Astronova - Weer- en sterrenkundige intelligence

Categorie: Meteorologie en Astronomie > Weer- en sterrenkunde
Datum & Land: 14/08/2010, NL
Woorden: 439

Aberratie
De kleine schijnbare verplaatsing van een ster ten opzichte van zijn reële positie in het heelal - in de richting waarin de (aardse) waarnemer beweegt. Dit wordt veroorzaakt door de snelheid waarmee de aarde om de zon draait (ongeveer 30 kilometer per seconde). Gedurende een jaar lijkt een ster hierdoor in een kleine ellips om zijn ware positie te...

Absolute magnitude
De helderheid (magnitude) van een ster als deze vanaf een afstand van precies 10 parsec (32,6 lichtjaar) wordt waargenomen.

Absorptielijn
Een smal golflengtegebied (een spectraallijn) binnen het elektromagnetisch spectrum van een stralingsbron waarin de oorspronkelijk uitgezonden straling ontbreekt doordat deze door een specifieke stof is geabsorbeerd. Omdat ieder element unieke absorptielijnen veroorzaakt, kunnen absorptielijnen in het absorptiespectrum van een stralingsbron (zoals...

Achondriet
Type steenmeteoriet waarin niet of nauwelijks chondrulen voorkomen. Onderscheidt zich van ijzermeteorieten en steen-ijzermeteorieten door een zeer nikkel- en ijzerarme opbouw. Meer over meteorieten.

Achromatische lens
Een lens die voor twee lichtgolflengten is gecorrigeerd voor chromatische aberratie (kleurschifting), waardoor de valse kleur om heldere objecten, zoals sterren en planeten, optisch wordt gereduceerd.

Actief gebied
Een regio op de zon met een relatief sterk magnetisch veld, waarin zich (groepen van) zonnevlekken kunnen vormen. De zonneactiviteit is sterk afhankelijk van de aanwezigheid van actieve gebieden, of active regions (AR's), van waaruit zich de meeste zonnevlammen en CME's voordoen.

Actief stelsel
Een type sterrenstelsel met een AGN. Voorbeelden van actieve sterrenstelsels zijn quasars en Seyfert-stelsels.

Accretieschijf
Een schijf van gas, aangetrokken door het zwaartekrachtsveld van een zwaar object in het heelal, waarin het gas naar het centrale zwaartepunt toe spiraliseert.

Adrastea
Kleine maan van Jupiter die zich binnen de banen van de vier grote Galileïsche manen bevindt.

AE
Afgekorte notering van Astronomische Eenheid. Deze maat wordt gebruikt om afstanden in het heelal te duiden, met name binnen het zonnestelsel. De AE is afgeleid van de gemiddelde afstand tussen de aarde en de zon. Eén AE komt dus ongeveer overeen met 150 miljoen kilometer. Meer precies hebben we het over 149.597.870.691 meter. ...

Afnemend
Toestand van een hemellichaam wanneer zijn fase met de tijd kleiner wordt. Doorgaans wordt deze term gebruikt om de verlichtingsstaat van de maan aan te duiden in de periode tussen volle maan en nieuwe maan.

AGN
Afkorting van Active Galaxy Nucleus: een relatief klein gebied in het centrum van een sterrenstelsel dat extreem veel straling produceert door processen in een accretieschijf rondom een (super)zwaar zwart gat. Sterrenstelsels met een AGN zijn bijzonder helder en zenden ook aanzienlijk meer straling uit buiten het zichtbare gedeelte van het elektro...

Airglow
Het zwak oplichten van de nachthemel als gevolg van alledaagse ionisatieprocessen in de bovenste lagen van de aardatmosfeer.

Albedo
Een maat voor het reflectievermogen van een object. De albedo wordt uitgedrukt in een percentage of een waarde tussen 1 en 0. Hoe hoger het percentage of de waarde van de albedo, hoe meer licht het hemellichaam of het object weerkaatst. Een theoretisch hemellichaam dat honderd procent van het ontvangen licht weerkaatst, heeft dus een albedo van 10...

Altitude
De hoek in graden die een ster of een ander astronomisch object vanaf een waarneempositie maakt met de horizon. Wordt ook wel elevatie of - gewoon - hoogte genoemd.

