Van den Berg's Metabletics

Modern psychiatry, as represented by Emil Kraepelin (1856-1926), and phenomenology, as developed by Edmund Husserl, began around the same time, namely, during the last decades of the 19th century. Moreover, psychiatry and phenomenology have always shared a common goal: they have both sought detailed descriptions of human experience. This communality of goals has repeatedly led psychiatrists to turn to phenomenology for aid in explicating mental life. For many psychiatrists it has seemed that phenomenology offered a method that could help them better understand and conceptualize the experiences of their patients. As a result, psychiatrists have utilized various phenomenological approaches just as phenomenologists have explored subjects in psychiatry.

The history of this relationship has remained ambiguous, however. Frequently a gap has yawned between the broad theoretical perspectives adapted from phenomenology and the needs of clinical practice. Furthermore, psychiatrists-who are often trained in the biological and natural sciences-may feel disinclined to delve deeply into explorations of the subjective when these explorations appear to them to remain too abstract or metaphysical. And, returning the compliment, phenomenologists have usually exhibited a profound reluctance to ascribe centrality to biological and naturalistic perspectives. In the post-World War II years, impressive progress in empirical research has provided physicians with powerful means for diagnosis and treatment, for example, with psychopharmacology; because psychiatrists are always pragmatists at heart, these new insights have tended to supplant phenomenological insights.

More recently, the relationship has grown more complicated, and these complexities offer hope of a revitalized cross-fertilization between psychiatry and phenomenology. On the one hand, empirical research in psychiatry continues at an even more rapid pace. On the other hand, many physicians and patients are more aware of the gaps, inadequacies, and even untoward consequences of the one-sidedness of these new developments. This has spurred a turn towards holistic medicine, wellness, and environmental medicine that is more congenial to phenomenological views. Moreover, there is a growing recognition that phenomenological and neurobiological perspectives can no longer oppose one another; when properly conceived, each will strengthen the other. We shall first sketch a brief history of the relationships between phenomenology and psychiatry. Subsequently, we shall delineate possible directions that future inquiry might take.

Tussen zijn veertigste en zijn zestigste levensjaar was Jan Hendrik van den Berg (1914) een uitermate succesvol en populair auteur. Boeken van zijn hand, zoals Metabletica (1956) en Medische macht en medische ethiek (1969), waren ongekende bestsellers. Hij was de Nederlandse vertegenwoordiger van een belangrijke Europese stroming in de filosofie: de historische fenomenologie. In de jaren zeventig raakte hij echter in conflict met zijn tijd. Terwijl de Nederlandse publieke opinie een wending naar links doormaakte, bond Van den Berg de strijd aan tegen verloedering, hooliganisme en anarchisme. Dit ging ten koste van zijn populariteit, maar niet van zijn productiviteit, noch van zijn innovativiteit. Tot op de dag van vandaag werkt hij aan een indrukwekkend , panoramisch oeuvre. Hij is de belangrijkste Nederlandse filosoof sinds Bolland.

Deze studie wil het werk van Van den Berg reconstrueren, situeren en beoordelen. Reconstrueren door de methodische en thematische coherentie ervan zichtbaar te maken. Situeren door het te confronteren met dat van andere, verwante auteurs zoals Husserl, Freud, Bachelard en Foucault. Beoordelen door na te gaan in hoeverre Van den Berg de inzet van zijn project, zowel inhoudelijk als methodologisch, waarmaakte.

Het werk van Van den Berg is geen curiosum, maar opvallend actueel. Hij onderzoekt het begin, de aanvang van wetenschappelijke en maatschappelijke ontwikkelingen waarvan het belang in de huidige situatie met nadruk zichtbaar wordt. Zijn beeldende stijl wekt de geschiedenis van de wetenschap tot leven, maar werd vaak als ‘anekdotisch’ afgedaan; zijn talent voor polemiek lokte soms felle reacties uit en zijn methodologische flexibiliteit maakte hem een gemakkelijk doelwit van academische kritiek. Aan de positieve kant van de balans staan echter zijn intellectuele enthousiasme en zijn internationale faam. Zijn werk verdient een rehabilitatie.

In 1956 publiceert de Nederlandse psychiater Jan Hendrik van den Berg een boek getiteld Metabletica (‘Leer der veranderingen’) dat hem op slag beroemd maakt. Er zullen nog tal van metabletische studies volgen, waaronder een metabletica van het menselijk lichaam, van de materie en van God. ‘Metabletica’ is niet de titel van een boek, maar van een genre. Het laatste geschrift zijn deze memoires, postuum gepubliceerd, samen met enkele essays, een voorwoord en een nawoord.

