na m.rda.m saptaabhimantritaam |"

iti,

"malasnaanaaya sa.mhaarakrame.noddhuulayettanum |
vidyaa"ngai.h pa~ncabhi.h pa"scaacchira.hprabh.rti gu.n.thayet ||

abhi.seka.m prakurviita muulenaiva .sa.da"nginaa |" (maa.vi. 8|6)

iti ca muula.m ca atra pareti gurava.h | muurdhaadipaadaantamiti aadi"sabdena

vaktrah.rdguhyaanaa.m graha.nam; yadvak.syati--

"kavaktrah.rdguhyapade......................... |" (54)

iti | jalena suurya.m tarpayediti tatsa.mmukhama~njalik.sepe.na upasthaana.m

kuryaat--ityartha.h | atra hetura"se.sasajjyotirdevataagarbhamiti
vi"svatarpakamiti ca ||

vi"svatarpakatvameva prapa~ncayati--

devaanpit.Rnmuniinyak.saan rak.saa.msyanyacca bhautikam || 15-51 ||

sarva.m sa.mtarpayetpraa.no viiryaatmaa sa ca bhaaskara.h |

tato japetparaamekaa.m praaguktoccaarayogata.h || 15-52 ||

aa tanmayatvasa.mvitterjalasnaanamida.m matam |

agnyuttha.m bhasma "sastre.na japtvaa malanivarha.nam || 15-53 ||

kavaktrah.rdguhyapade pa~ncaa"ngairbhasma mantritam |

bhasmamu.s.ti.m saa"ngamuulajaptaa.m muurdhni k.sipettata.h || 15-54 ||

hastapaadau jalenaiva prak.saalyaacamanaadikam |

tarpa.na.m japa ityeva.m bhasmasnaana.m hi taijasam || 15-55 ||

gorajovatyanudrikte vaayau hlaadini mantravaak |

gatyaagatiprayoge vaa vaayavya.m snaanamaacaret || 15-56 ||

amale gagane vyaapinyekaagriibhuutad.r.s.tika.h |

smaranmantra.m yadaasiita kaa.anyaa nirmalataa tata.h || 15-57 ||

yadi vaa nirmalaad vyomna.h patataa vaari.naa tanum |

spar"sayenmantrajapayu"n naabhasa.m snaanamiid.r"sam || 15-58 ||

eva.m somaarkateja.hsu "sivabhaavena bhaavanaat |

nimajjandhautamaalinya.h kva vaa yogyo na jaayate || 15-59 ||

aatmaiva parame"saano niraacaaramahaahrada.h |

vi"sva.m nimajjya tatraiva ti.s.thecchuddha"sca "sodhaka.h || 15-60 ||

sa hi bhaaskara eva devaadi sarva.m jantujaata.m sa.mtarpayet, tena

sa.mtarpitena sarva.m tarpita.m bhavet--ityartha.h,
yadvi"se.saanupaadaanaatsarvasya aya.m viiryaatmaa praa.na.h samastamida.m
vi"svametadanupraa.nitameva--ityartha.h | co hetau | tata iti
suuryopasthaanaanantaram | ekaamiti ekaak.saraam | etacca
aacamanaaghamar.samaarjanasaamaanyanyaasapuurva.m kartavyam | yathoktam--

"aacamya maarjana.m kuryaadvidyayaa bhuurivar.nayaa |

nyaasa.m k.rtvaa tu saamaanyamaghamar.sa.m dvitiiyayaa |

upasthaana.m ca maalinyaa japeccaikaak.saraa.m paraam | iti | (maa.vi. 8|8)

agniiti "sivaagni.h japtveti saptadhaa | mantritamiti mantrita.m k.rtvaa |

gorajovatiiti spa.s.ta.h paa.tha.h | mantreti astra.m paraaparaa ca |
taduktam--

"rajasaa godyutenaiva vaayavya.m snaanamaacaret |

mahaastramuccarangaccheddhyaanayuk padasaptakam ||

tadeva punaraagacchedanusm.rtya paraaparaam |"

iti | nirmalatetyanena atra upayoga ukta.h | evamiti--gatyaagatiprayogaadinaa

| yogya.h iti--adhikaarii | mahaahrada.h iti--snaanaucityaaduktam | "sodhaka
iti--parad.rgavalokanaa anyasyaapi ||60 ||

etadeva adhikaavaapena upasa.mharati--

iti snaanaa.s.taka.m "suddhaavuttarottaramuttamam |

sarvatra pa"scaatta.m mantramekiibhuutamupaaharet || 15-61 ||

sarvatreti--snaanaa.s.take.api | tamiti--praak suuryaadau nyastam |

ekiibhuutamiti --svaatmanaa | yathoktam--

"suuryaadermantramaadaaya gacchedastramanusmaran |"

iti ||61 ||

eva.m snaanaa.s.takena asya ki.m syaat?--ityaa"sa"nkya aaha--

dh.rtyaapyaayamalaplo.saviiryavyaaptim.rjisthitii.h |

abheda.m ca kramaadeti snaanaa.s.takaparo muni.h || 15-62 ||

nanu k.sityaadayo ja.daa.h kathameva.m phalamaadadhyu.h?--ityaa"sa"nkya aaha--

etaa hyanugrahaatmaano muurtayo.a.s.tau "sivaatmikaa.h |

svaruupa"sivaruupaabhyaa.m dhyaanaattattatphalapradaa.h || 15-63 ||

svaruupeti "sivaikaruupatve hi aasaama.s.takatvameva na bhavet--ityartha.h

||63 ||

na kevalametat snaanaadeva eva.m bhavet, yaavadetadarcaato.api--ityaaha--

anena vidhinaarcaayaa.m kandaadhaaraadiyojanaam |

kurvanvyaasasamaasaabhyaa.m dharaadestatphala.m bhajet || 15-64 ||

anena svaruupa"sivaruupaabhyaa.m dhyaanaadyaatmanaa vidhinaa dharaade.h

sa.mk.sepavistaraabhyaamarcaanimitta.m kandaadhaaraadau yojanaa.m
kurva.mstaasaa.m dharaadimuurtiinaa.m sa.mbandhi dh.rtyaadiphala.m bhajet
tallabhate--ityartha.h ||64 ||

nanu sarvatra vinaa mantrairarcaa na bhavedityuktam | mantraa"sca

paraaha.mprakaa"samayaa iti ko naama e.saameva.m phale vi"se.sa.h ?--
ityaa"sa"nkaamaagamaarthapradar"sanena upa"samayati--

tathaahi yogasa~ncaare mantraa.h syurbhuvi paarthivaa.h |

aapye aapyaa yaavadamii "sive "sivamayaa iti || 15-65 ||

adhvamadhyaavasthaanaa.m ca e.saa.m pratiniyataphalatvam--ityaa"saya.h || 65

||

atraapi etat prakaaraantare.na uktam--ityaaha--

"sriinirmaryaada"saastre.api tadittha.m suniruupitam |

dharaade"sca vi"se.so.asti viirasaadhakasa.mmata.h || 15-66 ||

ra.nare.nurviirajala.m viirabhasma mahaamarut |

"sma"saanaara.nyagagana.m candraarkau tadupaahitau || 15-67 ||

aatmaa nirdhuutani.h"se.savikalpaata"nkasusthita.h |

snaanaarcaadaavityupaasya.m viiraa.naa.m vigrahaa.s.takam || 15-68 ||

itthamiti vak.syamaa.nena prakaare.na, sa ca dharaaderityaadinaa ukta.h |

viirajala.m "sivaambu--viirabhasma "sma"saanaagnyuttham | mahaamarut--
"sma"saanarajovatii vaatyaa ||68 ||

na kevalametadeva snaanaa.s.taka.m viiraa.naamuktam, yaavadanyatra navama.m

madyasnaanamapi--ityaaha--

"sriimattri"sirasi prokta.m madya"siidhusuraadinaa |

susvaadunaa prasannena tanunaa susugandhinaa || 15-69 ||

kandalaadigatenaantarbahi.h sa.mskaarapa~ncakam |

k.rtvaa niriik.sa.na.m prok.sya taa.danaapyaayagu.n.thanam || 15-70 ||

mantracakrasya tanmadhye puujaa.m vipru.tpratarpa.nam |

tenaatmaseka.h kala"samudrayaa caabhi.secanam || 15-71 ||

devataatarpa.na.m dehapraa.nobhayapathaa"sritam |

sarvatiirthatapoyaj~nadaanaadiphalama"snute || 15-72 ||

madyasnaane saadhakendro mumuk.su.h kevaliibhavet |

madya"siidhusuraadineti--madya.m m.rdviikaadiprabhavamanekaprakaara.m
madyaadi"sabdavyapade"syam, "siidhuraik.sava.h, suraa vibhiitakaadik.rtaa,
aadi"sabdaat tatprakaaraa.naa.m vaaru.nyaadiinaa.m parigraha.h |
yadaahuraayurvedavida.h--

"maardviika.m madhu vij~neya.m........................... |"

iti,

"............................"siidhustvik.surasena tu |"

iti,

"naatitiivramadaa laghvii pathyaa vaibhiitakii suraa ||"

iti,

"prasannaa vaaru.nii j~neyaa parisrunmadiraa tathaa |

kaadambarii ghanasuraa tadadho jagala.h sm.rta.h ||"

iti ca | tanuneti--laghunaa | antarbahiriti--tadruupetyartha.h | tena

niriik.sa.namantaaruupam, prok.sa.na.m tu bahiiruupamiti | tadukta.m tatra

"niriik.sa.na.m mantrad.r"saa prok.sa.na.m caarghavaari.naa ||

taa.dana.m caastraraajena netre.naapyaayana.m tathaa ||

gu.n.thana.m kavacenaapi........................ |

iti | kala"samudrayeti tasyaa"sca

"sa.mhataa.mgulikau paa.nii p.r.s.thaardhenduudaraahitau |

su"sli.s.tamuulaava.mgu.s.thau kumbhamudraa prakiirtitaa ||"

anyatra lak.sa.nam | uktam--ca tatra

"si~ncettu vigraha.m tena baddhvaa mudraa.m tu kaala"siim |

k.rtvaabhi.seka.m vidhivattarpayenmantradevataa.h ||"

iti ||

madyasnaanameva ca kevaliibhaave kasmaat nimittam ?--ityaa"sa"nkya aaha--

yata.h "sivamaya.m madya.m sarve mantraa.h "sivodbhavaa.h || 15-73 ||

"siva"saktyorna bhedo.asti "saktyyusthaastu mariicaya.h |

taasaamaanandajanaka.m madya.m "sivamaya.m tata.h || 15-74 ||

prabuddhe sa.mvida.h puur.ne ruupe.adhik.rtibhaajanam |

adhik.rtibhaajanamiti prabuddhapuur.nasa.mvidruupatayaa kevaliibhavet--

ityartha.h ||

nanu anye.saamayamaa"saya.h--yat

"aadau snaana.m prakurviita sarvakilbi.sanaa"sanam |"

iti phala"srute.h snaana.m na yajanaa"ngamiti; yadaahu.h--

"phalavatsa.mnidhaavaphala.m tada"ngam" iti ayuktametat?--ityaaha--

mantradhyaanasamaadhaanabhedaatsnaana.m tu yanna tat || 15-75 ||

yukta.m snaana.m yato nyaasakarmaadau yogyataavaham |

asya snaanaa.s.takasyaasti baahyaantaratayaa dvitaa || 15-76 ||

yat punarmantradhyaanaaderbhedamaa"sritya tato bhinna.m na yajanaa"nga.m

snaanamityucyate, tat na yuktam, yata.h snaanam--

"snaato.adhikaarii bhavati daive pitrye ca karma.ni |"

iti d.r"saa mantranyaasaadaavadhikaaralak.sa.naa.m yogyataamaavahati

tadaadhaanena yajanopakaarakameva--ityartha.h | na ca sarvaatmanaiva
aphalama"ngamiti niyama.h "godohanena pa"sukaamasya pra.nayet" iti a"ngasyaapi
phala"srutidar"sanaada"nginyapi vi"svajidaadau phalaadar"sanaat ||76 ||

tatra etat baahyatayaa niruupitamiti aantaratayaapi abhidhatte--

aantara.m tadyathordhvendudhaaraam.rtapariplava.h |

yato randhrerdhvagaa.h saardhama.mgula.m vyaapya sa.msthitaa.h || 15-77 ||

muurtayo.a.s.taavapi proktaa.h pratyeka.m dvaada"saantata.h |

uurdhvendviti--dvaada"saantasthasya "sivacandramasa.h | atra heturyata ityaadi

||

nanu etadyugapadeva snaanaa.s.taka.m kaarya.m na vaa?--ityaa"sa"nkya aaha--

e.saamekatama.m snaana.m kuryaadvitryaadi"so.api vaa || 15-78 ||

ekatamamiti de"sakaalaadyanusaaram ||78 ||

etadupasa.mh.rtya anyadavataarayati--

iti snaanavidhi.h prokto bhairave.naamaliik.rtau |

snaanaanantarakartavyamathedamupadi"syate || 15-79 ||

tadeva aaha

bhaava.m prasannamaalocya vrajedyaagag.rha.m tata.h |

nanu yaagave"smaiva kutra kaaryam--ityaa"sa"nkaa.m garbhiik.rtya

anujodde"soddi.s.ta.m sthaanakalpanaakhya.m prameyamavataarayati

parvataagranadiitiiraikali"ngaadi yaducyate || 15-80 ||

tadbaahyamiha tatsiddhivi"se.saaya na muktaye |

aabhyantara.m nagaagraadi dehaanta.hpraa.nayojanam || 15-81 ||

saadhakaanaamupaaya.h syaatsiddhaye na tu muktaye |

pii.thasthaana.m sadaa yaagayogya.m "saastre.su bha.nyate || 15-82 ||

tacca baahyaantaraadruupaadbahirdehe ca susphu.tam |

yadiiti sthaane iheti spa.s.ta.h paa.tha.h | nanu etat trividhameva

sthaanamuta anyadapi ? --ityaa"sa"nkya aaha--pii.thetyaadi ||

kimatra pramaa.nam ?--ityaa"sa"nkya aaha--

yata.h "sriinai"sasa~ncaare parame"so nyaruupayat || 15-83 ||

tadeva arthadvaare.na aaha--

tasyecchaa pii.thamaadhaaro yatrastha.m sacaraacaram |

agrya.m tatkaamaruupa.m syaadbindunaadadvaya.m tata.h || 15-84 ||

naadapii.tha.m puur.nagirirdak.si.ne vaamata.h puna.h |

pii.thamu.d.dayana.m bindurmukhya.m pii.thatraya.m tvidam || 15-85 ||

j~neya.m sa"nkalpanaaruupamardhapii.thamata.h param |

"saakta.m ku.n.dalinii vedakala.m ca tryupapii.thakam || 15-86 ||

deviiko.t.tojjayinyau dve tathaa kulagiri.h para.h |

laalana.m baindava.m vyaaptiriti sa.mdohakatrayam || 15-87 ||

pu.n.dravardhanavaarendre tathaikaamramida.m bahi.h |

navadhaa kathita.m pii.thamantarbaahyakrame.na tat || 15-88 ||

k.setraa.s.taka.m k.setravido h.rdambhojadalaa.s.takam |

prayaago vara.naa pa"scaada.t.tahaaso jayantikaa || 15-89 ||

vaaraa.nasii ca kaali"nga kuluutaa laahulaa tathaa |

upak.setraa.s.taka.m praahurh.rtpadmaagradalaa.s.takam || 15-90 ||

virajairu.dikaa haalaa elaa puu.h k.siirikaa purii |

maayaakhyaa marude"sa"sca baahyaabhyantararuupata.h || 15-91 ||

h.rtpadmadalasandhiinaamupasandohakaa.s.tataa |

jaalandhara.m ca naipaala.m ka"smiiraa gargikaa hara.h || 15-92 ||

mlecchadigdvaarav.rtti"sca kuruk.setra.m ca khe.takam |

dvipatha.m dvayasa"ngha.t.taat tripatha.m trayamelakaat || 15-93 ||

catu.spatha.m "saktimato layaattatraiva manvate |

naasaantataalurandhrantametaddehe vyavasthitam || 15-94 ||

bhruumadhyaka.n.thah.rtsa.mj~na.m madhyama.m tadudaah.rtam |

naabhikandamahaanandadhaama tatkaulikatrayam || 15-95 ||

parvataagra.m nadiitiiramekali"nga.m tadeva ca |

ki.m vaa.atibahunaa sarva.m sa.mvittau praa.naga.m tata.h || 15-96 ||

tato dehasthita.m tasmaaddehaayatanago bhavet |

na ca asyaa.h pii.thamiti sa.mj~naamaatramityuktamaadhaara iti yatrastha.m

sacaraacaramiti ca | tadukta.m tatra

"tasyecchaa yaa sm.rtaa "sakti.h pii.thatva.m samupaagataa |

pii.thamaadhaarabhuuta.m syaattatrastha.m sacaraacaram ||

tena pii.thaabhidhaana.m tu "sakternaimittika.m sm.rtam |"

iti | agryamiti mukhyam, ata eva kaamasya icchaayaa ruupamityuktam | tata iti
agryaat kaamaruupaat | tadukta.m tatra

"tata.h pii.thadbaya.m jaata.m bindunaadamaya.m priye |

vaame bindurvinirdi.s.to dak.si.ne naada ucyate ||

agrapii.tha.m tu puurvokta.m "saakta.m tu parame"svari |

eva.m pii.thatraya.m jaata.m kaamaruupaadi yatsm.rtam ||

agrya.m tatkaamaruupa.m syaaddak.se puur.nagiri.h sm.rta.h |

u.d.diyaanaabhidhaana.m tu uttare tu t.rtiiyakam ||"

iti | "j~neyasa"nkalpanaaruupamardhapii.thamata.h param |" iti ardha.m

"navadhaa kathita.m pii.thamantarbaahyakrame.na tat |"
ityupasa.mhaaraviruddhamanaagamika.m cetyanaar.satvaadupek.syam | vedakala.h
catu.skalo bindu.h | tryupapii.thakamiti--trayaa.naamupapii.thaanaa.m
samaahaara.h | tadukta.m tatra

""sakte.h "saakta.m mahaapii.tha.m kau.n.daliipadamadhyagam |

bindostu baindava.m pii.tha.m catu.skalamagolakam ||

naadaja.m vyaaptyadho j~neya.m dvirandhrasyordhvaga.m priye |

upapii.thatraya.m hyetadbaahyata.h "s.r.nu naamata.h ||

deviiko.t.ta.m sm.rta.m "saakta.m bindu"scojjayinii sm.rtaa |

kaulo giri.h sm.rto madhye vyaapinyaa vyaaptyadhogati.h ||" iti |

vyaapti.h "sakti.h prasarasthaanamiti | sa.mdohaketi--

upapii.thani.h.syandapraayatvaat | tadukta.m tatra

"puna.h sa.mdohasa.mj~naastu trayastvete varaanane |

lalanaagartaka.m "saakta.m baindava.m pu.tamadhyata.h ||

naadaja.m vyaaptimadhyastha.m trayastvete samaasata.h |

pu.n.dravardhanasa.mj~nastu lalanaayaamudaah.rta.h ||

vaarendra.m baindhava.m j~neyamekaamra.m vyaaptisa.mj~nitam |" iti

navadheti trayaa.naa.m pii.thopapii.thasa.mdohaanaa.m traividhyaat | puriiti

raajapurii | maayaakhyeti--maayaapurii | tadukta.m tatra--

"k.setraa.s.taka.m tu patraa.ni h.rtpadmasya varaanane |

upak.setraa dalaagraa.ni sa.mdohaa dalasandhaya.h ||

caturvi.m"satireva.m syaat....................... |"

ityupakramya naamodde"sena

"khe.taka.m ca kuruk.setra.m sa.mdohaa viiranaayakaa.h |"

ityantam | dvayeti--vaamadak.sanaa.diilak.sa.nasya | trayeti--madhya"saktyaa

saha | "saktimata iti--aatmana.h | naasaanteti--naasaayaa.h "sakteranto
vyaaptyaadi"sabdavyapade"sya.m prasarasthaanam | randherti--brahmarandhrasya
anta"scuulikaagram | madhyamamiti--aa.navam | kaulikamiti--"saaktam,
arthaadaadya.m--"saambhavam | tadeveti--naasaantaaditriprakaaramapi |
tadukta.m tatra--

"dvipatha.m vaamadak.saabhyaa.m naa.dyorvaaha.h paro mata.h |

tripatha.m parayaa prokta.m tadeva tu vi"si.syate ||

yattatpuurva.m samaakhyaata.m vyaaptyadha.h pi.n.damuttamam |

catu.spatha.m tu tatraika.m dvitiiya.m taalumadhyata.h ||

t.rtiiya.m cuulikaagre tu trika.m tattu vijaanata |

bhruumadhye tu para.m prokta.m catu.spathamata.h param ||"

ityaadi anekaprakaaram | nanu etat "saastraantare.svapi--

"prayaago naabhisa.msthastu vara.naa h.rtprade"sata.h |

kulaadri.h ka.n.thasa.msthastu bhiimanaadastu taaluka.h ||

bindusthaane jayantyaakhya.m naadaakhye tu caritrakam |

ekaamra.m "saktimadhye tu j~naatavya.m viditaatmakai.h ||

guruvakragata.m prokta.m ko.tivar.sa.m tathaa.s.tamam |"

ityaadinaa anyathaa ukta.m, tatkimanena eva.mvidhena upadi.s.tena syaat;

taatparyameva atra ki~nciducyataam, baa.dham--ityaaha--ki.m vetyaadi | tata.h
praa.nagamiti sa.mvida.h prathama.m praa.ne pari.naamaat | tasmaaditi--dehe
eva pii.thaaderavasthaanaat heto.h ||

nanu yadi eva.m svadehaayatanagenaiva bhaavya.m ki.m tadbaahyasya

pii.thaadervacanena?--ityaa"sa"nkya aaha

baahye tu taad.r"saanta.hsthayogamaargavi"saaradaa.h || 15-97 ||

devya.h svabhaavaajjaayante pii.tha.m tadbaahyamucyate |

devyo hi svabhaavata eva samanantaroktavyaaptyaa

aantaraj~naanayogaadivaicak.sa.nyaat baahye jaayante
bahiranugrahanimittamabhivyaktimaasaadayantiiti pii.tha.m baahyamucyate
tathaabhidhaatumucitam--ityartha.h ||

nanu devya"scedeva.m, taavataa bahi.h pii.thatva.m kutastyam ?--

ityaa"sa"nkaa.m d.r.s.taantapradar"sanena upa"samayati

yathaa svabhaavato mlecchaa adharmapathavartina.h || 15-98 ||

tatra de"se niyatyettha.m j~naanayogau sthitau kvacit |

yathaa svabhaavato mlecchaanaamadharmaparatvaat tadde"se eva niyamena

itthamadharma eva.m sarvajanavi.sayatayaa vartate, tathaa
j~naanayoga"saalitvaat deviinaa.m tadabhivyaktisthaane kvacitpii.thaadaaveva,
natu sarvatra, j~naanayogaadiiti yuktamuktam--tatpii.thamucyate iti ||

nanu eva.m tatra cet j~naanayogaadi sthita.m taavataa anye.saa.m ki.m bhavet?-
-ityaa"sa"nkaamupa"samayitu.m d.r.s.taantayati--

yathaa caatanmayo.apyeti paapitaa.m tai.h samaagamaat || 15-99 ||

tathaa pii.thasthito.apyeti j~naanayogaadipaatrataam |

atanmayo ni.spaapa.h, j~naanayogaadibahi.sk.rta"sca | tai.h--paapibhi.h,

pii.thasthitai"sca ||
nanu pii.thaaderbarhibhrama.naat yadi eva.m j~naanayogaadi siddhyet
tatkimantaranusandhaanena?--ityaa"sa"nkya aaha--

mukhyatvena "sariire.anta.h praa.ne sa.mvidi pa"syata.h || 15-100 ||

vi"svametatkimanyai.h syaadbarhibhrama.na.dambarai.h |

"sariiraade"sca yathaayathamaantaratva.m vivak.sitam | sa ca aya.m

pii.thaaderbubhuk.svekavi.sayo bheda--ityaaha--

ityevamantarbaahye ca tattaccakraphalaarthinaam || 15-101 ||

sthaanabhedo vicitra"sca sa "saastre sa.mkhyayojjhita.h |

sthaanabheda iti atra ccheda.h | sa ceti--sthaanabheda.h | "saastre--iti

"saive ||

tadeva dar"sayati

"sriiviiraavalih.rdaye sapta sthaanaani "saktikamalayugam || 15-102 ||

surapathacatu.spathaakhya"sma"saanamekaanta"suunyav.rk.sau ca |

iti nirvacanagu.nasthityupacaarad.r"saa vibodha evokta.h || 15-103 ||

tadadhi.s.thite ca cakre "sariire bahiratho bhaved yaaga.h |

"saktiiti--tadudayasthaana.m janmaadhaara.h | surapatheti--suraa.naa.m

brahmavi.s.nurudraa.naa.m tritvaat tripatham | "suunyeti--
anyaabhaavaadekav.rk.sa.h | yaduktam--

"ekav.rk.sa.h "siva.h prokta.h...................... |"

iti | nirvacaneneti--yato vibodha eva anugraahyaa.naa.m vara.naatpaa"saanaa.m

ca k.sapa.naat v.rk.sa ukta.h | gu.nasthitiiti anyavaiviktyaadekaanta iva
ekaanta.h | upacaareti

"tathaapyasya para.m sthaana.m h.rtpa"nkajasamudgakam |"

ityuktyaa taatsthyaat h.rtkamala.m "ma~ncaa.h kro"saanti" itivat

|evamanyatraapi j~neyam |tadadhi.s.thita iti tacchabdena vibodhaparaamar"sa.h
| ata eva bodhasya sarvatra avi"se.saat tadaikaatmyaapattiruupaayaa.m muktau
na kaacit sthaanabhedakalpanaaityaaha --

muktaye tanna yaagasya sthaanabheda.h prakalpyate || 15-104 ||

de"sopaayaa na saa yasmaat saa hi bhaavaprasaadata.h |

na ca etat nyaayaika"sara.nam--ityaaha--
ukta.m ca "sriini"saacaare siddhisaadhanakaa"nk.sa.naam || 15-105 ||

sthaana.m mumuk.su.naa tyaajya.m sarpaka~ncukavattvidam |

muktirna sthaanajanitaa yadaa "srotrapatha.m gatam || 15-106 ||

gurostattva.m tadaa muktistaddaar.dhyaaya tu puujanam |

idamiti--niyata.m pii.thaadyaatma sthaanam | yaduktam tatra--

"kathita.m puurvameva.m yanmayaa tubhya.m varaanane |

siddhisaadhanaka.m hyetadvidhaana.m siddhikaa"nk.sa.naam ||

mok.saarthii sarvametattu sarpaka~ncukavattyajet |

muktastenaiva kaalena yadaa "srotrapatha.m gatam ||

gurorvaktraadviniryaata.m j~naana.m paramadurlabham |

sak.rjj~naatvaa svasa.mvitti.m kimanyattu jigii.sati ||"

iti ||

nanu niradhikara.nastaavadyaago na bhavediti mumuk.su.naapi

sthaanabhedo.ava"syaa"sraya.niiya.h, tatkathametadukta.m muktaye yaagasya na
sthaanabheda iti ? --ityaa"sa"nkya aaha--

yatra yatra h.rdambhoja.m vikaasa.m pratipadyate || 15-107 ||

tatraiva dhaamni baahye.antaryaaga"srii.h pratiti.s.thati |

nanu tatraapi pii.thaadigamanena saukarya.m ki.m na syaat?--ityaa"sa"nkya

aaha--

naanyatragatyaa mok.so.asti so.aj~naanagranthikartanaat || 15-108 ||

tacca sa.mvidvikaasena "sriimadviiraavaliipade |

taditi--aj~naanagranthikartanam | naca svopaj~namevoktam--ityuktam--

"sriimadviiraavaliipade iti || guruu.naa.m punarayamaa"sayo yadubhayatraapi
bhaavaprasaada eva nimittam--ityaaha--

guravastu vimuktau vaa siddhau vaa vimalaa mati.h || 15-109 ||

heturityubhayatraapi yaagauko yanmanoramam |

yat manorama.m tat yaagauka iti vidhi.h | ata eva tatra tatra avi"se.se.naiva

"tatraadau yaagasadana.m "subhak.setre manoramam |"

iti, tathaa

"ekaante vijane ramye..................... |"

iti, tathaa

".....................yatra vaa ramate mana.h |"

iti uktam ||

nanu tattadde"sakaalaadisaamagriiva"sena saa saa siddhi.h samunmi.satiiti

sarvatra uktam, tatkatha.m tatra bhaavavaimalyameva nimittataa.m yaayaat ?--
ityaa"sa"nkya aaha--

niyatipraa.nataayogaatsaamagriitastu yadyapi || 15-110 ||

siddhayo bhaavavaimalya.m tathaapi nikhilottamam |

nanu de"saadau nikhile.api upakara.najaate sati asyaiva kasmaaduttamatvam?--

ityaa"sa"nkya aaha--

vimaliibhuutah.rdayo yattatra pratibimbayet || 15-111 ||

saadhya.m tadasya daar.dhyena saphalatvaaya kalpate |

tatreti--vimaliibhuute h.rdaye | taditi--saadhyam ||

kimatra pramaa.nam ?--ityaa"sa"nkya aaha--

ukta.m "sriisaara"saastre ca nirvikalpo hi sidhyati || 15-112 ||

kli"syante savikalpaastu kalpokte.api k.rte sati |

mahaajanairapi etat parig.rhiitam--ityaaha--

"tadaakramya bala.m mantraa" "ayamevodaya.h sphu.ta.h" || 15-113 ||

ityaadibhi.h spandavaakyairetadeva niruupitam |

yadukta.m tatra

"tadaakramya bala.m mantraa.h sarvaj~nabala"saalina.h |

pravartante.adhikaaraaya kara.naaniiva dehinaam ||

tatraiva sa.mpraliiyante "saantaruupaa nira~njanaa.h |

sahaaraadhakacittena tenaite "sivadharmi.na.h ||(2|1-2)

iti upakramya ayamevodayastasya dhyeyasya dhyaayicetasi |

tadaatmataasamaapattiricchata.h saadhakasya yaa ||

iyamevaam.rtapraaptirayamevaatmano graha.h |

iya.m nirvaa.nadiik.saa ca "sivasadbhaavadaayinii ||" (2|6-7)

iti ||

etadeva upasa.mharati--

tasmaatsiddhyai vimuktyai vaa puujaajapasamaadhi.su || 15-114 ||

tatsthaana.m yatra vi"sraantisundara.m h.rdaya.m bhavet |

eva.m sthaanakalpanamabhidhaaya, saamaanyanyaasabhedamaasuutrayati--

yaagauka.h praapya "suddhaatmaa bahireva vyavasthita.h || 15-115 ||

nyaasa.m saamaanyata.h kuryaadbahiryaagaprasiddhaye |

tadeva aaha

maat.rkaa.m maalinii.m vaa.atha dvitaya.m vaa kramaakramaat || 15-116 ||

s.r.s.tyapyayadvayai.h kuryaadekaika.m sa"ngha"so dvi"sa.h |

kramaakramaaditi--aadau maat.rkaa, tato maalinii, tadviparyayo vaa | apyaya.h

sa.mhaara.h | ekaikamiti--s.r.s.tyaadyanyatamaruupatayaa | sa"ngha"sa iti--
s.r.s.tyaaditrairuupye.na | dvi"so--maat.rkaamaaliniigatatvena ||

etadeva vibhajati

lalaa.tavakre d.rkkar.nanaasaaga.n.daradau.s.thage || 15-117 ||

dvaye dvaye "sikhaajihve visargaantaastu .so.da"sa |

dak.saanyayo.h skandhabaahukaraa.mgulinakhe kacau || 15-118 ||

vargau .tatau kramaatka.tyaamuurvaadi.su niyojayet |

pavarga.m paar"svayo.h p.r.s.the ja.thare h.rdyatho nava || 15-119 ||

tvagraktamaa.msasuutraasthivasaa"sukrapurogamaan |

itye.sa maat.rkaanyaaso maalinyaastu niruupyate || 15-120 ||

dvaye dvaye iti--d.rgaadau dak.savaamaruupe.na | radaadau tu--adha

uurdhvakrame.na | kramaaditi--dak.savaamaja"nghaaruupaat | uurvaadiiti--
aadi"sabdaatpaadaa.mgulinakhagraha.nam | paar"svayoriti--dak.savaamayo.h |
suutraa.ni--snaayava.h | taduktam--
"a lalaa.te dvitiiya.m ca vakre sa.mparikalpayet |

i ii netradvaye dattvaa u uu kar.nadvaye nyaset ||

.r .r naasaapu.te tadvat .l .L ga.n.dadvaye nyaset |

e e adha uurdhvadante.su oaukaarau tatho.s.thayo.h ||

a.m "sikhaayaa.m visarge.na jihvaa.m sa.mparikalpayet |

dak.si.naskandhadorda.n.dakaraa.mgulinakhe.su ca ||

kavarga.m vinyasedvaame tadvaccaadyamanukramaat |

.tataadyau puurvavadvargau nitamborvaadi.su nyaset ||

paadya.m paar"svadvaye p.r.s.the ja.thare h.rdyanukramaat |

tvagraktamaa.msasuutre.su yavarga.m parikalpayet ||

"saadyamasthivasaa"sukrapraa.nako"se.su pa~ncakam |"

iti | etadvaacyaa"sca pa~ncaa"sadrudraa ekiikaaraahnike vak.syante iti tata

eva avadhaaryaa.h |

maaliniinyaasameva niruupayati--

na "sikhaa .r .r .l .L ca "siromaalaa.atha mastakam |

netraa.ni cordhve.adho.anye ii ghra.na.m mudre .nu .nuu "srutii || 15-121 ||

bakavargaiaa vakradantajihvaagiri kramaat |

vabhayaa.h ka.n.thadak.saadiskandhayorbhujayor.da.dhau || 15-122 ||

.tho hastayorjha~nau "saakhaa jra.tau "suulakapaalake |

pa h.rcchalau stanau k.siiramaa sa jiivo visargayuk || 15-123 ||

praa.no havar.na.h kathita.h .sak.saavudaranaabhigau |

ma"saantaa ka.tiguhyoruyugmagaa jaanunii tathaa || 15-124 ||

eekaarau tatparau tu ja"nghe cara.nagau daphau |

"siromaalaa kapaalaarambhikaa | mastakamiti--tanmadhyam | uurdhve iti--

lalaa.te | anye iti--dak.savaame | .nu .nuu "srutii mudre iti aartha.h
krama.h, tena
.nakaara.h kar.nau, tadbhuu.sa.namukaara uukaara"sca | yacchriisiddhaatantram-
-

"jhasaptamau sthitau kar.nau tayormudre tu iiparau |"

iti | aa iti--akaarasya bahuvacane ruupam | aadinaa vaama.h skandha.h, tena

dak.si.ne skandhe bha, vaame ya | bhujayo.h dak.savaamayo.h | "saakhaa--
dak.savaamakaraa.mgulaya.h | jreti--da.n.dena saha "suulam, tena "suulasya
da.n.de repha.h, "sikhaasu jakaara.h | sa ca uttaano yena saak.saat
"suulatva.m syaat | yacchriisiddhaatantre

"dak.si.ne ca kare j~neya.m "suula.m da.n.de pasaptama.h |

uttaanastu pradaatavya.h khakaarasya tu saptama.h ||

saak.saacchuula.m bhavedeva yukta.m "s.r"ngaistribhi.h priye |"

iti | jiiva iti--aatmaa saamaanyapraa.naatmaa ca | tayo"sca abhedaadekatayaa

nirde"sa.h, tena saak.saadaatmani sakaara.h, praa.naatmani tu visarga.h |
praa.na iti--vi"si.s.ta.h | ma"saantaa iti--makaara"sakaaraanusaaratakaaraa.h
| jaanvaadi--dak.saadikrame.na | tatparau oaukaarau | etadvaacyaa"sca
pa~ncaa"sat naadinyaadiphetkaarikaantaa.h "saktayastatra tatra uktaa.h |
tathaa ca "sriitri"sirobhairava.h--

