Panukalang Pagdulog sa Pag-unawa ng Tula

Humihirap ang pag-unawa sa tula dahil ang pakahulugan ng tula ay hindi na lamang
maikakahon sa tugma, sukat, kariktan, at talinghaga gaya ng unang winika ni Lope K. Santos,
at pinalawig pagkaraan nina Julian Cruz Balmaseda at Iigo Ed. Regalado. Pumasok ang kaso ng
malayang taludturan nang tawagin ni Amado V. Hernandez noong 1931 ang kaniyang akdang
pinamagatang Wala nang Lunas na maikling kuwento sa tuluyang tula. Samantala, gagamitin
ni Alejandro G. Abadilla noong 1932 ang tawag na kaunting tula at kaunting tuluyan sa
kaniyang kauna-unahang pagtatangka ng munting tulang tuluyan [petit poeme en prose].
Lalong hihirap ang pag-unawa sa tula kung ilalahok sa pakahulugan ang bersong itinatanghal
nang paawit kung hindi man pahimig, at inaangkupan pa minsan ng indak, iyak, at paglulupasay.
Ang dating Balagtasanna matalim na pagtatalo sa pamamagitan ng tulang may sukat, tugma,
siste, at talinghagaay napalitan ng rap contest at lyrical battle sa kasalukuyang panahon ng
jologs at jejemon. Itinuturing na ring tula ang mismong disenyo at ayos ng mga salita o larawan,
kaya ang disenyo ay pinapatawan ng higit na pagpapakahulugan kaysa sa kayang isaad ng
nilalaman. Sa ibang pagkakataon, ang tula ay naikakahon sa gaya ng pinauusong mababaw na
berso ng Makatawanan ng Talentadong Pinoy at waring panatikong representasyon ng himig ni
Marc Logan.
Kung ganito kalawak ang pagpapakahulugan sa tula, kinakailangang baguhin din natin ang
nakagawiang pagbasa ng tula. Hinihingi ng panahon ang masinop na paggamit ng mga lente ng
pagbasa, at ang bawat lente ay dapat iniaangkop din sa piyesang sinusuri. Hindi ko
ipagpapaunang higit na tama ang isang paraan ng pagbasa kaysa ibang paraan ng pagbasa.
Gayunman, masasabing mapadadali ang pagbasa sa isang tula kung hahanapin ang mga panloob
at panlabas na reperensiya ng pagbasa ng tula.
Ang panukala kong pagbasa ng tula ay may kaugnayan sa dalawang aspekto. Una, ang panloob
na reperensiya ng tula, at siyang may kaugnayan sa gaya ng pananaludtod, pananalinghaga, at
pagtukoy ng tauhan, himig, tinig, at iba pang sangkap na ginagamit ng makata. Sa yugtong ito,
ang tula ay sinisikap na basahin alinsunod sa pamamaraan, sining, at punto de bista ng awtor, at
ang mambabasa ay ipinapalagay na maly na mambabasa na bagaman malaya ang pag-unawa
ay kinakailangang pumasok sa itinuturing na kaayusan ng mga pahiwatig at pagpapakahulugan
ng makata.
Sa kabilang dako, ang panlabas na reperensiya ng tula ay may kaugnayan sa tao, bagay, at
pangyayari sa lipunan o kaligiran at siya namang ipinapataw sa pagbasa ng tula. Sa ganitong
yugto, ang mga nagaganap sa lipunan ay hinahanapan ng katumbas na pakahulugan o pahiwatig
sa tula; kaya ang tula ay mistulang alingawngaw o kabiyak, kung hindi man salamin ng lipunan.
Kabilang sa panlabas na reperensiya ang pagtanaw at pagpapakahulugan ng mambabasa sa
masasagap na pangyayari, talinghaga o disenyo mula sa realidad ng lipunan, at bagaman may
bukod na pagpapakahulugan ang awtor ay nadaragdagan, nababawasan, o nahahaluan ng
pagpapakahulugang nililikha ng mambabasa.

