Taşra Bürokrasisi

Mülki idare, mülkileşme, mülki yönetim, teritoryal, teritoryal yönetim, merkezi idare, taşra yönetimi, mahalli idare, merkezileşme, adem-i merkezileşme, merkezsizleşme, yerel yönetim, yerelleşme, kamu yönetimi reformu, mülki idare amiri, mülki idare amirleri, mülki sistem, vali, kaymakam, yetki genişliği, halkın beklentileri, kamu yararı, yönetime katılma, kamu hizmeti

İDARECİLER; Bana içten sevgilerini haykıranlar; yarım asırdan beri büyük Türk ulusunun tam anlamıyla millet olmasına çalışan, onunla en modern bir Türk Devleti kurmak için insanlık fedakârlıklarını esirgemeyen kültür, idare, intizam ve fedakârlıklarının hiçbirini esirgemeyen kültür, idare, intizam ve devlet anlamlarını en son ilmi telakkilere göre tebellür ettirmeye çalışan yüksek değerde arkadaşlarımdır."

Mehmed Nâzım Paşa, II. Abdülhamid dönemi valilerindendi. Ünlü şair Nâzım Hikmet'in büyükbabası olan Paşa, mevleviyete gönül vermiş mutasavvıf bir şair ve nâsirdi. Paşa, memuriyetinin ilk yıllarında Ziya Paşa ve Nâmık Kemal gibi Genç Osmanlıların önemli isimleriyle yakın ilişki içerisindeydi. Kariyerinin ilk yıllarındaki başarısını da bu yakınlığa borçluydu. Lakin ilerleyen yıllarda Genç Osmanlıların devlet yönetimindeki etkileri azaldı. Tecrübesine ve yaşına rağmen taşrada mektupçuluk vazifesinden öteye gidemeyen Mehmed Nâzım Paşa, bürokraside iyi bir makam elde etmenin Sultan II. Abdülhamid'in güvenini kazanmaktan geçtiğinin farkına vardı. Paşa, Sultan'ın güvenini oldukça farklı bir şekilde kazanmayı başardı. Kaleminin gücüne müracaat etti. İlk önce Sultan'a övgülerle dolu "Ahd-i Şehriyârî" adlı eserini kaleme aldı. Bu eseri Sultan tarafından takdir edildi, Paşa vilayet mektupçuluğu yaptığı Halep'ten İstanbul'a gelerek Umum Muhacirîn Komisyonu Mektupçusu oldu. Kısa bir süre sonra Muhacirîn Komisyonu lağvedildi. Paşa, işsiz kalacağını anlayınca hemen "Devr-i Hamid-i Sânî" adlı eserini yazmaya başladı. Kitabından Sultan'ın haberdar olmasını sağladı. Eserini tamamlayamadı ama ilk önce mutasarrıflığa daha sonra da valiliğe tayin edildi. Bu çalışmada; Mehmed Nâzım Paşa'nın kalemiye memurluğundan valiliğe atanma süreci değerlendirilecektir.

Mülki idare, mülkileşme, mülki yönetim, teritoryal, teritoryal yönetim, taşra yönetimi, il idaresi, vilayet idaresi, mahalli idare, merkezileşme, adem-i merkezileşme, yerel yönetim, yerelleşme, kamu yönetimi reformu, idare tarihi, vilayet nizamnamesi, 19. yy'da Osmanlı

Öz Türkiye'nin yönetsel yapısı içinde yerel yönetimlerle merkezi yönetim arasında uzun yıllar köprü görevi gören ve önemli işler üstlenen bucaklar, kırsal ve kent-sel yerleşmelerdeki teritoryal sabitliğin tipik bir örneğidir. Bucakların yönetim sahası içerisine giren toprak sahalarının idaresi ile üretimin toplumsal sistemler arasındaki ilişkisi diğer bir ifadeyle hukuk ve yönetimin, üretimin toplumsal yö-nüyle olan ilişkisi aşamasında teritoryal sabitlik kavramından söz etmek müm-kündür. Mülkiyetin değişen formları çerçevesinde üretim ve yönetim arasın-daki grupların nasıl/ne şekilde ele alınıp inceleneceği teritoryal sabitlik ve mül-kileşme sürecini anlamak açısından oldukça önemlidir. Tapu senediyle vergi arasındaki ilişki mülkiyet ideolojisine göre daha kritik bir önem taşımaktadır. Bu ilişkiyi kırsal ve kentsel yerleşmelerde yönetsel düzeyde düzenleyen birimler-den biri de bucaklardır. Örgütlenme biçimi olarak tam teşkilatlı ve teşkilatsız (basit bucak) olarak ikiye ayrılan bucaklar; teritoryal sabitliğin top-rak/mekân/alan yönetimindeki iz düşümü olan tapu, vergi, nüfus, sağlık, tarım, güvenlik gibi işleri yerine getirmiş ve toplum kalkınması yönünden de önemli işlevler görmüşlerdir.