"naadinii tu "sikhaagrasthaa nakaaraak.sarasa.mj~nitaa |

.r .r .l .L niv.rttyaadyaa maalikaa "sirasi sthitaa ||

tha "sirogra.m satii devii dha netre priyadar"sanaa |

ri guhya"saktirnaasaasthaa vyaaptaaste netramadhyata.h ||

vyaapayitvaa sthitaa devii ca t.rtiiya.m ca locanam |

caamu.n.daa parame"saanii lalaa.tasthaa viraajate ||

bakaaro vadana.m tasyaa vajri.nii "saktiravyayaa |

kavargo da"sanaastiik.s.naa.h ka"nka.taa kaalikaa "sivaa ||

ghoragho.saa "siviraakhyaa kavarge sa.mprakiirtitaa.h |

maayaadevii i jihvaa tu a vaagvaagii"svarii mataa ||

naaraaya.nii .na kar.nau tu tayoru uu ca bhuu.sa.nam |

mohanii ca tathaa praj~naa va ka.n.tha"sikhivaahanii ||

laamaa vinaayikii devii .da.dhau baahudvaya.m vibho.h |

puur.nimaa hastade"sasthaa .thakaaraakhyaa vibhormataa ||

jha"nkaarii kundanaa caiva jha~naava"ngulaya.h kramaat |

kaapaalinii vaamakare .takaara.h parame"svarii ||

diipanii "suulada.n.da"sca repha.h samyagudaah.rta.h |

ja jayantii bhavecchuula.m devadevyaa mahe"svari ||

bhii.sa.nii vaayuvegaa ca skandhayorubhayorbhayau |

paavanii tu pa h.rllagnaa udara.m .sa"sca lambikaa ||

sa.mhaarikaa k.sakaaro.aya.m naabhau devastu bhairavi |

chagalii puutanaa ceti stanau chalau prakiirtitau ||

aa mo.tarii tadgata.m tu k.siiramaa parikiirtitam |

paramaatmaa sakaaro.aya.m ha praa.na.h "saktirambikaa ||

icchaa"saktirvisargaakhyaa vyaapya praa.naatmani sthitaa |

ma nitamba.m mahaakaalii "sa guhya.m kusumaayudhaa ||

"sukraa devii bhavecchukramanusvaarastu bhairavii |

taaraa takaara uurusthaa e e j~naanakriye ubhe ||

jaanunii sa.msthite devi bhairavyaastu mahaatmana.h |

gaayatrii caiva saavitrii o au ja"nghe prakiirtite ||

dahanii dak.sapaadasthaa vaame phetkaarikaa daphau |"

iti | etacca "sriimatabha.t.taarakaadaavapi s.r.s.tisa.mhaarabha"ngyaa

ubhayathaa vibhajya uktamiti svayameva tato.api avadhaaryam,
granthavistarabhayaattu praatipadyena na sa.mvaaditam ||

tasyaa eva upasa.mhaaragarbha.m svaruupamaaca.s.te--

itye.saa maalinii devii "saktimatk.sobhitaa yata.h || 15-125 ||

k.rtyaave"saattata.h "saaktii tanu.h saa paramaarthata.h |

iti evamuktaa e.saa bhagavatii yata.h "saktimataa

"biijamatra "siva.h........................... |" (maa. vi. 3|12)

ityuktyaa vaacyavaacakayorabhedaadavarge.na k.sobhitaa visa.m.s.thulataa.m

svasaa.mmukhya.m ca aapaaditaa, tata.h k.rtikriyaakarma.nyaave"saat saa
paramaarthata.h "saaktii tanurbahirullilasi.saayogaadunmagnanijasvaruupaa--
ityartha.h ||

ata eva asyaa.h sis.rk.saabhimukhyaat nikhilasiddhyaadivitara.ne para.m

saamarthyam--ityaaha--

anyonya.m biijayoniinaa.m k.sobhaadvaisargikodayaat || 15-126 ||

kaa.m kaa.m siddhi.m na vitaretki.m vaa nyuuna.m na puurayet |

taduktam

"athaanyatsa.mpravak.syaami maalinyaa.h karma cottamam |

va"syavidve.sa.noccaa.tastotrastambhanamaara.nam ||

dhyaanamaatraadbhaveddevi yu~njato yasya suvrate |"

iti, tathaa
"praaya"scitte.su sarve.su japenmaalaamakha.n.ditaam |

bhinnaa.m vaapyathavaabhinnaa.m vyatikramabalaabalaat ||

sak.rjjapaatsamaarabhya yaavallak.satraya.m priye |" (maa.vi. 13|18)

iti ||

nanu biijayoniinaamanekaprakaara.h "saastre.su k.sobha ukta.h, tat kathamasyaa

eva eva.m saamarthyamityucyate ?--ityaa"sa"nkya aaha--

yonibiijaar.nasaa"nkarya.m bahudhaa yadyapi sthitam || 15-127 ||

tathaapi naadiphaanto.aya.m kramo mukhya.h prakiirtita.h |

mukhyatvameva dar"sayati--

phakaaraadisamuccaaraannakaaraante.adhvama.n.dalam || 15-128 ||

sa.mh.rtya sa.mvidyaa puur.naa saa "sabdairvar.nyate katham |

ata.h "saastre.su bahudhaa kulaputtalikaadibhi.h || 15-129 ||

bhedairgiitaa hi mukhyeya.m naadiphaanteti maalinii |

iha khalu paraa parame"svarii sa.mvit prathama.m

pratiyogyabhaavamavabhaasayantii paranaadaikav.rttitaama"snuvaanaa
vi"svamavabibhaasayi.su.h sa~njiivaniibiijacatu.s.tayaasuutra.nadvaare.na
sakalameva bhaavajaata.m sa~njiivayantyapi paraamar"sasaaratayaa naade eva
vi"sraantimaa"srayantii punarudve.s.tanabha"ngyaa
sthuulaantyanaadaprathanapura.hsara.m raavavar.noccaarakrame.na
ni.sedhaparaamar"saikaruupe "suunyaatmani
nikhilamidamadhvama.n.dalamupasa.mharantii svaatmamaatravi"sraante.h
paraanapek.satayaa puur.nataamavalambamaanaa
sadasadaadipadavyapade"sapaatrataamasahamaanaa vikalpayitu.m na "sakyate
iti iya.m "saastraantare.su kulaputtalikaadibhirbhedairbahudhaa giitaapi
naadiphaantasvaruupaa maalinii mukhyaa
tattadanekaprakaarabiijayonyaatmakak.sobhaantaravilak.sa.naa--ityartha ||

nanu bhavatu naama evam, maat.rkaamaalinyo.h punareva.m "sabdaprav.rttau ki.m

nimittam?--ityaa"sa"nkya aaha

"sabdaraa"serbhairavasya yaa.anucchuunatayaantarii || 15-130 ||

saa maateva bhavi.syattvaattenaasau maat.rkoditaa |

maalinii maalitaa rudrairdhaarikaa siddhimok.sayo.h || 15-131 ||

phale.su pu.spitaa puujyaa sa.mhaaradhvani.sa.tpadii |

sa.mhaaradaanaadaanaadi"saktiyuktaa yato ralau || 15-132 ||

ekatvena smarantiiti "sambhunaatho niruucivaan |

yaa naama puur.naprakaa"saatmana.h "sabdaraa"serbhagavato
bahiraunmukhyaabhaavaadaantarii pramaatraikaatmyamaapannaa "sakti.h, saa
tattadbhedaprathaatmano.anucchuunatayaa bhavi.syattvaat maat.rtulyetyasau
ivaarthe kano vidhaanaat maat.rkaa uditaa tacchabdavyapade"syaa--ityartha.h |
maalyate dhaaryate rudrairaatmatayaa sviikriyate, malate bhuktimuktisvaruupe
dhatte iti karma.ni kartari ca "mala malla dhaara.ne" ityasya,
tattadva"syaadiphalanimitta.m sa~njaatamaalaa, maalaa"sabdasya
pu.spamaalaayaa.m ruu.dhasya avayave samudaayopacaare.na
pu.spavaacitvaatpu.spi.nii--ityartha.h |
anayaiva vyutpattyaa puujopakara.nabhuutaa maalaa vidyate yasyaa.h, saa
puujyeti maa"sabdadhvananiiyasya sa.mhaarasya alinii vimar"sikaa,
maa"sabdavaacya.m sa.mhaara.m raati laati vaa tacchiilaa "raa daane" "laa
aadaane" ityanayo.h ||

nanu anayo.h pa~ncaa"sato.api var.naanaamavi"se.saatko.aya.m bhedo naama?--

ityaa"sa"nkya aaha

"sabdaraa"sirmaalinii ca "siva"saktyaatmaka.m tvidam || 15-133 ||

ekaikatraapi puur.natvaacchiva"saktisvabhaavataa |

turhyarthe | nanu yadi eva.m tat katha.m

"vaacakatvena sarvaapi "sa.mbho.h "sakti"sca "sasyate |" (maa.vi. 3|12)

ityaadi uktam ?--ityaa"sa"nkya aaha--ekaikatraapiityaadi | kintu maalinyaa.m

"saaktasya svabhaavasyodreko yenoktam-- "paramaarthata.h saa "saaktii tanu.h"
iti |

"kaa.m kaa.m siddhi.m na vitaretki.m vaa nyuuna.m na puurayet"

iti ca ||

ata eva sarvamantraara.nisvabhaavayaa mantraantaraa.naamapi uddiipana.m

kriyate--ityaaha--

tena bhra.s.te vidhau viirye svaruupe vaa.anayaa param || 15-134 ||

mantraa nyastaa.h punarnyaasaatpuuryante tatphalapradaa.h |

tena "saktyaatmatvena hetunaa nijanijatantraprasiddhavidyaabhra.m"se.api

tantraantariiyaa mantraa nyastaa.h sakalamantrateja.hsa.mdiipikayaa anayaa
maalinyaa bhagavatyaa punarnyaasaat tattatphalapradaa.h para.m puuryante
svaamnaayaamnaataphaladaanonmukhaa.h sa.mpaadyante--ityartha.h ||

na ca asmadupaj~nameva etat--ityaaha--

ukta.m "sriipuurvatantre ca vi"se.savidhihiinite || 15-135 ||

nyasyecchaakta"sariiraartha.m bhinnayoni.m tu maaliniim |

vi"se.sa.namida.m hetau hetvartha"sca niruupita.h || 15-136 ||

yathe.s.taphalasiddhyai cetyatraivedamabhaa.sata |

tadukta.m tatra

"yathe.s.taphalasa.msiddhyai mantratantraanuvartinaam |

vi"se.savidhihiine.su nyaasakarmasu mantravit ||

nyasyecchaakta"sariiraartha.m bhinnayoni.m tu maaliniim | (3|15)

iti | idamiti vi"se.savidhihiinatvalak.sa.nam | niruupita iti "bhra.s.te

vidhau" ityaadinaa | na kevalametadeva atra ukta.m yaavadanyadapi--ityaaha--
yathetyaadi | idamiti vak.syamaa.nam ||

tadeva aaha--

saa~njanaa api ye mantraa gaaru.daadyaa na te param || 15-137 ||

maalinyaa puuritaa.h siddhyai balaadeva tu muktaye |

tasmaatphalepsurapyanya.m mantra.m nyasyaatra maaliniim || 15-138 ||

nyasyejjaptvaapi ca japedayatnaadapav.rktaye |

puuritaa itipunarnyaasaat ||

eva.m prasa"ngaapatita.m maalinyaa viiryaati"saya.m niruupya prak.rtameva

aaha--

ityeva.m maat.rkaa.m nyasyenmaalinii.m vaa kramaad dvayam || 15-139 ||

siddhimuktyanusaaraadvaa var.naanvaa yugapad dvayo.h |

ak.sahnii.m naphahriimetau pi.n.dau sa"nghaavihaanayo.h || 15-140 ||

vaacakau nyaasa etaabhyaa.m k.rte nyaase.athavaikaka.h |

e.sa caa"ngatanubrahmayukto vaa tadviparyaya.h || 15-141 ||

saamudaayikavinyaase p.rthak pi.n.daavimau kramaat |

akramaadathavaa nyasyedekamevaatha yojayet || 15-142 ||

siddhimuktyanusaaraaditi--s.r.s.tisa.mhaarakrame.na | yugapaditi--
anak.saphetyaadiruupatayaa | sa"nghaaviti--pratyaahaarayuktyaa
garbhiik.rtanikhilavar.natvaat | k.rte nyaase iti--mantraantarai.h |
ekaka iti--mantraantaranyaasaparihaaraat | e.sa iti--maalinyaadinyaasa.h |
tanurmuurti.h, a"ngaadi ca atra "sriisiddhaatantraadyuktam | tadviparyayo
veti--a"ngaadyayogaat | saamudaayiketi--maat.rkaamaaliniimelanena |
p.rthagiti--na tu var.navat mi"sriikara.nena ||142 ||

nanu kimeva.m kriyaa.dambare.na?--ityaa"sa"nkya aaha--

kriyayaa siddhikaamo ya.h sa kriyaa.m bhuuyasii.m caret |

aniipsurapi yastasmai bhuuyase svaphalaaya saa || 15-143 ||

yastu dhyaanajapaabhyaasai.h siddhiipsu.h sa kriyaa.m param |

sa.msk.rtyai svecchayaa kuryaat praa"nnayenaatha bhuuyasiim || 15-144 ||

mumuk.suratha tasmai vaa yathaabhii.s.ta.m samaacaret |

"sivataapattirevaartho hye.saa.m nyaasaadikarma.naam || 15-145 ||

atra dvitiiyaardha.m hetu.h | aniipsuriti--phalamaatraakaa.mk.sitvaat |

tasmaayiti--bhuuyase phalaaya | ya.h punardhyaanaadinaa siddhimaaptumicchu.h,
sa j~naanitvaadeva kaamacaare.na sa.mk.siptaa.m bhuuyasii.m vaa kriyaa.m
para.m sa.msk.rtyai yogyataadhaanaaya kuryaat | yadvaa samanantaroktariityaa
bhuuyasiimeva kriyaa.m kuryaat yena para.m sa.msk.rtatvameva syaat |
atha"sabda.h pak.saantarasamuccaye, tena mumuk.surapi sa.mskaaraartha.m
svecchayaa kriyaa.m kuryaat, yadvaa sa.msk.rterapi mok.saparyavasaayitvaat
tasmai mok.saayaiva sa.mk.sepavistaaraabhyaa.m yathaabhii.s.ta.m samaacaret
yata e.saa.m tathaa kriyamaa.naanaa.m nyaasaadikarma.naa.m "sivataapattireva
artha.h paaryantika.m phalam--ityartha.h ||145 ||

etadupasa.mh.rtya arghapaatravidhimabhidhatte--

eva.m nyaasa.m vidhaayaarghapaatre vidhimupaacaret |

uktaniityaiva tatpa"scaat puujayennyastavaacakai.h || 15-146 ||

tadeva aaha--

yata.h samastabhaavaanaa.m "sivaatsiddhimayaadatho |

puur.naadavyatirekitva.m kaarakaa.naamihaarcayaa || 15-147 ||

siddhimayaaditi puur.naaditi ca bubhuk.sumumuk.suvi.sayatayaa uktam ||147 ||

nanu tadaiva niyataanaa.m ya.s.tradiinaa.m "sivaavyatirekabhaavanena

ko.artha.h, uttarakaala.m hi sarvatra tadvyatireke.naiva pratibhaasa.h?--
ityaa"sa"nkya aaha--

samasta.m kaarakavraata.m "sivaabhinna.m pradar"sitam |

puujodaahara.ne sarva.m vya"snute gamanaadyapi || 15-148 ||

puujodaah.rtau hi nikhila.m kaarakavraata.m "sivaabhinna.m pradar"sitam | tat

sarva.m laukikamapi gamanaadi vya"snute tatraapi "sivaabhinnatayaiva vyaapti.m
kuryaat--ityartha.h ||148 ||

nanu yajikriyaayaa.m kaarakaa.naamevamabhyasyamaana.h "sivaavyatireka.h

katha.m laukikyaa.m gamanaadikriyaayaamapi syaat?--ityaa"sa"nkaa.m
d.r.s.taantapradar"sanena upa"samayitumaaha--
yathaa hi vaahaka.takabhramasvaatantryamaagata.h |

a"sva.h sa.mgraamaruu.dho.api taa.m "sik.saa.m naativartate || 15-149 ||

nanu eva.m ki.m syaat?--ityaa"sa"nkya aaha--

tathaarcanakriyaabhyaasa"siviibhaavitakaaraka.h |

gaccha.msti.s.thannapi dvaita.m kaarakaa.naa.m vyapojjhati || 15-150 ||

tathaikyaabhyaasani.s.thasyaakramaadvi"svamida.m ha.thaat |

sa.mpuur.na"sivataak.sobhanariinartadiva sphuret || 15-151 ||

yadguravo.api--ityaaha--

uvaaca puujanastotre hyasmaaka.m paramo guru.h |

aho svaadurasa.h ko.api "sivapuujaamayotsava.h || 15-152 ||

.sa.ttri.m"sato.api tattvaanaa.m k.sobho yatrollasatyalam |

k.sobha iti--sampuur.nataalak.sa.na.h ||

ata"sca evamanu"siilayataa.m "sivataave"saadanyat phala.m naasti--ityaaha--

tadetaad.rkpuur.na"sivavi"svaave"saaya ye.arcanam || 15-153 ||

kurvanti te "sivaa eva taanpuur.naanprati ki.m phalam |

nanu kriyaamaatraadeva kathameva.m syaat?--ityaa"sa"nkya aaha--

vinaapi j~naanayogaabhyaa.m kriyaa nyaasaarcanaadikaa || 15-154 ||

itthamaikyasamaapattidaanaatparaphalapradaa |

itthamiti--"siviibhaavaapattibhaavanaakrame.na ||

na kevalamiya.m mumuk.soreva abhii.s.ta.m phala.m pradadaati, yaavat

bubhuk.sorapi--ityaaha--

saadhakasyaapi tatsiddhipradamantraikataa.m gatam || 15-155 ||

vi"sva.m vrajadavighnatva.m svaa.m siddhi.m "siighramaavahet |

vrajadavighnatvamiti sarvasya sa.mvidekaruupatvaat ||

etaa.m da"saamadhiruu.dhasya hi ki~ncidapi saadhana.m nopaadeyamtadaagama
ityaaha--

ukta.m ca parame"sena na vidhirnaarcanakrama.h || 15-156 ||

kevala.m smara.naatsiddhirvaa~nchiteti mataadi.su |

mataadi.su iti "sriisiddhaamataadau ||

prak.rtameva upasa.mharati--

tadeva.m tanmayiibhaavadaayinyarcaakriyaa yata.h || 15-157 ||

samastakaarakaikaatmya.m tenaasyaa.h parama.m vapu.h |

teneti--tanmayiibhaavadaayitvena ||

tadaikaatmyameva vibhajati--

ya.s.tradhaarasya taadaatmya.m sthaana"suddhividhikramaat || 15-158 ||

ya.s.t.ryaajyatadaadhaarakara.naadaanasampradaa.h |

nyaasakrame.na "sivataataadaatmyamadhi"serate || 15-159 ||

sthaana"suddhirvighnotsaara.naadinaa ||159 ||

nanu ya.s.taa taavat kartaa abhidhiiyate, yaajya.m ca "devatodde"sena

dravyatyaago yaaga.h" ityaadyukterijyate devataayai tyajyate iti
pu.spaadidravya.m karma, tayo.h kart.rkarma.noraadhaara"sca yaagave"sma
vyaktaavyaktaadi ca, sa.mpradaa ca "yaaga.h pradaana.m devataa" ityaadiniityaa
devataabhya.h sa.mpradaanam | aadaana.m kara.na.m vaa puna.h kimucyate
?--ityaa"sa"nkya aaha--

arghapaatramapaadaana.m tasmaadaadiiyate yata.h |

yacca tatstha.m jalaadyetatkara.na.m "sodhane.arcane || 15-160 ||

jalaadiiti aadi"sabdaat suraadi, anena ca dravyaa.naa.m yogyatva.m

niruupayitu.m prakraantam || 160 ||

nanu katha.m tatsthenaiva jalaadinaa "sodhana.m syaat?--ityaa"sa"nkya aaha--

arghapaatraambuvipru.dbhi.h sp.r.s.ta.m sarva.m hi "sudhyati |

"sivaarkakarasa.mspar"saatkaa.anyaa "suddhirbhavi.syati || 15-161 ||

na ca etannyaayata eva siddham--ityaaha--

uuce "sriipuurva"saastre tadarghapaatravidhau vibhu.h |

tadeva aaha-- na caasa.m"sodhita.m vastu ki~ncidapyupakalpayet || 15-162 ||

tena "suddha.m tu sarva.m yada"suddhamapi tacchuci |

nanu niilaadivat pratibhaasavikaarakaaritvaabhaavaat na "suddhya"suddhii naama

ka"scit bhaavadharma.h--ityukta.m praagbahu"sa.h, tada"suddhataiva kaa
yadapasaara.nenaapi "suddhataa syaat ? --ityaa"sa"nkya aaha

a"suddhataa ca vij~neyaa pa"sutacchaasanaa"sayaat || 15-163 ||

nanu katha.m paraabhipraaye.na parasya eva.mruupatva.m syaat?--ityaa"sa"nkya

aaha--

svataadavasthyaatpuurvasmaadathavaa.apyupakalpitaat |

bhaavaanaa.m hi puurvasmaada"suddhaadarghapaatraambuvipru.daadinaa.m kalpitaat

"suddhaadvaa ruupaat svasya aatmanastaadavasthyamubhayathaapi avi"se.sa eva--
ityartha.h ||

nanu yadi naama "suddhaava"suddhau vaa bhaavaanaamavi"si.s.tameva ruupa.m tat

kutastadvibhaago.avasiiyate?--ityaa"sa"nkya

aaha--

tena yadyadihaasanna.m sa.mvida"scidanugrahaat || 15-164 ||

kiyato.api tadatyanta.m yogya.m yaage.atra jiivavat |

kiyata iti--alpakaat ||

eva.m sa.mvido.api duurama"suddham--ityaaha--

anena nayayogena yadaasattividuurate || 15-165 ||

sa.mvideti tadaa tatra yogyaayogyatvamaadi"set |

eva.m ca

"svadehaavasthita.m dravya.m rasaayanavara.m "subham |"

ityaadyuktyaa sa.mvidaasannatvaat saaraadi"sabdavyapade"syamam.rta.m

yaagayogyatayaa guruu.naamabhimatam--ityaaha--

viiraa.naamata eveha mitha.h svapratimaam.rtam || 15-166 ||

tattadyaagavidhaavi.s.ta.m gurubhirbhaavitaatmabhi.h |

mitha.h svapratimaam.rtamiti--mitha.h parasparasya sa.myuktatayaa

aatmiiyaayaa.h .sa.daramudraaruupaayaa.h pratimaayaa.h sa.mbandhi
am.rtamubhayasaamarasyasamuttha.h ku.n.dagolakaakhyo dravyavi"se.sa.h--
ityartha.h | atra ca viiraa.naamiti bhaavitaatmabhiriti caanena
vi"si.s.taadhikaarivi.sayatvamuktam ||

eva.m sa.mvidudrecakameva vastu arcane yogyam--ityaaha--

unmajjayati nirmagnaa.m sa.mvida.m yattu su.s.thu tat || 15-167 ||

arcaayai yogyamaanando yasmaadunmagnataa cita.h |

ata"sca ida.m siddham--ityaaha--

tenaacidruupadehaadipraadhaanyavinimajjakam || 15-168 ||

aanandajanana.m puujaayogya.m h.rdayahaari yat |

yadabhipraaye.naiva

"yaa yaa sa.mvidudaaraa yo yo.apyaanandasundaro bhaava.h |

jagati yadadbhutaruupa.m tattaddevyaastavaakaara.h ||"

ityaadi anyairuktam ||

ata eva aanandaati"smaayakaari.no madyaadereva sarva"saastre.su para.m

maahaatmyamuktam--ityaaha--

ata.h kulakramottiir.natrikasaaramataadi.su || 15-169 ||

madyakaadambarii"siidhudravyaadermahimaa param |

aadi"sabdena maa.msamaithunaadi | taduktam--

"na nadyo madhuvaahinyo na pala.m parvatopamam |

striimaya.m na jagatsarva.m kuta.h siddhi.h kulaagame ||" iti ||

nanu yadi eva.m tat katha.m "srutism.rtyaadau madyaadera"suddhatvamuktam?--

ityaaha--

lokasthiti.m racayitu.m madyaade.h pa"su"saasane || 15-170 ||

proktaa hya"suddhistatraiva tasya kvaapi vi"suddhataa |

nanu lokasthitimeva racayitu.m madyaaderatra a"suddhiruktaa na tattvata ityeva

kuta.h ?--ityaa"sa"nkya uktam--tatraiva tasya kvaapi vi"suddhateti |
kvaapiiti--sautraama.nyaam ||

na kevala.m madyaaderlokasthitaava"suddhasyaapi "suddhiruktaa,

yaavadanyadapyeva.mprakaara.m bahutaram--ityaaha--

pa~ncagavye pavitratva.m somacar.nanapaatrayo.h || 15-171 ||

vidhi"scaavabh.rthasnaana.m haste k.r.s.navi.saa.nitaa |

na patnyaa ca vinaa yaaga.h sarvadaivatatulyataa || 15-172 ||

suraahurtibrahmasatre vapaantrah.rdayaahuti.h |

car.nanam abhi.sava.h | k.r.s.navi.saa.niteti--k.r.s.nasya k.r.s.nasaarasya

vi.saa.na.m ka.n.duuyanaadau viniyuktamasyaastiiti | sarvadaivatatulyateti
"saabdii hi devataa vedavaadinaam, na tatra vi"se.sa.h "sruuyate iti | yat
"sruti.h

"k.r.s.navi.saa.nayaa ka.n.duuyatiiti,

patniiyajamaanaavaadadhiiyaataamiti,

suraagrahaa~njuhvatiiti, brahma.no brahma.namaalabheteti,

vapayaa praata.hsavena carantiiti, h.rdayasyaagre.avadyatiiti ca ||"

nanu maayaapadaniruu.dhe.su paa"save.su "saastre.su advayanayocita.m

kathameva.m syaat?--ityaa"sa"nkya aaha

paa"save.svapi "saastre.su tadadar"si mahe"sinaa || 15-173 ||

ghoraandhyahaimanani"saamadhyagaaciradiiptivat |

nanu paa"save "saasane "suddhya"suddhyorvibhaaga ukta.h, iha tu tadavibhaaga

iti kimanayo.h kalpayoryujyeta?--ityaa"sa"nkya aaha--

bhak.syo ha.mso na bhak.syo.asaaviti vipratipatti.su || 15-174 ||

smaartii.su vijayatyeko ya.h "sivaabheda"suddhika.h |

bhak.sya iti--yat "sruti.h--

"ha.mso v.rko v.r.sada.m"saste endraa.h |" iti |

abhak.sya iti--yatsm.rti.h--

"kalavi"nka.m plava.m ha.msa.m cakraahva.m graamakukku.tam |"

iti abhak.syaprakara.ne | vipratipatti.sviti--"srute.h ||

tadvijaye nimittamaaha--
aj~natvavedaadar"sitvaraagadve.saadayo hyamii || 15-175 ||

muniinaa.m vacasi svasminpraamaa.nyonmuulanak.samaa.h |

nanu ki.m naama e.saamaj~natvaadi yat svavaca.h praamaa.nyonmuulanaayaamapi

k.samate ?--ityaa"sa"nkya aaha

vede.api yadabhak.sya.m tadbhak.syamityupadi"syate || 15-176 ||

vede.api hi pradar"sitad.r"saa sm.rtyaadini.sidhyamaana.m ha.msaadi

bhak.syatayaa "sruuyate itye.saa.m vedaadar"sitva.m tadaj~naana.m
tannaantariiyaka.m raagaadi ceti apramaa.nameva tadvaca.h ||176 ||

nanu evamapi bhak.syatvaabhak.syatvayo.h samuccayavikalpau syaataam?--

ityaa"sa"nkya aaha

na vidhiprati.sedhaakhyadharmayorekamaaspadam |

atha a"svamedhaadaaveva raajanyaadinaiva tadbhak.syamanyathaa tu

abhak.syamityucyate, tarhi vi.sayabhedena vyavasthaayaa.m
"suddhya"suddhivibhaago na du.syati--ityaaha--

atha tatra na tadbhak.sya.m tadaa tena tathaa tata.h || 15-177 ||

eva.m vi.sayabhedaanno "sivokterbaadhikaa "sruti.h |

tatreti--a"svamedhaadanyatra | tatheti--bhak.syam | tata iti--"srute.h ||

nanu maa bhuudvi.sayabhede "sivokte.h "srutirbaadhikaa samaane tu vi.saye ko

baadhavirodha.h ?--ityaa"sa"nkya aaha

kvacidvi.sayatulyatvaadbaadhyabaadhakataa yadi || 15-178 ||

tadbaadhyaa "srutireveti praagevaitanniruupitam |

praagiti caturthaahnike | yaduktam tatra--

"vaidikyaa baadhiteya.m cedvipariita.m na ki.m bhavet |

samyakcenmanyase baadho vi"si.s.tavi.sayatvata.h ||

apavaade na kartavya.h saamaanyavihite vidhau |

"suddhya"suddhii ca saamaanyavihite tattvabodhini ||

pu.msi te baadhite eva tathaa caatreti var.nitam | (231)

iti ||
prak.rta.m bruumahe k.rtvaa nyaasa.m dehaarghapaatrayo.h || 15-179 ||

saamaanyamarghapaatraambhovipru.dbha.h prok.sya caakhilam |

yaagopakara.na.m pa"scaadbaahyayaaga.m samaacaret || 15-180 ||

prak.rtamiti--prakraanta.m baahyayaagaadi | saamaanyamiti--vi"si.s.tasya

vak.syamaa.natvaat |--baahyayaagamiti--bahirarcetyanujodde"soddi.s.tam ||180
||

tadeva aaha--

prabhaama.n.dalake khe vaa suliptaayaa.m ca vaa bhuvi |

tri"suulaarkav.r.saandiksthaa maatara.h k.setrapa.m yajet ||181 ||

yoginii"sca p.rtha"nmantrairo.mnamonaamayojitai.h |

ekoccaare.na vaa baahyaparivaareti"sabditaa.h ||182 ||

taaro naama caturthyanta.m nama"scetyarcane manu.h |

prabhaama.n.dale iti--aayatanaadau | khe iti--svadehaadau | bhuviiti--

stha.n.dilaadau | ekoccaare.neti--sa.mk.siptadiik.saadau ||

baahyayaagamupasa.mhara.mstadanantaroddi.s.ta.m dvaaraantaramabhidhatte--

eva.m bahi.h puujayitvaa dvaara.m prok.sya prapuujayet || 15-183 ||

tri"sira.h"saasanaadau ca sa d.r.s.to vidhirucyate |

ga.ne"salak.smyau dvaarordhve dak.se vaame tayo.h puna.h || 15-184 ||

madhye vaagii"svarii.m di.n.dimahodarayuga.m tathaa |

kramaatsvadak.savaamastha.m tathaitena krame.na ca || 15-185 ||

ekaika.m puujayetsamya"n nandikaalau trimaargagaam |

kaalindii.m chaagame.saasyau svadak.saad dvaa.hstha"saakhayo.h || 15-186 ||

adhodehalyanante"saadhaara"saktii"sca puujayet |

dvaaramadhye sarasvatyaa mahaastra.m puujayedamii || 15-187 ||

padmaadhaaragataa.h sarve.apyuditaa vighnanaa"sakaa.h |

puujane puurvavanmantro diipakadvayakalpita.h || 15-188 ||

arghapu.spasamaalambhadhuupanaivedyavandanai.h |

puujaa.m kuryaadihaargha"scaapyuttamadravyayojita.h || 15-189 ||

ekoccaare.na vaa kuryaad dvaa.hsthadaivatapuujanam |

rahasyapuujaa.m cetkuryaattadbaahyaparivaarakam || 15-190 ||

dvaa.hsthaa.m"sca puujayedantardevaagre kalpanaakramaat |

k.siptvaastrajapta.m kusuma.m jvaladve"smani vighnanut || 15-191 ||

pravi"sya "sivara"smiiddhad.r"saa ve"smaavalokayet |

di"so.astre.na ca baghniiyaacchaadayedvarma.naakhilaa.h || 15-192 ||

tatrottaraa"saabhimukho mumuk.sustaad.r"saaya vaa |

vi"settathaa hyaghoraagni.h paa"saanplu.syati bandhakaan || 15-193 ||

sa vidhiriti--dvaarapuujaalak.sa.na.h, tamevaaha--ga.ne"setyaadi | tadukta.m

tatra--

"sa.mpuujya dvaara uurdhve tu ga.ne"sa.m dak.si.ne tathaa |

vaame "sriya.m ca vaagii"sii.m madhye sa~ncintya puujayet ||"

iti |

sveti--saadhakaabhipraaye.na | eteneti--dak.savaamaatmanaiva,
dvaaraabhipraaye.na punaratra viparyaya.h | tadukta.m tatra--

"tato muule uttarato nandirudra.m ca jaahnaviim |

mahaakaala.m sada.m.s.tra.m ca yamunaa.m caiva dak.si.ne ||"

iti | adha iti--adharo.dambare | dvaaramadhye iti--uurdhvo.dambare |

uttamadravyayojita iti--na tu a.s.tabhira"ngai.h | ekoccaare.neti--o.m
sarvadvaarapaalebhyo nama.h iti | kalpanaakramaaditi--na tu
tantraprakriyaavatsaak.saat | k.siptveti--arthaat naaraacamudrayaa |
"sivara"smiiddhad.rktva.m parav.rttyavalambanaat | avalokayediti--
gu.naadhaanaaya, puna.h prave"sarodhaaya di"so badhniiyaat chaadayecceti uktam
| taad.r"saayeti--mumuk.save arthaat diik.saakaale, bubhuk.suvi.saya.m
punaretadanyatheti arthasiddham | yaduktam--

"puurvaasya.h saumyavaktro vaa................. |" (maa.vi. 8|18)

iti ||193 ||

nanu asmin sa.mvidadvayavaade digeva naama kaa yasyaa api uttaraadivibhaago

bhavet ?--ityaa"sa"nkya aaha--

yadyapyasti na di"nnaama kaacitpuurvaaparaadikaa |

pratyayo hi na tasyaa.h syaadekasyaa anupaahite.h || 15-194 ||

anena ca prave"saanantarye.na diksvaruupamupakraantam | nanu uktameva hi

kaa.naadai.h--

"kevalav.rk.saadipratyayavilak.sa.napuurvaadipratyayaanumeyaa digasti |"

iti | saa ca ekaa sarvatra tatpratyayaavi"se.saat | nanu yadyeva.m tat

kathamanupaahitaruupaayaa ekasyaastasyaa.h puurvaaparaadiko bhedo bhavet?--
ityaaha--puurvetyaadi ||194 ||

atha upaadhireva taad.rk ka"scidastu ya.h puurvaadivyavahaarya ityucyate,

tadupaadhisa.mj~nita.m vastvantarameva tathaa syaat na di"n naama
puurvaadipratyayapaatrataamanubhavet--ityaaha--

upaadhi.h puurvataadi.s.ta iti cettatk.rta.m di"saa |

evamapi asmatsamiihitasya puurvaadivyavahaarasya siddherastu etaditi cet na--

ityaaha--

upaadhimaatra.m tu tathaa vaicitryaaya katha.m bhavet || 15-195 ||

tatheti--dikpaurvaaparyaadyaatmanaa ||195 ||

nanu tarhi bhaavasvabhaavaadhikadikkaalaapahnavavaadibhi.h saugataireva jitam-

-ityaaha--

tasmaatsa.mvitprakaa"so.aya.m muurtyaabhaasanabhaagata.h |

puurvaadidigvibhaagaakhyavaicitryollekhadurmada.h || 15-196 ||

etadeva uttaramavarohakrame.na vibhajya dar"sayati--

tatra yadyatprakaa"sena sadaa sviikara.ne k.samam |

tadevordhva.m prakaa"saatma spar"saayogyamadha.h puna.h || 15-197 ||

ki~ncitprakaa"sataa madhya.m tato vai diksamudbhava.h |

ki~ncitprakaa"sayogyasya sa.mmukha.m prasaratpura.h || 15-198 ||

paraa"nmukha.m tu tatpa"scaaditi digdvayamaagatam |

prakaa"sa.h sa.mmukha.m vastu g.rhiitvodriktara"smika.h || 15-199 ||

yatra ti.s.theddak.si.na.m tatprakaa"sasyaanukuulyata.h |

dak.si.nasya pura.hssa.mstha.m vaamamityupadi"syate || 15-200 ||

tatprakaa"sitameyenduspar"sasaumya.m tadeva hi |

iha khalu para prakaa"savapu.sa.h parame"svarasyaapi

"sa yadaaste cidaahlaadamaatraanubhavatallaya.h |

tadecchaa taavatii taavajj~naana.m taavatkriyaa hi saa |" ("si.d.r. 1|3)

ityaadiniityaa paraaparatadubhayada"saave"sabhaaja.h paraa.m"se vi"svasya

prakaa"saikamayatvaaduurdhvatvam, aparaa.m"se
prakaa"saspar"saayogyatvaadadhastvam, tadubhayaa.m"se
katha.mcitprakaa"saaprakaa"sasa.mspar"saat da"saantaraalatayaa madhyatva.m
yata eva di"saa.m samudbhava iti | tatra ki~ncitprakaa"saunmukhyayogyatayaa
prasphurat vi"sva.m pura.h pramukhe a~ncatiiti praaciityucyate,
ki~ncidaprakaa"sasa.mspar"saattu tadeva vimukhamiva paraa~ncatiiti pa"scaaditi
ceti taavadanapahnavaniiya.m digdvayam | sa
eva ki~ncitprakaa"sa.h svasa.msp.r.s.ta.m vi"svamavam.r"sya yasminnaatmani
svaprakaa"samaye paaripuur.nyocite vartate, saiva
prakaa"saanugu.nyaaddak.si.naa digiti; ki~ncidaprakaa"sa.h puna.h
katha.mcidudrikta.h tathaavidhaprakaa"saa.m"sasamaskandhatayaa tadaadi.s.ta
iva meyapraadhaanyaadaindavasa.mspar"saapyaayitatayaa
prakaa"sapraatikuulyavamanaat vaamaabhidhaanabhaajanam ||

nanu evamauttaraadharyayogaat madhyavibhaagaacca para"sivapade, tadaucityaacca

uttarada"saasvapi .sa.deva di"sa.h syu.h?--ityaa"sa"nkya aaha--

evamaa"saacatu.ske.asminmadhyavi"sraantiyogata.h || 15-201 ||

catu.skamanyattenaa.s.tau di"sastattadadhi.s.thitaa.h |

catu.skamanyaditi--
puurvadak.si.nadak.si.naaparaaparottarottarapuurvalak.sa.nam |
tattadadhi.s.thitaa iti tena tena
sa.mmukhaparaa"nmukhodriktaanudriktaprakaa"saaprakaa"saa.m"sena
adhi.s.thitaa.h svaatmani vi"sraantisaaratayaa avam.r.s.taa.h--ityartha.h ||

amu.syaiva digvibhaagasya "saastralokaprasiddhastadvibhaaga.h prapa~nca

ityupasa.mhaaradi"saa pradar"sayati--

eva.m prakaa"samaatre.asminvarade parame "sive || 15-202 ||

digvibhaaga.h sthito loke "saastre.api ca tathocyate |

tadevamaya.m digvibhaago.asminprakaa"saikaruupe paraanugrahapare parame"svare

"svaamina"scaatmasa.msthasya bhaavajaatasya bhaasanam |

astyeva na vinaa tasmaadicchaamar"sa.h pravarttate ||(ri.pra. 1|5|10)

ityaadyuktayuktyaa svaatmamayatayaa sthita.h san "saastre loke ca tathocyate

taavatparyantamuurdhvaadi"sabdavyapade"sapaatratayaa prasphurita.h--ityartha.h
||