Higit na magiging dinamiko ang pagbasa ng tula kung susubuking gamitin ang dalawang
reperensiya, na matatawag na salimbayang pagbasa, bagaman hindi maipapalagay na balanse
ang pagtalakay. Maihahalimbawa ang tula ng batikang makatang Mike L. Bigornia.
SIYUDAD
Sinasamba kita, Siyudad,
Emperatris ng bangketa at bulebard,
Sultana ng estero at ilaw-dagitab.
Ikaw na parakaleng hiyas,
Kaluluwa at katauhang plastik,
Maha ng basura at imburnal,
Palengke ng busina at karburador,
Gusali, takong, pustiso at bundyclock.
Sinasamba kita, Siyudad,
Kurtesano real ng karimlan,
Ikaw na pulang bampira at mama-san,
Primera klaseng bakla,
Paraiso ng bugaw, torero at burirak,
Sagala ng pulubi, palaboy at patapon,
Kantaritas ng kasa at sauna,
Beerhouse, nightclub at motel.
Sinasamba kita, Siyudad,
Donya marijuana,
Unang Ginang ng baraha, nikotina at alkohol,
Matahari ng haragang tsapa, lumpeng tato,
Halang na gatilyo at taksil na balisong,
Ikaw na unat huling dulugan
Ng kontrabando, despalko at suhol,
Pugad ng salvage, dobol-kros at rape.
Sinasamba kita, Siyudad,
Ikaw at ikaw lamang ang aking amor brujo.
Itakwil man kitat layasan,
Tiyak na akoy magbabalik sa narkotikong katedral
Upang ulit-ulitin
Ang isang nakaririmarim na pag-ibig
At sambahin ang iyong ganggrenong kariktan
At kamatayang diyaboliko.
Maaaring sipatin ang tulang ito ni Bigornia alinsunod sa panloob na reperensiya, na may
kaugnayan sa lungsod na inilalarawan ng isang tiyak na personang nakababatid o nakakikilala
rito. Kung gagamiting punto ng reperensiya ang lungsod na ginamit ng makata, ang kasiningan
ng tula alinsunod sa pananaw ng awtor ay maibabatay sa husay ng pagkasangkapan sa personang

nagsasalita sa loob ng tula, at sa pagkatalogo ng mga bagay o pangngalang ginawa nito, na

pawang maiindayog ang tunog, at kaugnay ng maselang pananaludtod at pananalinghaga.
Pambihira ang ginawang paghahanay ng mga salita ng makata, at bawat pukol ng salita ay nagiiwan ng nakaririmarim na imahen subalit ang parikalay lalong nagiging kaibig-ibig ito sa panig
ng personang nagsasalitang sungayan din kung mag-isip. Animoy nabuhay muli ang gaya nina
Charles Baudelaire at Arthur Rimbaud sa taktika ni Bigornia, at ang isang nakahihindik na
tagpoy naisasalin nang hindi binabanggit ang isang tiyak na marumit napabayaang pook.
Maidaragdag din sa pagsusuri ng tula na ang paraan ng pagsasakataga ni Bigornia ay taliwas
noon sa paglalarawan ng lungsod na kinasusuklaman. Ibig sabihin, sinusuway ni Bigornia ang
kumbensiyon ng pagpuri sa lungsod, at kahit ang itinuturing na pinakapangit na pook ay
napagbababanyuhay na pinakamaganda sa daigdig.
Kung gagamitin naman ang panlabas na reperensiya ng tula, ang tula ay maaaring basahin
alinsunod sa representasyon ng mga salita doon sa realidad na ginagalawan ng mga mambabasa.
Nagiging mabisa ang pagbasa alinsunod sa ipinapataw na pakahulugan ng maly na mambabasa
sa mga pangyayaring may kaugnayan sa trapik, prostitusyon, krimen, basura, droga, sugal,
sindikato, at iba pa. Ang isang mambabasa, kung gayon, ay makapagpapanukala ng kaniyang
haka-haka hinggil sa kaniyang lipunang batbat ng katiwalian at korupsiyon, at kung paanong
tinatanggap [o dinadakila] ito ng isang tao na nagsasalita sa tula. Maaaring basahin kung gayon
ang tula alinsunod sa laro ng kapangyarihan ng mga uring panlipunan, o kayay sa pananaw na
moralistikong alagad ng simbahang tagapangalaga ng kaluluwa, at kung bakit tingnang
mapanganib ang lumpeng intelektuwal na nagsasalita at pumupuri sa lungsod.
Kung paglalangkapin sa pag-unawa ng tula ang panloob at panlabas na reperensiya ng tula, ang
tula ay magkakaroon ng panibagong pagtanaw. Lalalim ang saliksik hinggil sa pormalistikong
pagdulog sa tula, gaya ng paglalaro ng tunog at salita, pagtitimpla ng pahiwatig at hulagway,
pagsasalansan ng mga saknong at diwaing pinagbulayan nang maigi. Maiisip din na ang realidad
ng lipunan ay hindi lamang ginagagad o ginagaya sa loob ng tula. Matutuklasan ng mga
mambabasa ang naiibang realidad sa loob ng tula, kung iuunay ang nasabing kaligiran sa
kanilang lungsod na pinagmumulan. Ang mga salita sa loob ng tula ay maaaring kumatawan sa
ilang bagay, tao, o pangyayari sa tunay na buhay, ngunit hindi masasabing may iisang tabas ng
realidad ang pinagmumulan ng lahat.
May sariling realidad ang loob ng tula; at kung matagumpay itong naitaguyod ng makata, at
naaarok ng mambabasa dahil sa pagsasalupong ng diskurso ng makata at mambabasa, marahil ay
masasabing nagtagumpay nga ang pagsulat ng tula.
Sa ibang pagkakaon, ang reperensiya ng tula ay higit na nakakiling sa panlabas na pagtanaw.
Dito, ang mambabasa ay higit na makapangyarihan dahil sa kapangyarihan ng kaniyang
guniguning hanapan ng pakahulugan ang mga simpleng bagay. Heto pa ang isang tula ni
Bigornia:
PANINDIM
. . . . .Padalos-dalos
Nadulas