Mülki idare, mülkileşme, mülki yönetim, teritoryal, teritoryal yönetim, merkezi idare, taşra yönetimi, mahalli idare, merkezileşme, adem-i merkezileşme, merkezsizleşme, yerel yönetim, yerelleşme, kamu yönetimi reformu, mülki idare amiri, mülki idare amirleri, mülki idare amirliği mesleği, mülki sistem, vali, kaymakam, yetki genişliği, halkın beklentileri, kamu yararı, yönetime katılma, kamu hizmeti, meslek, kamu yöneticileri, üst düzey kamu yöneticiliği, bürokrasi

Son 20 yılda her ile bir üniversite ve her ilçeye bir üniversite biriminin açılması sonucunda bugün ülkenin dört bir köşesinde yaşayan ve çalışan akademisyenlerin sayısı gün geçtikçe artmakta. Bu bağlamda, bu kitlenin en dikkat çeken kesimini ise kadınlar oluşturmakta. Hem yaşanılan yer hem de çalışılan kurum nezdinde varolan koşulların taşrada yaşayan ve çalışan kadın akademisyenler için ciddi sorunlar olarak tezahür ettiği açıktır. Bu çalışma ile, ülkenin çeşitli yerlerinde taşra üniversiteleri olarak adlandırılan üniversitelerde çalışıp, taşrada yaşayan kadın akademisyenlere yöneltilecek sorulara verecekleri yanıtlar üzerinden yaşadıkları ve çalıştıkları ortamı, koşulları resmetmek amaçlanmaktadır. Ayrıca, bu çalışma sadece akademik-bilimsel bir çalışma olmanın dışında halen taşra koşullarında yaşayan ve çalışan kadın akademisyenlerin yaşamlarına ışık tutacak bir niteliğe de sahip olacaktır.

Mülki idare, mülkileşme, mülki yönetim, teritoryal, teritoryal yönetim, merkezi idare, taşra yönetimi, mahalli idare, merkezileşme, adem-i merkezileşme, merkezsizleşme, yerel yönetim, yerelleşme, kamu yönetimi reformu, mülki idare amiri, mülki idare amirleri, vali, kaymakam, yetki genişliği

Öz Osmanlı Devleti'nde idareci sınıfın tayini hususunda farklılıkların arz ettiği Klasik Sancak, Hükümet Sancak ve Yurtluk-ocaklık Sancaklar, imparatorluğun taşra teş-kilatının belkemiğini oluşturuyordu. Osmanlı idari düzeninde ilk dönemlerden itibaren varlığı bilinen ve bu çalışmanın esasını oluşturan yurtluk-ocaklık sancaklar Tanzimat re-formlarına kadar idaredeki yerini korumuştu. Yurtluk-ocaklık Sancaklarda yönetim hakkı irsi bir şekilde intikal eden mutasarrıfların uhdesindeydi. Bu idareci zümre, böl-genin fethinde önemli hizmetleri olmuş aileler veya genelde sınırda bulunan bu bölgele-ri korumayı taahhüt etmiş hanedanlar idi. Buralarda tahrirler icra edilir, tımar sistemi uygulanabilirdi. Sancağın arazisi ve arazi üzerindeki hak ve yetkiler büyük oranda ida-reci zümrenin elindeydi. Yaklaşık üç yüz yıl boyunca bu şekilde kurulan bir idari meka-nizma çağdaş reformların uygulandığı Tanzimat dönemindeki değişim ve dönüşümden nasibini alacak ve yurtluk-ocaklık sancak ve araziler devlet tarafından zapt edilecektir. Yeni düzende merkezden atanan idareciler tarafından yönetilecek olan bu sancaklar, zamanın gerektirdiği ıslahatlar kapsamında daha modern bir idari teşkilata kavuşacak-tır. 1839'da ilan edilen Tanzimat Fermanı 1845'ten itibaren Doğu ve Güneydoğu Anado-lu'yu da içine alan bölgede yürürlüğe konmuş ve bu kapsamda yurtluk-ocaklık sancak-ların çokça bulunduğu bu mıntıka esaslı bir transformasyon sürecine girmişti. Hükümet sancaklarda bu düzeni hemen kabullenmeyen çeşitli hanedanlar ortaya çıkacak ise de 1 Bu çalışma 12-14 Ekim 2016 Tarihlerinde Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi'nde düzenlenen Uluslararası II. Sosyal Bilimler Kongresi'nde sözlü bildiri olarak sunulmuş " Yurtluk-Ocaklık Sisteminin İlgasını Müteakip Gelişmeler " isimli takdimin düzenlenmiş ve genişletilmiş halidir.