tatra "saastriiya.m digvibhaagamaaha--

kramaatsadaa"sivaadhii"sa.h pa~ncamantratanuryata.h || 15-203 ||

ii"sanraghoravaamaakhyasadyo.adhobhedato di"sa.h |

"siva"saktida"saanantara.m bhagavaan pa~ncamantratanu.h sadaa"sivanaatho

bhavati yasmaadii"sanradivakrabhedata.h .so.dhaa di"sa.h samullasanti--iti
vaakyaartha.h ||
etadeva vibhajati--

ii"sa uurdhva.m prakaa"satvaatpuurva.m vaktra.m prasaari yat || 15-204 ||

puru.so dak.si.naaca.n.do vaamaa vaamastu saumyaka.h |

paraa"nmukhatayaa sadya.h pa"scimaa paribhaa.syate || 15-205 ||

paataalavaktramadharamaprakaa"satayaa sthite.h |

yat yasmaadii"sa.h prakaa"saikaruupatvaaduurdhvaa digucyate, tatpuru.sa.h

prakaa"saunmukhyena prasara.naat puurvaa, aghora.h
pras.rtaprakaa"sodrekaanukuulyaaddak.si.naa, vaamadevastatpraatikuulyaat
meyendusa.mspar"sapradhaanaa vaamaa uttaraa, sadyojaata.h prakaa"savaimukhyaat
pa"scimaa, picuvaktra.m prakaa"sasa.mspar"saayogyatvaadadharaa ceti || nanu
atra bhuutavyaaptyaa vaktrabheda.h samaamnaata.h, tat ka iva aya.m .so.dhaa
tadvibhaaga.h?--ityaa"sa"nkya aaha--

khamarudvahnijalabhuukhaani vaktraa.nyamu.sya hi || 15-206 ||

mukhyatvena khamevordhva.m prakaa"samayamucyate |

tadeva mukhyato.adhastaadaprakaa"sa.m yata.h sphu.tam || 15-207 ||

tama.hprakaa"saa"srayo.m hi aakaa"sa.h--ityaa"saya.h ||

nanu virodhino.h prakaa"saaprakaa"sayorekani.sedhe

taditaravidhernaantariiyakatvaat ko.avakaa"so dikcatu.s.tayasya?--
ityaa"sa"nkya aaha--

madhye tu yatprakaa"sa.m tanna prakaa"sya.m na cetarat |

prakaa"satvaaddi"syamaanamato.asmindikcatu.s.tayam || 15-208 ||

madhye punarna prakaa"so naapi tadabhaava.h, kintu

ki~ncitprakaa"savi.sayiik.rta.m prakaa"sya.m tata eva
sa.mmukhaprasara.naadyupaadhivaicitryaat bhedena paraam.r"syamaanamiti sthita
eva atra puurvaadidigvibhaaga iti || 208 ||

prak.rtameva upasa.mharati--

pa~ncamantratanurnaatha ittha.m vi"svadigii"svara.h |

itthamiti vaktravyaaptyaa praaguktamadhyavi"sraantiyogyatayaa ca ||

etadeva kaara.naantare.su atidi"sati--

tato.apii"sastathaa rudro vir.s.nubrahmaa tathaa sthita.h || 15-209 ||

tatheti--saadaa"sivena krame.na ||209 ||

nanu tatheti ki.m sarvaatide"sa eva? na--ityaaha--

uurdhvaabhivyaktyayogyatvaadvi.s.nordhaatu"sca pa~ncamam |

na vaktra.m tau bhedamayau s.r.s.tisthitiprabhuu yata.h || 15-210 ||

bhedapradhaanatayaa parasa.mvidadvayaparaamar"sakau"sala"suunyatayaa--
ityaa"saya.h || 210 ||

nanu eva.m pa~ncavaktraayoge tanmuulo digvibhaaga eva na syaat?--ityaa"sa"nkya

aaha--

digvibhaagastu tajjo.asti vadanaanaa.m catu.s.tayaat |

uurdhvavaktraabhaave.api tatsamuttha uurdhvaadharaatmaa

vadanacatu.s.tayanaantariiyakatayaa digvibhedo vidyate iti yukta eva
atide"sa.h ||

nanu vadanacatu.s.tayaapek.sayaapi digvibhaago bhavet, tadadharaadharasya

puurvapuurvatra avasthaanaaduurdhvavakrayogini rudraadau brahmavi.s.nvorapi
sa.mbhavaat ki.m tadvadanacatu.s.tayanaantariiyako
digvibhaaga.h, uta pa~ncamavaktroda~ncita.h?--ityaa"sa"nkya aaha--

pa~ncamasya yujitve tau parityaktanijaatmakau || 15-211 ||

parityaktanijaatmakaaviti--tadekaliinau--ityartha.h ||211 ||

eva.m "saastriiya.m digvibhaagamabhidhaaya, laukikamapi abhidhatte--

tato brahmaa.n.damadhye.api j~naana"saktirvibho ravi.h |

di"saa.m vibhaaga.m kurute prakaa"saghanav.rttimaan || 15-212 ||

tadeva dar"sayati--

tathaahi vi.suvadyoge yata.h puurva.m prad.r"syate |

tatpuurva.m yatra tacchaayaa tatpa"scimamudaah.rtam || 15-213 ||

tasmi~njigami.sorasya yatsavya.m tattu dak.si.nam |

tatrai.sa ca.n.datejobhirbhaati jaajvalyamaanavat || 15-214 ||

tatpurovarti vaama.m tu tadbhaasaa khacita.m manaak |

tata eva hi somya.m tanna caapi hyaprakaa"sakam || 15-215 ||

yatraasaavastamabhyeti tatpa"scimamiti sthiti.h |

tatraiva pa"scime ye.saa.m praakprakaa"saavalokanam || 15-216 ||

tadeva puurvamete.saa.m yathaadhvani niruupitam |

prad.r"syate iti--ravi.h | tasminniti--gamanecchaavi.saye pa"scime | tenaapi

atra gacchato yat savya.m tatteja.hsa.mpattyaanukuulyaat dak.si.na.m
tacchabdavyapade"syam--ityartha.h | ata eva ukta.m tatrai.sa
jaajvalyamaanavadbhaati kramaat krama.m teja.h prakar.saati"sayaat | ata eva
para"sivada"saayaamapi

"prakaa"sa udriktara"smiko yatra ti.s.thate |" ("slo. 15|119)

ityaadi uktam | tatpurovarttiiti--tasya dak.si.nasya purovarti

samaskandhatayaa sthitam--ityartha.h | tata iti--manaak tadbhaasaa
khacitatvaat | tatraiveti--suuryaastamayasthaane | ye.saamiti--
dviipaantaravaasinaam | ata eva anye.saamapi praagbhaavo ya.h
suraa.s.tra.naam, maalavaanaa.m sa dak.si.na iti vyatyayadar"sana.m sa.mmatam
| adhvaniiti bhuvanaadhvani | tadukta.m tatra--

"sarve.saamuttaro merurlokaalokastu dak.si.na.h |" (8|110)

iti ||

nanu yadi eva.m pa"scimaapi dik puurvaa bhavet puurvaapi pa"scimaa | tat

"aayu.sya.m praa"nmukho bhu"nkte ya"sasya.m dak.si.naamukha.h |

"sreya.h pratya"nmukho bhu"nkte .rta.m bhu"nkte paraa"nmukha.h ||"

ityaadyuktyaa pratiniyataphalapradatvamaasaa.m katha.m sa"ngacchate?--

ityaa"sa"nkya aaha--

saa saa dikca tathaa tasya phaladaapi viparyaye || 15-217 ||

vicitre phalasa.mpatti.h prakaa"saadhiinikaa yata.h |

eva.m pa"scimapuurvaadyaatmani vicitre.api viparyaye saa saa

puurvaaparaadiruupaa ca dik tasya tattaddviipanivaasino janasya tathaa
pratiniyatatvena phalapradaa yata.h
prakaa"samaatraadhiinaphalasa.mpattistatsphaarasaaraa ca digiti || nanu para
eva prakaa"so digvibhaagaasuutra.naaya pragalbhate iti ukta.m tat katha.m
ravirapi
tathaa kuryaat?--ityaa"sa"nkya aaha--

ittha.m suuryaa"srayaa diksyaatsaa vicitraapi taad.r"sii || 15-218 ||

adhi.s.thitaa mahe"sena citratadruupadhaari.naa |

itthamuktena prakaare.na suuryaa"srayaapi dik sa.mbhaavyate yata.h

pratiniyataruupatvaabhaavaat citraa taad.r"sii suuryaa"srayaapi
parasuuk.smasthuulaatmatayaa citra.m taasaa.m di"saa.m ruupa.m dhaarayataa
mahe"svare.na adhi.s.thitaa paraprakaa"sabhittilagnaiva--ityartha.h ||
na kevala.m vibhorj~naana"saktiruupa.m ravimadhik.rtya di"sa.h pravibhajyante,
yaavat sa.mkucitaatmasvabhaava.m saadhakamapi--ityaaha--

ki.m vaatibahunaa yo.asau ya.s.taa tatsa.mmukhaadita.h || 15-219 ||

di"so.api pravibhajyante praaksavyottarapa"scimaa.h |

atraapi parame"svara eva adhi.s.thaataa--ityaaha--

svaanusaarak.rta.m ta.m ca digvibhaaga.m sadaa "siva.h || 15-220 ||

adhiti.s.thatyarkamiva sa vicitravapuryata.h |

na kevalametatparame"svara eva adhiti.s.thati, yaavat tacchaktya.m"saruupa.h

"sakraadirlokapaalavargo.api--ityaaha--

svotthaa api di"sa.h sve"saa.h "sakraadyaa hyadhi"serate || 15-221 ||

te hi prakaa"sa"saktya.m"saa.h prakaa"saanuvidhaayina.h |

na kevala.m svotthaa eva di"sa eva.m yaavat sauryo.apiiti apinaa ka.taak.sitam

||

prakaa"sa"saktya.m"satvameva e.saa.m dar"sayati--

prakaa"sasya yadai"svarya.m sa indro yattu tanmaha.h || 15-222 ||

so.agniryant.rtvabhiimatve yamo rak.sastaduunimaa |

prakaa"sya.m varu.nastacca caa~ncalyaadvaayurucyate || 15-223 ||

bhaavasa~ncayayogena vitte"sastatk.saye vibhu.h |

ad.r.s.tavigraho.ananto brahmordhve v.r.mhako vibhu.h || 15-224 ||

prakaa"sasyaiva "saktya.m"saa lokapaastena kiirtitaa.h |

"idi paramai"svarye" ityasya indra iti | yant.rtva.m yamayatiitivyutpattyaa

yama.h | taduunimaa iti--tasya prakaa"sasya prakaa"sodrekaaduunimaa
gu.niibhaava.h--ityartha.h | ata eva uktam--prakaa"sya.m varu.na iti | taditi-
-prakaa"syam | tatk.saye iti-- tasya bhaavasa~ncayasya k.saye--
svaruupapraadhaanye--ityartha.h | ad.r.s.tavigraha iti--adho.avasthaanaat |
prakaa"sa"saktya.m"satvaadeva ca e.saa.m paraanugrahakart.rtvamityaaha
lokapaa ityaadi ||

nanu parama"sivaatprabh.rti sadaa"sivaadikrame.na

tattadaa"srayaavalambanaadaniyataruupaa digiti uktam, tat vaya.m puna.h
kataraa.m taamaa"srayaamahe ?--iti na jaaniima.h--ityaa"sa"nkya aaha--

ittha.m svaadhiinaruupaapi diksaurii tuupadi"syate || 15-225 ||

tatra sarvo hi ni.skampa.m prakaa"satva.m prapadyate |

itthamuktena prakaare.na pratiniyatatvaabhaavaat svatantraruupaapi dik saurii

eva upadi"syate--graahyatayaa ucyate yata.h sarvo.aya.m lokastatra ni.skampa.m
prakaa"satva.m prapadyate d.r.dha.m pratipattibhaagbhavet--ityartha.h ||

nanu di"saamindraadayo.adhi.s.thaataara iti uktam | te ca

paarame"svaraindyradi"saktisvabhaavaa.h | taa"sca vyaapikaa iti kathamaasaa.m
niyatadigaadhipatyena taducitaphalapradatva.m syaat?--ityaa"sa"nkaa.m
d.r.s.taantopadar"sanena upa"samayati--

sarvago.apyanilo yadvadvyajanenopaviijita.h || 15-226 ||

prabuddha.h svaa.m kriyaa.m kuryaad gharmanir.nodanaadikaam |

tadvatsarvagataa.h sarvaa endyradyaa.h "saktya.h sphu.tam || 15-227 ||

saadhakaa"svaasasa.mbuddhaastattatsve.s.taphalapradaa.h |

saadhakaa"svaasasa.mbuddhaa iti--iyameva puurvaa digityevamaadyaatmanaa

saadhakasya aa"svaasena sa.mbuddhaa naiyatyena abhivyaktaa.h--ityartha.h ||

na kevalamiya.m suuryaa"srayaa digaindyradyaabhi.h paarame"svariibhi.h

"saktibhireva adhi.s.thitaa tatphalapradaa, yaavat kaara.napa~ncakenaapi--
ityaaha--

eva.m saurii digii"saanabrahmavi.s.nvii"sasau"sivai.h || 15-228 ||

adhi.s.thitaa samaa"svaasadaar.dhyaattattatphalapradaa |

ii"saano rudra.h | ii"sa ii"svara.h ||

nanu ya.s.taapi yatsa.mmukha.h, saa puurvaa digiti uktam; tadasya

uttaraabhimukhatva.m na kadaacidapi bhavediti

"uttaraa"saabhimukho vi"set" ("slo. 193)

iti kathamuktam?--ityaa"sa"nkya aaha--

saadhako ya~nca vaa k.setra.m ma.n.dala.m ve"sma vaa bhajet || 15-229 ||

sthitastadanusaare.na madhyiibhavati "sa"nkara.h |

yat naama hi k.setraadi ya.s.taa bhajet, tatra paraprakaa"saatmaa "sa"nkara.h

saadhakaabhipraayamaa"sritya sthito madhyiibhavati tatkaaryakaaritayaa
madhyataameti--ityartha.h | citprakaa"sa eva hi madhyamiti ucyate yata.h
sarvata eva itarapravibhaaga.h pravartate ||

ata eva aaha--

sa hi sarvamadhi.s.thaataa maadhyasthyeneti tasya ya.h || 15-230 ||

saura.h prakaa"sastatpuurvamittha.m syaaddigvyavasthiti.h |

sarvamiti--puurvaaparaadi | yathaahi la"nghayitumi.s.taapi svacchaayaa pura.h

pura eva bhavati, tathaa puurvaaditayaa abhimato.api parame"svaro
madhyataameva
eti--ityabhipraaya.h | tasyeti--sarvaadhi.s.thaatu.h "sa"nkarasya | saura iti-
-suuryodayaruupa.h--ityartha.h ||

ata"sca

"puurvaasya.h saumyavaktro vaa................. |" (maa.vi. 8|18)

iti yuktamuktam--ityaaha--

tanmadhyasthitanaathasya grahiitu.m dak.si.na.m maha.h || 15-231 ||

uda"nmukha.h syaat paa"scaattya.m grahiitu.m puurvatomukha.h |

etacca mumuk.sububhuk.suvi.sayamiti anantarameva dar"sitam | taduktam--

"praagaa"saasthe bhogadaayi pa"scaadvaktra.m tu sa.mmukham |

saumyaasye bhairaviiya.m tu sa.msaaraplo.sabhii.sa.nam ||"

iti ||

nanu evamupavi"sya ki.m kuryaat?--ityaa"sa"nkya aaha--

upavi"sya nijasthaane deha"suddhi.m samaacaret || 15-232 ||

nijeti--mumuk.sutaadisamucite ||232 ||

anena ca diksvaruupaanantaroddi.s.ta.m dehapraa.naadi"sodhanamupakraantam |

tadeva aaha--

a.mgu.s.thaagraatkaalavahnijvaalaabhaasvaramutthitam |

astra.m dhyaatvaa tacchikhaabhirbahirantardahettanum || 15-233 ||

nanu atra daaho naama kimucyate?--ityaa"sa"nkya aaha--

daaha"sca dhva.msa evokto dhva.msaka.m mantrasa.mj~nitam |

tejastathaabhilaapaakhyasvavikalparasombhitam || 15-234 ||

dhva.msa eveti--natu kaa.s.thavat bhasmiibhaava.h | mantrasa.mj~nita.m ca

teja.h kiid.rk--ityaaha--tatheti--tattatkramikavar.naatmakaa ye.abhilaapaa.h
"sabdaa.h, tadaakhyasya svasya pramaat.rsvaatantryaatmano vikalpasya yo raso
jiivitaayamaanatvena saarabhuuto vimar"sastena umbhitam tadekagha.titam--
ityartha.h || 234 ||

nanu dhva.mso naama abhaava.h, sa ca na d.r"syamaanasya dehasya lak.syate |

tat katha.m tanu.m dahediti pratyak.saviruddhamuktam?--ityaa"sa"nkya aaha--

tena mantraagninaa daaho dehe purya.s.take tathaa |

dehapurya.s.takaahantaavidhva.msaadeva jaayate || 15-235 ||

teneti--eva.mvidhena ||235 ||

nanu satyapi ahantaayaa vidhva.mse na dehasya daaha.m

pa"syaamastatsadbhaavasya
pratyak.sasiddhatvaat?--ityaa"sa"nkya aaha--

nahi sadbhaavamaatre.na deho.asaavanyadehavat |

ahantaayaa.m hi dehatva.m saa dhvastaa taddahed dhruvam || 15-236 ||

aya.m ca atra prayoga.h--asau vivaadaaspadiibhuuta.h saadhakadeho deho na

bhavati ahantaanaaspadatvaat | yat yadiiyaahantaanaaspadiibhuuta.h, sa tasya
deho na bhavati ahantaanaaspadatvaat | yat yadiiyaahantaanaaspada.m, tat
tadiiyadeho na bhavati yathaa anyadeha.h | yo yaddeha.h, sa tadahantaaspada.m
yathaa paamaradeha.h | aya.m ca deho na asya ahantaaspadam, tasmaat
na deha iti ||236 ||

evamanaatmasvabhaave dehaadau tadanuvedhamapi avadhuuya

paraaha.mparaamar"samaye satyaruupe cidaatmani vi"sraamyet ?--ityaaha--

taddehasa.mskaarabharo bhasmatvenaatha ya.h sthita.h |

ta.m varmavaayunaadhuuya ti.s.thecchuddhacidaatmani || 15-237 ||

tatra asya vi"sraantyaa ki.m syaat?--ityaa"sa"nkya aaha--

tasmindhruve nistara"nge samaapattimupaagata.h |

sa.mvida.h s.r.s.tidharmitvaadaadyaameti tara"ngitaam || 15-238 ||

saiva muurtiriti khyaataa taarasadbinduhaatmikaa |

saiveti--aadyaa tara"ngitaa | muurtiriti--dehapraa.naadyaatmana.h parimitasya

maatu.h

"suddha"sariis.r.s.tyudaye "muurchaa mohasamucchrayayo.h"

iti paa.thaadaparimitiikara.naatmakasamucchrayapraapti.h |

yaduktam
"ananto bhairavocchrayo muurtire.saa paraa mataa |

yasyaastu nyaasamaatre.na a.nutva.m praviliiyate ||"

iti | taara.h pra.nava.h, sadbinduhaatmiketi--hamitiruupetyartha.h | taduktam-

-

"tato.asya yojayecchakti.m so.ahamityaparaajitaam |"

iti ||

idaanii.m vi"se.sanyaasavaicitryamabhidhaatumaaha--

tato navaatmadevena nyaasastattvodayaatmaka.h || 15-239 ||

a"ngavaktraa.ni tasyaiva svasthaane.su niyojayet |

atha maat.rkayaa praagvattattattvasphu.tataatmaka.h || 15-240 ||

tritattvanyaasataa caasya p.r.s.the kak.syaatrayaagate |

tato.aghoraa.s.takanyaasa.h "sirastaccara.naatmakam || 15-241 ||

tato.api "sivasadbhaavanyaasa.h svaa"ngasya sa.myuta.h |

ittha.m k.rte pa~ncake.asminyattanmukhyatayaa bhavet || 15-242 ||

upaasyamarcya.m tatsaa"nga.m .sa.s.the nyaase niyojayet |

tenaatra nyaasayogyo.asau bhagavaanrati"sekhara.h || 15-243 ||

uurdhve nyaasyo navaakhyasya mukhyatve.anyonyadhaamataa |

tattvodayaatmaka iti--nyaasaphalamuktam | tritattveti--

"sivavidyaatmalak.sa.nam, anyathaa hi etanmate "sriirati"sekharabhairavasya
nyaasavidhau vivarjitatva.m
na syaat | asya p.r.s.the iti--maat.rkaanyaasasya upari | kak.syaatrayaagate
iti--"sikhaah.rtpaadalak.sa.nakak.syaatrayamaagatya--ityartha.h |
atra pak.se ca

"........................muurtya"ngasa.myutaa.h |" ("slo. 247)

iti--muurti.h sattaa sadbhaava ityartha.h | uurdhve iti nyaasapa~ncakasya |

nanu ya eva mukhyatayaa upaasya.h sa eva .sa.s.the nyaase yojya iti uktam, tat
kathamiha idaaniimeva tatra rati"sekharo nyaasya iti ucyate ?--ityaa"sa"nkya
aaha--navaakhyasyetyaadi--tena prathamanyaasasthaane rati"sekharo
yojya.h, .sa.s.the tu navaatmeti ||

evamiyameva anyatraapi vaarttaa--ityaaha--

eva.m bhairavasadbhaavanaathe mukhyatayaa yadi || 15-244 ||

upaasyataa tattatsthaane praa"nnyaasyo rati"sekhara.h |

na ca etat svopaj~nameva asmaabhiruktam--ityaaha--

ittha.m "sriipuurva"saastre me sampradaaya.m nyaruupayat || 15-245 ||

"sambhunaatho nyaasavidhau devo hi kathamanyathaa |

nyaase vivarjyate.amu.sminna"ngaanyapyasya santi hi || 15-246 ||

"sambhunaatha iti--"sriilak.sma.naguptamate hi anyathaa nyaasavidhi.h--

ityaa"saya.h | "srii"sambhunaathasya punareva.m nyaasaabhidhaane
ko.abhipraaya.h?--ityaa"sa"nkya aaha--devo hiityaadi | devo rati"sekhara.h
katha.m vivarjyate iti varjayitu.m na nyaayya.h?--ityaa"sa"nkya uktam--
a"ngaanyapyasya santi hiiti--
"sriibhairavasadbhaavaadibhairavaantarasamaananyaayatvaat -- ityabhipraaya.h
||246 ||

"sriilak.sma.nagupta.h punaretadanyathaa vyaacakhyau--ityaaha--

muurti.h s.r.s.tistritattva.m cetya.s.tau muurtya"ngasa.myutaa.h |

"siva.h saa"nga"sca vij~neyo nyaasa.h .so.dhaa prakiirtita.h || 15-247 ||

asyopari tata.h "saakta.m nyaasa.m kuryaacca .sa.dvidham |

muurti.h saa"ngavaktro navaatmaa "saaktanyaase yadupari saa"ngavaktraa

paraaparaa | s.r.s.tirmaat.rkaa yadupari maalinii | tritattva.m
bhairavasadbhaavarati"sekharanavaatmaruupa.m yadupari paraaditritayam |
a.s.taavaghoraadyaa yadupari aghoryaadya.s.takam | muurtya"ngeti--
muurternavaatmano.a"ngaani yadupari vidyaa"ngapa~ncakam | "sivo
bhairavasadbhaava.h saa"ngavaktro yadupari saa"ngavaktro maat.rsadbhaava.h |
etacca ubhayathaapi upasa.mharati--nyaasa.h .so.dhaa prakiirtita iti |
nyaasa"sabda.h kaakaak.sinyaayena yojya.h | asyeti "saambhavasya nyaasasya ||

tadeva aaha--

paraaparaa.m savaktraa.m praaktata.h praagiti maaliniim || 15-248 ||

pa"scaatparaaditritaya.m "sikhaah.rtpaadaga.m kramaat |

tata.h kavaktraka.n.the.su h.rnnaabhiiguhyauuruta.h || 15-249 ||

jaanupaade.apyaghoryaadya.m tato vidyaa"ngapa~ncakam |

tatastvaavaahayecchakti.m maat.rsadbhaavaruupi.niim || 15-250 ||

yoge"svarii.m paraa.m puur.naa.m kaalasa"nkar.si.nii.m dhruvaam |

yadaa punaretadeva "saastraanusaare.na saadhayitumi.s.ta.m tadaa aya.m

vi"se.sa.h--ityaaha--

a"ngavaktrapariivaara"saktidvaada"sakaadhikaam || 15-251 ||
saadhyaanu.s.thaanabhedena nyaasakaale smared guru.h |

nanu asmindar"sane trikameva paramaartha iti kimanena caturthena ruupe.na

upadi.s.tena?--ityaa"sa"nkya aaha--

paraiva deviitritayamadhye yaa.abhedinii sthitaa || 15-252 ||

saanavacchedacinmaatrasadbhaaveya.m prakiirtitaa |

saara"saastre yaamale ca devyaastena prakiirtita.h || 15-253 ||

muurti.h savaktraa "sakti"sca "saktitrayamathaa.s.takam |

pa~ncaa"ngaani paraa "saktirnyaasa.h "saakto.api .sa.dvadha.h || 15-254 ||

yaamalo.aya.m mahaanyaasa.h siddhimuktiphalaprada.h |

prakiirtiteti--arthaat bhagavataa "sriika.n.thanaathena | devyaa iti

pra.s.t.rtvena sthitaayaa.h | yadabhipraaye.naiva praak

"tatsaara.m tacca h.rdaya.m sa visarga.h para.h prabhu.h |

devyaayaamala"saastre saa kathitaa kaalakar.si.nii ||

mahaa.daamarake yaage "sriiparaamastake sthitaa |

"sriipuurva"saastre saa maat.rsadbhaavatvena var.nitaa ||" (3|71)

ityaadi uktam | ata eva "saakto.api nyaasa.h .so.dhaa--ityaaha--tenetyaadi |

tena paraadevyaa eva anavacchinnacinmaatraruupatayaa p.rthagupade"sena hetunaa
"saakto.api nyaasa.h .sa.dvadha.h prakiirtita.hiti sa.mbandha.h | muurtiriti-
-taatsthyaat paraaparaa"saktirmaalinii ||

nanu aya.m "saiva.h "saakto vaa nyaasa.h kimiti yaugapadyenaiva?--kriyate

ityaa"sa"nkya aaha--

muktyekaarthii puna.h puurva.m "saakta.m nyaasa.m samaacaret || 15-255 ||

yaduktam--

"vaamo vaaya.m vidhi.h kaaryo muktimaargaavalambibhi.h |"

iti ||255 ||

atraiva vyaakhyaanaantaramapi asti--ityaaha--

guravastvaahurittha.m yannyaasadvayamudaah.rtam |

mumuk.su.naa tu paadaadi tatkaarya.m sa.mh.rtikramaat || 15-256 ||

na ca atraiva aya.m krama.h--ityaaha--

yaavanta.h kiirtitaa bhedaa.h "sa.mbhu"saktya.nuvaacakaa.h |

taavatsvapye.su mantre.su nyaasa.h .so.dhaiva kiirtita.h || 15-257 ||

kintvaavaahyastu yo mantra.h sa tatraa"ngasamanvita.h |

.sa.s.tha.h syaaditi sarvatra .so.dhaivaayamudaah.rta.h || 15-258 ||

iha naama kecana "saa.mbhavaadibhedabhinnaastantraantariiyaa mantraa.h |

te.saamapi ayameva viiryaruupatayaa uktena krame.na nyaasa.h kaarya.h, kintu
ya eva yatra upaasyatvena aavaahyo mantra.h, sa eva .sa.s.the sthaane yojyo
yena aya.m sarvatra "saastre tattadabhii.s.taphalaprada.h .so.dhaiva nyaasa
ukta.h syaat | yadabhipraaye.na anantarameva

"tena bhra.s.te vidhau viirye svaruupe vaa.anayaa param |"

mantraa nyastaa.h punarnyaasaatpuuryante tatphalapradaa.h ||("slo. 135)

iti uktam ||258 ||

nanu eva.m svaatmani bhairaviibhaava.h k.rto bhavet bhairavasya

sa.mnidhinimittamava"syapradar"saniiyaa mudraa.h, yat

"etaa mudraa mahaadevi bhairavasya pradar"sayet |

aavaahane puujanaante tathaa caiva visarjane ||"

ityaadi ukta.m tat kimaavaahanaadaaviha taddar"sana.m kaarya.m na

vaa?--ityaa"sa"nkya aaha

mudraapradar"sana.m pa"scaatkaayena manasaa giraa |

manaseti

".....................mudraakhyaa.h "siva"saktaya.h |"

ityaadyanusa.mdhaanamayena--ityartha.h | yaduktam--

"manojaa guruvaktrasthaa vaagbhavaa mantrasa.mbhavaa |

dehodbhavaa"ngavik.sepairmuderya.m trividhaa sm.rtaa ||"

iti ||

nanu iha de"sa"suddhimaatra.m kartu.m prakraanta.m, tacca ekatare.naapi

nyaasena sidhyediti asya .so.dhaatve ko.abhipraaya.h ?--ityaa"sa"nkya aaha--

pa~ncaavasthaa jaagradaadyaa.h .sa.s.thyanuttaranaamikaa || 15-259 ||

.sa.tkaara.na.sa.daatmatvaat.sa.titra"sattattvayojanam |

eva.m .so.dhaamahaanyaase k.rte vi"svamida.m ha.thaat || 15-260 ||

dehe taadaatmyamaapanna.m "suddhaa.m s.r.s.ti.m prakaa"sayet |

evamapi .sa.n.naamavasthaanaa.m pratyeka.m .sa.tkaara.naadhi.s.thaanena

.sa.daatmatayaa .sa.titra"sattattvayogaanusandhaanena--ityartha.h |
yaduktamanenaiva anyatra--

"tatra ca pa~nca avasthaa jaagradaadyaa.h, .sa.s.thii ca anuttaraa naama

svabhaavada"saanusandheyeti .so.dhaa nyaaso bhavati, tatra kaara.naanaa.m
brahmavi.s.nurudre"svarasadaa"sivaanaa"sritaruupaa.naa.m
pratyekamadhi.s.thaanaat .sa.titra"sattattvakalaapasya
laukikatattvottiir.nasya bhairavabha.t.taarakaabhedav.rtternyaase puur.natvaat
bhairaviibhaava.h |" iti ||

kaa naama asyaa.h "suddhataa?--ityaa"sa"nkya aaha--

muurtinyaasaatsamaarabhya yaa s.r.s.ti.h pras.rtaa.atra saa || 15-261 ||

abhedamaaniiya k.rtaa "suddhaa nyaasabalakramaat |

iha

"tasmindhruve nistara"nge samaapattimupaagata.h |

sa.mvida.h s.r.s.tidharmitvaadaadyaameti tara"ngitaam ||

saiva muurtiriti khyaataa.h..................... |" (ta.m.aa. 238)

ityaadyupakrame.na muurtinyaasaat prabh.rti saadhakadehasya yaa s.r.s.ti.h

pras.rtaa, saa atra nyaasabalakramaadabhedamaaniiya k.rtaa "suddhaa
bhairaviibhaavaava.s.tambhasvabhaavaa--ityartha.h ||

ata"sca dehadaahaanantarameva ya.s.taa taduttiir.ne "suddhacidaatmani "sive

ruu.dha iti kimasya puna.h "suddhadehas.r.s.tyeti codayanto duura.m nirastaa--
ityaaha--

tena ye.acodayanmuu.dhaa.h paa"sadaahavidhuunane || 15-262 ||

k.rte "saante "sive ruu.dha.h puna.h kimavarohati |

iti te duurato dhvastaa.h paramaartha.m hi "saa.mbhavam || 15-263 ||

na viduste svasa.mvittisphurattaasaaravarjitaa.h |

"saa.mbhavaparamaarthaavedanameva upapaadayati--

na khalve.sa "siva.h "saanto naama ka"scidvibhedavaan || 15-264 ||

sarvetaraadhvavyaav.rtto gha.tatulyo.asti kutracit |

nanu yadi eva.mvidho na "sivastatkatara.h?--ityaa"sa"nkya aaha--

mahaaprakaa"saruupaa hi yeya.m sa.mvidvij.rmbhate || 15-265 ||

sa "siva.h "sivataivaasya vai"svaruupyaavabhaasitaa |

vij.rmbhate iti--vi"svena ruupe.na avabhaasate--ityartha.h | etaavadeva hi

"sivasya "sivatva.m yat tena tena ruupe.na avabhaasate iti ukta.m
vai"svaruupyaavabhaasitaiva asya "sivateti ||

eva.msvabhaavatvaadeva ca asya na atra paraapek.saa--ityaaha--

tathaabhaasanayogo.ata.h svarasenaasya j.rmbhate || 15-266 ||

nanu yadi eva.m bhedenaiva ayamavabhaasate, tat sadaiva sa.msaara.h syaat, na

tu kadaacidapi kaivalyam ?--ityaa"sa"nkya aaha--

bhaasyamaano.atra caabheda.h svaatmano bheda eva ca |

atreti--svaarasike tathaabhaasane ||

etannibandha eva ca bandhamok.savibhaaga.h--ityaaha--

bhede vij.rmbhite maayaa maayaamaaturvij.rmbhate || 15-267 ||

abhede j.rmbhate.asyaiva maayaamaatu.h "sivaatmataa |

nanu kathamasya maayaapramaat.rtve sati abhedo yannaantariiyaka.m

"sivaatmatva.m syaat ?--ityaa"sa"nkya aaha--

maayaapramaataa tadruupavikalpaabhyaasapaa.tavaat || 15-268 ||

"siva eva tadabhyaasaphala.m nyaasaadi kiirtitam |

nanu yadi eva.m tat kimanena nyaasaadinaa?--ityaa"sa"nkya aaha--

tadabhyaasaphalamiti tadabhyaasa eva.m phala.m prayojanamasya--ityartha.h ||

nanu evamabhyaasamaatraadeva katha.m "sivatva.m bhavet?--ityaa"sa"nkaa.m

garbhiik.rtya d.r.s.taantayati--

yathaahi du.s.takarmaasmiityeva.m bhaavayatastathaa || 15-269 ||

tathaa "sivo.aha.m naanyo.asmiityeva.m bhaavayatastathaa |

yathaahi du.s.ta.m karma karomiityeva.m bhaavayatastathaa du.s.takarmatva.m

bhavet, na tu suk.rtakarmatva.m tathaa ""sivo.ahamadvitiiyo.aham" ityaadi
bhaavayatastathaa "sivatvameva--ityartha.h ||

nanu praagvikalpaabhyaasapaa.tavaat nirvikalpakataa bhavatiityukta.m, tat

kathamiha "sivatva.m bhavedityucyate?--ityaa"sa"nkya aaha--
etadevocyate daar.dhya.m vimar"sah.rdaya"ngamam || 15-270 ||

"sivaikaatmyavikalpaughadvaarikaa nirvikalpataa |

etadeva
"sivo.ahamityaadyaatmakavikalpaabhyaasasvabhaavabhaavanaaparyantoparata.m
"sivatva.m nirvikalpataavimar"saikasatattva.m daar.dhya.m ca ucyate sarvatra
tathaa abhidhiiyate--ityartha.h ||

etadeva vyatirekadvaare.na dar"sayati--

anyathaa tasya "suddhasya vimar"sapraa.navartina.h || 15-271 ||

katha.m naamaavim.r.s.ta.m syaadruupa.m bhaasanadharma.na.h |

yadi hi etadavikalpaatmaparaamar"samaya.m "sivatva.m bhaavanaalabhya.m na

bhavet, tat vikalpakala"nkonmuktasya sahajavimar"saatmana.h svaprakaa"sasya
tasya katha.m naama avim.r.s.ta.m ruupa.m syaat satatavim.r.s.ta.m bhavet--
ityartha.h ||

yadi hi eva.m na bhavet, tat dehaadipramaataaro.api katha.m na "sivaatmanaa

prasphureyu.h--ityaaha--

tenaatidurgha.tagha.taasvatantrecchaava"saadayam || 15-272 ||

bhaanapi praa.nabuddhyaadi.h sva.m tathaa na vikalpayet |

tena "sivatvasya bhaavanaalabhyatvena hetunaa bhaanaanyathaanupapattyaa

"sivaatmanaa bhaanapi aya.m dehaadi.h pramaataa
tattaddurgha.takaariparame"svarecchaamahimnaa tathaa "sivaatmanaa sva.m na
vikalpayet vim.r"set--ityartha.h | gha.tana.m gha.teti bhidaaditvaada"n ||

nanu asya maa bhuudeva.m paraamar"sa.h pratyuta vipariitaparaamar"sayogo.asti-

-ityaaha--

pratyutaatisvatantraatmavipariitasvadharmataam || 15-273 ||

vinaa"syanii"saayattatvaruupaa.m ni"scitya majjati |

aayattatva.m paaratantryam ||

eva.m "sivatvasya bhaavanaalabhyatvameva yuktamiti upasa.mharati--

tata.h sa.msaarabhaagiiyatathaani"scaya"saatiniim || 15-274 ||

nityaadini"scayadvaaraamavikalpaa.m sthiti.m "srayet |

tatheti--vipariitasvadharmatayaa, ata eva uktam--nityaadini"scayadvaaraamiti,

aadi"sabdaadii"satvaanaayattatvaadi ||

nanu sarvaireva "kara.nena naasti k.rtya.m kvaapi bhaavanayaa.api vaa |"