Amalthea
De grootste Jupitermaan die zich binnen de banen van de vier Galileïsche satellieten bevindt. Amalthea werd in 1892 ontdekt door E.E. Barnard. Het maantje draait in een licht excentrische baan op zo'n 181.000 kilometer afstand van Jupiter. Met onregelmatige dimensies van 135 bij 84 bij 74 kilometer is Amalthea de op v...

Amor-familie
Categorische groep van planetoïden. Het perihelium van een Amor-planetoïde ligt typisch ergens tussen de banen van de aarde en Mars. Daarbij is de excentriciteit van een dergelijk object dusdanig dat hij beide planeten dicht kan naderen. Waarschijnlijk zijn er enkele duizenden Amor-planetoïden aanwezig in het zonnestelsel.

Ananke
Kleine maan in de buitendelen van het Jupiterstelsel. Werd in 1951 door S. Nicholson ontdekt. De afwijkende baanelementen en de retrograde baanbeweging van Ananke doen vermoeden dat het om een door Jupiter ingevangen planetoïde gaat. De satelliet heeft een straal van ongeveer 15 kilometer en bevindt zich gemiddeld op ...

Annihilatie
Het verschijnsel dat wanneer een elementair deeltje en zijn corresponderende antideeltje samenkomen, beide deeltjes verdwijnen. Hierbij komt hun rustenergie vrij in een andere vorm van energie.

Antideeltje
Het bij elk elementair deeltje behorende identieke zusterdeeltje, dat zich alleen van het 'origineel' onderscheidt door een tegengestelde elektrische lading en - als gevolg daarvan - ook door tegengestelde magnetische eigenschappen.

Antimaterie
Materie die volledig bestaat uit antideeltjes, doch door de afwezigheid van normale elementaire deeltjes niet wordt geannihilleerd. Mogelijk bestaan er bepaalde regionen in het heelal die geheel bestaan uit antimaterie. Bewijzen hiervoor zijn nog niet gevonden.

Apennijnen
Een van de meest opvallende berggebieden op de maan, nabij Mare Imbrium. De maan-Apennijnen zijn vernoemd naar een gebergte op aarde.

Aphelium
Het punt in de baan van een planeet of een ander object in een baan om de zon dat het verst van de zon gelegen is.

Apogeum
Het punt in de baan van een satelliet van de aarde dat zich het verst van de deze planeet bevindt.

Apollo-planetoïde
Type planetoïde die als gevolg van zijn grote baanexcentriciteit binnen de aardbaan kan komen. Door deze eigenschap zijn veel planetoïden uit de Apollo-familie ook potentïele aardscheerders. Meer over planetoïden.

Apollo-project
Amerikaans ruimtevaartproject dat in 1961 door president J.F. Kennedy op gang werd gebracht en tot doel had om voor het eind van het decennium een bemande maanlanding te volbrengen. Dit streven werd op 21 juli 1969 beloond toen Neil Armstrong als eerste mens een voetafdruk achterliet op de maan. Na een aantal vervolgmissies werd het project in 197...

Ariël
Een in 1851 door William Lassell ontdekte maan van Uranus. Met een straal van bijna 580 kilometer behoort de satelliet tot de vier grootste manen in het stelsel van de ijsreus. Ariël beschrijft een vrijwel cirkelvormige baan op ruim 190.000 kilometer afstand van Uranus.

Asgrauw schijnsel
Het zwak oplichten van het niet door de zon belichte deel van de maan door reflectie van aardlicht. Het verschijnsel is het best zichtbaar enkele dagen ná of enkele dagen vóór nieuwe maan.

Ashen schijnsel
Zwak schijnsel op de nachtzijde van Venus, dat soms verschijnt wanneer er van de planeet slechts een sikkel zichtbaar is. Wetenschappers hebben nog geen sluitende verklaring voor dit fenomeen.

Asteroïde
Amerikaanse term voor een planetoïde: een relatief klein en onregelmatig gevormd hemellichaam dat evenals de planeten om de zon draait. De meeste asteroïden bevinden zich in de planetoïdengordel tussen Mars en Jupiter.

Astrofysica
De tak van astronomie die de (chemische) processen die zich afspelen in sterren en - meer in het algemeen - in het heelal probeert te verklaren.

