Dubrovnik

Javno predavanje „Crkva nasred Place: Petilovrijenci kroz stoljeća“ održat će se u četvrtak, 23. svibnja u 19.30 sati u dvorani Ivana Pavla II. u Dubrovniku. Predavanje će održati povjesničarka umjetnost Ines Ivić, a predavanje organizira Vijeće za kulturu i znanost Dubrovačke biskupije.



Ovo predavanje želi približiti javnosti povijest jedne od važnih gradskih crkava na čije postojanje danas podsjeća samo naziv jedne od gradskih ulica. Crkva Petilovrijenaca izgrađena je na Placi (Stradunu) u 14. stoljeću (1363.) i posvećena trojici kotorskih mučenika Petru, Lovrijencu i Andriji (tzv. Petilovrijenci), a od 15. stoljeća bila je i sjedište bratovštine krojača. Ta je stara crkva u potpunosti srušena u strašnome potresu 1667. i počela se obnavljati 1677. godine gradnjom zapravo nove crkve u baroknome stilu.



Na predavanju će se na temelju pisanih, vizualnih i arheoloških izvora koje je predavačica obradila otkriti kako se stara crkva gradila i razvijala kroz stoljeća, a prvi će put biti riječi i o novoj baroknoj crkvi Petilovrijenaca izgrađenoj nakon Velike trešnje. Da je ta nova crkva ostala sačuvana do danas, bila bi važan korak u razvoju barokne umjetnosti na istočnoj obali Jadrana jer je riječ o prvoj baroknoj crkvi kružnoga tlocrta kod nas. Nažalost, nikada posve dovršena crkva srušena je 1801. godine da bi se na njezinu mjestu izgradila palača Sorkočević, a oltar u spomen na sv. Petra, Lovrijenca i Andriju (Petilovrijence) izgrađen je u katedrali Gospe Velike u čijemu se Moćniku čuvaju i njihove relikvije. Na temelju arhivskih istraživanja crkve Petilovrijenaca prikazat će se tadašnja dubrovačka građevinska produkcija te otkriti nova imena ljudi koji su sudjelovali u poslijepotresnoj obnovi Grada.



Ines Ivić (1990.) je povjesničarka umjetnosti i doktoradica na Srednjoeuropskome sveučilištu (Central European University) u Budimpešti. Njezini istraživački interesi obuhvaćaju razmjenu umjetničkih ideja između dviju obala Jadrana, kulturnu povijest te štovanje svetaca kao izraze socijalnoga, političkog i vjerskog života. Između ostaloga, bavila se proučavanjem arhivskih izvora o razvoju dubrovačke umjetnosti u kasnome Srednjem vijeku.

Se l’occupazione italiana della Jugoslavia nella Seconda guerra mondiale è oggetto di un’abbondante produzione storiografica, la specificità del presente lavoro sta nel fatto che l’autore si concentra sulla ricostruzione degli eventi avvenuti tra il 1914 ed il 1943 a Dubrovnik (Ragusa) e i suoi territori limitrofi avvalendosi di fonti storiografiche e documentarie oltre Adriatico. Attraverso l’analisi di fonti e ricerche di storici croati, l’autore riesce ad offrire una prospettiva più estesa, approfondendo, ridimensionando o confermando tendenze analitiche generali abbondantemente affermate e dibattute.

Mavrova pjesnička potraga za Bogom i za sobom Vrijeme reformi, vrijeme razočaranja Vetranovićevo vrijeme donijelo je vjerske bujice, duhovne pokreta unutar i izvan Crkve, pa i protiv nje. Vjerski polet raste još od 12. stoljeća, a kulminira upravo u njegovu vremenu, vremenu reformi. Daleko prije njegova rođenja vjerske su se prilike bitno promijenile jer su demografski rast, tehnološki napredak, širenje pismenosti i procvat urbanog života omogućili većem broju ljudi da čitaju Pismo i razmišljaju o njemu. To je izazvalo različite nove oblike vjerskog životaod propovjedničkih redova, devotio moderna, i misticizma do različitih hereza i kršćanskog humanizma. 1 Novi pokreti postavljali su pitanja Crkvi, manje ili više radikalno. Neki su se potpuno odvajali od kontinuiteta Crkve, dok su je drugi prozivali da je iznevjerila duh Evanđelja i iznutra tražili povratak prvotnoj čistoći. Reforma unutar Katoličke crkve trajala je stoljećima prije katoličke obnove i mnogi su pokreti klera i laika bili uključeni u nju. I humanizam je donio novi pogled na kršćansku vjeru, okrećući se prvom, evanđeoskom i apostolskom kršćanstvu i tražeći radikalne inovacije. 2 Humanisti su se odvojili od skolastičke, u sebe zatvorene teologije i stvorili novu, temeljenu na Bibliji i patristici. 3 Humanizam je značio i težnju za reformom svećenićkog reda, razbijanje podjele na kler i laike i odvajanje od pučke, gestualne i ceremonijalne pobožnosti. 4 Zato ne stoji više stara historiografska dihotomija između humanizma i crkvenih reformi te između humanističke učenosti i pobožnosti. I protestantska i katolička reforma bile su pod jakim utjecajem humanističke perspektive i vještina.