Her ülke için geçerli oldu¤u gibi Türkiye için de bürokratik sistem, sosyal ve ekonomik amaçlara ulaflman›n temel araçlar›ndan birisi olarak görülebilir. Bürokratik sistemin ifllevleri çok önemli oldu¤u için genel bir kamu reformundan söz edilirken genellikle bürokratik reformlar kastedilir. Her yeni siyasal iktidar, öncelikli olarak bu alanda re-formlar›n yap›lmas› gerekti¤ini belirterek iktidar döneminin ilk ad›mlar›n› atar ve daha sonra Hindistan'› fetheden ordular›n u¤rad›¤› ak›bete 1 u¤rayarak mevcut iflleyifle ayak uydurmak zorunda kal›r ve/veya eklemlenir. 2 A s l › nda bürokratik reformlar kamu sisteminin etkin ve verimli çal›flmas›n›n en temel ön kofluludur.

Giderek ağırlaşan bir krizle karşı karşıya bulunan Türkiye'de, toplumsal yaşamın hemen her alanının yeniden yapılandırılmasını öngören bir "reform" süreci yaşanıyor. Söz konusu yeniden yapılanma sürecinden en büyük payı da, küresel değişime ayak uyduramadığı gerekçesiyle krizin baş sorumlusu ilan edilen devlet alıyor. Özellikle son birkaç yıldır, personel rejiminden yargı ve denetim mekanizmalarına, siyasal kurumlardan bürokrasiye ve yerel yönetimlere, neredeyse bütün devlet kurumlarının yeniden yapılandırılmasına ilişkin proje ve tartışmalar gündemi işgal ediyor. Merkezi yönetim ile yerel yönetimlerin ilişkilerinin yeniden düzenlenmesine ilişkin tartışmalar da, bu reform dalgasının en önemli başlıklarından birini oluşturuyor. Günümüzde, "yerelleşme" başlığı altında ele alınan bir reform paketi, Türkiye toplumunun içinde bulunduğu yapısal krize yanıt oluşturacağı ileri sürülen neoliberal reform programının en temel unsurlarından biri olarak gündeme getiriliyor. Bu kapsamda gündeme gelen Kamu Yönetimi Reformu, hem merkezi yönetim-yerel yönetim ilişkilerinin hem de her bir yönetim kademesinin örgütlenme biçiminin ve bu alanlarda uygulanan politikaların yeniden düzenlenmesini öngörüyor. Devletin örgütlenme biçimini köklü bir biçimde dönüştürmeyi öngören bu reform programı, aynı zamanda devletin sosyal hizmetler, altyapı hizmetleri ve üretken sektörlerdeki görevlerinin yeniden tanımlanması amacını da taşıyor.

Taşra, sosyoloji, siyaset bilimi ve tarih alanında, özellikle Türk Modernleşmesi çalışmalarında, olduğu gibi edebiyat ve sinemanın da sürekli ilgi odağında olmuş bir olgudur. Sosyolojide özellikle toplumsal ve siyasal değişimi anlamak için üzerinde durulan taşra, edebiyat ve sinemada mekânsal olarak toplumsal bir yapıyı ifade etmek için kullanımının ötesinde özellikle son dönemde bireyi anlamanın bir aracı olmuştur. Edebiyat metinleri taşrayı kimi zaman aydınlatılması gereken bir yer olarak görürken kimi zaman da eskiye özlemin ifade edilme aracı olarak kullanmışlardır. Türk Edebiyatında taşrada bireye yönelen temel metinleri ise en net biçimde Yusuf Atılgan’ın eserlerinde görülmektedir. Son dönem sinemamız da, benzer biçimde, taşrada bireye yönelmiş ve birey üzerinden taşra, taşralılık, taşranın açmaz ve çıkmazları tartışma konusu yapılmıştır. Türk Sinemasında bu konuda birçok örnek göstermek mümkün olmakla birlikte Nuri Bilge Ceylan sineması merkezine taşrayı alması anlamında önemli bir örnektir. Nuri Bilge Ceylan’ın 2018 yılı yapımı Ahlat Ağacı filmi de taşra merkezli bir tartışmayı yürütmekte ve özellikle taşrada yaşanan dönüşüme odaklanmaktadır. Bu çalışmada Nuri Bilge Ceylan’ın son filmi Ahlat Ağacı’nda taşra, taşra-merkez ilişkisi ve taşranın dönüşümü temaları incelenmektedir.