Astrologie
Een pseudo-wetenschap, gebaseerd op het (bij)geloof dat de dynamiek van sterren en planeten aan het firmament van invloed is op het dagelijks leven van mensen op aarde.

Astrometrie
De tak van de astronomie die de bewegingen en de posities van sterren en andere hemellichamen bestudeert.

Astrometrische dubbelster
Een dubbelstersysteem waarvan het bestaan van de zwakste component slechts kan worden afgeleid uit de gravitationele effecten die deze uitoefent op de bewegingen van de zichtbare hoofdster.

Astronomie
De tak van wetenschap die alle objecten en processen buiten de damkring van de aarde bestudeert.

Astronomische Eenheid
Maat, doorgaans genoteerd als AE, die wordt gebruikt om afstanden in het heelal te duiden, met name binnen het zonnestelsel. De Astronomische Eenheid is afgeleid van de gemiddelde afstand tussen de aarde en de zon. Eén AE komt dus ongeveer overeen met 150 miljoen kilometer. Meer precies hebben we het over 149.597.870.691 kilometer. &nb...

Astronomische schemering
De periode na zonsondergang, of vóór zonsopkomst, waarin het middepunt van de zon zich 12 tot 18 graden onder de horizon bevindt.

Atlas
Satelliet op ongeveer 138.000 kilometer afstand van Saturnus, in een gebied tussen de heldere A-ring en de zwakkere F-ring. In 1979 werd het hemellichaam voor het eerst opgemerkt door R. Terrile. De hoge albedo van Atlas wijst erop dat het oppervlak van de maan is bedekt met een laag ijs. Het object is onregelmatig ge...

Aten-planetoïde
Type planetoïde met een halve lange baanas van minder dan één AE en doorgaans met een aphelium van meer dan één AE. Een Aten-planetoïde is hierdoor een potentiële aardscheerder. Meer over planetoïden.

Atmosfeer
Ook wel dampkring genoemd: een gasrijke mantel om een planeet of een ander hemellichaam. Naast de aarde zijn in het zonnestelsel ook Venus, Mars en de vier zogeheten gas- en ijsreuzen in het bezit van een noemenswaardige atmosfeer, evenals enkele grote manen. In de laatste categorie bezit vooral de Saturnusmaan Titan een bijzonder intrigerende atm...

Atmosferische refractie
Ook wel straalbreking genoemd: het afbuigen van lichtstralen als gevolg van prismatische werking van een atmosfeer. Hierdoor lijkt een buitenaards object soms verder boven de horizon te staan dan het in werkelijkheid staat. In het zenith is de atmosferische refractie nul, terwijl de atmosferische refractie vlak boven de (aardse) horizon †“ door d...

Atoom
Het kleinste deeltje van een chemisch element dat langs chemische weg niet verder deelbaar is. De elementen onderscheiden zich van elkaar door hun atoombouw. Een atoomkern bestaat uit neutronen en protonen en is omgeven door een elektronenwolk.

Aurora
Lichtverschijnsel boven het noordelijk (aurora borealis) of zuidelijk halfrond (aurora australis) dat wordt veroorzaakt door interacties van geladen deeltjes uit de zonnewind met de aardatmosfeer. Deze deeltjes worden normaliter vastgehouden in de zogeheten Van Allen Gordels. Na een op de aarde gerichte zonneuitbarsting neemt de dichtheid van de z...

Aurora borealis
Ook wel noorderlicht genoemd. Zie ook aurora.

Aurora australis
Ook wel zuiderlicht genoemd. Zie ook aurora.

Azimutale montering
Type montering waarvan de twee bewegingassen respectievelijk parallel aan en loodrecht op het aardoppervlak staan. Hiermee kan het instrument op de montering zowel verticaal (altitude) als horizontaal (azimuth) worden bewogen.

Azimuth
Eén van de coördinaten uit het horizontale coördinatenstelsel. Geeft de richting aan waarin een hemelobject wordt waargenomen: de hoekafstand vanaf het noordpunt aan de horizon tot aan het punt in oostelijke richting waar de grootcirkel door het zenith en het middelpunt van het hemelobject de horizon snijdt.

Baan
Het traject dat een object in de ruimte - al dan niet om een ander hemellichaam - volgt.