("si.d.r. 7|6)

ityaadi ukta.m tat kimiha bhaavanaaparyavasaayinyaasaadinaa abhihitena?--

ityaa"sa"nkya aaha--

ye tu tiivratamodrikta"saktinirmalataaju.sa.h || 15-275 ||

na te diik.saamanunyaasakaari.na"sceti var.nitam |

var.nitamiti--dvitiiyaahnike ||

evametat prasa"ngaadabhidhaaya prak.rtameva aaha--

eva.m vi"sva"sariira.h sanvi"svaatmatva.m gata.h sphu.tam || 15-276 ||

nyaasamaatraat tathaabhuuta.m deha.m pu.spaadinaarcayet |

p.rtha"nmantrairvistare.na sa.mk.sepaanmuulamantrata.h || 15-277 ||

dhuupanaivedyat.rptyaadyaistathaa vyaasasamaasata.h |

p.rthagiti--a"ngavakraadibhedena ||

nanu ida.m nyaasaadi sarva.m karakaarya.m tat kare.na taavat kena etat kriyate
?--iti na jaaniima.h--ityaa"sa"nkya aaha--

sa.msaaravaamaacaaratvaatsarva.m vaamakare.na tu || 15-278 ||

kuryaattarpa.nayoga.m ca dai"sikastadanaamayaa |

vaama.h sa.msaaravipariito lokabahi.sk.rto muktyanugu.no rahasya aacaara.h ||

ata eva aagamo.apyevam--ityaaha--

vaama"sabdena guhya.m "sriimata"ngaadaavapiiritam || 15-279 ||

yaduktam--tatra

"rahasyoktyaa sm.rta.m vaama.m patyusteja.h kriyaatmakam |" (ma.ta.m.1|4|25)

iti upakramya

"yatastasmaatsa bhagavaan vaamaguhya.h prabhaa.syate |" (ma.ta.m.1|4|28)

iti | aadi"sabdena "sriinandi"sikhaadi | yaduktam--tatra--

"vaama.m guhya.m samaakhyaatamam.rta.m khecariipriyam |

rahasya.m sarvabhuutaanaa.m vaama"sabdena kiirtyate ||"

iti ||279 ||

na kevalamatraiva vaama"sabdasya rahasyaarthaabhidhaayitva.m yaavadanyatraapi-

-ityaaha--

vaamaacaaraparo mantrii yaaga.m kuryaaditi sphu.tam |

"sriimadbharga"sikhaa"saastre tathaa "sriigama"saasane || 15-280 ||

yaduktam--tatra--

"vaamaacaaraparo mantrii tato yaaga.m samaacaret |"

iti | nanu bhavatu naama etat, tarpa.na.m tu vaamakaraanaamikayaa

kaaryamityatra ki.m pramaa.nam ?--ityaa"sa"nkya aaha--tathetyaadi ||280 ||

tadeva pa.thati--

sarvatiirthe.su yatpu.nya.m sarvayaj~ne.su yatphalam |

tatphala.m ko.tigu.nitamanaamaatarpa.naatpriye || 15-281 ||

anaameti arthaada"ngu.s.thayuktaa | tadukta.m tatraiva--

"vaamapaa.nau japantyaa"sca tumbaro"scaapi melake |

daatavya.m vipru.saamaatramuparyupari kalpitam ||"

iti | "sriisa"nkar.sa.niiyaamale--

"ityetatparamaananda.m mahaasarvamanuttamam |

yoginiivallabha.m bhadre arghapaatre prapuujayet ||

tenaikavipru.saamaatratarpa.na.m sarvadaa sm.rtam |

vaamahastena kartavyamanaamaa.mgu.s.thayogata.h ||"

iti | navanityaavidhaane.api--

"a.mgu.s.thaanaamikaabhyaa.m tu tarpayetparame"svarii.h |"

iti | anyatra punarmadhyamaa.mgu.s.thayogenaapi tarpa.namuktam | tathaa ca

dvaada"sasaahasre "sriimadaanande"svare--

"divya.m teja.h sugandhaa.dhya.m pradadetmaat.rma.n.dale |

madhyamaa.mgu.s.thayogena vaamahastena bhairavi ||

tadaa siddhi.m labhetaa"su tantroktaa.m naatra sa.m"saya.h |"

iti | bhuutak.sobhe.api--
"mudraa.m kaapaalinii.m baddhvaa dak.sahastena saadhaka.h |

paatra.m tadupari sthaapya.m madhyamaa.mgu.s.thayogata.h ||

k.siptvaika.m vipru.sa.m vaktre tarpayeddevataaga.nam |"

iti | "sriipa~ncaam.rte.api--

"tarjanii "satruvijaye madhyamaa tarpa.ne sm.rtaa |

anaamaa "so.sa.ne yojyaa kaniiyaa hiinakarmasu ||

tasmaatsarvaprayatnena madhyamaa"ngu.s.thayogata.h |

tarpayeddevadeve"sa.m maat.rcakra.m vi"se.sata.h |

sarvakarmasu saamarthyaanmadhyamaa tu pra"sasyate ||"

iti | tathaa

"a"ngu.s.tho bhairava.h saak.saaccaamu.n.daa madhyamaa bhavet |

ubhayo.h sa"ngamo hye.sa sarvasiddhikara.h para.h ||"

iti | tadeva.m yat "saastramadhik.rtya saadhakasya

madyasa.mskaara"scikiir.sita.h, tadanusaare.naiva tarpa.namapi tena kaaryam--
iti vi.sayavibhaaga.h ||281 ||

nanu eva.m vaama"sabdasya rahasyaarthaabhidhaayitva.m siddha.m vaamakaratve

puna.h ki.m pramaa.nam ?--ityaa"sa"nkya aaha--

"sriimannandi"sikhaayaa.m ca "sriimadaananda"saasane |

tadukta.m srukca puur.naayaa.m sruva"scaajyaahutau bhavet || 15-282 ||

"se.sa.m vaamakare.naiva puujaahomajapaadikam |

iha puur.naayaamaajyaahutau sruk sruva"sca arthaadubhaabhyaa.m karaabhyaa.m

graahyau | yaduktam--

"puur.naahutiprayoga.m tu kathayaamyadhunaa tava |

.rjukaaya .rjugriiva.h samapaado vyavasthita.h ||

naabhisthaane sruco muulamuttaanaagramukha.m samam |

srucyupari sruva.m devi k.rtvaa caivamadhomukham ||

pu.spa.m dattvaa srugagre tu darbhe.na sahitau karau |

mu.s.tinaa caiva hastaabhyaa.m g.rhiitvaa yatnato.api ca ||

agrato dak.si.na.m hasta.m vaama.m vai p.r.s.thata.h priye |

mu.s.tibhyaa.m sa.mg.rhiitvaa vai uttaanakarayogata.h ||"

iti | anyat puna.h "si.s.ta.m puujaadika.m karma vaamakare.naiva kaarya.m
bhavet--iti vaakyaartha.h ||

nanu eva.m dehasya yajanena ki.m syaat ?--ityaa"sa"nkya aaha--

evamaanandasa.mpuur.na.m sarvaunmukhyavivarjitam || 15-283 ||

yaagena deha.m ni.spaadya bhaavayeta "sivaatmakam |

nanu kathamidamanaatmaruupa.m dehaadi "sivaatmakatayaa bhaavaniiyam?--

ityaa"sa"nkya aaha--

galite vi.sayaunmukhye paarimitye vilaapite || 15-284 ||

dehe kimava"si.syeta "sivaanandarasaad.rte |

ata"sca evamabhyaasasahita.h saadhaka.h "siva eva bhavet--ityaaha--

"sivaanandarasaapuur.na.m .sa.titra"sattattvanirbharam || 15-285 ||

deha.m divaani"sa.m pa"syannarcayansyaacchivaatmaka.h |

nanu yadi eva.m dehadar"sanaadinaiva saadhakasya "sivaikaatmyamudiyaat, tat

kimasya baahyena li"ngaadinaa syaat ? baa.dham--ityaaha--

vi"svaatmadehavi"sraantit.rptastalli"ngani.s.thita.h || 15-286 ||

baahya.m li"ngavratak.setracaryaadi nahi vaa~nchati |

yasya punareva.m vi"sraantirna syaat, ta.m prati etat baahyamucyate--ityaaha--

taavanmaatraattvavi"sraante.h sa.mvida.h kathitaa.h kriyaa.h || 15-287 ||

uttaraa baahyayaagaantaa.h saadhyaa tvatra "sivaatmataa |

nanu aasaa.m baahyaanaa.m kriyaa.naamapi kathanena ko.artha.h?--ityaa"sa"nkya

uktam--saadhyaa tvatra "sivaatmateti | turhetau ||

idaanii.m vi"se.sanyaasavaicitryaanantaroddi.s.ta.m
vi"se.saarghapaatramabhidhaatumaaha--

tato.arghapaatra.m kartavya.m "sivaabhedamaya.m param || 15-288 ||

aanandarasasa.mpuur.na.m vi"svadaivatatarpa.nam |

yathaiva dehe daahaadipuujaanta.m tadvadeva hi || 15-289 ||

arghapaatre.api kartavya.m samaasavyaasayogata.h |

aanandaraso madyaadiruupa.h ||

nanu svaatmano.arghapaatrasya vaa puujaayaamupayukta.m dravyajaata.m

kasmaadiha na uktam?--ityaa"sa"nkaa.m pradar"sya duu.sayati--

kaani dravyaa.ni yaagaaya ko nvargha iti noditam || 15-290 ||

siddhikaamasya tatsiddhau saadhanaiva hi kaara.nam |

muktikaamasya no ki~ncinni.siddha.m vihita.m ca no || 15-291 ||

yadeva h.rdya.m tadyogya.m "sivasa.mvidabhedane |

k.rtvaarghapaatra.m tadvipru.tprok.sita.m kusumaadikam || 15-292 ||

k.rtvaa ca tena svaatmaana.m puujayetparama.m "sivam |

iha khalu puujaadinimitta.m niyata.m ki~ncit dravya.m na udita.m yata.h

siddhikaamasya taavat tasyaa.m "saantyaadiruupatayaa niyataayaa.m siddhau
sa.mpaadanaiva pratiniyatadravyopayoge kaara.na.m yat "saantimaarabhamaa.nena
saadhakena sitameva, natu rakta.m dravyaadi upaadeyam, eva.m va"syaadau
raktameva natu sitamiti; muktikaamasya tu na ki~ncidapi vihita.m ni.siddha.m
veti ta.m prati katarat dravyamabhidadhmo yatastasya yadeva h.rdayahaari
tadeva
"sivasa.mvidaikaatmyaapattiruupaayaa.m muktaavupaaya.h--iti ||

nanu anyai.h "k.rtvaarghapaatram" ityaadi upakramya "tasthai.h kusumai.h

svamabhyarcya caatmaanam" ityaadid.r"saa arghapaatrasa.mbhuutaireva kusumai.h
svaatmaadipuujana.m kaaryamiti ukta.m tat kathamiha tadvipru.tprok.sitena
avaantare.na kusumaadinaa tadabhidhiiyate?--ityaa"sa"nkya aaha--

arghapaatraarcanaadattapu.spasa"nkiir.nataabhayaat || 15-293 ||

naarghapaatre.atra kusuma.m kuryaaddevaarcanaak.rte |

arghapaatre tadam.rtiibhuutamambveva puujitam || 15-294 ||

mantraa.naa.m t.rptaye yaagadravya"suddhyai ca kevalam |

eva.m deha.m puujayitvaa praa.nadhii"suunyavigrahaan || 15-295 ||

anyonyatanmayiibhuutaan puujayecchivataad.r"se |

taditi--arghapaatre devaadyarcananimitta.m kusumaanaamakaaryatvaat | yaduktam-

-

"dravyamambu samaakhyaata.m kulocchu.smaadibhedagam |"

iti | anyonyatanmayiibhuutaaniti--parasparaaviyogaat ||

katha.m ca e.saa.m praa.naadiinaa.m trayaa.naamapi vigrahaa.naa.m puujaa

kaaryaa?--ityaa"sa"nkya aaha--
tatra praa.naa"sraye nyaase buddhyaa viracite sati || 15-296 ||

"suunyaadhi.s.thaanata.h sarvamekayatnena puujyate |

iha sa.mkucito hi aatmaa "suunyapramaat.rtaavalambanadvaare.na

buddhimadhi.s.thaaya praa.ne .so.dhaa nyaasa.m vidadhyaaditi trayaa.naamapi
ap.rthakprayatna.m puujaa sidhyet--iti vaakyaartha.h ||

puujana.m ca adhvanyaasapura.hsarameva atra syaaditi

manoyaagamupakramamaa.na.h prathamamaasanapak.sa.m dar"sayitu.m praa.ne
tattattattvavibhaago.t.ta"nkanena adhvaanameva nyasitu.m niruupayati--

nyasyedaadhaara"sakti.m tu naabhyadha"scatura.mgulaam || 15-297 ||

dharaa.m suroda.m teja"sca meyapaaraprati.s.thite.h |

potaruupa.m marutkandasvabhaava.m vi"svasuutra.naat || 15-298 ||

pratyekama.mgula.m nyasyeccatu.ska.m vyomagarbhakam |

ii.satsamantaadamalamidamaamalasaarakam || 15-299 ||

tato da.n.damanantaakhya.m kalpayellambikaavadhi |

tanmaatraadikalaanta.m taduurdhve granthirni"saatmaka.h || 15-300 ||

tatra maayaamaye granthau dharmaadharmaadyama.s.takam |

vahnipraagaadi, maayaa hi tatsuutirvibhavastu dhii.h || 15-301 ||

maayaagrantheruurdhvabhuumau tri"suulaadha"scatu.skikaam |

"suddhavidyaatmikaa.m dhyaayecchadanadvayasa.myutaam || 15-302 ||

tacca tattva.m sthita.m bhaavya.m lambikaabrahmarandhryo.h |

aadhaara"saktiricchaatmaa paryantavarttinii paarame"svarii dhaarikaa

"saktiryasyaa.m dharaadi vi"svamaadhiryate | yaduktam--

"yadida.m hi p.rthivyaadi krame.naadhaarayogi tat |

paryante dh.rtiruupaayaa.m "siva"saktau vyavasthitam ||

saa sarvatattvasavidhe prathamaa.m"se vyavasthitaa |

paryantabhaaginyaadhaara"sakti.h "saastre.su kathyate ||"

iti | potasya samuttara.naruupatvaat paaraprati.s.thaanamucita.m tejasa"sca

nikhilameyaparicchittau sahakaaritvamiti uktam--meyapaaraprati.s.thiteriti |
vi"svasuutra.naaditi--marudeva hi "praak sa.mvitpraa.ne pari.nataa |" iti
riityaa prathama.m vi"svamaasuutrayet--ityaa"saya.h | vyomagarbhakamiti--
vyaapakatayaa vyomna.h sarvaantaraalavartitvaat |
idamaadhaara"saktibhittyanusyuuta.m dharaadikamaa prakaa"syaruupatvaadii.sat
tattve.api parame"svara"saktisvabhaavatayaa ca samantaadamala.m
sakaladhaara.nasaamarthyayogi saarabhuutatayaa ca saarakamiti uktam--
aamalasaarakamiti | taduktam--

"aadaavaadhaara"sakti.m tu naabhyadha"scatura.mgulam |

dharaa.m suroda.m pota.m ca kanda"sceti catu.s.tayam ||

ekaikaa.mgulametat syaacchuulasyaamalasaarakam |" (maa.vi. 8|55)

iti | anantaakhyamiti--tadrudraadhi.s.thitatvaat | lambikaavadhiiti--

taalurandhrantam | vahnipraagaadiiti | yaduktam--

"dharma.m j~naana.m ca vairaagyamai"svarya.m ca kramaannyaset |

sitaraktapiitak.r.s.naa aagneyaadii"sadiggataa.h ||

paadakaa.h si.mharuupaaste trinetraa bhiimavikramaa.h |" (sva. 2|62)

iti |

"adharmaaj~naanaavairaagyamanai"svarya.m tu praagdi"sa.h |

uttaraanta.m nive"sya.m tu gaatrakaa.h sitavar.nakaa.h ||" (sva. 2|64)

iti ca | nanu dharmaadayo.a.s.tau buddhidharmaa.h tat kathamiha

maayaayaamucyante?--ityaa"sa"nkya uktam--maayaa hi tatsuutirvibhavastu
dhiiriti | catu.skikaamiti--catura"srapii.thikaapraayamasuurakaruupaam |
chadanadvayeti--adha.h svaruupaacchaadaka.m maayaaruupa.m chadanam, uurdhve tu
maayaacchaadaka.m
vidyaaruupam | taduktam--

"sm.rtaadha"schadana.m maayaa vidyaa tuuttarameva hi |"

iti | lambikaabrahmarandhryoriti--arthaat madhye | yaduktam--

"kakhalambikayormadhye tattattvamanucintayet |" (maa.vi. 8|61)

iti ||

nanu kimetadaagamata eva siddhamuta anyatraapi talli"ngamasti?--ityaa"sa"nkya

aaha

prakaa"sayogo hyatraiva.m d.rk"srotrarasanaadika.h || 15-303 ||

dak.saanyaavartato nyasyecchaktiinaa.m navakadvayam |

vidyaapadme.atra taccoktamapi praagdar"syate puna.h || 15-304 ||

vaamaa jye.s.thaa raudrii kaalii kalabalavikarike balamathanii |

bhuutadamanii ca manonmanikaa "saantaa "sakracaaparuciratra syaat || 15-305||

vibhvii j~naptik.rtiicchaa vaagii"sii jvaalinii tathaa vaamaa |

jye.s.thaa raudriityetaa.h praagdalata.h kaaladahanavatsarvaa.h || 15-306 ||

dalakesaramadhye.su suuryendudahanatrayam |

nijaadhirpaibrahmavi.s.nuharai"scaadhi.s.thita.m smaret || 15-307 ||

"suddhavidyaavij.rmbhitameva hi aalocanaatmaka.m nirvikalpaka.m j~naanamiti
uktamasak.rt, ata eva lokasya atra
abhighaatavaicitryaadindriyavadhavaicitryamiti sau"srutaa.h |
dak.saanyaavartata
iti dak.si.naavartena vaamaadinavakam, vibhvyaadinavaka.m nyasyet--ityartha.h
| vidyaa"sabdena atra tadda"saadhi"saayii ii"svara ucyate | atreti--
brahmarandhradha.h | yaduktam--

"padmaak.rti kakhatattvamai"svara.m cintayettata.h |

kar.nikaakesaropeta.m sabiija.m vikasatsitam ||

puurvapatraadita.h pa"scaadvaamaadinavaka.m nyaset |

vaamaa jye.s.thaa ca raudrii ca kaalii ceti tathaaparaa ||

kalavikara.nii caiva balavikara.nii tathaa |

balapramathanii caanyaa sarvabhuutadamanyapi ||

manonmanii ca madhye tu bhaanumaarge.na vinyaset |

vibhvaadinavaka.m caanyadvilomaatparikalpayet ||

vibhurj~naanii kriyaa cecchaa vaagii"sii jvaalinii tathaa |

vaamaa jye.s.thaa ca raudrii ca sarvaa.h kaalaanalaprabhaa.h || (maa.vi. 8|66)

iti | praagiti--bhuvanaadhvani | punardar"syate iti--pratiitidaar.dhyaaya |

"sakracaapeti--yaduktam--

"vaamaa.m puurvadale nyasyet........................ |" (sva. 2|68)

iti upakramya

""sakracaapanibha.m devi dhyaatavya.m "saktima.n.dalam |" (sva. 2|71)

iti | praagdalata iti--upariiti "se.sa.h ||307 ||

nanu maayaantarvartino brahmaadaya iti kathame.saa.m tadda"saadhi"saayitva.m

syaat?--ityaa"sa"nkya aaha--

maayottiir.na.m hi yadruupa.m brahmaadiinaa.m puroditam |

aasana.m tvetadeva syaannatu maayaa~njanaa~njitam || 15-308 ||

pureti--bhuvanaadhvani ||308 ||

ii"svarasadaa"sivayo.h punarmaayottiir.nameva sadaatana.m ruupamastiiti

anayoriha avi"se.se.naiva nyaasa.h--ityaaha--

rudrordhve ce"svara.m deva.m taduurdhve ca sadaa"sivam |

nyasyetsa ca mahaaperta iti "saastre.su bha.nyate || 15-309 ||

adhi.s.thaatradhi.s.theyayorabhedopacaaraadatra rudra"sabdena maayaa ucyate |
sa iti--sadaa"siva.h || 309 ||

tasya ca mahattve pretatve ca ki.m nimittam?--ityaa"sa"nkya aaha--

samastatattvavyaapt.rtvaanmahaapreta.h prabodhata.h |

prakar.sagamanaaccai.sa liino yannaadhara.m vrajet || 15-310 ||

samastaani tattvaani "saktyantaani pa~ncatri.m"sat ata"sca sadaa"sivo.atra

anaa"sritabha.t.taaraka ucyate | aya.m hi tasyaiva para.m ruupamiti sarvatra
uddho.syate | prabodhata iti--prakar.se.naiti gacchati budhyata iti |
prakar.sagamanaaditi--prak.r.s.tamuurdhva.m sthaana.m gacchatiiti yato.aya.m
praapto na adhara.m gacchet parameva "sivamupaa"srayati--ityartha.h ||310 ||

nanu sarva eva "suddhavidyaada"saamadhi"sayaano na adhara.m

padamaasaadayatiiti sarvatra ukta.m, tat kathamasaaveva preta.h?--
ityaa"sa"nkya aaha--

vidyaavidye"sina.h sarve hyuttarottarataa.m gataa.h |

sadaa"siviibhuuya tata.h para.m "sivamupaa"sritaa.h || 15-311 ||

sarva eva hi mantramantre"svaraadayo

"nirvaatyanantanaathastaddhaamaavi"sati suuk.smarudrastu |"

ityaadid.r"saa uttarottarataa.m gataa.h santa.h sadaa"sivataamaasaadya

anantara.m para.m "sivamupaa"sritaa iti e.saamantaraa asti
adharaadharapadaspar"sa.h ||311 ||

aya.m punareva.m na--ityaaha--

ata.h sadaa"sivo nityamuurdhvad.rgbhaasvaraatmaka.h |

k.r"so meyatvadaurbalyaatpreto.a.t.tahasanaadita.h || 15-312 ||

ato.adharapadaagamanaat hetoraya.m sadaa"siva.h paraprakaa"sonmukhatayaa

nityamuurdhvad.rk, ata eva prakaa"saikaruupatayaa bhaasvaraatmaka.h, ata eva
meyasa.mskaarasyaapi apacayaat k.r"sa.h, ata
eva naadaamar"satayaa prahasadruupatvena pretastatsad.r"sa.h--ityartha.h | sa
hi a.t.tahaasava"sena sa~njaatanaada iva loke sadaa bhavediti bhaava.h |
yaduktam--

"ri"svara.m ca mahaapreta.m prahasanta.m sacetanam |

kaalaagniko.tivapu.sa.m...................... ||" (maa.vi. 8|68)

iti ||312 ||

evamiyataa vaamadak.si.nobhayaatmakatantraantarasa.msiddhamaasanamuktam,
idaanii.m tu
taduttiir.navyaaptikatrikaarthasa.msuucakamaasanakramamabhidhaatumaaha--

tasya naabhyutthita.m muurdharandhratrayavinirgatam |

naadaantaatma smarecchaktivyaapiniisamanojjvalam || 15-313 ||

araatraya.m dvi.sa.tkaanta.m tatraapyaunmanasa.m trayam |

pa"nkajaanaa.m sita.m saptatri.m"sadaatmedamaasanam || 15-314 ||

tasya sadaa"sivaatmano mahaapertasya, naabhestadavasthaayaa

janmaadhaarabhuumeraarabhya, utthitam "saktivyaapiniisamanaalak.sa.nena
"suunyaatmanaa muurdharandhratraye.na vinirgatam, ata eva trivalayaatmakatvaat
naadaantaatmakamaraatraya.m dvi.sa.tkaanta.m smaret
dvaada"saantaparyantapraapta.m dhyaayet--ityartha.h | naabhyutthitamityanena
ca svarasata eva ida.m sarve.saa.m nityoditamiti prakaa"sitam | aunmanasamiti-
-atra
hi galitatve.api bhedasya katha.mcitsa.mskaaramaatre.na asti avasthaanam |
sitamiti--e.sa.niiyaadyuparaaga"suunyatvaat | ata eva uktam--

"unmanaata.h para.m tattvamanaakhya.m yatprakaa"sate |"

iti | saptatri.m"sadaatmeti--saptatri.m"sat tattvaani

saptatri.m"sattattvaatmaka.m saptatri.m"sa.m tattva.m vaa aatmaa
pramaat.rruupatayaa bhittibhuuta.h paaramaarthika.h svabhaavo yasya, tat
tathoktam | iyatparyanta.m hi sarvatattvaanaa.m bhedapraa.natayaa
prameyaruupatvena parasminpramaatari vi"sraantirbhavediti
bhaava.h | taduktam

"tasya naabhyutthita.m "sakti"suula"s.r"ngatraya.m smaret |

kakhatraye.na niryaata.m dvaada"saantaavasaanakam ||

cintayettasya "s.r"nge.su "saakta.m padmatraya.m tata.h |

sarvaadhi.s.thaayaka.m "suklamityetatparamaasanam ||" (maa.vi. 8|70)

iti ||314 ||

nanu praak puujakasya taavat .so.dhaanyaasakrame.na

.sa.ttri.m"sattattvamayatvameva kaaryamiti ukta.m, puujyasyaapi eva.m
vak.syate iti adhaspadataaspadasyaapi etadruupatvameva ucyamaana.m
katha"nkaara.m
sa"ngacchataa.m naama?--ityaa"sa"nkya aaha--

atra sarvaa.ni tattvaani bhedapraa.naani yattata.h |

aasanatvena bhinna.m hi sa.mvido vi.saya.h sm.rta.h || 15-315 ||

etaanyeva tu tattvaani liinaani parabhairave |

taadaatmyenaatha s.r.s.taani bhidervaacyatvayojane || 15-316 ||

"sriimadbhairavabodhaikyalaabhasvaatantryavanti tu |
etaanyeva tu tattvaani puujakatva.m prayaantyalam || 15-317 ||

aasanatveneti--arthaaduktaani| sa.mvida iti--puurva.m saptatri.m"sadaatmatayaa

uktaayaa.h | vi.saya iti--aalambanamaa"sraya aadhaara iti yaavat | bhideva
s.r.s.taaniiti--yaduktam--

"svaatantryaanmuktamaatmaana.m svaatantryaadadvayaatmana.h |

prabhurii"saadisa"nkalpairnirmaaya vyavahaarayet ||" (ri.pra. 1|47)

iti | arcyatvayojane iti--puujyatvayoganimittam--ityartha.h |

bodhaikyalaabheti--atra hi a"suddhadehadaahaadipura.hsariikaare.na
"suddha"sariirotpaadaabhinive"sasyaiva taratamabhaavo bhavet --iti bhaava.h
||317 ||

etadeva adhikaavaapena upasa.mharati--

puujaka.h paratattvaatmaa puujya.m tattva.m paraaparam |

s.r.s.tatvaadapara.m tattvajaalamaasanataaspadam || 15-318 ||

nanu yadi evamapara.m tattvajaalamaasanatvena ukta.m tat kathamiti

etatparamaasanamiti aasanasya paratvamiha abhihitam ?--ityaa"sa"nkaa.m
garbhiik.rtya anyasmaat "saastraga.naadasya utkar.sa.m pratipaadayati--

vidyaakalaanta.m siddhaante vaamadak.si.na"saastrayo.h |

sadaa"sivaanta.m samanaaparyanta.m matayaamale || 15-319 ||

unmanaantamihaakhyaatamityetatparamaasanam |

arcayitvaasana.m puujyaa gurupa"nktastu bhaavivat || 15-320 ||

bhaavivaditi--yadvak.syati--

"ga.napatiguruparamaakhyaa.h parame.s.thii puurvasiddhavaakk.setrapati.h |

iti saptakamaakhyaata.m gurupa"nktavidhau prapuujyamasmadgurubhi.h ||" (18|10)

iti ||320 ||

aasanaarcane ca tantraantariiyamava"si.s.ta.m ki~ncidvaktumaaha--

tatraasane puraa muurtibhuutaa.m saardhaak.saraa.m dvayiim |

nyasyed vyaapt.rtayetyukta.m siddhayogii"svariimate || 15-321 ||

tatra evamukte aasane puraa agrako.taavaunmanase pa"nkajatraye puujyatayaa

muurtibhuutaamapi saardhaak.saraa.m
dvayiimaparaabha.t.taarikaamadhastanasamastaadhvagarbhiikaaraatmanaa
vyaapakatvena nyasyet --tadvaacakatayaa yojayet--ityartha.h ||321 ||
tatratyameva granthamarthadvaare.na pa.thati--

sadaa"siva.m mahaaperta.m muurti.m saardhaak.saraa.m yajet |

paratvena paraamuurdhve gandhapu.spaadibhistviti || 15-322 ||

vidyaamuurtimathaatmaakhyaa.m dvitiiyaa.m parikalpayet |

yadukta.m tatra--

"uurdhvata"sca bhavetpadma.m vidye"svaradalacchadam |

ri"svara.m kar.nikaamuule saadaakhya.m pretaruupi.nam ||

saardhaak.saradvayii.m dekaa muurtibhuutaa.m pradaapayet |

svamantroccaaramaarge.na a"nga.sa.tkasamanvitaam ||

urdhvatastu paraadekaa paratvena pradaapayet |

tatastu gandhapu.spaistu diipadhuupapavitrakai.h ||

vastrai ratnaadibhirbhaktyaa puujayeta vidhaanavit |"

iti | atra ca saardhaak.saraamiti pa.thitvaa dvayii.m maat.rkaa.m maalinii.m

ca
nyasyediti na vaacyam | eva.m hi atra aunmanasasya pa"nkajatrayasya
vaacakamabhihita.m syaat | "athaatmaakhyaa.m dvitiiyaa.m parikalpayet" ityatra
ca t.rtiiyaa.m caturthii.m veti paa.tho bhavet, siddhaatantre ca
saikaar.netyaadinaa vak.syamaa.nena granthena ca paunaruktya.m prasajediti
ala.m
gurvaagamasa.mpradaaya"suunyai.h saha sa.mlaapena || idaanii.m sarvasyaiva
mantracakrasya puujaamabhidhaatumaaha--

madhye bhairavasadbhaava.m dak.si.ne rati"sekharam || 15-323 ||

navaatmaana.m vaamatastaddeviivadbhairavatrayam |

madhye paraa.m puur.nacandrapratimaa.m dak.si.ne puna.h || 15-324 ||

paraaparaa.m raktavar.naa.m ki~ncidugraa.m na bhii.sa.naam |

aparaa.m vaama"s.r"nge tu bhii.sa.naa.m k.r.s.napi"ngalaam || 15-325 ||

praagvaddvidhaatra .so.dhaiva nyaaso dehe yathaa k.rta.h |

tata.h saa"nkalpika.m yukta.m vapuraasaa.m vicintayet || 15-326 ||

k.rtyabhedaanusaare.na dvicatu.h.sa.dbhujaadikam |

kapaala"suulakha.tvaa"ngavaraabhayagha.taadikam || 15-327 ||

vaamadak.si.nasa.msthaanacitratvaatparikalpayet |

praagvaditi--navaatmaparaadikrame.na | saa"nkalpikamiti--sa"nkalpa.h
saadhakasa.mbandhyaa"sayavi"se.sa.h, ata eva uktam--k.rtyabhedaanusaare.neti |
vaamadak.si.neti--tena vaame kapaala.m dak.si.ne
"suulamityaadisa.mnive"sacitratvam ||

nanu evamaasaa.m k.rtyabhedaanusaare.na parikalpayediti kasmaaduktam?--

ityaa"sa"nkya aaha--

vastuto vi"svaruupaastaa devyo bodhaatmikaa yata.h || 15-328 ||

anavacchinnacinmaatrasaaraa.h syurapav.rktaye |

sarva.m tato.a"ngavaktraadi lokapaalaastrapa"scimam || 15-329 ||

madhye devyabhidhaa puujyaa traya.m bhavati puujitam |

tata iti--vapu"scintanaadyanantaram | nanu etat madhye eva kasmaatpuujyam?--

ityaa"sa"nkya ukta.m--traya.m bhavati puujitamiti | atra hi k.rta.m puujana.m
sarvatraapi bhavet--iti bhaava.h | taduktam

"eva.m madhye sadaa puujaa.m "suulapadmasya kaarayet |"

iti ||

devyabhinnatvameva e.saa.m dar"sayati--

tato madhyagataattasmaad bodharaa"se.h sadaivataat || 15-330 ||

a"ngaadi ni.hs.rta.m puujya.m visphuli"ngaatmaka.m p.rthak |

tata iti devyabhinnatayaa e.saa.m puujyatvaat ||

nanu etat madhyagaayaa eva devyaa.h kasmaadabhinnatayaa puujyatvena uktam?--

ityaa"sa"nkya aaha--

madhyagaa kila yaa devii saiva sadbhaavaruupi.nii || 15-331 ||

kaalasa"nkar.si.nii ghoraa "saantaa mi"sraa ca sarvata.h |

siddhaatantre ca saikaar.naa paraa deviiti kiirtitaa || 15-332 ||

seti--madhyagaa devii ||332 ||

na kevalamekaar.naiva madhyagaa paraa devii, yaavanmaat.rketi maaliniiti

cocyate--ityaaha--

paraa tu maat.rkaa devii maalinii madhyagoditaa |

atraiva arthadvaare.na "sriisiddhaatantragrantha.m pa.thati--

madhye nyasyetsuuryaruci.m sarvaak.saramayii.m paraam || 15-333 ||

tasyaa.h "sikhaagre tvaikaar.naa.m tasyaa"scaa"ngaadika.m tviti |

yadukta.m tatra--

"madhyame vinyaseddekaa sarvaak.saramayii.m "subhaam |

sphuratsuuryaayutaprakhyaa.m dyotayantiimida.m jagat ||

tasyaa.h "sikhaagre vinyasyetparaamekaak.saraa.m "subhaam |

utk.r.s.taspha.tikaprakhyaa.m samantaadam.rtasravaam ||

aapyaayanakarii.m dekaa paraa.m siddhipradaayikaam |

nyastvaa tasyaa.h "sikhaagre tu tato.a"ngaani prakalpayet ||"

iti ||

nanu etat madhye eva puujyamiti kimaagamata eva siddhamuta atra yuktirapi
kaacit syaat ?--ityaa"sa"nkya aaha--

tato vi"sva.m vini.skraanta.m puujita.m dak.si.nottare || 15-334 ||

syaadeva puujita.m tena sak.rnmadhye prapuujayet |

tato madhyata eva vini.skraantamida.m tattanmantraadyaatmaka.m vi"svamarthaat

tatra puujita.m tatsphaaramaatraatmani uttare dak.si.ne.api puujita.m
syaadeveti madhye eva sak.rtpuujayet--iti vaakyaartha.h || na kevala.m
"sriisiddhaatantre eva sadbhaavaruupi.nyaa madhyagaayaa devyaa
eva.mruupatvamukta.m, yaavadanyatraapi--ityaaha--

"sriidevyaayaamale cokta.m yaage .daamarasa.mj~nite || 15-335 ||

tadeva pa.thati--

naasaagre trividha.m kaala.m kaalasa"nkar.si.nii sadaa |

mukhasthaa "svaasani.h"svaasakalanii h.rdi kar.sati || 15-336 ||

puurakai.h kumbhakairdhatte grasate recakena tu |

kaala.m sa.mgrasate sarva.m recakenotthitaa k.sa.naat || 15-337 ||

icchaa"sakti.h paraa naamnaa "saktitritayabodhinii |

yaajyaa kar.sati yatsarva.m kaalaadhaaraprabha~njanam || 15-338 ||

iha khalu mukhasthaa kaalasa"nkar.si.nii bhagavatii sadaa

paar"svavaahadvayaatma"svaasani.h--"svaasasa"nkalanena h.rdi madhyadhaamni
naasaayaa.h "sakteragre trividha.m praa.naapaanodaanalak.sa.na.m kaala.m
kar.sati tena ruupe.na sa~ncaarayati | yato recakena sa.mharati, puurake.na
prave"sa.m dadaati, kumbhakena dhaarayati, uurdhvarecakena ca
tattatkaara.napadolla"nghanakrame.na utthitaa satii sarva.m kaala.m
k.sa.naadeva samyaganavacchinnameva svaruupataapaadanakrame.na sa.mharatiiti |

"..................secchaayaa.h prathamaa tu.ti.h |"

ityuktyaa paraa iyamicchaa"saktiricchaadyaatmana.h "saktitritayasya

utpattibhuu.h prakraantena kaasa"nkar.si.niilak.sa.nena naamnaa yaajyaa
yadiya.m sarva.m praa.naadipa~ncakaatmaka.m kaalaadhaara.m prabha~njana.m
kar.sayati antarbahiiruupatayaa samullaasayati--ityartha.h | yadukta.m tatra--