Ang aking puso

At nabasag.
. . . . . Nagising ang ulan
Sa alingawngaw
At nang makita itoy
Biglang pumalahaw.
Sa tulang ito, ang panloob na reperensiyang ginamit ay personang malungkutin. Sa paglalarawan
ng kaniyang kakatwang puso, at daigdig ay natigatig nang itoy mabasag dahil sa kapabayaan.
Nagbunga ito ng paghagulgol o pagsigaw ng kaligiran. Kung palalawigin pa ang pagsusuri,
maaaring dumako sa anyo ng pagkakahanay ng mga taludtod, na ang unang taludtod ng bawat
saknong ay waring gumagagad kung hindi man representasyon ng anyong pagkakabiyak,
pagkakabitin, at napipintong pagbagsak ng mga salitang may kaugnayan sa bigat na tinataglay ng
persona.
Kung gagamitin naman ang panlabas na reperensiya ng tula, ang puso na tinukoy sa tula ay
humuhulagpos sa dating pagpapakahulugan dito ng karaniwang tao. Ang puso ay maaaring
reperensiya ng pag-ibig, at ang personay maiisip na palikero o malandi. Dahil mapaglaro ang
persona, maghahatid ng kalungkutan ang ipinapalagay na kalikutan. Ang mambabasa, kung
gayon, ay makapagdaragdag pa ng iba pang pahiwatig o pakahulugan, na hindi na lamang sakop
ng romantikong pagmamahalan bagkus maaaring umugnay din hanggang pagmamahal na
dibinot makabayan. Hahaba pa ang talakay sa panig ng panlabas na reperensiya kung iuugnay
dito ang ibat ibang konseptong may kaugnayan sa puso, loob, kalooban, dibdib, ulan,
at iba pang hulagway.
Kung pagsasalikupin naman ang dalawang pagbasa, ang mambabasa ay maaaring dumako sa
labis na pagbasa, dahil maaaring ang mga pagpapakahulugan ay lumampas sa itinatakda ng
disenyo at haba ng tula, at mailalahok kahit ang mga komentaryong labas na sa teritoryo ng
panulaan. Dito dapat mag-ingat sa pagsusuri, sapagkat ang tula ay sinusuri nang higit sa
parametro ng sining at panulaan, at kinakargahan ng sari-saring pagpapakahulugan, at kumikiling
sa pangkulturang politika o pampolitikang kultura.
Magiging palaisipan din sa guro kapag ang ginamit na pamamaraan ng makata ay tulad ng tulang
tuluyan. Hindi naman dapat ikatakot ito, dahil madaling maunawaan pa rin ang tulang tuluyan
alinsunod sa kumbensiyong naitatag na rito. Maibibilang sa kumbensiyon ang paglalahad,
paglalarawan, paghahambing at pagtatambis, at pagsasalaysay, at kahit ang pagbubuo ng mga
talata ay sumusunod wari sa padron ng prosa. Ang pagkakaiba nga lamang, ang tulang tuluyan ay
hindi basta prosa na salat sa talinghaga. Ang tulang tuluyan ay nagkukunwa lamang na prosa
ngunit ang pakahulugan ay nakaririndi kung minsan. Tunghayan natin ang halimbawang ito ni
Bigornia:
PASENSIYA
Silang pino at makinis, anilay kapita-pitagan yaong marunong sumikil sa silakbo ng dugo,
kayat bago raw magdilim ang aking paningin ay magbilang muna ako hanggang sampu.