Baanelement
Grootheid die mede is vereist om de baan en de positie van een hemellichaam te kunnen beschrijven.

Baanhelling
Ook wel inclinatie of glooiingshoek genoemd: de hoek die het baanvlak van een object in de ruimte maakt met een basisvlak. Meestal geldt het equatoriale vlak van het moederlichaam waar het object omheen draait als basisvlak. Voor het berekenen van de baanhellingen van objecten in een baan om de zon, zoals de planeten, nemen astronomen echter vaker...

Baily's beads
Visuele 'keten' van schitterende lichtpunten langs de rand van de maanschijf aan de hemel, vlak vóór en vlak ná een totale zonsverduistering. Het verschijnsel wordt veroorzaakt door oneffenheden in het maanlandschap, die enkele lichtstralen van de verder verduisterde zon nog nét doorlaten.

Balkspiraalstelsel
Type sterrenstelsel waarvan de spiraalarmen lijken te ontspringen aan de twee uiteinden van een lange balkvormige structuur, bestaande uit gas, stof, sterren en andere materie, en die tevens de kern (nucleus) van het stelsel vormt.

Bedekking
Een bedekking (occultatie) doet zich voor wanneer een ogenschijnlijk klein object in het heelal aan het zicht wordt onttrokken door een ogenschijnlijk veel groter object. Bedekkingen van sterren door de maan doen zich voor waarnemers op aarde zeer regelmatig voor. Zeldzamer zijn bijvoorbeeld planeetbedekkingen door de maan en bedekkingen van sterr...

Bedekkingsveranderlijke
Ster in een dubbelstersysteem die periodiek in helderheid lijkt te veranderen doordat beide componenten in het stelsel elkaar vanuit de positie van de waarnemer beurtelings (deels) afschermen voor de waarnemer.

Begeleider
Vaak de term waarmee astronomen een minder heldere component in een dubbelstersysteem aanduiden. Naar de helderste ster in een dergelijk stelsel wordt doorgaans verwezen met de term hoofdster.

Belinda
Een onregelmatig gevormde maan van de planeet Uranus, die in 1986 werd gedetecteerd door de Amerikaanse ruimteverkenner Voyager 2. Met een straal van ongeveer 34 kilometer behoort Belinda tot de kleinste satellieten van Uranus. De satelliet draait in een vrijwel cirkelvormige baan op ongeveer 65.000 kilometer afstand ...

Benedenconjunctie
Toestand van een binnenplaneet (Venus of Mercurius) wanneer deze zich in zijn baan zo dicht mogelijk bij de fictieve lijn tussen de aarde en de zon bevindt. Op dit punt is de planeet voor waarnemers tijdelijk onzichtbaar in de zonnegloed, tenzij er gebruik wordt gemaakt van een lichtgevoelige telescoop. Om de planeet Venus is dan een ring van licht...

Beta Lyrae variabele
Type dubbelster waarvan de twee componenten in zeer nauwe banen om een gemeenschappelijk zwaartepunt draaien en elkaar daarbij regelmatig (deels) afschermen, waardoor ook hun helderheid periodiek varieert. Door de enorme gravitatiekrachten die de componenten van een Beta Lyrae systeem op elkaar uitoefenen, worden hun vormen verstoord en is er spra...

Betelgeuze
Alpha Orionis: met een gemiddelde helderheid van magnitude +0,6 de op één na helderste ster van het sterrenbeeld Orion. Betelgeuze wordt gekenmerkt door zijn rode kleur en is een veranderlijke ster in de M2-klasse aan het eind van zijn bestaan. Astronomen verwachten dat het leven van deze rode reus binnen enkele tienduizenden jaren kan eindigen in...

Bianca
Satelliet van de planeet Uranus. Het maantje, dat in 1986 werd ontdekt op opnamen van de Voyager 2, heeft een straal van ongeveer 25 kilometer en bevindt zich in een licht excentrische baan op ongeveer 60.000 kilometer afstand van Uranus.

Big Bang
Engels term voor de oerknal: de `geboorte' van het heelal uit het niets, zoals omschreven in de Big Bang Theory. Hoewel die theorie nog steeds omstreden is, gaan veel astronomen er vanuit dat deze enorme oerexplosie zo'n 13 miljard jaar geleden verantwoordelijk was voor het ontstaan van tijd, ruimte en materie.