NELLA LONZA Izvorni znanstveni rad Pravni fakultet u Zagrebu Primljeno: 3. X. 1994. Svakodnevica u dubrovačkom Kneževom dvoru u XVIII. st. prikazana je kroz funkcije unutrašnjosti i atrija, kroz dvije tipične manifestacije svakodnevice (okrepu i zahode), te kroz život njegovih stanovnika (kneževe i ključareve obitelji, stražara i zatvorenika).

Zdenka Janeković Stjecanje Konavala: Antička tradicija i mit u službi diplomacije Dubrovačka općina je tijekom nekoliko stoljeća, korak po korak, gospodarskim utjecajem, diplomacijom i značajnim novčanim ulaganjima širila svoje područje. Grad stiješnjen brdima u zaleđu, ugrožen s kopna i s mora, morao se opasati novim područjima kako bi osigurao sebi opstanak. Od grada s najmanjim agerom u Dalmaciji nastao je grad-država okružen značajnim teritorijem. U ispravi iz 1253. godine dubrovačkom se djedinom naziva područje od Zatona do Cavtata. 1 Do kraja 14. stoljeća Dubrovnik je prilično uvećao svoje područje prema zapadu. U dubrovačku općinu ulaze otoci Lastovo i Mljet, potom Pelješac i Primorje. Počela je izgradnja stonskog i malostonskog obrambenog sustava koji će stoljećima ostati ključnom strateškom točkom obrane Republike. Dugotrajnom diplomatskom borbom, ta je važna točka spojena s gradom zadobivanjem Primorja, na samom kraju stoljeća. Time se dubrovačka općina osigurala od mogućeg prodora iz zaleđa na more, koji bi presjekao teritorijalni kontinuitet i ugrozio posjede na Pelješcu i u Stonu. Sljedeći cilj dubrovačke općine bilo je proširenje na sjever, prema Trebinju, Lugu i Bileći, te na jugoistok, ka Konavlima i Dračevici. 2 U vrijeme kada je mletačkim osvajanjem Dalmacije prekinut teritorijalni kontinuitet između Dubrovnika i Ugarske, bilo je osobito važno odmaknuti granice što dalje od grada. No, opetovani zahtjevi dubrovačke vlade za područjima na sjevetu, jednako kao i za za Dračevicom, Sutorinom, Novim i Risnom 1 B. Stulli, Dubrovačke odredbe o Konavlima I, Konavoski zbornik I, Dubrovnik 1982, 29-33. 123. F. Miklosich, Monumenta serbica spectantia historiam Serbiae, Bosnae et Ragusii, Viennae 1858, 35-40. 2 U pregovorima na ugarskom dvoru Dubrovčani su sva ta područja nazivali epidaurskom zemljom i pozivali se na pravo nasljeđa. "... Hora che la divina potencia ha conceduto a otigner tute le raxune di tituli de li soi regni et li domini di tuti i confini et assai pizu oltra, unde confidando nella remunerativa sua larghezza, recordemo et domandemo la posessione per famma de l'antiga cita dei predecessuri de nui suoi fideli, zoie Canale e Draziviza cum le sue raxone e confini..." Diplomatarium 202. Također vidi bilješku 33.

The paper presents a preliminary analysis of the catering and tourist complex in Kupari, Župa Dubrovačka. The accommodation facilities are studied in the context of the spatial development of the area from the first investment program (1958) until the beginning of the war (1991) with emphasis on the original concept and urban-planning features. The research is a contribution to the preservation and protection of the modernist architecture legacy.

Analizirajući procese protiv "vještica" vođene pred dubrovačkim sudom 1742-1743, kao i niz starijih izvora o progonu vještica u toj sredini, autorica utvrđuje kada je i zašto došlo do promjene paradigme, zbog kojega su ovi postupci iz sredine 18. stoljeća bili povoljniji za optuženice i napokon nestali iz sudske prakse.

International and interdisciplinary (conservation-restoration and art history project), Project leader: Croatian Conservation Institute - Hrvatski Restauratorski Zavod (HRZ)

Dubrovnik is home to two baroque altarpieces of exceptional quality created by the Neapolitan painter Andrea Vaccaro (1604-1670). They are the only known altarpieces by Vaccaro in Croatia and were located in two confraternity churches: Church of our Lady of Mt. Carmel and Domino (All Saints’) Church. The restoration of these altarpieces has not only managed to uncover the beauty of the original colours, but has also confirmed that the Croatian paintings were of an exceptional pictorial quality. In addition to a detailed analysis of materials and techniques, this created an opportunity not only for a new comparison with autograph works by Vaccaro but also to deepening of our knowledge on the working methods of this Baroque artist and his prolific Neapolitan workshop.