"aya.m pathadvaye kaala.h sthuula"scarati yoginaam |

savyaapasavye madhye ca "saktitrayavibhuu.sita.h ||

saa graset trividha.m kaala.m kaalasa"nkar.si.nii tathaa |"

iti,

"kaalasa"nkar.si.nii naamnaa kaala.m mukhabile sthitam |

"svaasani.h"svaasakalanii tasya sa"nkar.sa.na.m h.rdi ||

puurake.na samantaattu kumbhakena ca dhaarayet |

recakenotthitaa devii kaala.m sa.mgrasate k.sa.naat ||"

iti,

"icchaa"sakti.h paraa naamnaa "saktitritayabodhinii |

yaajyaa kar.sayate sarva.m kaalaadhaaraprabha~njanam ||"

iti ca ||338 ||

idaaniimuktasya puujyacakrasya sa"nkalanaakrame.na aasanaat prabh.rti

svadar"sanasamucita.m satattvamabhidhatte--

iha kila d.rkkarmecchaa.h "siva uktaastaastu vedyakha.n.danake |

sthuule suuk.sme krama"sa.h sakalapralayaakalau bhavata.h || 15-339 ||

"suddhaa eva tu suptaa j~naanaakalataa.m gataa.h prabuddhaastu |

pravibhinnakatipayaatmakavedyavido mantra ucyante || 15-340 ||

bhinne tvakhile vedye mantre"saastanmahe"saastu |

bhinnaabhinne tadiyaan su"sivaanto.adhvodita.h perte || 15-341 ||

taa eva galati bhedaprasare krama"so vikaasamaayaantya.h |

anyonyaasa"nkiir.naastvaraatraya.m galitabhedikaastu tata.h || 15-342 ||

padmatrayyaunmanasii tadida.m syaadaasanatvena |

uktaa iti--mukhyata.h | suuk.sme iti--pralayaakalo vedyabhaagasya

sa.mskaaramaatraava"se.satvaat--"suddhaa iti--
katha.mcidvedyakaalu.syaapagamaat | suptaa iti--aprabuddhaa.h |
katipayaatmaketi--natu akhilam, tathaatve hi aasaa.m mantre"satva.m syaat |
bhinnaabhinne iti--idantaayaa ahantaayaa.m vi"sraante.h | iyaaniti--arthaat
bhedapradhaana.h | galatiiti --natu galite, tathaatve hi aasaa.m
padmatrayatva.m na syaat | vikaasamaayaantya iti--"suulasya viv.rtaakaaratvaat
| ata eva uktam--anyonyaasa"nkiir.naa iti ||

nanu evamicchaaj~naanakriyaa.naamaasanatayaa aadhaaratvameva ukta.m syaat,

aadheyastu ki.m tadatirikta.h puujyatayaa upagantavyo na vaa ?--ityaa"sa"nkya
aaha--

taa evaanyonyaatmakabhedaavacchedanaajihaasutayaa || 15-343 ||

kila "saktitadvadaadiprabhidaa puujyatvamaayaataa.h |

taa eva d.rkkarmecchaa.h

parasparavyaav.rttiruupabhedasa.mspar"saparijihiir.sava iti
"saktyaaditritayaatmanaa puujyada"saamadhi"serate--iti vaakyaartha.h ||

nanu aasaamaatmatve.api sakalaadau prasphu.tatayaa tathaatva.m na lak.sitam,

iha tu sphu.tameva tat lak.syate ityatra ki.m nimittam ?--ityaa"sa"nkya aaha--

bhedagalanaadyako.teraarabhya yato nija.m nija.m ruupam || 15-344 ||

bibhrati taastu tritva.m taasaa.m sphu.tameva lak.syeta |

sa.mbhaavyavedyakaalu.syayogato.anyonyalabdhasa"nkarata.h || 15-345 ||

praak prasphu.ta.m tribhaava.m naagacchannatra tu tathaa na |

bhedagalanaadyako.teriti--araatrayaatmikaayaa.h | anyonyalabdhasa"nkarata iti-

-vedyakaalu.syava"sena hi aasaa.m parasparasya parabhaago na bhavet--iti
bhaava.h | praagiti--sakalaadau pramaatari ||

evamaasaamatyantameva bhedaglapanenaapi tritva.m na syaat--ityaaha--

anyonyaatmakabhedaavacchedanakalanasa.mgrasi.s.nutayaa |

svaatantryamaatrasaaraa sa.mvitsaa kaalakar.si.nii kathitaa || 15-346 ||

etaa anyonyaatmakatvena bhedasa.mspar"sakalanasya samyak

gandhamaatraparihaare.na api grasana"siilatayaa
garbhiik.rtecchaadyavaantarasvaruupatvaat svaatantryamaatrasaaraa
parapramaat.r ruupaa sa.mvit kaalakar.si.nii kathitaa sarvatra tathaa
vyapadi"syate--ityartha.h | tena aasaamanyonyaasa"nkiir.natve
galadbhedataayaamaraatrayatvam, galitabhedataayaa.m padmatrayatvam,
anyonyaatmakatve galadbhedataayaa.m "saktyaaditrayatvam, galitabhedataayaa.m
tu eva.mruupatvamiti ||346 ||

na kevalamiya.m bhedaavacchedanaatmana.h kaalasya grasi.s.nutayaa evamuktaa

yaavat bahi.hsa"nkar.sa.naadapi--ityaaha--
saiva ca bhuuya.h svasmaatsa"nkar.sati kaalamiha bahi.skurute |

sa"nkar.si.niiti kathitaa maat.r.svete.su sadbhaava.h || 15-347 ||

nanu iha anantarameva

"madhyagaa kila yaa devii saiva sadbhaavaruupi.nii |

kaalasa"nkar.si.nii................................... ||" (332)

ityaadi uktam, tadatra maat.rsadbhaava"sabdasya api prav.rttau ki.m nimittam?-

-ityaa"sa"nkya aaha--

tattva.m sattaa praaptirmaat.r.su meyo.anayaa sa.m"sca |

vi"svajananii.su "sakti.su paramaartho hi svatantrataamaatram || 15-348 ||

saiva ca ete.su samanantarokte.su sakalaadi.su saptasu maat.r.su sataa

paaramaarthikena ruupe.na bhavana.m tattva.m, sato bhaava.h sattaa
pramaat.rtaatmatvasvaruupapratilambhaat praapti"sceti | tathaa anayaa
paraamar"samaatrasaarayaa sa.mvidaa maat.r.su ja.do.api meyo bhaava.h san
vi"sraanta iti | tathaa saiva aasaa.m svaatantrya"saktaaveva
vi"sraanteruktatvaat vi"svasuutihetubhuutaasu maat.r.su icchaadi"sakti.su
svatantrataamaatraruupa.h paramaartha iti || 348 ||

nanu etadapi aasanavadicchaadyaatmakameveti katha.m naama puujya.m syaat?--

ityaa"sa"nkya aaha--

e.sa.navidikriyaatmakametatpuujya.m yato.anavacchinnam |

yasminsarvaavacchedadi"so.api syu.h samaak.siptaa.h || 15-349 ||

anavacchinnamiti--vi"suddhavimar"samayaprakaa"saruupam--ityartha.h |
yasminniti--e.sa.navidikriyaatmani anavacchinne ruupe | samaak.siptaa iti--
aki~ncitkarya.h-- ityartha.h ||349 ||

nanu prakaa"samaatrasyaiva puujyatvamastu, ki.m vimar"saruupatayaa?--

ityaa"sa"nkya aaha--

avikalpamiha na yaati hi puujyatva.m.......

puujyatva.m na yaatiiti--nirvimar"sasya prakaa"sasya ja.dapraayatvaat ||

nanu atra bhavatu vimar"samayatva.m tatra tu ki.m vi"suddhatayaa?--

ityaa"sa"nkya
aaha

.................na ca vikalpa ekatra |

bahavo dharmaastasmaad yo dharmastaavato dharmaan || 15-350 ||

aak.sipati tatra ruu.dha.h sarvotk.r.s.to.adharasthitaastvanye |

vimar"sa eva hi aa"syaanatayaa bhedapraa.natvaadavi"suddhataamadhi"sayaano

vikalpa iti ucyate |
sa ca yadaabhaasavimar"sana"siilastadatiriktamaabhaasaantara.m

"tadatatpratibhaabhaajaa maatraivaatadvyapohanaat |

tanni"scayanamukto hi vikalpo gha.ta ityayam ||" (ri.pra. 1|6|3)

ityaadiniityaa na sp.r"satyeva |
tadicchaaj~naanakriyaadisakaladharmaavibhaagasvabhaava.m
ruupamekaikadharmaparaamar"sinaa vikalpena katha.m paraam.r"syate iti na
vikalpaatmakaavi"suddhavimar"samayaprakaa"sada"saave"sipuujyatva.m yujyate |
tasmaat yaiva vi"suddhavimar"samayasvaatantryalak.sa.naa
"saktiricchaaj~naanakriyaadyanantabhedabhinnaa.h "saktiiraak.sipya vartate
tatraiva vi"sraamyan para.h prakaa"sa.h sarvotk.r.s.tatayaa puujya.h |
anye tattadavacchedabhaaja.h prakaa"saa.h punarapak.r.s.tatayaa adharasthitaa
aasanada"saamadhi"serate--ityartha.h ||

etacca guru"saastrasa.mpradaayena asmaabhiruktam--ityaaha--

iti bhairavaparapuujaatattva.m "srii.daamare mahaayaage || 15-351 ||

svayameva suprasanna.h "sriimaan "sa.mbhurmamaadik.sat |

nanu bhavatu naama eva.m tatraapi manoyaage eva kima"ngaadi madhye puujyamuta
sarvatraapi?--ityaa"sa"nkya aaha--

baahyayaage tu padmaanaa.m tritaye.api prapuujayet || 15-352 ||

astraanta.m parivaaraughamiti nau dai"sikaagama.h |

katha~nca etat?--ityaa"sa"nkya aaha--

agnii"sarak.sovaayvantadik.su vidyaa"ngapa~ncakam || 15-353 ||

"saktya"ngaani "sivaa"ngaani tathaivaatra punardvaye |

astra.m nyasyeccaturdikka.m madhye locanasa.mj~nakam || 15-354 ||

patraa.s.take.a.s.takayugamaghoraade.h svayaamalam |

tathaa dvaada"saka.m .sa.tka.m catu.ska.m mi"srita.m dvi"sa.h || 15-355 ||

sarva"so dvigu.naadiitthamaav.rtitvena puujayet |

lokapaalaa.mstata.h saastraansvadik.su da"sasu kramaat || 15-356 ||

ittha.m tri"suulaparyantadeviitaadaatmyav.rttita.h |

ti.s.thannatraarpayanvi"sva.m tarpayeddevataaga.nam || 15-357 ||

tato japa.m prakurviita pratimantra.m dvipa~ncadhaa |

anto.antaka.h, taddik dak.si.naa | yaduktam--

"vidyaa"ngapa~ncaka.m pa"scaadaagneyyaadi.su vinyaset |

agnii"sarak.sovaayuunaa.m dak.si.ne ca yathaakramam ||" (maa.vi. 8|76)

iti | tathaiva aagneyyaadikrame.na | atra dvaye iti--"sakti"sivaa"ngalak.sa.ne

| caturdikkamiti--puurva.m hi dak.si.nasyaameva di"si--iti vyatirekaartha.h |
madhye locanasa.mj~nakamiti--sarva"se.sa.h | mi"sritamiti--yaamalaruupatayaa |
dvi"sa iti--dvau vaarau, tena dvaada"sakasya dvigu.natve
caturvi"satirityaadi.h
krama.h | sarva"sa iti--sarve.na a.s.takaadyaatmanaa prakaare.na yat yat
puujya.m tat tat dvigu.naruupameva--ityartha.h | etacca praageva sa.mvaaditam
| saastraaniti hastagataastraan yaduktam--

"lokapaalaa bhavantyeva.m hrasvaastraa.h sa.mprakiirtitaa.h |

te.saa.m hastagataa.h puujyaa............................ ||"

iti | tri"suulaparyantadeviiti--vi"sraantisthaanatvaat maat.rsadbhaavaruupaa

| dvipa~ncadheti--da"sadhaa ||

etadeva vyaaptimukhena api gha.tayati--

ekaikasya tryaatmakatvaadabhedaaccaapi sarva"sa.h || 15-358 ||

ekaikasminmantre tritaya.m pratyekamanta.h k.rtatritayamastiiti pratimantra.m

saarvaatmyaat navatva.m svaruupasthityavibhaagaatmanaa ca ekatvamiti
da"sadhaatvam || 358 ||

naabhih.rtka.n.thataaluurdhvaku.n.de jvalanavatsmaran |

mantracakra.m tatra vi"sva.m jvahvansa.mpaadayeddhutim || 15-359 ||

diik.saakarma.ni kartavye diik.saa.m yenaadhvanaa guru.h |

cikiir.surdeha evaadau bhuuyasta.m mukhyato.arpayet || 15-360 ||

jvalanavaditi--atidiiptayaa | taduktam--

"...............................japa.m pa"scaatsamaarabhet |

svaruupe tallayo bhuutvaa ekaikaa.m da"sadhaa smaret ||

jvalatpaavakasa"nkaa"saa.m dhyaatvaa svaahaantamuccaret |

sak.rdekaika"so mantrii homakarmaprasiddhaye ||" (maa.vi. 8|78)

iti | diik.saakarma.niiti--na tu nityamaatre | yeneti--tattvaadyanyatamena |

tamiti--"sodhyatayaa abhimatamadhvaanam ||360 ||
nanu eva.m k.rte ki.m syaat?--ityaa"sa"nkya aaha--

dvaada"saantamida.m praagra.m tri"suula.m muulata.h smaran |

deviicakraagraga.m tyaktakrama.h khecarataa.m vrajet || 15-361 ||

muulaadhaaraad dvi.sa.tkaantavyomaagraapuura.naatmikaa |

khecariiya.m khasa~ncaarasthitibhyaa.m khaam.rtaa"sanaat || 15-362 ||

idamuktasatattva.m muulaadhaaraadaarabhya dvaada"saanta.m

yaavadatitiik.s.namuulapraantako.tivinivi.s.tadeviicakra.m
tri"suulamanudhyaayan niraavara.napadavi"sraantyaa tyaktakrama.h khecarataa.m
vrajet parabodhagaganacaarii bhavet--ityartha.h | yadiyameva
muulaadhaaraadaarabhya
taalubhruumadhyabrahmarandhralak.sa.ne.su khe.su samyak da.n.daakaaratayaa
uurdhvacara.naat, tatraiva nirodhaatmanaa ca avasthaanena dvaada"saante
catu"scatura.mguliinavyaaptyaa sthitaanaa.m "saktivyaapiniisamanaatmanaa.m
vyomnaamaapuura.naatmikaa tadaikaatmyamaapannaa, ata eva khaam.rtasya
parabodhaanandasya carerbhak.sa.naarthatayaa cara.naat khecarii tadaakhyaa
mahaamudraa--ityartha.h | yaduktam--

"baddhvaa padmaasana.m yogii naabhaavak.se"svara.m nyaset |

da.n.daakaara.m tu ta.m taavannayedyaavatkakhatrayam ||

nig.rhya tatra tattuur.na.m puurayetkhatraye.na tu |

etaa.m baddhvaa mahaaviira.h khe gati.m pratipadyate ||" (maa.vi. 7|15)

iti | ata"sca ittha.m tri"suulavyaaptimajaanaanasya khecariimudraabandhe.api

naiva parasvaruupalaabho bhavet--iti atra taatparyam | yaduktam--

"itthametadavij~naaya "sakti"suula.m varaanane |

vaddhvaapi khecarii.m mudraa.m notpatatyavaniitalaat ||" (maa.vi. 8|81)

iti ||362 ||

atraiva deviitrayapraadhaanyena api vyaapti.m dar"sayati--

amu.smaacchaambhavaacchuulaaddhrasayeccatura.mgulam |

"saakte tato.apyaa.nave tattri"suulatritaya.m sthitam || 15-363 ||

amu.smaaditi--paraapraadhaanyena dvaada"saantaavasthitaat, "saakte iti--

brahmarandhrada.s.taa.mgulaantavyaaptike paraaparaapradhaane, tato.api aa.nave
tat catura.mgula.m hraasayediti sa.mbandha.h | tena brahmarandhrepari
catura.mgulaantamaparaapradhaanamaa.nava.m "suulam | taduktam--

"ityetacchaambhava.m proktama.s.taanta.m "saaktami.syate |

turyaantamaa.nava.m vidyaaditi "suulatraya.m matam ||" (maa.vi. 8|82)

iti ||363 ||
evamapi asya ki.m syaat?--ityaa"sa"nkya aaha--

tattri"suulatrayordhvordhvadeviicakraarpitaatmaka.h |

ki.m ki.m na jaayate ki.m vaa na vetti na karoti vaa || 15-364 ||

ki.m ki.m na jaayate iti--vi"svaatmaka eva sa.mpadyate--ityartha.h ||364 ||

atraiva p.rthagyaage vi"se.saantaramaaha--

ekaikaamathavaa dekaa mantra.m vaa padmaga.m yajet |

yaamalaikyaa"ngavaktraadisadasattaavikalpata.h || 15-365 ||

mantramiti--navaatmaadyanyatamam | tacca atra padma.m

dalavyaaptapaar"svaaraadvayamaasanatvena cintyam | yaaga"sca atra
yaamalakrame.na, ekaviiratayaa vaa, a"ngavaktraadiyogena, tadayogena vaa,--iti
vikalpaartha.h ||365 ||

eva.m

"...................."sivo bhuutvaa "siva.m yajet |"

ityaadid.r"saa praa.naadaavaatmani "siviibhaava.m bhaavayitvaa baahyayaaga.m

kuryaat--ityaaha--

ittha.m praa.naad vyomapadaparyanta.m cetana.m nijam |

"siviibhaavyaarcanaayogaattato baahya.m vidhi.m caret || 15-366 ||

itthamiti--antaryaagakrame.na | vyometi--"suunyam ||366 ||

nanu anta"scet yaaga.h k.rta.h, tat ki.m baahyena?--ityaa"sa"nkya aaha--

bahiryaagasya mukhyatve siddhyaadiparikalpite |

antaryaaga.h sa.mskriyaayai hyanyathaarcayitaa pa"su.h || 15-367 ||

yastu siddhyaadivimukha.h sa bahiryajati prabhum |

antarmahaayaagaruu.dhyai tayaivaasau k.rtaarthaka.h || 15-368 ||

mukhyatve hetu.h siddhyaadiparikalpate iti--sa.mskriyaayai iti--praa.naade.h |

anyatheti--yaduktam--

"ak.rtvaa maanasa.m yaaga.m yo.anya.m yaaga.m samaarabhet |

a"siva.h sa tu vij~neyo na mok.saaya vidhiiyate ||" (sva. 3|32)

iti | tayaiveti--antarmahaayaagaruu.dhyaa | dehasya hi nyaasaadinaa "sivii

bhaavo v.rtta.h, praa.nabuddhi"suunyaanaa.m tu antaryaageneti kimava"si.syate
yadbaahiryaagena kaaryamiti ||368 ||

iha aaruruk.suu.naa.m baahyakrame.na aantariiyav.rttiruu.dhirjaayate iti

k.setragrahaadyupakrama.m baahyayaaga.m vaktumaaha--

k.rtvaantaryaagamaadaaya dhaanyaadyastre.na mantritam |

dik.su k.siped vighnanude sa.mh.rtyai"sii.m di"sa.m nayet || 15-369 ||

niriik.sa.na.m prok.sa.na.m ca taa.danaapyaayane tathaa |

vigu.n.thana.m ca sa.mskaaraa.h saadhaaraastri"siromate || 15-370 ||

gomuutragomayadadhik.siiraajya.m mantrayenmukhai.h |

uurdhvaantaira"nga.sa.tkena ku"saambvetena cok.sayet || 15-371 ||

bhuumi.m "se.sa.m ca "si.syaartha.m sthaapayetpa~ncagavyakam |

pa~nca gavyaani yatraasminku"saambuni taducyate || 15-372 ||

pa~ncagavya.m jala.m "saastre baahyaa"suddhivimardakam |

laukikyaamavi"suddhaa hi m.rditaayaamathaantariim || 15-373 ||

a"suddhi.m dagdhumaastheya.m mantraadi yadalaukikam |

atra ca

"tilaa laajaa yavaa"scaiva duurvaa.h siddhaarthakaa.h "subhaa.h |

kusumaani ca "suklaani sasugandhiini bhuuri"sa.h ||

ri.saccandanapa"nkena mi"sro.aya.m vikira.h "subha.h |"

iti dhaanyaadi j~neyam | mantritamiti--saptadhaa | yaduktam--

""sivaambhasaastrayuktena vikiraa.nyabhimantrayet |

saptak.rtvo.astramantre.na sthitvaa madhye tu praagdi"sa.h ||

uurdhvaadho vikireddhaanyaanyastrabhuutaani cintayet |

caamare.na su"subhre.na astramantre.na sa.mharet ||

e"saanyabhimukhaanyeva nair.rtaadyaavadai"svaram |"

iti | saadhaaraa iti--sarvakarmasu | sa.mvaadita.m ca etat snaanaprakara.ne |

mantrayediti--arthaat p.rthak-p.rthak paatrastham | uurdhvaanteriti--tena
gomuutra.m sadyojaatena, yaavadii"saanena aajyam--iti krama.h | eteneti--
gomayaadisa.myojitena | bhuumimityanena pa~ncagavyaanantara.m
bhuuga.ne"saastraa.naa.m puujanamupakraantam | pa~ncagavya"sabda.m
vyutpaadayati--pa~ncagavyaaniityaadi | gobhyo hitaani gavyaani pa~ncagavyaani
samaah.rtaani vidyante yasmin ku"saambuni, tat tatheti | aastheyamiti--
anusandhaatavyam--ityartha.h ||
ata eva aaha--

phaadinaantaa.m smareddekaa p.rthivyaadi"sivaantagaam || 15-374 ||

sa.mhaarakramasya hi aantariima"suddhi.m dagdhumaucityamiti evamuktam || 374

||

pu.spaa~njali.m k.sipenmadhye dhuupagandhaasavaadi ca |

tathaiva dadyaadyaagaukomadhye tenaa"su vigraham || 15-375 ||

samasta.m devataacakramadhi.s.thaat.r prakalpyate |

anantanaale dharmaadipatre sadvaidyakar.nike || 15-376 ||

.sa.dutthe gandhapu.spaadyairga.ne"sa.m hyai"saga.m yajet |

utthita.m vighnasa.m"syaantyai puujayitvaa visarjayet || 15-377 ||

............................................

............................................ |

tata.h kumbha.m paraamodidravadravyaprapuuritam || 15-378 ||

puujita.m carcita.m muulamanunaa mantrayecchatam |

asinaa karkarii.m puurvamastrayaago na cetk.rta.h || 15-379 ||

tamai"saanyaa.m yajetkumbha.m vaamasthakala"saanvitam |

tata.h sauradigaa"srityaa saastraa.mlloke"svaraanyajet || 15-380 ||

gandhapu.spopahaaraadyairvidhinaa mantrapuurvakam |

tata.h "si.syo.asikala"siihasto dhaaraa.m prapaatayan || 15-381 ||

guru.naa kumbhahastenaanuvrajyo vadataa tvidam |

bho bho.h "sakra tvayaa svasyaa.m di"si vighnapra"saantaye || 15-382 ||

saavadhaanena karmaanta.m bhavitavya.m "sivaaj~nayaa |

tryak.sare nir.rtipraaye naamni bho.h"sabdamekakam || 15-383 ||

apaasayedyato mantra"schandobaddho.ayamiirita.h |

tata e"syaa.m di"si sthaapya.h sa ku.mbho vikiropari || 15-384 ||

dak.si.ne caastravaardhaanii sthaapyaa ku.mbhasya saa.mpratam |

dadyaadityatra ccheda.h | teneti--pu.spaa~njalik.sepaadinaa hetunaa |

taduktam--

"vaastuyaaga.m tata.h kuryaanmaalinyuccaarayogata.h |

pu.spaira~njalimaapuurya phakaaraadi samuccaran ||

dhyaatvaa "saktyantamadhvaana.m nakaaraante vinik.sipet |" (maa.vi. 8|89)

iti | sadvaidyakar.nike iti--satii "suddhavidyaiva vaidya.m kar.nikaa yatra

tasminvidyaapadmaruupe--ityartha.h | .sa.dutthe iti--yaduktam--

"dattvaananta.m tathaa dharma.m j~naana.m vairaagyameva ca |

e"svarya.m kar.nikaa.m ceti .sa.dutthamidamaasanam ||" (8|93)

iti | e"sagamiti--

"...........................e"sii.m di"sa.m nayet |" (369)

iti tatraiva karma.na.h prakraantatvaat | utthitamiti--

vighnaughanivaara.nodyuktatvaat | taduktam--

"gau(gaam) ityanena vighne"sa.m gandhadhuupaadibhiryajet |

tasyaa"ngaani gakaare.na .sa.ddiirghahrasvayogata.h ||

trinetramudita.m dhyaatvaa gajaasya.m vaamanaak.rtim |" (8|92)

iti | siddhikaamasyeti--na mumuk.so.h | yaduktam--

"...............siddhikaamastu mahaastramanupuujayet |" (8|92)

iti | aa"seti--aa"saasu saastre.na maatra.s.takena aav.rta.m yuktam--

ityartha.h | taduktam--

"asyopari nyaseddhyaatvaa kha.dgakhe.takadhaari.nam |

vikaraala.m mahaada.m.s.tra.m mahogra.m bhruku.tiimukham ||

svaar.nairevaa"nga.sa.tkasamopeta.m di"nmaat.rparivaaritam |

svaar.nairevaa"nga.sa.tka.m tu pha.tkaaraparidiipitam ||

tadruupameva sa~ncintya tato maatra.s.taka.m nyaset |

indraa.nii.m puurvapatre tu savajraa.m yugapatsmaret ||

aagneyii.m "saktihastaa.m ca yaamyaa.m da.n.dakaraa.m tata.h |

nair.rtii.m vaaru.nii.m caiva vaayakaa ca vicak.sa.na.h ||

kha.dgapaa"sadhvajairyuktaa.m cintayedyugapat priye |

kauberii.m mudgarakaraamii"saanii.m "suulasa.myutaam ||" (8|98)

iti | pa"scaaditi--astrayaagasya | homo.api atra tatsa.mkhyaaka eva

arthaak.sipta.h | yaduktam--

"aadau ca kala"sa.m kuryaatsahasraadikamaantritam |

sahasra.m homayettatra tato japtvaa visarjayet ||

"satama.s.tottara.m puur.na.m............................... |" (8|100)

iti | tata iti--astrakala"sapuujaadyanantaram | paraamodiitianena

praadhaanyaat
mataadyuktam | carcitamiti--cuutapallavaadibhi.h | asinaa karkarii.m "sata.m
mantrayet--iti sa.mbandha.h | taduktam--

"tatraadau kumbhamaadaaya hemaadimayamavra.nam |

sarvaratnau.sadhiigarbha.m gandhaambuparipuuritam ||

cuutapallavavaktra.m ca sraksuutrak.rtaka.n.thakam |

rak.soghnatilakaakraanta.m sitavastrayugaav.rtam ||

"sataa.s.tottarasa~njapta.m muulamantraprapuujitam |

vaardhaanyapi tathaabhuutaa kintu saastre.na puujitaa ||" (8|103)

iti | na cetk.rta iti--mumuk.suvi.saye | tatra hi tadeva karkariitvena

puujya.m bhavet--iti bhaava.h | vaamasthakala"seti--yaduktam--

"vaamabhaage tu kumbhasya........................ |" (sva. 3|77)

ityaadi upakramya "sa.mprok.sya ca "sivaambhobhirvaardhaanii.m

ma"ngalaanvitaam |

kumbhavaccarcayitvaa tamaasanasyopari nyaset ||" (sva. 3|78)

ityantam | dhaaraa.m prapaatayanniti--sauradigaa"srityaa puurvaadikrame.na |

idamiti--vak.syamaa.nam | nir.rtipraaye iti--tena nair.rte bhorityaadi
pa.thaniiyam | chandobaddha iti--chandobha"nge hi mantra eva aya.m na
bhavediti bhaava.h | dak.si.ne iti--kumbhasya | taduktam--

"niitvaa tatraasane puurva.m muurtibhuuta.m gha.ta.m nyaset |

tasya dak.si.nadigbhaage vaardhaanii.m vinive"sayet ||" (8|107)

iti ||

nanu eva.m kumbhapuujanena ki.m syaat?--ityaa"sa"nkya aaha--

kumbhasthaambusamaapattiv.r.mhita.m mantrav.rndakam || 15-385 ||

tejomaatraatmanaa dhyaata.m sarvamaapyaayayedvidhim |

ata.h kumbhe mantraga.na.m sarva.m sa.mpuujayed guru.h || 15-386 ||

puurve.na vidhinaastra.m ca karkaryaa.m vighnanudyajet |

madhyeg.rha.m tato gandhama.n.dale puujayed guru.h || 15-387 ||

trika.m yaamalataikyaabhyaameka.m vaa mantradaivatam |

sarva.m vidhimiti--vak.syamaa.nam | ata iti--sarvavidhyaapyaayakaaritvaat |

puurve.na vidhineti--.so.dhaanyaasaadinaa | madhyeg.rhamiti--g.rhamadhye
brahmasthaane--ityartha.h | taduktam--
"gandhama.n.dalaka.m k.rtvaa brahmasthaane vicak.sa.na.h |

tatra sa.mpuujayet.sa.tka.m trika.m vaapyekameva vaa ||" (8|109)

iti ||

idaanii.m vahnikaaryamabhidhaatumupakramate--

agnikaaryavidhaanaaya tata.h ku.n.da.m prakalpayet || 15-388 ||

"suddhamantraadisa~njalpasa"nkalpotthamapuurvakam |

eva.m ma.n.dalapuujaanantaramagnikarma vidhaatumadvayamayatayaa "suddhasya ata

eva mantraadiruupasya

"kriyaa ku.n.dalinii ku.n.da.m...................... |"

ityaadyanusa.mdhyaatmana.h sa~njalpasya prarohaatmakaat sa"nkalpaadutthitam |

ata eva alaukikatvaadapuurva.m ku.n.da.m prakalpayet bahirevamanusandadhyaat--
ityartha.h ||

nanu sarvatraiva ku.n.dasya ullekhasekaku.t.tanaadyaatmanaa sa.mskaarajaatena

bahi.h prakalpanamuktam, iha punareva.m kasmaadabhidhiiyate ?--ityaa"sa"nkya
aaha--

"sivasya yaa kriyaa"saktistatku.n.damiti bhaavanaat || 15-389 ||

parama.h khalu sa.mskaaro vinaapyanyai.h kriyaakramai.h |

etadeva anyatra api atidi"sati--

eva.m dehe stha.n.dile vaa li"nge paatre jale.anale || 15-390 ||

pu.spaadi.su "si"sau mukhya.h sa.mskaara.h "sivataad.r"se |

kimatra pramaa.nam?--ityaa"sa"nkya aaha--

ukta.m "sriiyogasa~ncaare tathaahi parame"sinaa || 15-391 ||

tadeva pa.thati--

caturda"savidhe bhuute pu.spe dhuupe nivedane |

diipe jape tathaa home sarvatraivaatra ca.n.dikaa || 15-392 ||

juhoti japati preddhe puujayedvihased vrajet |

aahaare maithune saiva dehasthaa karmakaari.nii || 15-393 ||

preddhe iti--diipyate--ityartha.h | eva.m paraiva sa.mvit tena tena ruupe.na
parisphuratiiti sarvatra anusandhaatavyam--iti atra taatparyam ||393 ||

ye.saa.m punareva.m sa.mvitpraroho naasti, taanprati aya.m baahya.h

kriyaakrama.h--ityaaha--

taad.r"sii.m ye tu no ruu.dhaa.m sa.mvittimadhi"serate |

akramaattatprasiddhyartha.m kramiko vidhirucyate || 15-394 ||

eva.m cai.saa.m siddhi.h syaat--ityaaha--

aha.m "sivo mantramaya.h sa"nkalpaa me tadaatmakaa.h |

tajja.m ca ku.n.davahnyaadi "sivaatmeti sphu.ta.m smaret || 15-395 ||

ata eva hi tatraapi daar.dhyaadaar.dhyaavalokanaat |

kriyamaa.ne k.rte vaapi sa.mskriyaalpetaraapi vaa || 15-396 ||

tatraapiiti--kramike vidhau | alpatareti--ukta.m ca etat praak--

"kriyayaa siddhikaamo ya.h sa kriyaa.m bhuuyasii.m caret |" (143)

ityaadi bahuprakaaram ||396 ||

etadeva d.r.s.taantamukhena h.rdaya"ngamayati--

yathaa hi ka"scitpratibhaadaridro.abhyaasapaa.tavaat |

vaakya.m g.rh.naati ko.apyaadau tathaatraapyavabudhyataam || 15-397 ||

tatra ku.n.dasya taavatsa.mskaaraanaaha--

ullekhasekaku.t.tanalepacaturmaargamak.sav.rtiparikalanam |

staraparidhivi.s.tarasthitisa.mskaaraa da"saastrata.h ku.n.dagataa.h || 15-

398||

ullekha.h khananam | seka.h aapyaayanam | ku.t.tana.m nivi.dataapaadanam |

lepa.h samiikara.nam | samadhyagranthi daarbhamaasana.m vi.s.tara.h ||398 ||

anyat svayameva vi.samatvaat vyaaca.s.te--

madhyagraha.na.m darbhadvayena ku"sasa.mv.rti"sca bhittiinaam |

praa"nmukharekhaatritayordhvarekhikaa.h ku"sasamaav.rti"sca bahi.h || 15-399

||
"sastalataa"scatura"sra.m da"saloke"saarcanaasanavidhi"sca |

sadmaasaadanamastraagnitejasaa rak.sa.na.m ca ku.n.dasya || 15-400 ||

bhuume.h "sivaagnidh.rtyai "saktirvighnaapasaara.na.m caarthaa.h |

tatastu puujite ku.n.de kriyaa"saktitayaa sphu.tam || 15-401 ||

maat.rkaa.m maalinii.m vaapi nyasyetsa"nkalparuupi.niim |

darbhadvayena praaguda"nmukhena catu.spathaakaare.na caturmaargam |

ku.n.dabhittiinaamantaruurdhvamukhai.h ku"sai.h parita.h
sa.mvara.namak.savaa.ta.h | ku"saagre.na puurvaaparaayatarekhaatrayamadhye
dak.si.nottaraayataa rekhaa vajriikara.nam | ku.n.dabahisteja.hpu~njamayai.h
ku"sairaastara.na.m stara.h | puurvaadidikpuujyaanaa.m
brahmavi.s.nusadaa"siva"sivaanaamaadhaara"saktiruupaa.h "sastaa
yaj~nakarmav.rk.sotthaa hastamaatraa.h satvaca"scatasra.h "saakhaa.h
paridhaya.h | tatra dve puurvaanane, dve saumyaanane yaabhi.h
ku.n.dabahi"scatura"srasa.mnive"so jaayate | e.saa.m yathaayoga.m
prayojanamaaha--da"setyaadi | loke"seti upalak.sa.na.m, tena brahmaadiinaamapi
|
taduktam--

"..........................brahmaa.na.m puurvavi.s.tare |" (sva. 2|220)

iti | sadmaasaadanamiti--vaagii"syaa hi
guptyarthamaavarakapraayamak.savaa.tena g.rha.m parikalpyate ityetadasya
prayojanam | rak.sa.namiti--astramantrasya | "sivaagnidh.rtyai "saktiriti--
ullekhaadiinaa.m catur.naa.m vajriikara.nasya ca | vighnaapasaara.na.m--
staraa.naam | da"setyanena niriik.sa.naadiinaa.m
pa~ncaanaa.m sa.mskaaraa.naa.m neha pariga.nanam--iti ka.taak.sitam | te hi
sarvakarmasu saadhaara.naa iti uktam | puujite iti--"o.m kriyaa"saktyaatmane
ku.n.daaya nama.h" iti prayoge.na | sa"nkalparuupi.niimiti--
vaagii"svariiruupaam ||

ata eva aaha--

sa"nkalpadevyaa yats.r.s.tidhaama trya"sra.m kriyaatmakam || 15-402 ||

j~naana"sukraka.na.m tatra tri.h prak.sobhya vinik.sipet |

saa ca1 arthaad.rtumatii | taduktam--

"niilotpaladalaabhaasaam.rtumaccaarulocanaam |

dhyaatvaa caiva.mvidhaa.m dekaa sthaapayetku.n.damadhyata.h ||"

iti | tannyaase ca "o hrii.m bhagavati maalini ida.m sthaanamadhiti.s.tha

nama.h" iti, "o.m bhagavan "sabdaraa"se ida.m sthaanamadhiti.s.tha nama.h" iti
ca prayega.h | trya"sra.m s.r.s.tidhaameti vahnijananaanugu.nyaaduktam | tri.h
prak.sobhyeti--ku.n.dabaahye yonik.sobhaartham | yaduktam--

".........................vidyaamo.m hriimiti nyaset |

"sivamomiti vinyasya sa.mpuujya dvitaya.m puna.h ||

taamrapaatre "saraave vaa aanayejjaatavedasam |

"siva"sukramiti dhyaatvaa vidyaayonau vinik.sipet ||" (8|113)

iti| tathaa

"dhruve.na ku.n.dabaahye tu tridhaa bhramyaavataarayet |"

iti ||

etadeva vyaaptigarbhiikaare.na prapa~ncayati--

icchaata.h k.subhita.m j~naana.m vimar"saatmakriyaapade || 15-403 ||

ruu.dha.m j~natvaadipa~ncaa"ngavispa.s.ta.m jaajvaliityalam |

iha paraanandollaasacamatkaaramayaadautsukyaat jaatak.sobha.m sat j~naana.m

svavimar"sanamaatrasaaraayaa.m svaatantryalak.sa.naayaa.m kriyaayaa.m
vi"sraanta.m

"sarvaj~na.h sarvakartaa ca vyaapaka.h parame"svara.h |

sa evaaha.m "saivadharmaa iti daar.dhyaacchivo bhavet ||"

iti bha"ngyaa sarvaj~natvaadibhirananta"saktitvasya svatantratayaiva

sviikaaraat
pa~ncabhirgu.nairvispa.s.ta.m jaajvaliiti sarvaparapramaat.rtayaiva
prasphurati--ityartha.h | atha ca
parasparaabhi.sa"ngaanubandhino.abhilaa.saadullasita.m
viiryaruupa.m sa"nkalparuupi.nyaa vaagii"svaryaa.h kriyaatmake
s.r.s.tidhaamani ala.m praaptapraroha.m sat sarvaj~natvaadiruupai.h
pa~ncabhirvidyaa"ngai.h sa.mskaaryatayaa paraam.r.s.ta.m jaajvaliiti
garbhaadhaanakrame.na naamakara.naparyanta.m bahi.h siddhimiyaat-- ityartha.h
||

ata eva aaha--

tenaa"ngapa~ncakaireva huti.m dadyaatsak.rtsak.rt || 15-404 ||

janmaadyakhilasa.mskaara"suddho.agnistaavataa bhavet |

janmaadiiti janmana aadirgarbhaadhaanaadirakhilasa.mskaarastacca aadiryasya

naamakara.naaderiti eka"se.sa.h, tena garbhaadhaanapu.msavanasiimantonnayana
jaatakarmanaamakara.naakhyasyasa.mskaarapa~ncakasya ca anena siddhiriti |
taduktam--