Bijschaduw
Ook wel aangeduid als penumbra. Een waarnemer die zich in de bijschaduw van een object bevindt, zal nog een deel van de achterliggende lichtbron kunnen observeren. In de kernschaduw (umbra) daarentegen is de lichtbron geheel aan het zicht onttrokken. Met andere woorden: de bijschaduw is het lichtere deel van de schaduw van een object. Puntvormige ...

Bijzon
Ook wel parhelium genoemd: een atmosferisch haloverschijnsel dat zich kan voordoen wanneer de zon laag aan de hemel staat en daarbij door een sluier van cirrus schijnt. Wanneer zeshoekige cilindervormige ijskristallen in deze sluier vertikaal georiënteerd zijn, zorgen deze er door refractie en reflectie voor dat op precies 22 graden aan weers...

Binnenplaneet
Een planeet waarvan de baan binnen de aardbaan ligt. In feite kennen we maar twee échte binnenplaneten: Venus en Mercurius. Toch worden ook de aarde en Mars vaak als binnenplaneten aangeduid, omdat ze zich samen met eerstgenoemden `binnen' de banen van de grote gas- en ijsplaneten bevinden.

Blink comporator
Instrument waarmee meerdere opnamen van een object of van een bepaald hemelgebied met elkaar kunnen worden vergeleken. De blink comparator wisselt fotografische platen snel achter elkaar af, waardoor kleine veranderingen in het beeldveld zichtbaar worden. In astronomisch verband gaat het dan vaak om de verplaatsing van een planetair object. De plan...

Blauwverschuiving
Een verschijnsel dat zich voordoet waneer een (kosmisch) object zich in de richting van de waarnemer beweegt. De golflengte van het licht van het object zal dan †“ afhankelijk van zijn snelheid †“ in meer of mindere mate naar het blauwe (kortgolvige) uiteinde van het optische deel van elektromagtnetisch spectrum verschuiven. Dit is een gevolg va...

BL Lacertae object
Ook wel BL lac genoemd: een stellair object waarvan de helderheid voortdurend verandert, vernoemd naar het eerste object dat ooit van dit type werd ontdekt (in het sterrenbeeld Lacerta †“ Hagedis). Oorspronkelijk werden BL Lacs als veranderlijke sterren beschouwd, maar zij blijken helderder te zijn dan gewone sterren. Wél zijn ze zwakker d...

Bok-globule
Ook wel bolwolk genoemd: een relatief kleine, donkere en compacte wolk van stof en gas, doorgaans in gasrijke emissienevels, waarin stervorming plaatsvindt. Algemeen wordt aangenomen dat het hier materieconcentraties betreft rondom protosterren, waarvan de inwendige druk en hitte nog niet voldoende is opgelopen om kernfusieprocessen op gang te bre...

Bolide
Door astronomen ook wel vuurbol of vuurbal genoemd: een relatief grote meteoor met een helder verbrandingsspoor (> magnitude -4). Meer over meteoren.

Bolshoi telescoop
Een in 1977 door de Sovjet-Unie opgeleverde telescoop in de Kaukasus met een hoofdspiegel van 6 meter. De kijker was jarenlang het grootste optische instrument ter wereld, maar leverde door ernstige constructiefouten géén betere resultaten dan zijn kleinere tegenhangers.

Bolhoop
Zie bolvormige sterrenhoop.

Bolvormige sterrenhoop
Ook wel bolhoop of cluster genoemd: een zeer compacte en door de zwaartekracht bijeengehouden bolvormige verzameling sterren, die zich †“ in tegenstelling tot een open sterrenhoop †“ buiten het Melkwegstelsel bevindt. Bolvormige sterrenhopen bevatten vaak honderdduizenden sterren en concentreren zich voornamelijk in het perifere ruimtelijke gebi...

Bolwolk
Zie Bok-globule.

Booggraad
Ook wel afgekort tot graad: een meeteenheid voor hoekafstanden aan de hemelbol. Eén booggraad is 1-360ste deel van een grootcirkel en 1-180ste van een meridiaan. In de astronomie wordt de eenheid onder meer gebruikt om de positie van, of de schijnbare afstanden tussen, hemellichamen aan te duiden.