Ayaw ko nang maging sibilisado kung hinihiling ng kagandahang-asal na ngumiti habang

tinatapakan nila ang aking mukha. Ako ay may dilang babad sa abo at asin, ako na may puso at
matang may lintos.
Silang pino at makinis, sila ang aking guro sa pagkagat ng labi, mga paa nila ang nagtakdang
hagkan ko ang alabok at pusali, mga pangako nila ng langit ang nag-atas na ialay ko ang sariling
balikat upang maabot nila ang bunga at pangarap.
Nasubok ko na ang haba ng luha at sugat. Lunod hanggang leeg ang aking kaluluwa. Ngayon pa
ba ako hindi gagamit ng kuko at pangil?
Kung gagamitin sa pagbasa ang panloob na reperensiya ng tula, mahalagang pag-aralan ang
taktika ng makata sa paghahanay ng mga talata, at kung paanong ang paghahanay na ito nang
marahan at matimpi ay umuugnay din sa personang mababa, dukha, at mapagtiis. Ngunit higit pa
rito, kailangang pag-aralan ang tinig at himig ng persona [na bukod sa tinig ng makata], at kung
bakit ang angking pagrerebelde ay naipahahatid sa payak ngunit marubdob na pamamaraan. Ang
pangwakas na talata ay binabaligtad ang konsepto ng nos o pagtitiis, sanhi ng pagdurusang
umiral nang napakatagal. Bagaman patanong ang pagwawakas, ang tanong ay waring
naghuhudyat ng dapat isagot ng sinumang binubusabos ng mga awtoridad at maykapangyarihan.
Lulusog lalo ang pagbasa kapag ang representasyon ng persona sa tula ay iugnay sa mga
pangyayari sa lipunanna panlabas na reperensiya ng tula. Ang kaalipnan ay magkakaroon ng
gulugod; at ang pagbabalikwas ay masisipat na reaksiyon sa pang-aapi ng mga maykayat
nakatataas. Maaaring dukalin sa pagbasa ang kasaysayan, relihiyon, at kultura, gayunman ay
dapat pa ring ipagpaunang walang direktang tumbasan ang maaaring matunghayan sa loob ng
tula at sa loob ng lipunang ginagalawan ng mga mambabasa.
Kung pagsasalikupin muli ang dalawang pagbasa, maaaring dumako hanggang sa kasaysayan ng
lipunan at kasaysayan ng panitikan; at kung bakit karapat-dapat dakilain si Mike L. Bigornia sa
pagpapakilala ng anyong panitikang halos napakanipis ng hanggahan ng pagkatula at
pagkaprosa. Ito ang dapat pang pag-aralan ng mga estudyante at guro, habang hinihintay ang
Kimera ng bawat makatang nakatakdang magbalik sa loob ng sandaang libong siglo ng araw at
buntala.
Magandang umaga sa inyong lahat.