"tatastvaahutaya.h pa~ncavidyaa"ngaireva homayet |

jananaadi tata.h karma sarvameva.m k.rte k.rtam ||" (8|114)

iti ||

nanu etaavataiva kathameva.m syaat?--ityaa"sa"nkya aaha--

pa~ncaa"ngameva p.rthvyaadiruupa.m ka.thinataadikaa.h || 15-405 ||

"saktiirdadhadvahnigataa.h kuryaad garbhaadikaa.h kriyaa.h |

nanu anye.api vaktraabhighaaraadaya.h sa.mskaaravi"se.saa ava"si.syante iti

kimiha te na uktaa.h?--ityaa"sa"nkya tatpuur.nataasa.mpattyarthamaaha--

tato.akhilaadhvasaddeviicakragarbhaa.m paraaparaam || 15-406 ||

smaranpuur.naahutiva"saatpuurayedagnisa.mskriyaa.h |

puura.ne heturakhilaadhvasaddeviigarbhaamiti ||

eva.m sa.msk.rte.agnau "sivatvamaapaadayitumaaha--

tathaa mantre"sayuksatyasa"nkalpamahasaa jvalan || 15-407 ||

vahnistacchivasa"nkalpataadaatmyaacchivataatmaka.h |

tathaa puurvoktena prakaare.na mantrairii"sena ca yuktasya tadaikyamaapannasya

aacaaryasya ya.h sa"nkalpitaarthasa.mpattyaa satya.h "sivo bhavati evamaatmaa
sa"nkalpa.h, tasya mahasaa maahaatmyena jvalan yathaayathamutkar.saasaadanena
diipyan vahnistena sa"nkalpyamaanena "sivena
taadaatmyaacchivaatmakastaddharmaiva bhavet--ityartha.h ||

etacca asmaabhirguruparamparopanatamabhihitamiti vivecanayogyam--ityaaha--

ityetatsa.mskriyaatattva.m "srii"sa.mbhurme nyaruupayat || 15-408 ||

mayaapi dar"sita.m "suddhabuddhaya.h pravivi~ncataam |

ata eva atra vipratipannaa duura.m nirastaa.h--ityaaha--

tenaatra ye codayanti yathaa baalasya sa.mskriyaa || 15-409 ||

vahnau vahnestathaanyatretyanavasthaiva sa.msk.rte.h |

te nirutthaanavihataa naye.asmingurudar"sane || 15-410 ||

anyatreti--anyasmin vahnau | anavastheti--anyo.api hi vahni.h

kimasa.msak.rta.h sa.msk.rto vaa | atra asa.msk.rtatve asya homaayogyatvam |
sa.mskaaro.api asya ki.m svatra paratra vaa | svatra cet prathamameva tathaa
astu ki.m vahnyantaraapek.sa.nena, paratra tu punareva.m
cintaayaamaparyavasaanameveti | nirutthaanavihataa iti--na hi asminnaye
vahnyantaraapek.saa kaacidasti yujyate vaa--iti bhaava.h ||410 ||

idaaniimanantarakara.niiyamaaha--

jaate.agnau sa.msk.rte "saive "sabdaraa"si.m ca maaliniim |

pitarau puujayitvaa sva.m "suddha.m dhaama visarjayet || 15-411 ||

"suddhaagnerbhaagamaadaaya carvartha.m sthaapayetp.rthak |

evamapi d.r.dhapratipattipavitriik.rtaanprati baahyasa.mskaaranirapek.satayaa

vahni.m sa.mskartu.m yuktyantaramaaha--

athavaagne.h "sikhaa.m vaamapraa.nenaadaaya h.rjju.saa || 15-412 ||

cidagninaikyamaaniiya k.sipeddak.se.na sa.msk.rtaam |

"sikhaamiti--arthaadasa.msk.rtaam | aadaayeti--puurakabha"ngyaa | k.sipediti--

recakayuktyaa | sa.msk.rtaamiti--h.rjju.saa cidagninaa saamarasyaapatte.h |
yaduktam--

"jvalitasyaathavaa vahne"sciti.m vaamena vaayunaa |

aak.r.sya h.rdi sa.mkumbhya dak.si.nena puna.h k.sipet ||

puur.naa.m ca puurvavaddadyaacchivaagneraparo vidhi.h |" (8|117)

iti ||

nanu evamabhidhaane ko.abhipraaya.h?--ityaa"sa"nkya aaha--

"siva ityabhimaanena d.r.dhena hi vilokanam || 15-413 ||

sarvasya sa.mskriyaa tattva.m tattasmai yadyato.amalam |

atraiva "saastraantarapak.samapi aaha--

navaahutiiratho dadyaannavaatmasahitena tu || 15-414 ||

"sivaagnaye taarapuurva.m svaahaanta.m sa.mskriyaa bhavet |

"sivacaitanyasaamaanyavyomaruupe.anale tata.h || 15-415 ||

praagvadaadhaaramaadheya.m deviicakra.m ca yojayet |

taara.h pra.nava.h | tata iti--eva.m sa.mskaaraanantaram ||

nanu agnaaveva sa.mskaarahoma.h sruvaadibhi.h kaarya.h, tat prathamame.saameva

sa.mskaara.h kasmaat na k.rta.h?--ityaaha--

sruva.m sruca.m ca sa.mpa"syedadhovaktrau kramaad guru.h || 15-416 ||

"siva"saktitayaabhyarcyau tathettha.m sa.mskriyaanayo.h |

sa.mpa"syediti--parad.r.s.tyaa | etacca prok.sa.naadiinaa.m catur.naamapi

upalak.sa.nam, te hi sarvakarmasu saadhaara.naa ityuktam | adhomukhaaviti--
s.r.s.tyunmukhataabhipraaye.na | itthamiti adhovaktratayaa
sa.mdar"sanaadikrame.na | taduktam--

".................sthaapayettaavadhomukhau |" (sva. 2|231)

iti,

"........sruk"saktistu sruva.h "siva.h |"

iti ||

nanu anayoranyatra bahuprakaara.m sa.mskaarajaatamuktam, "sriipuurva"saastre

punastannaamaapi na sp.r.s.ta.m yena niriik.sa.naabhyarcanamaatrameva
tatsa.mskaaranimittamiha uktamiti kimetat?--ityaa"sa"nkya aaha--

tattvasa.mdar"sanaannaanyatsa.mskaarasyaasti jiivitam || 15-417 ||

iti vaktu.m sruvaadii"sa.h "sriipuurve na samaskarot |

iha sruksruvaadiinaa.m homayogyatvamaadhaatu.m hi tatra tatra

sa.mskaarajaatamuktam | tacca etaavataiva siddha.m kimanena | asmaddar"sane hi
"sivataapattireva parama.h sa.mskaara.h | sa ca
arghapaatravipru.tprok.sa.naadinaiva sidhyediti ukta.m praag bahu"sa.h |
yadaagamo.api--

"kartavyaa yasya sa.m"suddhiranyasyaapyatra vastuna.h |

tasyaanenaiva maarge.na prakartavyaa vijaanataa ||" (maa.vi.ta.m.8|51)

iti | evamaajyaadaavapi j~neyam | ata"sca atra "saastraantaraadiha na

ki~ncidapi apek.sa.niiyam, arghapaatravipru.tprok.sa.naadinaiva
sa.mskaarasiddhestadapek.saayaa eva abhaavaat | anyathaa hi sarvameva
apek.sa.niiyamiti aparyavasitameva anu.s.thaana.m syaat | yadaahu.h--

"na ca "saastraantare kartu.m yukta.m "saastraantara"srutam |

"saastrasyaanyaanapek.satvaatpu.mbuddhiprabhava.m hi tat ||

saapek.satve.apyapek.saiva maana.m yaavadapek.sate |

taavadevaanyata.h kaarya.m naanyatsyaadanavasthite.h ||"

iti | evamagnigamadhivasaanamabhidhaaya tarpa.namaaha--

tatastilairm.rgii.m madhyaanaamaa.mgu.s.thava"saad guru.h || 15-418 ||

k.rtvaa muula.m tarpayeta "satenaajyasruvaistathaa |

a"ngavaktra.m .sa.da.m"sena "se.saa.m"scaapi da"saa.m"sata.h || 15-419 ||

sahasraadikahomo.api t.rptyai vittaanusaarata.h |

m.rgii.m k.rtveti | yaduktam--

"a.mgu.s.thaagrasamaasakte madhyaanaame mahe"svari |

tarjanii ca kani.s.thaa ca procchirte virale k.rte ||

m.rgii naama mahaamudraa............................... |"

iti | na ca homasya "satikatvameva niyama ityaaha--sahasretyaadi | ata eva

tatra
tatra

".........................vitta"saa.thya.m na kaarayet |"

iti uktam ||

nanu yadi "satikenaiva homena tarpa.na.m sidhyet, tat ki.m

vittak.sayakaari.naa sahasraadikena?--ityaa"sa"nkya aaha--

sati vitte.api lobhaadigrasto baahyapradhaanataam || 15-420 ||

prathaya.m"scidgu.niibhaavaacchaktipaata.m na vindati |

baahyapradhaanataa prathayanniti baahyedhanaadaavaagrahaat | yathoktam--

"vibhave sati yo lobhaanna kuryaadvidhivistaram |

naasau phalamavaapnoti jaatucitparame"svari ||"

iti | nanu etaavataiva "saktipaata.m na vindati ityatra ki.m pramaa.nam?--

ityaa"sa"nkya aaha--

ukta.m svacchandatantre taddiik.sito.api na mok.sabhaak || 15-421 ||

iha taavat k.rtamak.rta.m na bhavatiiti avivaada.h | tat

salobhaaderdiik.saayaa.m k.rtasya karma.na.h ki.m phala.m syaat ?--
ityaa"sa"nkate--

nanu yattasya diik.saayaa.m k.rta.m karmaasya ki.m phalam |

etadeva pratividhatte--

tatraahurgama"saastraj~naa vaamaa"saktimayaastadaa || 15-422 ||

mantraa badhnanti ta.m samyagbhavakaaraamahaag.rhe |

tadeti baahyapradhaanataayaa.m cidgu.niibhaave sati--ityartha.h ||

nanu yadi e.saa.m vaamaa "saktireva.m phaladaayinii, taduditaapi jye.s.thaa

"sakti.h ki.m vyarthaiva syaat?--ityaa"sa"nkya aaha--

yaa tvanugraahikaa "saktiste.saa.m saa gurudiipitaa || 15-423 ||

"sodhayeta sva"saastrasthani.skaamolla"nghanakriyaam |

yaa punaste.saa.m v.rttadiik.saa.naamanugraahikaa "sakti.h, saa guru.naa

karmayogaj~naanairuttejitaa satii svatra
diik.saadyanu.s.thaananimittamaatmiiyataa.m praapite "saastre sthitasya
vidhini.sedhaatmana.h samayasya ni.skaamamanicchaapuurva.m
kriyamaa.namulla"nghana.m "sodhayeta, tathaatve.api

"tasmaadak.rtavighaataatka~ncitkaala.m pi"saacavararaaja.h |

bhuutvaa vimalaatmaasau vrajati ca samataa.m pare"sena ||"

ityaadid.r"saa svaruupaabhivyaktiparyavasaanaiva syaat baahyapradhaanatayaa

cidgu.niibhaavena, vaamaa"saktyadhi.s.thaane tu muulata eva svaruupasya
tirohitatvaat na ki~ncidapi kuryaaditi yuktamuktam--

"........lobhaadigrasta.h "saktipaata.m na vindati |" (421)

iti | ukta.m ca praak

"sa hi bhedaikav.rttitva.m "sivaj~naane "srute.apyalam |

nojjhatiiti d.r.dha.m vaamaadhi.s.thitastatpa"suuttama.h ||

"sivenaiva tirobhaavya sthaapito niyaterbalaat |

katha"nkaara.m patipada.m prayaatu paratantrita.h ||" (13|316)

iti | eva.m homaante tatpuur.nataasa.mpattaye puur.naahutirdaatavyaa iti

tatprayogamaaha--

tata uurdhvaadharanyaasaadanyonyaunmukhyasundaram || 15-424 ||

sruksruva.m "siva"saktyaatmaadaayaajyaam.rtapuuritam |

samacittapraa.natanuraikaatmyavidhiyogata.h || 15-425 ||

vaama.m srugda.n.daga.m hasta.m dak.si.na.m sopayaamakam |

ka.n.thaadhoga.m vinik.sipya d.r.dhamaapii.dya yatnavaan || 15-426 ||

adha.h kuryaatsruca.m praa.namuurdhvordhva.m sa.mniyojayan |

yaavad dvi.sa.tkaparyante bodhaagnau candracakrata.h || 15-427 ||

srugagraatparama.m hlaadi patedam.rtamuttamam |

taavadvahnau mantramukhe vau.sa.dantaa.m huti.m k.sipet || 15-428 ||

uurdhvaadharanyaasaaditi "siva"saktyaatmeti ca yathaayogam, tena sruguurdhva.m

sruva.h | yaduktam--

"naabhisthaane sruco muulamuttaanaagramukha.m samam |

srucyupari sruva.m devi k.rtvaa caivamadhomukham ||"

iti | ata eva "sakti"sivaatmakatvaadanayoranyonyaunmukhyamucita.m yena
prek.sitaphalasa.mpatti.h | ata eva anyonyaunmukhyena
parasparasvaruupaanuprave"saat srugekagaamitve.api avi"se.se.na uktam--
aajyaam.rtapuuritamiti | evameva.mvidha.m sruksruvamaadaaya
paraadvayaanusandhaanaadaikadhyaapannadehapraa.nabuddhyaadiraacaarya.h
srugvaduttaana.m vaama.m hasta.m sruco da.n.damuulaga.m dak.si.na.m ca
sopayaama.m sruvavadadhomukha.m sruvasyaiva ka.n.thaadadho
vedikaakaaramagrapii.tha.m gata.m tatpraanta"sli.s.ta.m k.rtvaa
eva.msa.mnive"saabhyaa.m hastaabhyaa.m d.r.dhamaapii.dya yatnavaan
saavadhaana.h praa.na.m h.rdayaadaarabhya uurdhvordhva.m samyak
tattatpadolla"nghanakrame.na niyojayannaajyadhaaraapaatamanusandhaaya sruca.m
"sanai.h "sanairadha.h kuryaat yaavat dvaada"saantaavasthite
vi"svaplo.sakaari.nii bodhaagnau cetanaalak.sa.naayaa.h sruca.hparaa.m
kaa.s.thaamadhiti.s.thata"scakraakaaratayaa parama.m hlaadi ata eva
uttamamam.rta.m patet bodhaagnyupodbodhakatayaa prasaret, taavat
tadekamayataanusandhaanena sarvamantraa.naa.m
tattaddravyakavaliikaarakara.natayaa mukhe baahye vahnau t.rptyaadhaayakatayaa
vau.sa.dantaa.m huti.m k.sipet puur.naahati.m dadyaat--ityartha.h | upayaama
uurdhvagranthirj~naanakha"ngatayaa pratiito ve.nyaakaaro daarbha.h
sa.mnive"sa.h | yadaahu.h--

"darbhaa.naa.m taalamaanena k.rtaa .sa.titra"sataa dalai.h |

saptajaptaa "sivaastre.na ve.nii bodhaasiruttama.h ||"

iti ||428 ||

nanu evamabhisandhaane ka iva abhipraaya.h ?--ityaa"sa"nkya aaha--

ya uurdhve kila sa.mbodha.h ku.n.de sa pratibimbita.h |

vahni.h praa.na.h sruksruvau ca sneha.h sa"nkalpacidrasa.h || 15-429 ||

ittha.m j~naatvaadita.h ku.n.dasruksruvaajyamanuunbh.r"sam |

dvaada"saantavibodhaagnau ruddhvaa puur.naahuti.m k.sipet || 15-430 ||

ya.h kila uurdhve sthita.h sa.mbodha.h, so.arthaadadha.h ku.n.de pratibimbito

vahni.h, ya"sca eva.mvidha.h praa.nastau sruksruvau, ya"sca eva.m
bhedaparaamar"saatmaa cidrasa.h, sa sneha ityanusandhaaya prathama.m
ku.n.daadiin dvaada"saantavibodhaagnau bh.r"sa.m ruddhvaa bimbapraaye tatra
tatra aarohakrame.na saamarasya.m praapayya puur.naahuti.m k.sipet yathaa
pratibimbapraayaa.naa.m baahyaanaame.saamadho.adha eva.m avasthiti.h syaat
||430 ||

nanu bimbasya uurdhvordhvamavasthaane pratibimbasya adho.adha.h

sthitirbhavediti ko.aya.m naya.h ?--ityaa"sa"nkaa garbhiik.rtya
d.r.s.taantayati--

yathaa yathaa hi gaganamutpatetkalaha.msaka.h |

jale bimba.m bru.datyasya tathetyatraapyaya.m vidhi.h || 15-431 ||

bimbamiti--pratibimbaruupam ||431 ||
evamanusandhaane prakaaraantaramaaha--

svaabhaavika.m sthira.m caiva drava.m diipta.m cala.m nabha.h |

maayaa bindustathaivaatmaa naada.h "sakti.h "sivastathaa || 15-432 ||

ittha.m vyaapyavyaapakato vibhedyaabhyantaraantaram |

tadadha.hsthaani p.rthvyaadimuulaantaani tathaa pumaan || 15-433 ||

avidyaaraaganiyatikaalamaayaakalaastathaa |

a.nurvidyaa tadii"se"sau saadaakhya.m "saktiku.n.dalii || 15-434 ||

vyaapinii samanaunmanya.m tato.anaamani yojayet |

recakastho madhyanaa.diisandhivid gururityada.h || 15-435 ||

prokta.m trai"sirase tantre parayojanavar.nane |

iha khalu paarame"svarii svaruupagopanaakaaraa maayaakhyaa

"saktirvyaapakatvaat j~natvakart.rtvaadyaatmaka.m svaabhaavika.m ruupa.m
vyaapya aacchaadya aaste iti etatsa"nkocita.h sakalaadiraatmaa vyaapakatvaat
sthira.m paarthiva.m ruupamittha.m vak.syamaa.nena krame.na vyaaptaa aaste |
bindu"sca aapyaayakatvaat dravamaapyam, naada"sca diiptamaagneyam,
spar"sapradhaanaa
"sakti"sca cala.m vaayaviiyam, niraavara.natvaacchiva"sca
naabhasamiti | etat

"p.rthivyaapastathaa tejo vaayuraakaa"sameva ca |

pa~ncaitaani tu tattvaani yairvyaaptamakhila.m jagat ||"

ityaadid.r"saa p.rthivyaadi"saktiparyantapa~ncatri.m"sattattvagarbhiikaare.na
madhyanaa.diisandhivit tanmarmaj~na.h, ata eva uurdhvarecakastho guru.h

"..........................sa.ttyaagaatsaptame laya.h |" (sva. 4|267)

iti bha"ngyaa tattatpadolla"nghanena

aabhyantaraadaabhyantaramuurdhvamuurdhva.m vibhedya anantaramanaamani anaakhye
dvaada"saantaavasthite parama"sive samanantaroktayuktyaa yojayediti | eva.m
"sriitri"sirobhairave yojanikaaprakara.ne vibhajya uktam ||

evametat prasa"ngaadabhidhaaya carusa.msiddhi.m vaktumaaha--

tata.h praaksthaapitaanyastamantrasa.msk.rtavahninaa || 15-436 ||

caru.h saadhyo.athavaa "si.syairhomena samakaalaka.h |

carau ca viiradravyaa.ni laukikaanyathavecchayaa || 15-437 ||

carusiddhau samastaa"sca kriyaa h.rnmantrayogata.h |

tata"scaru.m samaadaaya gururaajyena puuritaam || 15-438 ||

sruca.m sruva.m vaa k.rtvaiva bhuktimuktyanusaarata.h |

devaanaamatha "saktiinaa.m yantraa.naa.m tu traya.m trayam || 15-439 ||

saptama.m maat.rsadbhaava.m kramaadekaika"sa.h pa.than |

svaa ityam.rtavar.nena vahnau hutvaajya"se.sakam || 15-440 ||

carau hetyagniruupe.na juhuyaattatpuna.h puna.h |

tata iti--tarpa.naanantaram | anyastamantreti yaduktam--

"aapyaa"scarupuro.daa"saa.h pa~ncasa.mskaarasa.msk.rte |

anaah.rta"sive vahnau homastvaavaahite "siva.h ||"

iti | ata"sca "suddhaagneriti tatra uktam | saadhya iti--svayamaacaarye.na |

homena samakaalaka iti--"si.syaa.naa.m homaadaavavyagratvaat |
viiradravyaa.ni--saaraadiruupaa.ni | laukikaani--k.siirata.n.dulaadiruupaa.ni
| icchayeti--viiraa.naamaviiraa.naa.m vaa | samastaa.h kriyaa--iti--
sthaalyaadigraha.natadabhimantra.nadarviivigha.t.tanaadyaa.h |
am.rtavar.neneti--savayoraapyaayakaaritvaat | agniruupe.neti--hasya
"sivaabhidhaayitayaa pramaat.rruupatvaat | puna.h punariti--ittha.m
pratyaahuti prayoga.h kaarya.h--ityartha.h | eva.m hi agnau svaa iti
somabhaaga.h somaatmani carau, haa iti agnibhaaga"sca nyasto bhavet yena
ubhayamapi agnii.somaatmaka.m
sa.mpadyate iti | yacchruti.h--

"yo ha vai taddhaviragnii.somaabhyaa.m juhoti tasyaitadam.rtiibhavati |"

iti ||

ata eva aaha--

bhojyabhojakacarvagnyoritthamekaanusandhita.h || 15-441 ||

svaahaapratyavamar"saatsyaatsamantraadadvaya.m param |

paramadvayamiti--agnii.somaikaatmyaapatte.h ||

nanu eva.m bhojyabhojakayo.h saamyameva ukta.m syaaditi kimetat?--

ityaa"sa"nkya
aaha--

e.sa sa.mpaatasa.mskaara"scarorbhoktaa hyadhi.s.thita.h || 15-442 ||

bhogyasya parama.m saara.m bhogya.m narnarti yatnata.h |

parama.m saaramiti bhogyasya bhoktari vi"sraamaat, ata eva narnarti

k.sobhaatmanaa parisphuratiiti uktam ||

sa.mpaata"sabdasya anvarthataa.m dar"sayati--

samamekaanusandhaanaatpaatato bhokt.rbhogyayo.h || 15-443 ||

anyo.anyatra ca sa.mpaataatsa"ngamaaccetthamucyate |

atra tulyakaalaarthatva.m ca avayavaartha.h, sa"ngamaarthatva.m tu

samudaayaartha.h ||

eva.m sa.msk.rta.m caru.m .so.dhaa vibhajati--

stha.n.dile kumbhakarkaryorbhaaga.m bhaaga.m nivedayet || 15-444 ||

bhaagenaagnau mantrat.rptirdvaya.m "si.syaatmanoratha |

ittha.m vihitakartavyo vij~naapye"sa.m tadiirita.h || 15-445 ||

"saktipaatakramaacchi.syaansa.mskartu ni.hsared bahi.h |

tatrai.saa.m pa~ncagavya.m ca caru.m da"sanamaarjanam || 15-446 ||

tasya paata.h "subha.h praaciisaumyai"saapyordhvadiggata.h |

a"subho.anyatra tatraastrahomo.apya.s.ta"sata.m bhavet || 15-447 ||

netramantritasadvastrabaddhanetraanaca~ncalaan |

ananyah.rdayiibhuutaanbalaadittha.m nirodhata.h || 15-448 ||

muktaaratnaadikusumasa.mpuur.naa~njalikaan guru.h |

prave"sya stha.n.dilopaagra upave"syaiva jaanubhi.h || 15-449 ||

prak.sepayeda~njali.m ta.m tai.h "si.syairbhaavitaatmabhi.h |

a~njali.m punaraapuurya te.saa.m laaghavata.h pa.tam || 15-450 ||

d.r"sornivaarayetso.api "si.syo jha.titi pa"syati |

ukta.m ca

"h.rdayena caro.h siddhiryaaj~nikai.h k.siirata.n.dulai.h |

sa.mpaata.m saptabhirmantraistata.h .sa.dbhaagabhaajitam ||

"sivaagniguru"si.syaa.naa.m vaardhaaniikumbhayo.h samam |" (maa.vi.ta.m.

8|122)

iti | vij~naapyeti

"gurutvena tvayaivaahamaaj~napta.h parame"svara |

anugraahyaastvayaa "si.syaa.h "siva"saktipracoditaa.h ||

tadete tadvidhaa.h praaptaastvame.saa.m kurvanugraham |

madiiyaa.m tanumaavi"sya yenaaha.m tvatsamo bhave(bhavan) ||(9|38)

iti | tadiirita iti--kuru evamiti prokta iti | tatreti--bahi.h, dadyaaditi
"se.sa.h | tasyeti--da"sanamaarjanasya | tatreti--a"subhe | taduktam--

"uurdhvaanana.m yadaa ti.s.thedraajya.m mok.samavaapnuyaat |

adhomukhe tu mara.na.m h.rdayena "sata.m hunet ||

puurvasyaa.m yogasa.msiddhiraagneyyaa.m vyaadhimaadi"set |

yaamyaayaa.m mara.na.m vidyaannair.rtyaa.m kalaho bhavet ||

vaaru.nyaa.m dhanasa.mpu.s.tirvaayavyoccaa.tana.m bhavet |

saumyaayaa.m siddhimaapnoti mok.samii"saanagocare ||"

iti | anena ca dantasa.mskaara ukta.h | tairiti--eva.m prave"sitai.h

prayojyakart.rbhi.h | laaghavata iti--yathaa asya jha.tityeva
stha.n.diladar"sana.m bhavet--iti bhaava.h ||

evamasya ki.m syaat ?--ityaa"sa"nkya aaha--

jha.tityaalokite maantraprabhaavollaasite sthale || 15-451 ||

tadaave"sava"saacchi.syastanmayatva.m prapadyate |

etadeva d.r.s.taantopadar"sanena h.rdaya"ngamayati--

yathaa hi raktah.rdayastaa.mstaankaantaagu.naansvayam || 15-452 ||

pa"syatyeva.m "saktipaatasa.msk.rto mantrasannidhim |

svayamiti, natu upaayaantaraapek.sa.nena, tathaatve hi jha.tityeva

taddar"sanamasya na syaat ||

nanu laava.nyaadaya.h kaantaagu.naa d.r"syaa iti taananuraktah.rdaya.h

pa"syantaa.m naama, mantraa.h punarad.r"syatvaat sa.mnihitatve.api
kathamarvaagd.r"saa.m cak.suraadiindriyagocarataamaasaadayeyu.h?--
ityaa"sa"nkya
aaha--

cak.suraadiindriyaa.naa.m hi sahakaari.ni taad.r"se || 15-453 ||

satyatyantamad.r.s.te praagapi jaayeta yogyataa |

cak.suraadiindriyaa.naa.m hi taad.r"se "saktipaatalak.sa.ne sahakaari.ni sati

praagatyantamad.r.s.te.api anubhavasa.mskaaraabhaavaadvikalpasya j~naanasya
avi.saye.api mantraadau d.r"sikriyaakara.naayaa.m yogyataa jaayeta tathaa
sa.mbhaavaniiyam--ityartha.h ||

kimatra pramaa.nam ?--ityaa"sa"nkya aaha--

k.rtapraj~naa hi vinyastamantra.m deha.m jala.m sthalam || 15-454 ||

pratimaadi ca pa"syanto vidu.h saa.mnidhyasa.mnidhii |

eva.m svasa.mvedanamapi apahnuvaanaanprati aaha--

nyastamantraa.m"susubhagaatki~ncidbhuutaadimudritaa.h || 15-455 ||

trasyantiiveti tattaccidak.saistatsahakaaribhi.h |

loke hi mantranyaasaavi.sk.rtateja.h saubhaagyaadaacaaryaaderbhuutaadimudritaa

jantavastrasyanta iva d.r"syante iti | eva.m tena "saktipaataadinaa
sahak.rtairindriyaistasya tasya sa.mnidhaanaasa.mnidhaanaade"scit
cetanavadeva.m bhavet--ityartha.h | iyataa ca mantraave"salak.sa.na.h
paaryantikasa.mskaara ukta.h ||

idaanii.m "sivahastavidhimabhidhatte--

tata.h sa dak.si.ne haste diipta.m sarvaadhvapuuritam || 15-456 ||

mantracakra.m yajedvaamapaa.ninaa paa"sadaahakam |

ta.m "si.syasya kara.m muurghni dehanyastaadhvasa.mtate.h || 15-457 ||

nyasyetkrame.na sarvaa.m"nga.m tenaivaasya ca sa.msp.r"set |

nanu etatprak.rte "sriipuurva"saastre na uktamiti kuta aaniitam?--

ityaa"sa"nkya aaha--

ukta.m diik.sottare caitajjvaalaasa.mpaata"sobhinaa || 15-458 ||

dattena "sivahastena samayii sa vidhiiyate |

saayujyamii"svare tattve jiivato.adhiitiyogyataa || 15-459 ||

jvaalaasa.mpaateti--mantrateja.h saa.mnidhyaat | yaduktam--

""sivahaste vibhu.m dhyaatvaa mantragraama.m sujaajvalam |" (sva. 3|142)

iti | ii"svare iti vidyaatattvordhvavartini, na tu p.rthviitattvaadha.hsthite

kaalaagnirudre, tathaa"sruteradar"sanaat | atra ca uddyotak.rdeva k.rta"srama
iti kimiha tena uktena tata eva avadhaaryam | adhiiti.h adhyayanam | taduktam-
-

"samayii sa.msk.rto hyeva.m vaacane.asyaarhataa bhavet |

"srava.ne.adhyayane home puujanaadau tathaiva ca ||

caryaadhyaanavi"suddhaatmaa labhate padamai"svaram |" (sva. 4|79)

iti ||459 ||

na kevalametadatraiva ukta.m yaavadanyatraapi--ityaaha--

"sriidevyaayaamale tuuktama.s.taaraantastri"suulake |

cakre bhairavasannaabhaavaghoraadya.s.takaarake || 15-460 ||

baahyaapare paraanemau madhya"suulaparaapare |

jvaalaakule.aru.ne bhramyanmaat.rpra.navabhii.sa.ne || 15-461 ||

cintite tu bahirhaste sa.md.r.s.te samayii bhavet |

paa"sastobhaadyastu sadya uccikrami.surasya tam || 15-462 ||

praa.nairviyojaka.m muurdhni k.sipetsa.mpuujya tadbahi.h |

anena "sivahastena samayii bhavati sphu.tam || 15-463 ||

iha aghoraadya.s.takaadhi.s.thitaarakasya pratyara.m sarvata.h

paribhramatphe"nkaaravikaraalasya
bhairavatrayabhuu.sitanaabheraraabaahyanemilak.sa.nasthaanadvayapratibimbitaa-
paraaparaadeviikasya sinduuraaru.nasya ata eva jvaalaakulasya a.s.taarasya
cakrasya antarmadhya"s.r"ngaavasthitaparaapare tri"suule cintite
bahirantareva.mvidhe haste samyak para"sreya.hpradhaanatayaa d.r.s.te
paa"sastobhaatsamayii bhavet taavataiva asya samayadiik.saa sidhyet--
ityartha.h | na kevalamanena samayadiik.saiva bhavet, yaavat
nirvaa.nadiik.saa.api--ityaaha--yastvityaadi | ya.h punarukraantumicchusta.m
bahi.h praa.nocite k.setraadau sa.mpuujya asya tameva "sivahasta.m
praa.nairviyojaka.m muurghni k.sipet tatsa.mspar"saadeva asya
sadyonirvaa.nadiik.saa bhavet--ityartha.h |
yaduktam--tatra

"a.s.taara.m cakramaalikhya naabhinemisamanvitam |

arakai"scaantaraalai"sca tri"suuloparilaa~nchitam ||"

iti | upakramya

".....................naabhistha.m bhairava.m nyaset |"

iti,

"aghoraadya.s.taka.m puujya.m......................... |"

iti,

"araa.s.takasthitaastaastu....................... |"

iti,

"sinduuraaru.nasa"nkaa"saa "suulasthaa tu paraaparaa |

aparaa tu paraa devii baahyanemisamaa"sritaa |"

iti,

"cakrabhairavamadhyastha.m bhrama.namaru.naprabham |"

iti,

"kare dhyaatvaa mahaacakra.m jvaalaamaalaasamaakulam |

vaamapaada.m nyasettatra "suulada.n.de samantata.h |

arake.su ca sarvatra yukta.m dak.si.najaanunaa |"

iti,

"dar"sanaatstobhamaayaati spar"sanaanmiryate dhruvam |"

iti ca ||463 ||

nanu eva.m samayitvena asya ki.m syaat ?--ityaa"sa"nkya aaha--

tasyaiva bhaavividhivattattvapaa"saviyojane |

putrakatva.m sa ca pare tattve yojyastu dai"sikai.h || 15-464 ||

sa eva mantrajaatij~no japahomaaditattvavit |

nirvaa.nakala"senaadau tata ii"svarasa.mj~ninaa || 15-465 ||

abhi.sikta.h saadhaka.h syaadbhogaante.asya pare laya.h |

bhaaviiti--.so.da"saahnikaadau | sa iti--putraka.h | sa eveti--samayii |

bhaavividhivat tattvapaa"saviyojane k.rte satiiti atraapi sa.mbandhaniiyam,
evamuttaratraapi | jaatiiti--nama.h svaahaadiinaam | nirvaa.neti--
nirvaa.nadaayii atra "siva ucyate | saadhakasya hi "sive yojanikaayaa.m
k.rtaayaamapi sadaa"sivapade bhogaarthamavasthaanam, ata eva aaha--
bhogaante.asya pare laya iti ||

etairgu.nai.h samaayukto diik.sita.h "siva"saasane || 15-466 ||

catu.spaatsa.mhitaabhij~nastantraa.s.taada"satatpara.h |

da"satantraatimaargaj~na aacaarya.h sa vidhiiyate || 15-467 ||

p.rthiviimaadita.h k.rtvaa nirvaa.naante.asya yojanaam |

abhi.sekavidhau kuryaadaacaaryasya guruuttama.h || 15-468 ||

etairiti--mantratantraj~natvaadyai.h | nirvaa.naante iti--parama"sivapade,

adhikaaraartha.m | punarapara"sive "sive asya avasthaanam | yaduktam

"adhikaaraarthamaacaarye paraaparapade sthiti.h |

"sivatve saadhakaanaa.m tu vidyaaddiik.saa.m sadaa"sive ||

putrake parame tattve samayinyai"svare tathaa |"

iti ||468 ||

nanu evamabhihite samayina.h kimukta.m syaat ?--ityaa"sa"nkya aaha--

etairvaakyairida.m cokta.m samayii raajaputravat |

sarvatraivaadhikaarii syaatputrakaadipadatraye || 15-469 ||

raajaputro hi yathaa raajyaadaavadhik.rtastathaa ayamapi putrakaadau samayii |

samayidiik.saapuurvakameva sarvaa diik.saa uktaa.h || 469 ||

putrakaacaaryayoravi"se.se.api paratattvayojanikaa katha~ncidbhedamabhidhatte-

-

putrako dai"sikatve tu tulyayojaniko bhavet |

adhikaarii sa na puna.h saadhane bhinnayojane || 15-470 ||

sa iti--putraka.h | saadhane iti--diik.saaprati.s.thaadau yadarthameva

aacaaryasya paraaparapade sthitirabhihitaa--ityaaha--bhinnayojane iti ||470 ||

nanu samayino.api puurvabhaavinii li"ngoddhaaradiik.saa sa.mbhavati, tat

samayii raajaputravadityeva kasmaadiha uktam ?--ityaa"sa"nkya aaha--

etattantre samayyaadikramaadaaptottarakriya.h |

aacaaryo na punarbauddhavai.s.navaadi.h kadaacana || 15-471 ||

eva.m prasa"ngaannir.niita.m prak.rta.m tu niruupyate |

"sivahastavidhi.m k.rtvaa tena sa.mplu.s.tapaa"sakam || 15-472 ||

"si.sya.m vidhaaya vi"sraantiparyanta.m dhyaanayogata.h |

tata.h kumbhe.astrakala"se vahnau svaatmani ta.m "si"sum || 15-473 ||

pra.naama.m kaarayetpa"scaadbhuutamaat.rbali.m k.sipet |

aacaarya iti upalak.sa.nam, tena saadhako.api | yadvak.syati--

"praagli"nginaa.m mok.sadiik.saa saadhikaaravivarjitaa |

saadhakaacaaryataamaarge na yogyaaste punarbhuva.h ||" (22|29)

iti | ata eva anantarameva uktam--

"........................diik.sita.h "siva"saasane |" (467)

iti | teneti--"sivahastena ||

idaanii.m "sayyaa.m kalpayitumaaha--

tata.h "sa"nkaramabhyarcya "sayyaamastraabhimantritaam || 15-474 ||

k.rtvaasyaa.m "si.syamaaropya nyastamantra.m vidhaaya ca |

"si.syah.rccakravi"sraanti.m k.rtvaa taddvaada"saantaga.h || 15-475 ||

bhavetk.sii.nakalaajaala.h svaradvaada"sakodayaat |

tata.h prave"sapracitakalaa.so.da"sakojjvala.h || 15-476 ||

sa.mpuur.nasvaatmaciccandro vi"sraamyeddh.rdaye "si"so.h |

svaya.m vyutthaanaparyanta.m dvaada"saanta.m tato vrajet || 15-477 ||

punarvi"secca h.rccakramittha.m nidraavidhikrama.h |

svaradvaada"saka.m suuryakalaaruupam | itthamiti--"si.syaatmanoreva.m

praa.naprave"sanirgamalak.sa.nena uktena prakaare.na--ityartha.h ||

nanu eva.m sati ki.m syaat ?--ityaa"sa"nkya aaha--

aayaatanidra.h "si.syo.asau nirmalau "sa"sibhaaskarau || 15-478 ||

h.rccakre pratisa.mdhatte balaatpuur.nak.r"saatmakau |

nanu ato.api ki.m syaat ?--ityaa"sa"nkya aaha--

ha.thanirmalacandraarkaprakaa"sa.h satyamiik.sate || 15-479 ||

svapna.m bhaavi"subhaanyatvasphu.tiibhaavanakovidam |

kimatra pramaa.nam?--ityaa"sa"nkya aaha--

ukta.m ca puur.naa.m ca k.r"saa.m dhyaatvaa dvaada"sagocare || 15-480 ||

pravi"sya h.rdaye dhyaayetsupta.h svaacchandyamaapnuyaat |

aayaatanidre ca "si"sau gururabhyarcya "sa"nkaram || 15-481 ||

caru.m bhu~njiita sasakhaa tato.adyaaddantadhaavanam |

svapyaacca mantrara"smiiddhah.rccakraarpitamaanasa.h || 15-482 ||

praatarguru.h k.rtaa"se.sanityo.abhyarcita"sa"nkara.h |

"si.syaatmano.h svapnad.r.s.taavarthau vitte balaabalaat || 15-483 ||

svad.r.s.ta.m balavannaanyatsa.mbodhodrekayogata.h |

bodhasaamye puna.h svapnasaamya.m syaad guru"si.syayo.h || 15-484 ||

devaagnigurutatpuujaakaara.nopaskaraadikam |

h.rdyaa strii madyapaana.m caapyaamamaa.msasya bhak.sa.nam || 15-485 ||

raktapaana.m "sira"schedo raktavi.nmuutralepanam |

parvataa"svagajapraayah.rdyayugyaadhiroha.nam || 15-486 ||

yatpriityai syaadapi praayastattacchubhamudaah.rtam |

ta.m khyaapayettu.s.tiv.rddhyai hlaado hi parama.m phalam || 15-487 ||

ato.anyada"subha.m tatra homo.a.s.ta"satako.astrata.h |

a"subha.m naa"subhamiti "si.syebhyo kathayed guru.h || 15-488 ||

ruu.dhaa.m hi "sa"nkaa.m vicchettu.m yatna.h sa"ngha.tate mahaan |

ye.saa.m tu "sa"nkaavilayaste.saa.m svapnava"sotthitam || 15-489 ||

"subhaa"subha.m na ki~ncitsyaat..................