Boogminuut
Een meeteenheid voor de hoekafstand. Eén boogminuut is een zestigste deel van een booggraad. In de astronomie wordt de eenheid onder meer gebruikt, om de positie en de schijnbare grootte van, of de schijnbare afstanden tussen, hemellichamen te duiden. Eén boogminuut bestaat weer uit zestig boogseconden.

Boogseconde
Een meetenheid voor de hoek(afstand). Eén boogseconde is een zestigste deel van een boogminuut, ofwel 1-3600ste deel van een boograad. In de astronomie wordt de eenheid onder meer gebruikt, om de positie en de schijnbare grootte van, of de schijnbare afstanden tussen, hemellichamen te duiden.

Bovenconjunctie
Toestand van een planeet wanneer deze zich in zijn baan zo dicht mogelijk bij het verlengde van de fictieve lijn aarde-zon achter de zon bevindt. Op dit punt is de planeet voor waarnemers tijdelijk onzichtbaar in de zonnegloed, tenzij er gebruik wordt gemaakt van een lichtgevoelige telescoop. Als een planeet de lijn zon-aarde tijdens bovenconjuncti...

Brahe, Tycho
Een Deense geleerde uit de zestiende eeuw die zich realiseerde dat het Ptolemeïsche wereldbeeld niet klopte. In plaats daarvan opperde hij een model waarin de zon en de maan om de aarde bewegen. De overige planeten zouden zich volgens hem in een baan om de zon bevinden. Tycho Brahe was een vaardige waarnemer: zijn sterrencatalogus was voor zi...

Brandpunt
Ook wel focus genoemd: het punt (f) waarin de lichtbundels van een oneindig ver verwijderd object worden geconcentreerd na breking door een positieve vergrotende lens of na terugkaatsing door een parabolische spiegel. Indien dit onafhankelijk van andere optiek in een optisch instrument gebeurt, spreekt men ook wel van het primaire brandpunt. ...

Breking
In het geval van lichtbreking ook wel refractie genoemd: het afbuigen, ofwel `breken', van lichtstralen wanneer deze een transparant medium (lens, atmosfeer, prisma, etc.) doorkruisen.

Breedte
Zie breedtegraad.

Breedtegraad
Ook wel afgekort tot breedte: één van de twee coördinaten waarmee de positie van een punt op een sferisch object, zoals de aarde of een planeet, wordt aangegeven. De breedte waarop een punt ligt, is de boogafstand ten noorden (positieve breedte) of ten zuiden (negatieve breedte) van een evenaar. Als het om een locatie op aarde gaat, spreken w...

Broeikaseffect
Opwarming van een planeet als gevolg van de absorptie van aardwarmte door broeikasgassen in een atmosfeer. Hoewel het broeikaseffect vaak in een negatieve context wordt geplaatst, is het voor leven op aarde van groot belang. Zonder het broeikaseffect zou de aarde zijn afgekoeld tot ver beneden het vriespunt en was er vermoedelijk geen (menselijk) ...

Bruine dwerg
Door astronomen dikwijls aangemerkt als een 'mislukte ster': een hemellichaam met te weinig massa om een kernfusieproces op gang te brengen, en te veel om als (gas)planeet te worden geclassificeerd. De massa van bruine dwergen varieert tussen 13 en 80 keer de massa van Jupiter. Ze produceren weliswaar energie als gevolg van hun inwendige contracti...

Buitenplaneet
Officieel: een planeet waarvan de baan buiten de aardbaan ligt. Het kan dan gaan om Mars, Jupiter, Saturnus, Uranus, Neptunus of Pluto. In de praktijk wordt de term echter vaker gebruikt om naar de planeten te verwijzen die zich `buiten' de baan van de planetoïdengordel bevinden.

Buiging
Ook wel diffractie genoemd: het verschijnsel dat een mechanische of een elektromagnetische golf een ondoordringbaar obstakel passeert door afbuiging.

Callippus-cyclus
Een cyclus die kortstondig (twee eeuwen) werd gebruikt voor de Griekse tijdrekening. Astronomen uit het oude Griekenland definieerden één cyclus als 940 lunaties, wat volgens waarnemingen van de astronoom Callippus rond 330 v. Christus nauwkeurig overeenkwam met 76 zonnejaren.

