Ottoman Thought

Yakın zamanlara kadar -muhtemelen de hala- Osmanlı düşüncesi terkibinin akademik alanda kullanılan ya da kullanılsa da yaygın bir şekilde kabul gören bir kavram olduğu söylenemez. Türk yazın hayatında Osmanlı düşüncesi/felsefesi kavramının kullanımının tarihleri bile otuz seneyi geçmemektedir. Batıda ise, böyle bir kavramın kullanımına yönelik bir taramada, Şerif Mardin`in Genç Osmanlı Düşüncesinin Doğuşukitabına ilave olarak birkaç tane Osmanlı ekonomik ve siyaset düşüncesi şeklindeki kullanımın dışında; tam bir tamlama olarak Osmanlı düşüncesi kavramı 2000li yıllara kadar söz konusu edilmiş görünmemektedir. Ancak bu tarihten itibaren -ülkemizde- mezkûr ismi taşıyan yüksek lisans tezlerinin ve tebliğlerin/makalelerin ve kitapların ortaya çıkmaya başladığını görmekteyiz.
Oryantalistler ve onların etkisi altındaki Cumhuriyet dönemi entelektüellerinin zihin dünyasında düşünce ve Osmanlı, bir arada düşünülemeyecek iki şey; böyle bir düşüncenin varlığını kabul edenler olmasına rağmen, bir Osmanlı felsefesi/düşüncesinin olup olmadığı bugün hala çözülmemiş bir mesele olarak durmaktadır. Osmanlı döneminde, incelenmeye değecek nitelikte bir “felsefe etkinliğinin” bulunup bulunmadığını ortaya koymak ise, bu bağlamda başvurulacak olan metinlerinin yayınlanmış olmasını gerektirir. Ancak bu metinlerin tam tespiti ve yayınlanması tamamlanmadığı için, şimdilik böyle bir felsefi etkinliği, mahiyetini ve İslam düşünce tarihine katkısını tam olarak ortaya koymak mümkün gözükmemektedir.

Öz: Bu makale Müeyyedzade Abdurrahman Efendi'nin (d. 922/1516) İslam düşünce tarihinde atomculuk tartışma-ları açısından önem arzeden Risâle fi'l-cüz' ellezi lâ yetecezzâ adlı risalesinin tahkikine, tercümesine ve tahliline yer vermektedir. Risalenin ele aldığı konu ve bunu işlerken kullandığı yöntem dikkate alınırsa, Şerhu'l-Mevâkıf haşiyele-ri geleneğinin bir devamı olarak görülebilir. Bu doğrultuda öncelikle yazının girişinde eserin önemi ve konusu hak-kında kısa bir bilgi verilmiş ve ardından tahkike esas alınan nüshalardan ve eserin müellife aidiyetinden bahsedil-miştir. Eserin içerik incelemesinin yapıldığı bölüm ise üç kısma ayrılmıştır: Bunlardan ilkinde risalenin ihtiva ettiği meseleye bir arka plan oluşturacak biçimde müellifin yaşadığı döneme kadar kelamda temas problemi özetlenmeye çalışılmıştır. Doğrudan risalenin içeriğine odaklanan bölüm ise iki alt bölümden oluşmaktadır: İlki müellifin İbn Sînâcı temasın zamanda bekası (bekâü't-temâss) fikrini iptal için kullandığı sekiz geometrik delile, diğeri ise kürenin yüzeye nasıl temas ettiği sorusu bağlamında zaman-an ilişkisinin incelendiği meşhur şüphe (eş-sübhetü'l-meşhûre) konusuna ayrılmıştır. Makalenin tahlil kısmı sonuç ve kaynakça bölümleriyle sona ererken ardından risalenin dört nüshaya dayanarak yapılan tahkikine ve tercümesine yer verilmektedir. Abstract: This article provides an analysis, translation, and critical edition (taḥqīq) of Muʾayyadzāda ʿAbd al-Raḥmān Efendi's (d. 922/1516) the treatise on al-juzʾ alladhī lā yatajazzaʾ (Treatise on the indivisible part') which is important in the debates on atomism in the history of Islamic thought. Considering its topic and methodology, the treatise can be considered as continuation of the tradition of the Sharḥ a'l-Mawāqif glosses. The introduction gives a brief information on the importance of the treatise and its topics. The first chapter deals with the copies of the work, that was used in the process of preparation of the critical edition, as well as the authenticity of the ownership of the treatise. The second chapter presents a content analysis of the treatise and is divided into three sections. In the first section, the contiguity (tamāss) problem in kalam among predecessors of the author is summarized to construct a background for topics the treatise dealt with. The other two sections focus on the content of the risāla. The former deals with eight geometrical evidences which the author used to cancel the Avicennian concept of perpetuity of contiguity in time (baqāʾ al-tamāss). The latter discusses 'famous doubt' (al-shubhat al-mashhūra), a topic that investigates time-instant relations within the context of how a sphere touches a surface. The editio princeps and translation of the treatise, which were prepared using four of its copies, will be appended to the article.