uktamiti--"sriivij~naanabhairave | tatra ca piinaa.m ca durbalaa.m caiveti

paa.tha.h | carumiti--praagaatmana.h k.rte paristhaapitam | vitte iti--
vicaarayati--ityartha.h | anena ca svapnasya vicaara.namupakraantam |
anyaditi--"si.syad.r.s.tam | svapnasaamyamiti--na tu balaabalatvam | praaya
iti--na hi "sira"schedaade.h priitikaaritvamasti--iti bhaava.h | tamiti--
"subha.m svapnam | ata iti--uktaatsvapnaat | anyaditi--vipariita.m
pakvamaa.msaa"sanaadi | yaduktam--

"etadevaanyathaabhuuta.m du.hsvapna iti kiirtyate |

pakvamaa.msaa"sanaabhya"ngagartaadipatanaadikam ||"

iti | astrata iti--astre.na | a"subhaakathane dvitiiyaardha.m hetu.h |

te.saamiti--viliina"sa"nkaanaam, nahi nirvikalpasya "subhaa"subhavibhaaga eva
bhavet--iti bhaava.h ||

traigu.nyaatmakatvaacca ete svapne.api vaicitryabhaajo bhavanti--ityaaha--

..............syu"scettha.m citrataava"saat |

sphu.ta.m pa"syati sattvaatmaa raajaso li"ngamaatrata.h || 15-490 ||

na ki~ncittaamasastasya sukhadu.hkhaacchubhaa"subham |

nanu iha taamasa.h ki~ncidapi na pa"syet, tat kuto.asya

"subhaa"subhani"scaya.h?--ityaa"sa"nkya uktamtasya
sukhadu.hkhaacchubhaa"subhamiti ||

nanu iha taamasasya diik.saakarma.ni adhikaara eva kutastya.h?--

ityaa"sa"nkaa.m pradar"sya niraakaroti--

nanvatra taamaso naama katha.m yogyo vidhau bhavet || 15-491 ||

maiva maa vigraha.m ka"scit kvacitkasyaapi vai gu.na.h |

vai"sabdo.avadhaara.ne, sa ca sarvatra sa.mbandhaniiya.h | gu.na iti--

arthaadudrikta.h ||
etadeva dar"sayati--

sarvasaattvikace.s.to.api bhojane yadi taamasa.h || 15-492 ||

ki.m tata.h so.adhama.h ki.mvaapyutk.r.s.tastadviparyaya.h |

tata iti--bhojanamaatre taamasatvaat | tadviparyaya iti--sarvatra taamasatve,

bhojanamaatre eva saattvika iti ||

etadeva prak.rte yojayati--

aayaata"saktipaato.api diik.sito.api gu.nasthite.h || 15-493 ||

vicitraatmaa bhavedeva mukhye tvarthe samaahita.h |

gu.nasthiteriti--praak.rtasya dehasya ka~ncitkaalamavasthaanaat | mukhye iti--

diik.saalak.sa.ne ||

idaanii.m saamaya.m karma abhidhaatumaaha--

tato guru.h "si"sormantrapuurvaka.m devataarcanam || 15-494 ||

de"sayetsa ca tatkuryaatsa.mskuryaatta.m tato guru.h |

h.rdaadicakra.sa.tkasthaanbrahmaadiin .sa.t samaahita.h || 15-495 ||

sp.r"secchi"so.h praa.nav.rttyaa pratyeka.m caa.s.ta sa.mskriyaa.h |

h.rdayaadidvi.sa.tkaanta.m bodhaspar"sapavitrita.h || 15-496 ||

tata iti--devaarcanopade"saadyanantaram | tadeva aaha--h.rdaadiityaadi,

h.rdaadiini cakraa.ni
h.rdayaka.n.thataalubhruumadhyalalaa.tabrahmarandhralak.sa.naani .sa.t |
pratyekamiti eva.m hi a.s.taanaa.m .sa.dbhargu.nanaada.s.tacatvaari.m"sat
sa.mskaaraa bhavanti--ityartha.h | bodhaspar"sapavitrita iti--

"......................sa.ttyaagaatsaptame laya.h |" (4|267)

iti d.r.s.tyaa dvaada"saantaavasthitasya parapramaat.rvapu.so bodhasya

spar"sena, na tu saak.saat tallayena, pavitritastadanuviddhaayamaana.h
k.rta.h--ityartha.h | yadvak.syati--

"aapaaditadvijatvasya dvaada"saante nijaikyata.h |

spar"samaatraanna vi"sraantyaa jha.tityevaavarohata.h ||

rudraa.m"saapaadana.m yena samayii sa.msk.rto bhavet |" (ta.m.aa. 15-521)

iti ||496 ||

etaavataiva ca asya sa.mskaaraantarasiddhi.h--ityaaha--

aahaarabiijabhaavaadido.sadhva.msaadbhaved dvija.h |

vasuvedaakhyasa.mskaarapuur.na ittha.m dvija.h sthita.h || 15-497 ||

aadi"sabdaat de"sa.h | yaduktam--

"biijaahaare tathaa de"sabhaava"suddhau dvijo bhavet |" (sva. 4|68)

iti | tatra aahaarado.sa.h "srutism.rtyuktaprakriyayaa tadanirvaahaat,

biijado.so

"brahma.nya.m biija"suddhyaa syaatsaa ca strii.su vyavasthitaa |

taasaa.m ca capala.m ceta"sca.n.daale.svapi dhaavati ||"

iti ||

d.r.s.tyaa vaastavyaayaa biija"suddherasa.mbhaavyamaanatvaat,

bhaavado.so.asatyaanaarjavaadiyogaat, de"sado.so mlecchaadisa.mparkaat |
vasavo.a.s.tau, vedaa"scatvaara.h, tena a.s.tacatvaari.m"sataa sa.mskaarai.h
sa.msk.rta.h--ityartha.h ||497 ||

taaneva aaha--

garbhaadhaana.m pu.msavana.m siimanto jaatakarma ca |

naama ni.skraama.na.m caannapraa"sa"scuu.daa tathaa.s.tamii || 15-498 ||

vratabandhai.s.tike maujjiibhautike saumika.m kramaat |

godaanamiti vedendusa.mskriyaa brahmacaryata.h || 15-499 ||

pratyudvaaha.h pa~ncada"sa.h sapta paakamakhaastvata.h |

a.s.takaa.h paarva.nii "sraaddha.m "sraava.nyaagraaya.niidvayam || 15-500 ||

caitrii caa"svayujii pa"scaat saptaiva tu havirmakhaa.h |

aadheyamagnihotra.m ca paur.namaasa.h sadar"saka.h || 15-501 ||

caaturmaasya.m pa"suudbandha.h sautraama.nyaa saha tvamii |

agni.s.tomo.atipuurvo.atha sokthya.h .so.da"sivaajapau || 15-502 ||

aaptoryaamaatiraatrau ca saptaitaa.h somasa.msthitaa.h |

hira.nyapaadaadimakha.h sahastre.na samaav.rta.h || 15-503 ||

a.s.tatri.m"sastva"svamedho gaarhasthyamiyataa bhavet |

vaanasthyapaarivraajye ca catvaari.m"sadamii mataa.h || 15-504 ||

dayaa k.samaanasuuyaa ca "suddhi.h satk.rtima"ngale |

akaarpa.nyaasp.rhe caatmagu.naa.s.takamida.m sm.rtam || 15-505 ||

ni.skraama.nam aadityadar"sanam | vratabandha.h upanayanam | e.s.tikaadi.h
vedapaa.thakaalaanu.s.theya.m vratacatu.s.tayam | vedaadhyayanaante
upaadhyaayaaya gomithunadaanena upalak.sitamaatmana.h ke"saadivapana.m
godaanam | vedaa"scatvaara.h, indureka.h

"tato bhavati godaana.m taccaturda"saka.m priye |" (sva. 10|396)

iti | ata iti--udvaahaanantaram | "sraaddha.m--m.rtapitraadivi.sayam |

aagraaya.niidvaya.m "saradvasantayornavaannayaagaruupam |atipuurva iti--
atyagni.s.toma.h | aadi"sabda.h prakaare, tena hira.nyapaado
da"saprakaara"scaityayaj~na.h--ityartha.h | sahasre.neti--ekaikasya
"satasamaav.rtatvaat | taduktam--

"hira.nyapaada.h prathamastathaa guhyahira.nyadh.rt |

hira.nyame.dhre hira.nyanaabhirhira.nyagarbha eva ca ||

hira.nya"srotro hira.nyatvagghira.nyaak.sastathaiva ca |

hira.nyajihvastacch.r"ngo da"sa yaj~naa.h prakiirtitaa.h ||

"satena tu v.rta.m caatra ekaika.m tu vijaanate |" (sva. 10|406)

iti | vaanasthyamiti vaanaprasthyam | dayaa paraanukampaa | k.saanti.h

apakaari.su "saktatve.api apratikriyaa | satk.rti.h
anaayaasamanu.s.thaanaacchobhana.m kara.nam | ma"ngalam
pra"sastavastvaasevanam | aatmeti--aatmasa.mnik.r.s.tasya
anta.hkara.navargasya, na tu saak.saadeva
aatmana.h, tasya cidekaruupatvaat ||505 ||

atraiva sa.mskaaraantaraa.naamapi antarbhaava.m dar"sayati--

mekhalaa da.n.damajinatryaayu.se vahnyupaasanam |

sa.mdhyaa bhik.seti sa.mskaaraa.h sapta sapta vrataani ca || 15-506 ||

bhaute"sapaa"supatye dve gaa.ne"sa.m gaa.napatyakam |

unmattakaasidhaaraakhyagh.rte"saani caturda"sa || 15-507 ||

ete tu vratabandhasya sa.mskaaraa a"ngina.h sm.rtaa.h |

paarivraajyasya garbhe syaadantye.s.tiriti sa.msk.rta.h || 15-508 ||

dvijo bhavettato yogyo rudraa.m"saapaadanaaya sa.h |

etaanpraa.nakrame.naiva sa.mskaaraanyojayed guru.h || 15-509 ||

athavaahutiyogena tilaadyairmantrapuurvakai.h |

tryaayu.sa.m bhasmapu.n.drakam | vratabandhasya a"ngina iti | yaduktam--

"navamo vratabandhastu sa caa"ngii parikiirtita.h |" (sva. 10|388)

iti | etaaniti--a.s.tacatvaari.m"sat ||
mantrapuurvakairityukti.m sphu.tayati--

pra.navo h.rdaya.m naama "sodhayaamyagnivallabhaa || 15-510 ||

eva.m krame.na muurdhaadyaira"ngairetatpuna.h puna.h |

h.rdayamiti--vidyaa"ngasa.mbandhi | tena pratisa.mskaara.m

vidyaa"ngapa~ncakena aaha--"srutipa~ncakamevamuuhena daatavyamiti uktam--
etatpuna.h punariti ||

nanu aya.m dvijatvaapattyaa rudraa.m"saapaadanaaya yogyo bhavediti

kasmaaduktam?--ityaa"sa"nkya aaha--

yata"sciddharma evaasau "saantyaadyaatmaa dvijanmataa || 15-511 ||

tena rudratayaa sa.mvittatkrame.naiva jaayate |

yena asau dvijanmataa naama

""saanto daanto jitakrodha...................... |"

ityaadid.r.s.tyaa "saantyaadyaatmakatvaadudbhavantyaa"scita.h samupacitiruupa

eva dharma.h, tena yathaayathamupacitatvena hetunaa
dvijatvaapaadanaprathanameva sa.mvit rudratayaa jaayate
tada.m"saapaadanayogyo.aya.m bhavet--iti bhaava.h ||

etadeva d.r.s.taantamukhena h.rdaya"ngamayati--

yathaa hemaadidhaatuunaa.m paake kramava"saadbhavet || 15-512 ||

rajataadi tathaa sa.mvitsa.mskaare dvijataantare |

yathaa hi hemaadyutpattinimittaanaa.m dravyavi"se.saa.naa.m paake kriyamaa.ne

rajataadyaapattikrame.na tathaabhaavo bhavet, tathaiva sa.mvidi
sa.mskriyamaa.naayaa.m dvijataantare tadaasaadanapura.hsariikaare.na
rudraa.m"saapattirbhavet--ityartha.h ||

nanu aviplutaat brahma.naadaviplutaayaa.m brahma.nyaa.m jaato dvija iti

ucyate, tat kathametaduktam ?--ityaa"sa"nkya aaha--

yonirna kaara.na.m tatra "saantaatmaa dvija ucyate || 15-513 ||

nanu kena evamuktam?--ityaa"sa"nkya aaha--

muninaa mok.sadharmaadaavetacca pravivecitam |

yadukta.m tena--
"yena sarvamida.m buddha.m prak.rtirvik.rti"sca yaa |

gatij~na.h sarvabhuutaanaa.m ta.m devaa brahma.na.m vidu.h ||

abhaya.m sarvabhuutemya.h sarve.saamabhaya.m yata.h |

sarvabhuutaatmabhuuto yasta.m devaa brahma.na.m vidu.h ||"

iti ||

""suudro.api "siilasa.mpanno gu.navaanbrahma.no bhavet |

pa~ncendriyaar.nava.m ghora.m yadi "suudro.api tiir.navaan ||

tasmai daana.m pradaatavyamaprameya.m yudhi.s.thira |

na jaatird.r"syate raajangu.naa.h kalyaa.nakaarakaa.h ||"

iti ||

na ca etadanenaiva uktam--ityaaha--

muku.taadi.su "saastre.su devenaapi niruupitam || 15-514 ||

tadukta.m tatra--

""sivadharmaanuyaayii ca "sraddadhaana.h "sivaatmaka.h |

"sive j~naane gurau bhakta.h priita.h sabrahmacaari.su ||

anasuuyurd.r.s.tatattva.h sa.msk.rta"sca "sivaadhvare |

antyajaato.api hiinaa"nga.h saadhaka.h sa ca mok.sabhaak ||

ebhirgu.nairviyuktaatmaa brahma.no.api na mok.sabhaak |

dvijo.api maayii tyaajyastu mleccho graahyo hyamaayaka.h ||

sa priyastu mahe"sasya caturvedo na daambhika.h |

"sivadve.sii paapakarmaa "sivadharmaadiduu.saka.h ||

brahma.nena k.rta.m paapa.m "suudre.na suk.rta.m k.rtam |

ki.m tatra kaara.na.m jaatirdharmaadharme.su "sasyate ||"

ityaadi bahuprakaaram ||514 ||

nanu etat sm.rtyaadi"saastraantaravirodhaat katha.m gha.tate?--ityaa"sa"nkya

aaha--

sa.mvido dehasa.mbhedaatsad.r"saatsad.r"sodayaat |

bhuumaabhipraayata.h smaarte dvijanmaa dvijayo.h suta.h || 15-515 ||

sa.mvido hi dehasa.mbhedamavalambya sad.r"saadaviplutaat sad.r"sasya avipluta
syaiva udayaat heto.h sm.rti"saastre baahulyaabhipraaye.na dvijayo.h suto
dvijanmeti sm.rta.h ||515 ||

nanu kuto.atra bhuumnaa etaduktam?--ityaa"sa"nkya aaha--

antyajaatiiyadhiivaadijananiijanmalaabhata.h |

utk.r.s.tacittaa .r.saya.h ki.m brahma.nyena bhaajanam || 15-516 ||

dhiiveti--dhiivarii | .r.saya iti--vyaasaadaya.h ||516 ||

anenaiva aa"sayena asmaddar"sane na jaatyaadiparigraha.h--ityaaha--

ata evaarthasattattvade"sinyasminna di"syate |

rahasya"saastre jaatyaadisamaacaaro hi "saambhave || 15-517 ||

nanu yadi eva.m tat sm.rtyaadaavapi evameva kasmaat na uktam?--ityaa"sa"nkya

aaha--

paa"savaani tu "saastraa.ni vaama"saktyaatmakaanyalam |

s.r.s.tyaadisiddhaye "sa.mbho.h "sa"nkaa tatphalak.lptaye || 15-518 ||

s.r.s.tyaadirlokavyavahaara.h | "sa"nketi--

"jaati"sa"nkaa dravya"sa"nkaa........................ |"

ityevamaadinaa uktaa | tatphala.m svarnirayaadi ||

evametat prasa"ngaadabhidhaaya prak.rtameva aaha--

aapaaditadvijatvasya dvaada"saante nijaikyata.h |

spar"samaatraanna vi"sraantyaa jha.tityevaavarohata.h || 15-519 ||

rudraa.m"saapaadana.m yena samayii sa.msk.rto bhavet |

na vi"sraantyeti--eva.m hi parama"sive eva yojanaa k.rtaa bhavet--iti bhaava.h

||

nanu eva.m sa.msk.rtatve asya ki.m syaat?--ityaa"sa"nkya aaha--

adhiitau "srava.ne nitya.m puujaayaa.m gurusevane || 15-520 ||

samayyadhik.rto.anyatra guru.naa vibhumarcayet |

anyatreti--naimittikaadau | yathoktam--

"nityaaditritaya.m kuryaad guru.h saadhaka eva ca |

nityameva.m dvaya.m caanyadyaavajjiiva.m "sivaaj~nayaa ||"

iti ||

nanu asya ki.m "srotavyamadhyetavya.m vaa ?--ityaa"sa"nkaa.m garbhiik.rtya

samayaan vaktumupakramate--

tamaapaaditarudraa.m"sa.m samayaan "sraavayed guru.h || 15-521 ||

a.s.taa.s.takaatmakaandevyaayaamalaadau niruupitaan |

avaado.akara.na.m guu.dhi.h puujaa tarpa.nabhaavane || 15-522 ||

hanana.m mohana.m ceti samayaa.s.takama.s.tadhaa |

svabhaava.m mantratantraa.naa.m samayaacaaramelakam || 15-523 ||

asatpralaapa.m paru.saman.rta.m naa.s.tadhaa vadet |

aphala.m ce.s.tita.m hi.msaa.m paradaaraabhimar"sanam || 15-524 ||

garva.m dambha.m bhuutavi.savyaadhitantra.m na caacaret |

sva.m mantramak.sasuutra.m ca vidyaa.m j~naanasvaruupakam || 15-525 ||

samaacaaraangu.naankle"saansiddhili"ngaani guuhayet |

guru.m "saastra.m devavahnii j~naanav.rddhaa.mstriyo vratam || 15-526 ||

guruvarga.m yathaa"saktyaa puujayeda.s.taka.m tvidam |

diinaankla.s.taanpit.Rnk.setrapaalaanpraa.niga.naan khagaan || 15-527 ||

"smaa"saanika.m bhuutaga.na.m dehadevii"sca tarpayet |

"siva.m "sakti.m tathaatmaana.m mudraa.m mantrasvaruupakam || 15-528 ||

sa.msaarabhuktimuktii"sca guruvaktraattu bhaavayet |

raaga.m dve.samasuuyaa.m ca sa"nkocer.syaabhimaanitaa.h || 15-529 ||

samayapratibhetta.mstadanaacaaraa.m"sca ghaatayet |

pa"sumaargasthitaankruuraandve.si.na.h pi"sunaa~nja.daan || 15-530 ||

raaj~na"scaanucaraanpaapaanvighnakarta.m"sca mohayet |

"saakinya.h puujaniiyaa"sca taa"scettha.m "sriigamoditaa.h || 15-531 ||

saahasa.m dvigu.na.m yaasaa.m kaama"scaiva caturgu.na.h |

lobha"scaa.s.tagu.nastaasaa.m "sa"nkya.m "saakinya ityalam || 15-532 ||

kulaamnaayasthitaa viiradravyabaahyaastu ye na tai.h |

pa"subhi.h saha vastavyamiti "sriimaadhave kule || 15-533 ||

devataacakragurvagni"saastra.m saamyaatsadaarcayet |

aniveditametebhyo na ki~ncidapi bhak.sayet || 15-534 ||

etaddravya.m naapahared guruvarga.m prapuujayet |

sa ca tadbhrat.rbhaaryaatukpraayo vidyaak.rto bhavet || 15-535 ||

na yonisa.mbandhak.rto laukika.h sa pa"suryata.h |

tasyaabhi.sva"ngabhuumistu gurvaaraadhanasiddhaye || 15-536 ||

arcyo.m na svamahimnaa tu tadvargo guruvatpuna.h |

gurornindaa.m na kurviita tasyai hetu.m na caacaret || 15-537 ||

na ca taa.m "s.r.nuyaannaina.m kopayennaagrato.asya ca |

vinaaj~nayaa prakurviita ki~ncittatsevanaad.rte || 15-538 ||

laukikaalaukika.m k.rtya.m krodha.m krii.daa.m tapo japam |

guruupabhukta.m yatki~ncicchayyaavastraasanaadikam || 15-539 ||

nopabhu~njiita tatpadbhyaa.m na sp.r"set kintu vandayet |

tatratyameva e.saama.s.taa.s.takaatmakatva.m dar"sayati--avaada ityaadinaa |

samayastattadrahasyayaagaruupa.h, aacaarastatsamucitaa kriyaa | naacarediti--
na kuryaat--ityartha.h | vidyaa.m paa.n.dityaadiruupaa.m svotkar.saparatayaa |
j~naanasvaruupa.m tattvaparij~naanam | vrata.m svaka.m mudraadi |
praa.niga.naa gavaadaya.h | na ki~ncididamiti sa.msaarasya bhaavanam |
prajvalanaatmako dve.sa.h | gu.ne.su do.saaropa.namasuuyaa |
parotkar.saasahanamiir.syaa | dvigu.namiti stryantaraabhipraaye.na | sa ceti
guruvarga.h | tugiti--tanaya.h | yat nigha.n.tu.h

"tuk toka.m tanaya.h" (2|2)

iti | sa iti--yonisa.mbandhak.rta.h | tadabhi.sva"ngabhuumitvamarcane hetu.h |

tasyai--gurunindaayai | taamiti--gurunindaam | enamiti--gurum, tatsevana.m hi
vinaiva tadaaj~naa.m bhavet--iti bhaava.h ||

nanu kasmaadeva.m gurvaaraadhane bhara.h?--ityaa"sa"nkya aaha--

"sriimattrai"sirase.apyukta.m k.rcchracaandraaya.naadibhi.h || 15-540 ||

ara.nye kaa.s.thavatti.s.thedasidhaaraavrato.api san |

niyamastho yamastho.api tatpada.m naa"snute param || 15-541 ||

gurvaaraadhanasaktastu manasaa karma.naa giraa |

praapnoti gurutastu.s.taat puur.na.m "sreyo mahaadbhutam || 15-542 ||

himapaatairyathaa bhuumi"schaaditaa saa samantata.h |

maaruta"sle.sasa.myogaada"smavatti.s.thate sadaa || 15-543 ||

yamaadau ni"scale tadvadbhaava ekastu g.rhyate |

gurostvaaraadhitaatpuur.na.m prasarajj~naanamaapyate || 15-544 ||

sarvato.avasthita.m cittva.m j~neyastha.m yasya tatkathaa |

sadya eva nayeduurdhva.m tasmaadaaraadhayed gurum || 15-545 ||

"sriisaare.apyasya sa.mbhaa.saatpaataka.m na"syati k.sa.naat |

tasmaatpariik.sya yatnena "saastroktyaa j~naanalak.sa.nai.h || 15-546 ||

"saastraacaare.na varteta tena sa"nga.m tathaa kuru |

snehaajjaatu vadejj~naana.m lobhaanna hriyate hi sa.h || 15-547 ||

tena tu.s.tena t.rpyanti devaa.h pitara eva ca |

uttiirya narakaadyaanti sadya.h "sivapura.m mahat || 15-548 ||

bhu"nkte ti.s.thedyatra g.rhe vrajecchivapura.m tu sa.h |

iti j~naatvaa sadaa pitrye "sraaddhe sva.m gurumarcayet || 15-549 ||

bhu~njiita sa svaya.m caanyaanaadi"settatk.rte guru.h |

yo diik.sitastu "sraaddhaadau svatantra.m vidhimaacaret || 15-550 ||

tasya tanni.sphala.m sarva.m samayena ca la"nghyate |

saiddhaantikaarpita.m ca.n.diiyogya.m dravya.m vivarjayet || 15-551 ||

"saakiniivaacaka.m "sabda.m na kadaacitsamuccaret |

striya.h puujyaa viruupaastu v.rddhaa.h "silpopajiivikaa.h || 15-552 ||

antyaa vikaaritaa"ngya"sca ve"syaa.h svacchandace.s.titaa.h |

tathaa ca "sriigame prokta.m puujaniiyaa.h prayatnata.h || 15-553 ||

niraacaaraa.h sarvabhak.syaa dharmaadharmavivarjitaa.h |

svacchandagaa.h palaa"sinyo lampa.taa devataa iva || 15-554 ||

ve"syaa.h puujyaastadg.rha.m ca prayaago.atra yajetkramam |

strii.su tannaacaretki~ncidyena taabhyo jugupsate || 15-555 ||

ato na nagnaastaa.h pa"syennacaapi praka.tastanii.h |

v.rddhaayaa.h sa.msthitaayaa vaa na jugupseta mudrikaam || 15-556 ||

vaik.rtya.m tatra sauruupya.m melaka.m na prakaa"sayet |

devamuurti.m "suunyatanu.m puujayettripathaadi.su || 15-557 ||

sarvaparvasu saamaanyavi"se.se.su vi"se.sata.h |

puujaa guroranadhyaayo melake lobhavarjanam || 15-558 ||

na jugupseta madyaadi viiradravya.m kadaacana |

na nindedatha vandeta nitya.m tajjo.si.nastathaa || 15-559 ||

upade"saaya na do.saa h.rdaya.m cenna vidvi.set |

vijaatiiyavikalpaa.m"sotpu.msanaaya yateta ca || 15-560 ||

guro.h "saastrasya deviinaa.m naama mantre yatastata.h |

arcaato.anyatra noccaaryamaahuuta.m tarpayettata.h || 15-561 ||

aagatasya ca mantrasya na kuryaattarpa.na.m yadi |

haratyardha"sariira.m tadityuuce bhagavaanyata.h || 15-562 ||

"sriimaduurmau ca deviinaa.m viiraa.naa.m ce.s.tita.m na vai |

prathayenna jugupseta vadennaadravyapaa.nika.h || 15-563 ||

"sriipuurva.m naama vaktavya.m gurordravyakare.na ca |

gurvaadiinaa.m na la"nghyaa ca chaayaa na tairthikai.h saha || 15-564 ||

jalpa.m kurvansva"saastraartha.m vadennaapi ca suucayet |

nityaadvi"se.sapuujaa.m ca kuryaannaimittike vidhau || 15-565 ||

tato.api madhye var.sasya tato.api hi pavitrake |

anyastamantro naasiita sevya.m "saastraantara.m ca no || 15-566 ||

apraruu.dha.m hi vij~naana.m kampetetarabhaavanaat |

g.rhopaskara.naastraa.ni devataayaagayogata.h || 15-567 ||

arcyaaniiti na padbhyaa.m vai sp.r"sennaapi vila"nghayet |

guruvarge g.rhaayaate vi"se.sa.m ka~ncidaacaret || 15-568 ||

diik.sitaanaa.m na nindaadi kuryaad vidve.sapuurvakam |

upade"saaya no do.sa.h sa hyavidve.sapuurvaka.h || 15-569 ||

na vai.s.navaadikaadha.hsthad.r.s.tibhi.h sa.mvasedalam |

sahabhojana"sayyaadyairnai.saa.m praka.tayetsthitim || 15-570 ||

ukta.m "srii.mmaadhavakule "saasanaantarasa.msthitaan |

vedokti.m vai.s.navokti.m ca tairukta.m varjayetsadaa || 15-571 ||

bhaava eka iti--tatraiva saavadhaanatvaat ni"scala.h--ityartha.h | j~naanasya

prasaradruupatve hetustasya sarvato.avasthita.m cittva.m j~neyasthamiti | na
kevala.m tadupade"saadeva.m bhavet, yaavat tatsa.mbhaa.sa.namaatraadapi--
ityaaha--tatkatheti | sa.msthitaayaa m.rtaayaa.h | tatreti--mudrikaayaam |
tajjo.si.no--viiradravyarataan | upade"saayeti "kva madya.m kva "sive
bhakti.h" ityaade.h | atra hi upade"syaa"sayasa.mto.sa.namaatra.m phalam |
var.samadhye iti yadaakadaacana saamagrii bhavet--iti bhaava.h |
"saastraantaramiti--sva"saastraviruddham | g.rhopaskara.naani--cullyaadiini |
tairiti--vedaadisthitai.h || atra hetu.h--

akuliine.su sa.mparkaattatkulaatpatanaadbhayam |

ekapaatre kulaamnaaye tasmaattaanparivarjayet || 15-572 ||

pramaadaacca k.rte sakhye go.s.thyaa.m cakra.m tu puujayet |

"sriimaduurmau ca kathitamaagamaantarasevake || 15-573 ||

gurvantararate muu.dhe devadravyopajiivake |

"saktihi.msaakare du.s.te sa.mparka.m naiva kaarayet || 15-574 ||

na vikalpena diik.saadau vrajedaayatanaadikam |

uktaasthaa"sithilatve yannimitta.m naiva taccaret || 15-575 ||

"saasanasthaanpuraajaatyaa na pa"syennaapyudiirayet |

na ca vyavaharetsarvaa~nchivaabhedena kevalam || 15-576 ||

sadvidyai.h saakamaasiita j~naanadiiptyai yateta ca |

naasa.msk.rtaa.m vrajettajja.m viphalatva.m nacaanayet || 15-577 ||

melakaardhani"saacaryaa janavarja.m ca tannahi |

maa.msaadidaahagandha.m ca jighreddeviipriyo hyasau || 15-578 ||

gurvaaj~naa.m paalayansarva.m tyajenmantramayo bhavet |

"saastrapuujaajapadhyaanavivekastadupakriyaa.h || 15-579 ||

akurvanni.sphalaa.m naiva ce.s.teta trividhaa.m kriyaam |

mantratantrairna vaada.m ca kuryaanno bhak.sayedvi.sam || 15-580 ||

samayaanaa.m vilope ca guru.m p.rcchedasannidhau |

tadvarga.m nijasantaanamanya.m tasyaapyasa.mnidhau || 15-581 ||

tenoktamanuti.s.thecca nirvikalpa.m prayatnata.h |

yata.h "saastraadisa.mbodhatanmayiik.rtamaanasa.h || 15-582 ||

"siva eva gururnaasya vaagasatyaa vini.hsaret |

"sivasya svaatmasa.msk.rtyai prahviibhaavo guro.h puna.h || 15-583 ||

hlaadaayetyubhayaarthaaya tattu.s.ti.h phaladaa "si"so.h |

gurvaayattaikasiddhirhi samayyapi vibodhabhaak || 15-584 ||

tadbodhabahumaanena vidyaad gurutama.m gurum |

ata.h sa.mpraapya vij~naana.m yo gurau baahyamaanavaan || 15-585 ||

naasau vij~naanavi"svasto naasatya.m bhra.s.ta eva sa.h |

j~naanaanaa"svastacitta.m ta.m vacomaatre.na "saastritam || 15-586 ||

bhakta.m ca naarcayejjaatu h.rdaa vij~naanaduu.sakam |

taad.rk ca na guru.h kaaryasta.m k.rtvaapi parityajet || 15-587 ||

mukhyabuddhyaa na sa.mpa"syedvai.s.navaadigataangurun |

tathaa ca "sriimaduurmyaakhye gurorukta.m vi"se.sa.nam || 15-588 ||

gurvaaj~naa praa.nasa.mdehe nopek.syaa no vikalpyate |

kauladiik.saa kaula"saastra.m tattvaj~naana.m prakaa"sitam || 15-589 ||

yenaasau gururityukto hyanye vai naamadhaari.na.h |

"sriimadaananda"saastre ca tathaivokta.m vi"se.sa.nam || 15-590 ||

yasmaaddiik.saa mantra"saastra.m tattvaj~naana.m sa vai guru.h |

ti.s.thedavyaktali"nga"sca na li"nga.m dhaarayet kvacit || 15-591 ||

na li"ngibhi.h sama.m kai"scitkuryaadaacaaramelanam |

kevala.m li"ngina.h paalyaa na biibhatsyaa viruupakaa.h || 15-592 ||

"sriimadraatrikule cokta.m mok.sa.h "sa"nkaapahaanita.h |

a"suddhavaasanasyai.saa mok.savaartaapi durlabhaa || 15-593 ||

na likhenmantrah.rdaya.m "sriimanmaalodita.m kila |

tada"ngaaduddharenmantra.m na tu lekhe vilekhayet || 15-594 ||

atattve.abhinive"sa.m ca na kuryaatpak.sapaatata.h |

jaatividyaakulaacaaradehade"sagu.naarthajaan || 15-595 ||

grahaangrahaanivaa.s.tau draaktyajed gahvarar"sitaan |

tathaa "sriini"sicaaraadau heyatvenopadar"sitaan || 15-596 ||

brahma.no.aha.m mayaa veda"saastroktaadapara.m katham |

anu.s.theyamaya.m jaatigraha.h paranirodhaka.h || 15-597 ||

evamanye.apyudaahaaryaa.h kulagahvaravartmanaa |

taaniti--vedaadisthitaan | vikalpeneti--sa.m"sayena | asa.mdigdhacittastu

vak.syamaa.naniityaa vrajedeva--ityaa"saya.h |
puraajaatirbrahma.naadilak.sa.naa | "sivaabhedena pa"syedityaadi.h
sa.mbandha.h | yathoktam

"praagjaatyudiira.naaddevi praaya"scittii bhavennara.h |

dinatraya.m tu rudrasya pa~ncaaha.m ke"savasya ca ||

pitaamahasya pak.saika.m narake pacyate tu sa.h ||" (sva. 4|545)

iti,

"brahma.naa.h k.satriyaa vai"syaa.h "suudraa vai viiravandite |

aacaaryatve niyuktaa ye sarve te tu "sivaa.h sm.rtaa.h ||" (sva. 4|414)

iti ca | asa.msk.rtaamak.rtadiik.saa.m vrajet sa"ngacchet | tajjamiti--

ku.n.dagolakaadi | sarva.m tyajediti yathaa tadaaj~naa paalitaa bhavet--iti
bhaava.h | p.rcchediti--praaya"scittam | anyamiti--gurvantaram | tasyeti--
nijasantaanasya | teneti--anyena | "sivasya hi namaskaare na "sive ka"scit
vi"se.sa.h, api tu namaskarturaatmani; gurau punastathaabhaave
svaatmasa.mskaare.api tadaahlaado bhavedeveti uktamubhayaarthaaya--iti |
k.rtvaapiiti--pramaadaat | no vikalpyate iti--ki.m kaaryaa na veti ||

nanu jaatyaadau grahatayaa niruupa.na.m kasmaat k.rtam ?--ityaa"sa"nkya aaha--

atatsvabhaave taadruupya.m dar"sayannava"se.api ya.h || 15-598 ||

svaruupaacchaadaka.h so.atra graho graha ivodita.h |

etadeva prapa~ncayati--

sa.mvitsvabhaave no jaatiprabh.rti.h kaapi kalpanaa || 15-599 ||

ruupa.m saa tvasvaruupe.na tadruupa.m chaadayatyalam |

yaa kaacitkalpanaa sa.mvittattvasyaakha.n.ditaatmana.h || 15-600 ||

sa"nkocakaari.nii sarva.h sa grahastaa.m parityajet |

"sriimadaananda"saastre ca kathita.m parame.s.thinaa || 15-601 ||

nirapek.sa.h prabhurvaamo na "suddhyaa tatra kaara.nam |

deviit.rptirmakhe raktamaa.msairno "saucayojanaat || 15-602 ||

dvijaantyajai.h sama.m kaaryaa carcaante.api mariicaya.h |

avikaarak.rtastena vikalpaannirayo bhavet || 15-603 ||

sarvadevamaya.h kaaya.h sarvapraa.ni.sviti sphu.tam |

"sriimadbhirnakule"saadyairapyetatsuniruupitam || 15-604 ||

"sariiramevaayatana.m naanyadaayatana.m vrajet |

tiirthameka.m smarenmantramanyatiirthaani varjayet || 15-605 ||

vidhimena.m sukha.m j~naatvaa vidhijaala.m parityajet |

samaadhirni"scaya.m muktvaa na caanyenopalabhyate || 15-606 ||

iti matvaa vidhaanaj~na.h sa.mmoha.m parivarjayet |

mantrasya h.rdaya.m muktvaa na caanyatparama.m kkacit || 15-607 ||

iti matvaa vidhaanaj~no mantrajaala.m parityajet |

naivedya.m praa"sayennadyaastacche.sa.m ca jale k.sipet || 15-608 ||

tairbhukte na bhaveddo.so jalajai.h puurvadiik.sitai.h |

nanu atra samaya"sabdasya prav.rttau ki.m nimittam?--ityaa"sa"nkya aaha--

ava"syapaalaniiyatvaatparatattvena sa"ngamaat || 15-609 ||

j~naanapraaptyabhyupaayatvaatsamayaaste prakiirtitaa.h |

eva.m sa.m"sraavya samayaandeva.m sa.mpuujya dai"sika.h || 15-610 ||

visarjayetsvacidvyomni "saante muurtivilaapanaat |

yadi putrakadiik.saasya na kaaryaa samanantaram || 15-611 ||

tadaabhi.si~ncetsaastre.na "sivakumbhena ta.m "si"sum |

aatmaana.m ca tato yasmaajjalamuurtirmahe"svara.h || 15-612 ||

mantrayu"nnakhilaapyaayii kaarya.m tadabhi.secanam |

asya ca ava"syaparipaalaniiyataaruupataa ruu.dhyaa | samayanti sa"ngacchante

para.m tattvamaneneti, samyagayana.m j~naanamasmaaditi ca vyutpattyaa
samaya"sabda.h prav.rtta.h--ityartha.h | na kaaryeti kaaryaayaa.m
punarabhi.seko na bhavet--iti bhaava.h ||

aahnikaarthameva prathamaardhena upasa.mharati

iti samayadiik.sa.namida.m prakaa"sita.m vistaraacca sa.mk.sepaat || 15-613 ||

vistaraaditi--arthaat | sa.mk.sepaaditi--granthata iti "sivam || 613 ||

iti "sriimadaacaaryaabhinavaguptapaadaviracite "sriitantraaloke

samayadiik.saaprakaa"sana.m naama pa~ncada"samaahnikam ||15 ||

nityanimittaadibahuprakaarakarmaprapa~ncapa~ncamukha.h |

pa~ncada"samaahnikamida.m vyapa~ncayajjayarathaabhikhya.h ||
iti "sriimanmahaamaahe"svaraacaaryavarya"sriimadabhinavaguptaviracite
"sriitantraaloke "sriijayarathaviracitavivekaabhikhyavyaakhyopete
samayadiik.saaprakaa"sana.m naama pa~ncada"samaahnika.m samaaptam || 15 ||