Caliban
Maantje van Uranus dat in 1997 door vier astronomen werd ontdekt met behulp van de 5-meter Hale-telescoop op Mount Palomar. Caliban is gemiddeld zeventig kilometer in diameter, onregelmatig gevormd, en bevindt zich in een sterk excentrische en gehelde baan op ruim zeven miljoen kilometer van de ijsreus. &nb...

Callisto
Maan van Jupiter die in 1610 door Galileo Galilei werd ontdekt toen hij de planeet als eerste mens door een telescoop aanschouwde. Callisto is op een gemiddelde afstand van bijna 1,9 miljoen kilometer tot Jupiter de buitenste van de vier zogeheten Galileïsche manen. Met een diameter van 2.400 kilometer is hij tev...

Calypso
Maantje van Saturnus met een maximale diameter van ongeveer dertig kilometer. Het enigszins langwerpige object werd in 1980 ontdekt. Calypso is een Trojaan in het kielzog van de veel grotere satelliet Tethys, op een gemiddelde afstand van bijna 300.000 kilometer tot Saturnus.

Cape Canaveral
Locatie van een Amerikaans ruimtevaartcentrum (het Kennedy Space Center) in Florida dat, vanwege zijn gunstige ligging nabij de evenaar, als de ideale plek wordt beschouwd om raketten te lanceren. In de buurt van de evenaar geeft de rotatie van de aarde namelijk een optimale `slinger'' aan raketten die in oostelijke richting worden gelanceerd. H...

Carme
Maan van Jupiter die in 1938 door S. Nicholson op een fotografische plaat werd gesignaleerd. Carme bevindt zich gemiddeld op ruim 23 miljoen kilometer afstand van Jupiter en maakt in een zeer excentrische en gehelde baan een retrograde beweging om de gasreus. Astronomen nemen aan dat de satelliet, met een onregelmatig...

Catadioptrische telescoop
Type telescoop waarin zowel refractie- als reflectieoptiek is verwerkt om een beeld te vormen. Meestal gaat het om een systeem waarin het ontwerp van een spiegelkijker als basis dient, maar waarin tevens een lens als corrector is geplaatst om optische fouten zoals sferische aberratie tegen te gaan. De bekendste catadioptrische telescoop is de Schm...

CCD-camera
Fotografisch toestel dat als `gevoelige plaat' achter de lens gebruik maakt van een chip, ook wel Charge Coupled Device (CCD) genoemd, waarin reeksen minuscule condensators (de pixels) elektromagnetische lichtstraling omzetten in elektrische lading. De elektrische signalen worden vervolgens elders in de camera gedigitaliseerd. Vanaf de jaren neg...

Ceres
Een tot dwergplaneet verheven planetoïde in de planetoïdengordel. Omdat Ceres, een sferisch gevormd hemellichaam met een equatoriale diameter van ongeveer 950 kilometer, historisch bekend staat als de grootste planetoïde in het zonnestelsel, duidt de IAU haar formeel aan als 1 Ceres. De dwergplaneet bezit een ijzig oppervlak met daa...

Chandrasekhar-limiet
De massagrens die bepaalt of een instortende ster eindigt als een witte dwerg of een exotischer object zoals een neutronenster, een quarkster of een zwart gat. Sterren waarvan de nucleaire brandstof is 'opgebrand' zullen als gevolg van de zwaartekracht instorten. Wat het gevolg zal zijn van deze instorting, hangt af van de massa in de overblijvend...

Challenger
Een Amerikaans ruimteveer dat op 28 januari 1986, enkele tientallen seconden na de lancering, desintegreerde. Hierbij kwamen alle zeven bemanningsleden om het leven, onder wie de lerares Christa McAuliffe. Zij stond op het punt de eerste burgerastronaut te worden. Het bemande ruimtevaartprogramma van de NASA kwam als gevolg van de ramp met de Spac...

Chemie
De tak van wetenschap die zich bezighoudt met de samenstelling, verandering, en ontbinding van stoffen.

Chemisch
Wat te maken heeft met reacties van stoffen. Synoniem: scheikundig.

CHON-deeltje
s Kleine hoeveelheid materie die de vier elementen bevat die het meest voorkomen in levende organismen: koolstof (C), waterstof (H), zuurstof (O) en stikstof (N).