Mülki idare, mülkileşme, mülki yönetim, teritoryal, teritoryal yönetim, merkezi idare, taşra yönetimi, mahalli idare, merkezileşme, adem-i merkezileşme, merkezsizleşme, yerel yönetim, yerelleşme, kamu yönetimi reformu, mülki idare amiri, mülki idare amirleri, mülki sistem, vali, kaymakam, yetki genişliği, halkın beklentileri, kamu yararı, yönetime katılma, kamu hizmeti

Öz Türkiye'de siyaset, geçmişten bugüne her daim bir " merkez " temelinde şekillendirilmiştir. Merkez, hem yönetim gücünün belirleyicisi hem de idarenin uygulayıcısı konumunda olmuştur. Buna karşılık taşraya; merkezin hükümlerinin uygulayıcılığını yapmak ve merkezin askeri, tarımsal, beşeri ve bunun gibi birçok alandaki sermayeye dayalı ihtiyaçlarını karşılamak şeklinde roller biçilmiştir. Dolayısıyla merkez açısından taşra, siyasal sermaye bağlamında düşünüldüğünde, siyasal idareye ortak olabilme rüştüne haiz görünmemiştir. Bundan dolayı taşranın merkeze yönelik çeşitli refleksleri de ya görmezden gelinmiş ya da bastırılmaya çalışılmıştır. Böylelikle taşra; hem siyasal yönetim hem de toplumsal bağlamda, ötekileştirilen, dışlanan ve küçümsenen bir politikaya maruz kalmıştır. Oysa taşra, sadece merkezin iaşesini ve insan sermayesini karşılamakla mükellef coğrafi bir alan olmanın ötesinde bir rezerve ve pratiğe sahiptir. Taşra, gündelik siyasal yaşam pratikleri ve merkezi yakından takip etmesiyle, siyasetin önemli bir aktörüdür. Kaldı ki taşra, pasif ve güçsüz bir yapıya sahip gibi görünse de, esasında merkezi çepeçevre kuşatan bir yetkinlikte ve dirayettedir. Bu çalışmada, öncelikle merkez-çevre teorisi bağlamında taşranın tarihsel ve siyasal gelenek bakımından ne tür rollere sahip olduğu üzerinde durulacaktır. Bununla birlikte bir çevre olarak taşranın siyasal kültürdeki konumu ele alınacaktır. Ayrıca taşranın geçmişten günümüze temsiliyetlerine ve siyasette ve idarede taşranın ötekileştirildiğine dikkat çekilecektir. Son olarak ise, günümüz taşrasından insan manzaralarına, toplumsal tiplere, siyasal aktörlere ve politik ilişkilere yer verilerek merkez-taşra diyalektiğinin görünümleri üzerinde durulacaktır. Anahtar Kelimeler: Taşra, taşrada siyaset, taşra siyaseti, taşrada siyasal kültür, merkez-çevre düalizmi.

Taşra, sosyoloji, siyaset bilimi ve tarih alanında, özellikle Türk Modernleşmesi çalışmalarında, olduğu gibi edebiyat ve sinemanın da sürekli ilgi odağında olmuş bir olgudur. Sosyolojide özellikle toplumsal ve siyasal değişimi anlamak için üzerinde durulan taşra, edebiyat ve sinemada mekânsal olarak toplumsal bir yapıyı ifade etmek için kullanımının ötesinde özellikle son dönemde bireyi anlamanın bir aracı olmuştur. Edebiyat metinleri taşrayı kimi zaman aydınlatılması gereken bir yer olarak görürken kimi zaman da eskiye özlemin ifade edilme aracı olarak kullanmışlardır. Türk Edebiyatında taşrada bireye yönelen temel metinleri ise en net biçimde Yusuf Atılgan’ın eserlerinde görülmektedir. Son dönem sinemamız da, benzer biçimde, taşrada bireye yönelmiş ve birey üzerinden taşra, taşralılık, taşranın açmaz ve çıkmazları tartışma konusu yapılmıştır. Türk Sinemasında bu konuda birçok örnek göstermek mümkün olmakla birlikte Nuri Bilge Ceylan sineması merkezine taşrayı alması anlamında önem...