In his recently published Memoirs, Jan Hendrik van den Berg commemorates his brief encounter with Jacques Lacan, a psychiatrist like himself. We may regard their cursory acquaintance as a rencontre manquée, which is deplorable, in view of the many similarities and synchronicities between their intellectual trajectories, approaches and oeuvres, such as their fascination for Baroque architecture and sculpture, and their efforts to formalise the structure of psychoanalysis with the help of a Matheme. In this contribution, I grant their miscarried dialogue a second lease

In 1964 verscheen, kort na de dood van de auteur, het boek Idolen van de psycholoog van Johannes Linschoten , die daarin op dramatische wijze afstand neemt van de fenomenologische psychologie waarmee hij zich lange tijd intensief had ingelaten. Hij bekent zich tot de nieuwe, 'Amerikaanse', experimentele psychologie, die weliswaar in Europa was ontstaan, maar in de Nieuwe Wereld, met haar pragmatisch-experimentele cultuur, een optimale voedingsbodem vond. Wetenschap begint daar waar onderzoekers afstand nemen van de alledaagse ervaring, aldus Linschoten. Die alledaagse ervaring ziet de zon opkomen en weer ondergaan, terwijl de aarde in rust is, maar wetenschappers durfden het ooit aan zich van deze evidentie te distantiëren. De alledaagse ervaring heeft zich weliswaar (na een lange periode van weerstand en gewenning) met het heliocentrisme verzoend, maar in het alledaagse taalgebruik worden termen zoals 'zonsopgang' en 'zonsondergang', ondanks hun feitelijke onjuistheid, nog steeds gebezigd. De aanpassing aan wetenschappelijke inzichten verloopt buitengewoon traag.

The emergence of 'collective therapies' such as group therapy and therapeutic communities are explored. It is discovered that these therapies start emerging around the beginning of the twentieth century and gain widespread acceptance around the time of the Second World War. This development is understood using the phenomenological theory of historical psychology (metabletics) of JH van den Berg. These 'collective therapies' are recast in phenomenological terms where it is argued that these therapies 'correct' modern alienated existence and allow for a being-withothers that contemporary existence makes problematic. Finally it is argued that this form of therapy is healing to individuals and equally to 'the world'.

The year 2000, also referred to as MM or Y2K, was a remarkable year for various reasons, but first of all because, in terms of the Anno Domini calendar, it constituted the turning point or dividing line between the second and third millennium. In this article, building on the metabletical method developed by Jan Hendrik van den Berg – notably in his book Gedane Zaken (1977) –, the year 2000 will be regarded as something more than just a nice round figure or a factual calendar date. I will present it as a coherent, meaningful whole: something which, in German, may be referred to as a Gesamtbild or a Verweisungszusammenhang. In other words, I will consider the year 2000 from the perspective of the synchronicity principle coined by Van den Berg (1977). This metabletical principle builds on the conviction that events which occur at the same moment in time in various domains of culture, will have something in common. Even if they take place quite independently from one another (without any demonstrable causal connections between them), they reflect a common Zeitgeist, so that an event occurring in the realm of (say) politics or literature, may help us to elucidate the meaning of simultaneous events occurring in the realm of (say) science, and vice versa. Synchronicity is an a-causal principle of explanation (Jung 1952; cf. Zwart 2002, p. 228). Basically, it states that events emerging in the same cultural-temporal ambiance reflect a similar mind-set, a common mood or spirit.

"Gesprekken over klassieke Nederlandse
boeken uit de twintigste eeuw, die richtingbepalend zijn geweest voor het denken voor christendom en cultuur. Vandaag deel 3: Prof. Dr. Hub Zwart leest ”Metabletica” van Jan Hendrik van den Berg (1956)."

2003) De Tragedie: waardoor en waartoe. Metabletisch onderzoek. Kapellen: Pelckmans / Kampen: Klement. Hub Zwart, Radboud Universiteit Nijmegen Het meest recente boek van Jan Hendrik van den Berg is gewijd aan de tragedie: een verheven, maar weinig opbeurend en moeilijk te doorgronden genre, waarvan drie verschijningsvormen aan een metabletisch onderzoek worden onderworpen: de Griekse, de Franse en de Engelse tragedie. De vraag luidt waarom de (echte) tragedie betrekkelijk zeldzaam is, op uitzonderlijke momenten in de geschiedenis tevoorschijn treedt, om even plotseling weer te verdwijnen. Een metabletisch onderzoek zoekt het antwoord op die vraag in gelijktijdige gebeurtenissen.

In biographies of philosophers, a turning point often occurs in or around the fortieth year of life. This complies with a tradition of long standing, represented by Apollodorus of Athens for instance, who claims that, intellectually, philosophers experience their maximum, their acme (ἀκμή), around the age of forty. Plato founded his Academy in Athens ca. 387 B.C., when he was forty years old. My suggestion is to continue to pay attention to this rule. Around their fortieth birthday, prominent philosophers still tend to publish their first major, ground-breaking book.