.so.da"samaahnikam

" viveka.h "

pra.namaami nikhilapaa"sapravaahasa.mbhedabhedabalabhadram |

balabhadra.m praa.naa"svapracaaracaaturyapuur.nabalam ||

idaanii.m samayadiik.saanantara.m bhaavinii.m putrakadiik.saa.m niruupayitu.m

dvitiiyaardhena pratijaaniite-- atha putrakatvasiddhyai niruupyate
"sivaniruupito.atra vidhi.h | tamevaaha

yadaa tu samayasthasya putrakatve niyojanam |

gurukatve saadhakatve vaa kartumicchati dai"sika.h || 16-1 ||

tadaadhivaasa.m k.rtvaahni dvitiiye ma.n.dala.m likhet |

saamudaayikayaage.atha tathaanyatra yathoditam || 16-2 ||

saamudaayikameva yaaga.m niruupayati--

.sa.da.s.tataddvigu.nitacaturvi.m"satisa.mkhyayaa |

cakrapa~ncakamaakhyaata.m "saastre "sriipuurvasa.mj~nite || 16-3 ||

dvaatri.m"sattaddvigu.nita.m "sriimattrai"sirase mate |

asa.mkhyacakrasa.mbandha.h "sriisiddhaadau niruupita.h || 16-4 ||

atra cobhayatraapi tri"suulaabjameva ma.n.dalamucitam--ityaaha--

tasmaadyathaatathaa yaaga.m yaavaccakre.na sa.mmitam |

puujayedyena tenaatra tri"suulatrayamaalikhet || 16-5 ||

tri"suulatritaye deviitraya.m paryaayav.rttita.h |

madhyasavyaanyabhedena puur.na.m sa.mpuujita.m bhavet || 16-6 ||

vartanaa ma.n.dalasyaagre sa.mk.sepaadupadek.syate |

aalikhya ma.n.dala.m gandhavastre.naivaasya maarjanam || 16-7 ||

k.rtvaa snaato guru.h praagvanma.n.dalaagre.atra devataa.h |

baahyagaa.h puujayed dvaarade"se ca dvaaradevataa.h || 16-8 ||

ma.n.dalasya purobhaage tadai"saanadi"sa.h kramaat |

aagneyyanta.m ga.ne"saadiin k.setrapaantaanprapuujayet || 16-9 ||

ga.napatiguruparamaakhyaa.h parame.s.thii puurvasiddhavaakk.setrapati.h |

iti saptakamaakhyaata.m gurupa"nktavidhau prapuujyamasmadgurubhi.h || 16-10 ||

tata aaj~naa.m g.rhiitvaa tu pu.spadhuupaadipuujitam |

puujyamaadhaara"saktyaadi "suulamuulaatprabh.rtyalam || 16-11 ||

"sivaanta.m sitapadmaante tri"suulaanaa.m traye kramaat |

paryaayav.rttita iti--krame.na | agra iti--ekatri.m"saahnike | baahyagaa

devataa iti--baahyaparivaara.h | puurvasiddha iti--etaddar"sanaavataaraka
aadyo vicchinnasa.mtaana.h, yastu adyatana.h
pratiniyataprakraanta"saastrani.s.tho
vi"si.s.to gurukrama.h sa na baahyapuujaayaa.m puujya ityanena ka.taak.sitam,
yadvaa vi"si.s.taayaameva gurupa"nktau puujyaayaametadaadiitaramapi
prapuujyamiti | vaagiti--vaagii"svarii ||

atraiva gu.napradhaanabhaavena sabhairavasya deviitrayasyaavasthiti.m

dar"sayitumaaha--

madhya"suule madhyaga.h syaatsadbhaava.h parayaa saha || 16-12 ||

vaame caaparayaa saaka.m navaatmaa dak.saga.m param |

tri"suule dak.si.ne madhya"s.r"ngastho rati"sekhara.h || 16-13 ||

syaatparaaparayaa saaka.m dak.se bhairavasatpare |

vaame tri"suule madhyastho navaatmaaparayaa saha || 16-14 ||

syaatpare parayaa saaka.m vaamaare sa.m"sca bhairava.h |

vaama iti--madhyaapek.sayaa | paramiti--anyadava"si.s.ta.m

rati"sekharaparaaparalak.sa.nam | dak.si.na iti--saadhakaapek.sayaa | dak.sa
iti--tatraiva, arthaadava"si.s.taayaamaraayaam | vaama iti--
saadhakaapek.sayaiva | para iti--anyasminnava"si.s.te vaamaare | sa.m"sca
bhairava
iti--sadbhaavabhairava"sca--ityartha.h | ca.h puurvaapek.sayaa | ye.saa.m
puna.h

"syaatpare parayaa saaka.m vaamaare sa.m"sca bhairava.h |"

ityardha.m naasti, tai.h puurvato dak.se bhairavasatpara ityeva yojyam |

"syaatparaaparayaa saaka.m vaamaare rati"sekhara.h |"

ityeva.m tu gataarthatvaadupek.syameva | eva.m madhya"suule paraayaa.h
praadhaanyam, dak.si.ne paraaparaayaa.h, vaame caaparaayaa.h,
itaraddeviidvaya.m punara"ngatayaa sarvatra paar"svayorityukta.m syaat |
evamapi paraadevyaa eva tri"suulatraye.api saak.saadavasthaanamanyayo.h puna.h
"sli.s.tatayaa na tathaa--ityanyavailak.sa.nyena praadhaanyaat tasyaa eva
sarvagatatvam ||

ata evaaha--

ittha.m sarvagatatve "sriiparaadevyaa.h sthite sati || 16-15 ||

yaago bhavetsusa.mpuur.nastadadhi.s.thaanamaatrata.h |

eka"suule.apyato yaage cintayettadadhi.s.thitam || 16-16 ||

avidhij~no vidhaanaj~na ityeva.m trii"sikoditam |

tato madhye tathaa dak.se vaame "s.r"nge ca sarvata.h || 16-17 ||

lokapaalaastraparyantamekaatmatvena puujayet |

paratvena ca sarvaasaa.m devataanaa.m prapuujayet || 16-18 ||

"sriimanta.m maat.rsadbhaavabha.t.taarakamanaamayam |

tato.api bhogayaagena vidyaa"nga.m bhairavaa.s.takam || 16-19 ||

yaamala.m cakradevii"sca svasthaane puujayed bahi.h |

lokapaalaanastrayutaan gandhapu.spaasavaadibhi.h || 16-20 ||

puujayetparayaa bhaktyaa vitta"saa.thyavivarjita.h |

tata.h kumbhaastrakala"siima.n.dalasthaanalaatmanaam || 16-21 ||

pa~ncaanaamanusandhaana.m kuryaadadvayabhaavanaat |

ye tu taamadvayavyaapti.m na vindanti "sivaatmikaam || 16-22 ||

mantranaa.diiprayoge.na te vi"santyadvaye pathi |

susa.mpuur.na iti--puura.napradhaanatvaat asyaa.h | ata iti--

tadadhi.s.thaanamaatre.naiva yaagasya puur.nataapatte.h |
trii"sikaagrantha"sca bahu"so vyaakhyaatacara.h | svasthaana iti--
agnii"saadiruupe | tata iti--ma.n.dalapuujaanantaram | advayabhaavanaaditi--
ahameva sarvatraavasthita ityeva.mruupaat | na vindanti iti--
evamadvayaparaamar"saanudayaat ||

tameva mantranaa.diiprayogamaaha--

svadak.si.nena ni.hs.rtya ma.n.dalasthasya vaamata.h || 16-23 ||

pravi"syaanyena ni.hs.rtya kumbhasthe karkariigate |

vahnisthe ca krame.nettha.m yaavatsvasminsvavaamata.h || 16-24 ||

muulaanusandhaanabalaatpraa.natantuumbhane sati |

itthamaikyasphurattaatmaa vyaaptisa.mvitprakaa"sate || 16-25 ||

tato vi"se.sapuujaa.m ca kuryaadadvayabhaavitaam |

anyeneti--dak.si.nena | itthamiti--uktena dak.si.navaamaabhyaa.m

nirgamanaprave"salak.sa.nena prakaare.na--ityartha.h | svavaamata iti--
arthaatpravi"set | praa.natantuumbhane satiiti--svaatmama.n.dalaadiinaa.m
parasparasya praa.nasa.mmiilanaa (yaa) m--ityartha.h, anyathaa hi
kathamaikyasphurattaatmaaya.m prayoga.h siddhyet--ityartha.h ||

nanvatraapi advayabhaavena ko.artha.h?--ityaa"sa"nkyaaha--

yacchivaadvayapiiyuu.sasa.msikta.m parama.m hi tat || 16-26 ||

tenaarghapu.spagandhaaderaasavasya pa"soratha |

yaa "sivaadvayataad.r.s.ti.h saa "suddhi.h paramiik.rti.h || 16-27 ||

nanu arghapu.spaade.h puujaayaamupayogaadastu naamaiva.m paramiik.rti.h,

pa"so.h punaranayaa ko.artha.h ?--ityaa"sa"nkaa.m garbhiik.rtya
ma.n.dalaatmaikyaanusandhaanaanantarye.noddi.s.ta.m nivedyaanaa.m pa"suunaa.m
vistaaramabhidhaatumaaha--

nivedayedvibhoragre jiivaandhaatuu.mstadutthitaan |

siddhaanasiddhaanvyaami"sraanyadvaa ki.mciccaraacaram || 16-28 ||

jiivantiiti jiivaa.h pa"sava.h | siddhaaniti--pakvaan | na kevala.m pa"svaadi

caramevaatra nivedya.m yaavadacaramapi--ityaaha--yadvaa ki.mciccaraacaramiti
||28 ||

jiivaaniti bahuvacanaak.sipta.m pa"subahutvamabhidhatte--

d.r.s.taprok.sitasa.mdra.s.t.rpraalabdhopaattayojita.h |

nirvaapito viirapa"su.h so.a.s.tadhottaratottama.h || 16-29 ||

yathottara.m na daatavyamayogyebhya.h kadaacana |

"sivopayukta.m hi havirna sarvo bhoktumarhati || 16-30 ||

uttaratottama iti--yathottaramutk.r.s.ta.h--ityartha.h ||30 ||

nanu kimevamasya havi.so maahaatmya.m yatsarvo na bhoktumarhatiityuktam?--

ityaa"sa"nkyaaha--

yastu diik.saavihiino.api "sivecchaavidhicodita.h |

bhaktyaa"snaati sa sa.mpuur.na.h samayii syaatsubhaavita.h || 16-31 ||

bhaktyaa"sane hetu.h "sivecchaavidhicodita iti | yaduktam--

"tasyaiva tu prasaadena bhaktirutpadyate n.r.naam |"

iti | ata eva laulyaadinaa bhukte pratyavaayo bhavet--iti bhaava.h || 31 ||

etadeva yathodde"sa.m pa"sva.s.taka.m lak.sayati--

d.r.s.to.avalokita"scaiva kira.neddhad.rgarpa.naat |

prok.sita.h kevala.m hyarghapaatravipru.dbhiruk.sita.h || 16-32 ||

sa.mdra.s.taa dar"sitaa"se.sasamyakpuujitama.n.dala.h |

praalabdha uktatritayasa.msk.rta.h so.api dhuunayet || 16-33 ||

kampeta prasravetstabdha.h praliino vaa yathottaram |

upaatto yaagasaannidhye "samita.h "sastramaarutai.h || 16-34 ||

yojita.h kaara.natyaagakrame.na "sivayojanaat |

nirvaapita.h k.rtaabhyaasagurupraa.namano.arpa.naat || 16-35 ||

dak.si.nenaagni saumyakalaajaalavilaapanaat |

kevalamiti--avalokanaparihaare.na | uktatritayasa.msk.rta iti--

avalokanaprok.sa.nama.n.daladar"sanalak.sa.nena uktena tritayena sa.msk.rta.h
k.rtasa.mskaara.h--ityartha.h | yathottaramityavalokane dhuunanam, prok.sa.ne
kampanam, ma.n.daladar"sane prasrava.nam, yadvaa ni"sce.s.tastaratamabhaavena
galitanikhilendriyav.rtti"sca bhavet--ityartha.h | "sastramaarutairityatra
vegavattvapratipaadanaartha.m maarutena niruupa.nam | aatmana"sca dak.si.nena
praa.naagni saumyasyaapaanaatmana.h paa"savasya kalaajaalasya
vilaapanamavalambya praa.namanojayaadau k.rtaabhyaasena guru.naa
praa.namanasorarpa.naat paa"savapraa.naadyekiikaare.naavasthaanaannivedito
ya.h pa"su.h, sa nirbiijakara.naarnnirvaapita ucyate--ityartha.h ||

etadeva prapa~ncayati--

tathaa hyaadau para.m ruupamekiibhaavena sa.m"srayet || 16-36 ||

tasmaadaagneyacaare.na jvaalaamaalaamupaavi"set |

pa"sorvaamena candraa.m"sujaala.m taapena gaalayet || 16-37 ||

naabhicakre.atha vi"sraamyetpraa.nara"smiga.nai.h saha |

paro bhuutvaa sva"saktyaatra jiiva.m jiivena ve.s.tayet || 16-38 ||

svacitsuurye.na sa.mtaapya draavayeta kalaa.m kalaam |

tato druta.m kalaajaala.m praapayyaikatvamaatmani || 16-39 ||

samastatattvasa.mpuur.namaapyaayanavidhaayinam |
unmuulayeta sa.mrambhaatkarmabaddhamamu.m rasaat || 16-40 ||

tata unmuulanodve.s.tayogaadvaama.m paribhraman |

ku.n.dalyam.rtasa.mpuur.nasvakapraa.naprasevaka.h || 16-41 ||

vaamaavartakramopaattah.rtpadmaam.rtakesara.h |

h.rtkar.nikaaruu.dhilaabhaadojodhaatu.m vilaapitam || 16-42 ||

"suddhasomaatmaka.m saaramii.sallohitapiitalam |

aadaaya karihastaagrasad.r"se praa.navigrahe || 16-43 ||

ni.hs.rtya jha.titi svaatmavaamamaarge.na sa.mvi"set |

aapyaayayannapaanaakhyacandracakrah.rdambuje || 16-44 ||

sthita.m taddevataacakra.m tena saare.na tarpayet |

iha taavadaatmani nigrahaadisaamarthyaanyathaanupapattyaa pararuupataa.m

sa.m"sritya vahnijvaalaamucaa svadak.si.nena nirgatya pa"sorvaamena pravi"sya
tadapaanacandrasa.mbandhi kalaajaala.m svapraa.naagnitaapena draavayitvaa
tannaabhicakra eva nikhilapraa.nakro.diikaare.na svaava.s.tambha eva ti.s.than
svamahimnaa tajjiiva.m svajiivena ve.s.tayitvaa svacidagnitaapena
tatkalaajaala.m vilaapya sa.mpuur.naruupatayaapyaayakaaritvaadaatmani ekataa.m
praapayyaadarasa.mrambhe.na tadamu.m
karmabandhaadudve.s.tanakrame.nonmuulayitvaa vaamaavartena paribhraman
aasaaditah.rtpadmaam.rtamayakar.nikaade"so.ata eva
kandaku.n.dalinyam.rtaapuuritasvapraa.nabhastra aacaaryo h.rtkar.nikaayaameva
praroha.m bhajannii.sallohitapiitalamata eva "suddhasomaatmaka.m
svapraa.navahninaa vilaapitamojodhaatulak.sa.na.m saara.m
ku.tilaku~ncitaakaarakarihastaagrasad.r"sena praa.nenaak.r.sya "siighrameva
taddak.si.nena nirgatya svavaamena pravi"sya
svaatmaanamaapyaayayannevamaah.rtena tena saare.na h.rdambujasthita.m
devataacakra.m tarpayet tadekasamarasa.m kuryaat--ityartha.h ||

na kevalamevamojodhaatumevaaharet, yaavadanyaanapi--ityaaha--

anena vidhinaa sarvaanrasaraktaadikaa.mstathaa || 16-45 ||

dhaatuunsamaaharetsa"nghakramaadekaika"so.athavaa |

kevala.m tvathavaagniinduravisa"ngha.t.tamadhyagam || 16-46 ||

jyotiiruupamatha praa.na"saktyaakhya.m jiivamaaharet |

agniinduravisa"ngha.t.tamadhyagamiti--
praa.naapaanodaanasa"ngha.t.taatmakah.rtpadma (madhya) madhyaasiinam--
ityartha.h ||

nanvevamaah.rtairebhi.h ki.m kuryaat?--ityaa"sa"nkyaaha--

jiiva.m samarasiikuryaaddeviicakre.na bhaavanaat || 16-47 ||

tadeva tarpa.na.m mukhya.m bhogyabhoktraatmataiva saa |

nanu kimetatsamantraka.m kaarya.m na vaa?--ityaa"sa"nkyaaha--

agnisa.mpu.taphullaar.natrya"srakaalaatmako mahaan || 16-48 ||

pi.n.do raktaadisaaraughacaalanaakar.sa.naadi.su |

agni.h repha.h, phullaar.na.h phakaara.h, trya"sramekaara.h, kaalo makaara.h,

eva.m phrem | taduktam--

"krodho vahnipu.taantasthastrya"srakaalavibhedita.h |

seya.m raktaadisaaraudhakar.sa.ne k.surikaa mataa ||"

iti ||

nanvida.m kiyataa kaalena kiyataa vaa japena siddhyet ?--ityaa"sa"nkyaaha--

ittha.m vi"sraantiyogena gha.tikaardhakrame sati || 16-49 ||

aav.rtti"satayogena pa"sornirvaapa.na.m bhavet |

atra ca praakko.taavabhyaasa upaadeya.h--ityaaha--

k.rtvaa katipaya.m kaala.m tatraabhyaasamananyadhii.h || 16-50 ||

yathaa cintaama.nau prokta.m tena ruupe.na yogavit |

ni.h"sa"nka.h siddhimaapnoti gopya.m tatpraa.navatsphu.tam || 16-51 ||

cintaama.naaviti tattvaarthacintaama.nau | teneti--k.rtaabhyaasena |

ni.h"sa"nka iti--yaduktam--

"ni.h"sa"nka.h siddhimaayaati "sa"nkaa.m tenaatra varjayet |

aliikakaru.naabuddhiraviiro hi vina"syati ||"

iti | gopyamiti--lokaviruddhatvaat ||51 ||

etadeva parok.sadiik.saayaamapyatidi"sati--

parok.se.api pa"saaveva.m vidhi.h syaadyojana.m prati |

prave"sito yaagabhuvi hatastatraiva saadhita.h || 16-52 ||

cakraju.s.ta"sca tatraiva sa viirapa"surucyate |

tatraiveti--yaagabhuvi | ju.s.ta.h upabhukta.h ||

nanu ra.naapa.naadau vyaapaadito.api pa"suryaagaadau
nivedaniiyastatkathamasyaa.s.tadhaatvamevoktam ?--ityaa"sa"nkyaaha

yastvanyatraapi nihata.h saamastyenaa.m"sato.api vaa || 16-53 ||

devaaya vinivedyeta sa vai baahyapa"surmata.h |

atraiva krame.na phala.m nirdi"sati--

raajya.m laabho.atha tatsthairya.m "sive bhaktistadaatmataa || 16-54 ||

"sivaj~naana.m mantralokapraaptistatparivaarataa |

tatsaayujya.m pa"so.h saamyaadbaahyaaderviiradharma.na.h || 16-55 ||

pu.spaadayo.api tallaabhabhaagina.h "sivapuujayaa |

laabha iti--dharaade.h | tatparivaarateti--tatsaamiipyam | eva.m baahyapa"so.h

raajyam, i.s.tasya--laabha.h, yaavadviirapa"sormantrasaayujyamiti ||

nanveva.m "sivapuujanayaa pa"supu.spaade"scaraacarasyaapi

kasmaattallaabhabhaagitva.m bhavet ?--ityaa"sa"nkyaaha--

ekopaayena deve"so vi"svaanugraha.naatmaka.h || 16-56 ||

yaaganaivaanug.rh.naati ki.m ki.m yanna caraacaram |

ata"sca pa"suvedanaadi hi.msra.m karmeti na sa.mbhaavaniiyam--ityaaha--

tenaaviiro.api "sa"nkaadiyukta.h kaaru.niko.api ca || 16-57 ||

na hi.msaabuddhimaadadhyaatpa"sukarma.ni jaatucit |

tena--pa"svaadyanugraha.nena hetunaa "sa"nkaadiyogaadaviira.h savikalpa.h

kaaru.niko.api vaa aacaaryo yaagaadau pa"sukarma.ni kadaacidapi na
hi.msaabuddhimaadadhyaat naiva.m sa.mbhaavayet--ityartha.h | nahi naama
vihitatvaadiya.m hi.msaiva syaat | yadaahu.h--

"nahyagni.s.tomiiyahi.msaa hi.msaiva bhavati |"

iti | yaagaadanyatra punariya.m hi.msaiva ni.siddhatvaat | yadaagama.h--

"na ha.thena pa"su.m hanyaannaartibhaave kadaacana |

nacodde"sena subhage yaagapuurva.m vidhaanavit ||"

iti |

"na vivaahe pa"su.m hanyaannacaatmaarthe kadaacana |

yaagakaale mahaadevi ne.s.tabandhusamaagame ||

krii.daarthe na pa"su.m hanyaadvinaa yaagaadvaraanane |

yaagakaale dadedyo hi maat.r.naa.m tarpa.naaya ca ||

ekaike tu sak.rddatte puurvoktena vidhaanata.h |

japako.tisahasrasya puujaayuta"satasya ca ||

tatphala.m praapnuyaatsadya.h pa"suyaage k.rte sati |"

iti ca | sm.rtirapi

"yaavanti pa"sulomaani taavatk.rtvo ha maara.nam |

v.rthaapa"sughna.h praapnoti pretya janmani janmani ||" (manu 4|38)

iti ||

nanu bhavatveva.m, tathaapi pa"so.h prathamamida.m maara.na.m naama

mahadapriyam?--ityaa"sa"nkyaaha--

pa"sormahopakaaro.aya.m tadaatve.apyapriya.m bhavet || 16-58 ||

vyaadhicchedau.sadhatapoyojanaatra nidar"sanam |

tatkaala.m pa"sorapriyamapi bhavat maara.namanugrahalak.sa.no

mahaanayamupakaaro yatra vyaadhicchedaadi nidar"sanam | au.sadha.m--
k.saaraadi, tapa.h--k.rcchradi | yadaagama.h--

"te.saamanugrahaarthaaya pa"suunaa.m tu varaanane |

mocayanti hi paapebhya.h paa"saughaa.m"schedayanti taan |

pa"suunaamupayuktaanaa.m nityamuurdhvagatirbhavet |" (ne.ta. 20|9)

iti | "srutirapi--

"pa"survai niiyamaana.h sa m.rtyu.m praapa"syat sa devaannaanvakaamayatettha.m

ta.m devaa abruvannehi svarga.m tvaa loka.m gamayi.syaama.h |"

iti ||

nanu yadyeva.m maara.naadeva mukti.h syaat, tatk.rta.m diik.saadinaa ?--

ityaa"sa"nkaa.m "samayitumaagama.m sa.mvaadayati--

"sriimanm.rtyu~njaye prokta.m paa"sacchede k.rte pa"so.h || 16-59 ||

malatrayaviyogena "sariira.m na prarohati |

dharmaadharmaughavicchedaacchariira.m cyavate kila || 16-60 ||

tenaitanmaara.na.m nokta.m diik.seya.m citraruupi.nii |

ruu.dhapaa"sasya ya.h praa.nairviyogo maara.na.m hi tat || 16-61 ||

iya.m tu yojanaiva syaatpa"sordevaaya tarpa.ne |

dharmaadharmaugheti--"sariiraambhakasya | tadukta.m tatra--

"muulacchedena hi pa"sorjighaa.msanti malatrayam |

malatrayaviyuktasya "sariira.m na prarohati ||

diik.saavadyojana.m tasya pa"sornaiva hi ghaatanam |

vyaapakena svaruupe.na sva"saktivibhavena ca ||

tro.tayanti pa"so.h paa"saa~nchariira.m yena na"syati |

"sariire.na prana.s.tena mok.sa.na.m nahi maara.nam ||

d.r.dhapraruu.dhapaa"sasya baddhasya puru.sasya ya.h |

viyogastu "sariire.na maara.na.m tadvidurbudhaa.h ||" (ne.ta. 20)

iti || etadevopasa.mharati--

tasmaaddevoktimaa"sritya pa"suundadyaadbahuuniti ||62 ||

eva.m

"..........................pa"suu.m"sca prok.sayedbahuun |"

ityaadikaa.m devoktimaa"sritya bahuun navaprakaaraan pa"suun dadyaat

nivedayet--iti siddham || 62 ||

nanu

"ekajanmaa dvijanmaa vaa saptajanmaa samudbhavet |"

ityaadyuktyaa janmabhedenaapi pa"suunaamuttamaadiruupatvamastiityaadi, tadiha

kasmaannoktam ?--ityaa"sa"nkyaaha--

nivedita.h puna.h praaptadeho bhuuyo nivedita.h |

.sa.tk.rtva ittha.m ya.h so.atra .sa.djanmaa pa"suruttama.h || 16-63 ||

nivedita iti tattamantrasa.mskaaradvaare.naapaaditaparatattvaikaatmya.h--

ityartha.h | puna.hpraaptadeha iti--katha~ncitsa.mpattyayogaat ||63 ||

uttamatvamevaasya d.r.s.taantopadar"sanena dra.dhayati--

yathaa paakakramaacchuddha.m hema tadvatsa kiirtita.h |

kaa.m siddhi.m naiva vitaretsvaya.m ki.m vaa na mucyate || 16-64 ||

ata evaasya para.m svaparopakaarakatvam--ityaaha--kaa.m siddhimityaadi || 64
||

etadevaagamena sa.mvaadayati--

ukta.m tvaananda"saastre yo mantrasa.mskaaravaa.mstyajet |

samayaankutsayeddeviirdadyaanmantraan vinaa nayaat || 16-65 ||

diik.saamantraadika.m praapya tyajetputraadimohita.h |

tato manu.syataametya punareva.m karotyapi || 16-66 ||

itthamekaadisaptaantajanmaasau dvividho dvipaat |

catu.spaadvaa pa"surdeviicarukaartha.m prajaayate || 16-67 ||

daatrarpito.asau taddvaaraa yaati saayujyata.h "sivam |

evamiti--samayatyaagaadi | taddvaareti--daatrarpa.napra.naalikayaa--ityartha.h
||

tadeva.m deviicarukaarthamevaasyotpattestadanyatra viniyogo na kaarya.h--

ityaaha--

iti sa.mbhaavya citra.m tatpa"suunaa.m pravice.s.titam || 16-68 ||

bhogyiicikiir.sita.m naiva kuryaadanyatra ta.m pa"sum |

bhogyiicikiir.sitamiti--yaagaadau deviinaa.m bhoktubhipertam--ityartha.h |

anyatreti--yaagaat ||

nanu yaagayogyapa"suvi.saye bhavatu naamaivam, ayogyastu .dhaukito.api

tato.apasaara.niiyo.anyatra ca svecchayaa viniyojya eva, tannaaya.m niyamo
bhogyiicikiir.sita.m pa"su.m naanyatra kuryaaditi ?--ityaa"sa"nkyaaha

naapi nai.sa bhavedyogya iti buddhvaapasaarayet || 16-69 ||

ta.m pa"su.m kintu kaa"nk.saa cedvi"se.se ta.m tu .dhaukayet |

iha

"na "sa.n.tha.m ca pa"su.m dadyaatk.sii.nagaatra.m na caiva hi |

naativ.rddha.m naatibaala.m striipa"su.m naiva bhairavi ||"

ityaadyuktasvaruupa e.sa pa"suryaagayogyo na bhavediti buddhvaapi ta.m pa"su.m

prakraantaadyaagaannaapasaarayet, pratyuta

""s.r"ngii yuvaa ca puur.naa"nga ekavar.na.h "subhaanana.h |

mahi.saajaavika"scaiva trividho yaagasiddhaye ||"

ityaadyukte vi"se.se cedaakaa"nk.saa tatta.m vi"si.s.tamapi pa"su.m .dhaukayet
yenaakaa"nk.saaparipuurti.h syaat | tena yaavanta eva pa"savo yaage
.dhaukitaastaavanta eva daatavyaa.h, natu yogyaa eva--ityukta.m syaat ||

ata evaaha--

taavatastaanpa"suundadyaattathaacokta.m mahe"sinaa || 16-70 ||

taavata iti--vi"se.saakaa"nk.saapaaripuur.nyaparyantaan ||

eva.m pa"so.h saamastyena vi"se.samabhidhaayaa.m"sato.apyabhidhatte--

pa"sorvapaamedasii ca gaalite vahnimadhyata.h |

arpayecchakticakraaya parama.m tarpa.na.m matam || 16-71 ||

h.rdantramu.n.daa.msayak.rtpradhaana.m vinivedayet |

kar.nikaaku.n.daliimajjapar"su.m mukhyatara.m ca vaa || 16-72 ||

tato.agnau tarpa.na.m kuryaanmantracakrasya dai"sika.h |

tannivedya ca devaaya tato vij~naapayetprabhum || 16-73 ||

yak.rt k.r.s.namaa.msa.m pradhaanatvena vinivedayet | kar.nikaa li"ngikaa |

ku.n.dalii paraa ma.n.dalikaa | majjaa asthivasaa | par"sava.h
paar"svanaa.dya.h | tarpa.namiti praagvat ||73 ||

ki.m vij~naapayet--ityaaha--

gurutvena tvayaivaahamaaj~naata.h parame"svara |

saak.saatsvapnopade"saadyairjapairgurumukhena vaa || 16-74 ||

anugraahyaastvayaa "si.syaa.h "siva"saktipracoditaa.h |

tadete tadvidhaa.h praaptaastvamebhya.h kurvanugraham || 16-75 ||

samaave"saya maa.m svaatmara"smibhiryadaha.m "siva.h |

eva.m bhavatviti tata.h "sivoktimabhinandayet || 16-76 ||

"sivaabhinnamathaatmaana.m pa~ncak.rtyakara.m smaret |

svaatmana.h kara.na.m mantraanmuurti.m caanujigh.rk.sayaa || 16-77 ||

tato baddhvaa sito.s.nii.sa.m hastayorarcayetkramaat |

anyonya.m paa"sadaahaaya suddhatattvavis.r.s.taye || 16-78 ||

tejoruupe.na mantraa.m"sca "sivahaste samarcayet |

garbhaavara.nagaana"ngaparivaaraasanojjhitaan || 16-79 ||
aatmaana.m bhaavayetpa"scaadekaka.m jalacandravat |

k.rtyopaadhiva"saadbhinna.m .so.dhaabhinna.m tu vastuta.h || 16-80 ||

atheti--tadaaj~naalaabhaanantaram | anena caagnit.rptyanantaroddi.s.ta.m

svasya svabhaavasya diipanamapi upakraantam | mantraan kara.na.m
sthuulasuuk.smatayaa
paraapararuupaa.m muurti.m ca smareditye.sa sa.mbandha.h | sito.s.nii.samiti--
navaatmanaa saptajaptam | anyonyamiti--dak.si.nena vaama.m vaame (na) ca
dak.si.nam--ityartha.h | paa"sadaahakatvamevopodbalayitu.m tejoruupe.netyuktam
| garbhaavara.nagaaniti--muulamantratadvaktraruupaan--ityartha.h | yathoktam--

"brahmapa~ncakasa.myukta.h "sivenaadhi.s.thita.h "subha.h |

paa"sacchedakara.h k.semii "sivahasta.h prakiirtita.h ||"

iti | ekakamiti--ananyaapek.satvaadasahaayam--ityartha.h | jalacandravaditi

yathaahi vastuta eka eva candrastattajjalaadhaaraadilak.sa.naadupaadhibhedaat
naanaa bhavet, tathaa yamapiityartha.h ||80 ||

asya .so.dhaabhinnatvameva dar"sayitu.m tatpratipaadakamaagamagrantha.m

taatparyato vyaaca.s.te--

ma.n.dalastho.ahamevaaya.m saak.sii caakhilakarma.naam |

"suddhaa hi dra.s.t.tataa "sambhorma.n.dale kalpitaa mayaa || 16-81 ||

homaadhikara.natvena vahnaavahamavasthita.h |

yadaatmateddhaa mantraa.h syu.h paa"saplo.savidhaavalam || 16-82 ||

saak.sitvameva "suddhetyaadinaa nir.niitam | "suddheti--natu kart.rtvami"sraa

| yadaat mateddhaa iti--
g.rhiitavahnyaakaaraparame"svaraave"sava"sonmi.sitadiiptaya ityartha.h ||82 ||

nanu ki.m naamai.saa.m paa"saplo.sasaamarthyam?--ityaa"sa"nkyaaha--

saamaanyatejoruupaantaraahuutaa bhuvane"svaraa.h |

tarpitaa.h "sraavitaa"scaa.nornaadhikaara.m pratanvate || 16-83 ||

aa yaagaantamaha.m kumbhe sa.msthito vighna"saantaye |

saamaanyaruupataa yena vi"se.saapyaayakaari.nii || 16-84 ||

"si.syadehe ca tatpaa"sa"sithilatvaprasiddhaye |

sa hi svecchaava"saatpaa"saanvidhunvanniva vartate || 16-85 ||

saak.saatsvadehasa.mstho.aha.m kartaanugrahakarma.naam |

j~naanakriyaasvatantratvaaddiik.saakarma.ni pe"sala.h || 16-86 ||

saamaanyatejoruupaantariti--
garbhiik.rtadhaamatrayapaarame"svarateja.hsvabhaavamantraikaatmyamaapaaditaa.h
--ityartha.h | aahvaanaadi ca--vak.syamaa.nam | adhikaara.h--svabhuvanaadau
pratibandha.h | kumbha iti--arthaat karkaryaa.m ca, anyathaa hi asya
.so.dhaabhinnatva.m na syaat | atra hi vighna"saantimaatraatmatayaavasthita.h
samagraa eva vi"si.s.taa.h kriyaa.h paalayedityuktamsaamaanyaruupataa
vi"se.saapyaayakaari.niiti | svecchaava"saaditi--nahyasya malaparipaakaadi
apek.sa.niiya.m ki~ncidityukta.m praak bahu"sa.h | pe"sala iti samartha.h ||86
||

nanu kathamasya dehaadiyogaat paarimitye.apyeva.m bhavet ?--ityaa"sa"nkya

d.r.s.taantayati--

bhinnakaaryaak.rtivraatendriyacakraanusandhimaan |

eko yathaaha.m vahnyaadi.sa.druupo.asmi tathaa sphu.tam || 16-87 ||

evamaalocya yenai.so.adhvanaa diik.saa.m cikiir.sati |

anusa.mhitaye "si.syavarja.m pa~ncasu ta.m yajet || 16-88 ||

yathaa hi eka evaahamanekavyaapaare tattadaakaaravi"se.se ca

"mana.h.sa.s.thaaniindriyaa.ni...................... |" (bha.gii. 15|7)

ityukterindriyaa.naa.m .sa.tke ya evaaha.m pa"syaami, sa evaaha.m

"s.r.nomiityevamanusandhimattvena sarvajanasaak.sika.m dra.s.tradiruupatayaa
.so.dhaa bhavaami ityeva.m ma.n.dalavahnyaadaavapi--iti vaakyaartha.h |
yeneti--tattvakalaadiinaamanyatamena ||88 ||

nanvatraanusandhaanena ki.m syaat ?--ityaa"sa"nkyaaha--

anusandhibalaante ca samaasavyaasabhedata.h |

kuryaadatyantamabhyastamanyaantarbhaavapuuritam || 16-89 ||

tato.api cintayaa bhuuyo.anusandadhyaacchivaatmataam |

atyantamiti | eva.m hi askhalitameva karma siddhyet--ityaa"saya.h |

anusandadhyaaditi arthaadaatmanyeva || etamevaagamagrantha.m vyaacak.saa.na.h
prapa~ncayati--

ahameva para.m tattva.m na ca taddha.tavat kvacit || 16-90 ||

mahaaprakaa"sastattena mayi sarvamida.m jagat |

na ca tatkenacidbaahyapratibimbavadarpitam || 16-91 ||

kartaahamasya tannaanyaadhiina.m ca madadhi.s.thitam |

ittha.mbhuutamahaavyaaptisa.mvedanapavitrita.h || 16-92 ||

matsamatva.m gato janturmukta ityabhidhiiyate |

taditi--gha.tav