History of Historiography

Opowieść o polskim ezoteryzmie XX wieku w dużej mierze wypełnia historia kobiet, zafascynowanych alternatywnymi nurtami duchowości i kultury, szukających na różnych polach niezależności i angażujących się w życie społeczne. O większości tych bohaterek wiemy ciągle niewiele, nawet jeśli pozostawiły znaczący dorobek. Wynika to stąd, że wpisały się one w kulturową niszę, która budzi i dziś rozliczne wątpliwości, a w konsekwencji pozostaje nierozpoznana i zepchnięta w przestrzeń niepamięci. Polska nie jest w tym kontekście wyjątkiem. W kulturze Zachodu dynamiczny rozwój ezoterycznych idei i organizacji, który rozpoczął się u schyłku XIX wieku i trwał aż do wybuchu II wojny światowej, pozostawał związany z ruchami emancypacyjnymi kobiet, a nawet był jedną z ich wyrazistych manifestacji. W powojennych dziejach alternatywnej duchowości kobiety także odegrały znaczącą rolę. Jednakże poza prezentacją sylwetek najbardziej znanych liderek niewiele jest rzetelnych studiów wskazujących na miejsce kobiet w tej szerokiej perspektywie i na kulturowe znaczenie ich działań. Przykładem takiej zapomnianej bohaterki jest Wanda Dynowska Umadevi (1880-1971). Połączyła ona w swym życiorysie rozliczne wątki, często na pierwszy rzut oka pozostające w sprzeczności. Pochodziła ze stosunkowo zamożnej rodziny ziemiańskiej osiadłej od pokoleń na ziemiach Inflant Polskich. Została wychowana przez samodzielne kobiety, więc nie będzie nadużyciem twierdzenie, że emancypację wyssała z mlekiem matki. Rozpoczęła studia wbrew woli ojca, nie zdobyła jednak żadnego akademickiego dyplomu. Jej życie uczuciowe stanowi gotowy scenariusz filmowy. Jednocześnie uważano ją za gorliwą (a nawet nadgorliwą) patriotkę. Podzielała poglądy mesjanistyczne wywodzące się z polskiego romantyzmu. Wierzyła, że Marszałek Piłsudski był ucieleśnieniem Ducha Narodu. W swoim dojrzałym życiu najpierw poświęciła się szerzeniu idei i organizacji Towarzystwa Teozoficznego w Polsce. Po wyjeździe do Indii współpracowała z Mahatmą Gandhim, praktykowała w aśramie Sri Ramany Maharshiego pod Arunaćalą (Tiruwannamalaj, Tamilnadu). Włożyła tytaniczną pracę w opiekę nad polskimi uchodźcami (w czasie II wojny światowej) i tybetańskimi (poczynając od lat pięćdziesiątych XX wieku), z którymi ostatecznie związała swój los. Pisała poezje, artykuły, przygotowała liczne przekłady. Wspólnie z Maurycym Frydmanem założyła i prowadziła „Bibliotekę Polsko-Indyjską”, w ramach której ukazało się kilkadziesiąt tomów. Wydawała książki także w niezależnych seriach. Dwukrotnie odwiedziła Polskę: w 1960 i 1969 roku, zachwycając egzotycznym strojem i wystąpieniami na temat religijno-filozoficznych tradycji Wschodu oraz własnych interpretacji wątków ezoterycznych. Książka jest pierwszą kompleksową biografią Wandy Dynowskiej, została przygotowana w przeważającej mierze na podstawie niepublikowanych źródeł archiwalnych. Zebrane materiały zostały potraktowane przez badaczki jako “formy kultury pamięci” (w rozumieniu A. Assmann) reprezentujące życie, działalność, ale i sposoby myślenia, postrzegania i doświadczania przez Wandę Dynowską rzeczywistości.