Primarna pretenzija ovoga rada bila je monografska obrada ljetnikovca Bozdari u Rijeci dubrovačkoj, međutim uz povijesni uvod i opis građevno-povijesnoga razvoja sklopa, kao nužno nametnula su se određena revidiranja nekih činjenica koje su se pojavljivale u literaturi o ovom ljetnikovcu. Uz navedeno, nakon akribično provedene formalno-stilske analize, ovaj je rad ponudio svojevrsnu raspravu o pluralizmu i sintezi stilova prisutnih na ljetnikovcu Bozdari koja može biti primjenjiva i na ostale ljetnikovce dubrovačkoga kraja. Deducirano je da se na njemu isprepliću kasnorenesansni, maniristički i barokni elementi te je eksplicitnije izrečeno ono što se u ranijim radovima javljalo u poprilično implicitnim formulacijama, odnosno da je riječ o stilskom hibridu bez ikakvih negativnih konotacija koje je taj termin u tom trenutku sa sobom nosio.

Zgrade Kneževa dvora i Vijećnice bile su sjedište najvažnijih državnih institucija Dubrovačke Republike, pa su vanjski i unutarnji prostori bili opremljeni ikonografskim programom koji je prikazivao ideale Dobre Vlade (Salomonov sud, Eskulap,  Pravda i Snaga, citati pripisani Solonu i Likurgu) i svetačkim likovima koji su simbolizirali nebesku zaštitu (Bogorodica, Sv. Vlaho, Sv. Ivan Krstitelj, Sv. Petar i Pavao i dr.).
U spisima i registrima koji su se čuvali u Dvoru bila je pohranjena memorija Republike: odluke vijeća i drugih državnih tijela, privilegiji i ugovori sa stranim vladarima, diplomatska prepiska itd. Budući da je u Dvoru također djelovao notarijat i čuvali se notarski spisi, u zgradu su ulazili građani da bi registrirali ugovor, sporazumjeli se o arbitraži i poduzeli razne druge korake vezane uz njihova prava i obveze. Neki od originalnih ormara za čuvanje tih spisa iz 18. stoljeća stoje na svome mjestu i danas. Osim “službene memorije”, na nizu mjesta u zgradi sačuvani su grafiti kojima su pojedinci ostavili neformalni trag o sebi (natpisi, crteži brodova, zmaja itd.).
U Kneževom dvoru i Vijećnici odvijale su se važne državne ceremonije, kao što je prijem stranih izaslanika i obredni prijenos vlasti na novog kneza početkom svakog mjeseca. Najuglednije strane goste pozivalo se i da odsjednu u Dvoru. No, ti isti prostori koristili su se također za slavlja i razbibrigu: u dvorani Velikoga vijeća do sredine 16. stoljeća održavali su se i plesovi, kazališne predstave  i zabave mlade vlastele.
Pod trijemom Kneževa dvora obavljala se smjena državnih dužnosnika na prvi dan u godini, a ondje su se okupljala i najviša državna tijela kada su odlazila u svečane procesije. Trijem je služio i kao gledalište otkuda su državni dužnosnici promatrali svečanosti i javne obrede, na pr. proslavu gradskog zaštitnika Sv. Vlaha, karneval i odlazak poslanika koji su nosili tribut u Carigrad.
Za vrijeme mjesec dana trajanja mandata knez je morao stanovati u Dvoru, da bude na raspolaganju u slučaju potrebe, ali i zato da se ne bi prečesto pojavljivao u javnosti.  S njime se u Dvor selila i njegova obitelj. Osim njih, u Dvoru je živio ključar s obitelji u potpuno opremljenom stanu na polukatu. Ključar je ujedno brinuo o održavanju zgrade (čišćenju, tamanjenju miševa i sličnome).
U nizu prostorija, uglavnom u prizemlju, živjeli su zatvorenici, a s majkama zatvorenicama privremeno su ostajala i njihova novorođenčad. Zatvorenici su se načelno uzdržavali uz pomoć obitelji i milodara, no država je po potrebi skrbila za njihovu egzistenciju, pogotovo ako bi se razboljeli. Komunikacija s posjetiteljima preko vratašca je bila slobodna, a u tamnicama je uglavnom bilo više zatvorenika, tako da se vrijeme kratilo i kartanjem.
Budući da je Knežev dvor nije bio samo sjedište državnih institucija i ureda, nego i zgrada u kojoj se danonoćno živjelo, u njemu je postojala odgovarajuća infrastruktura. Nažalost, od nje je malo sačuvano, pa većinu informacija crpimo iz arhivskih dokumenata. U potkrovlju  Dvora nalazila se kuhinja, a uz nju kokošinjac. Do danas su djelomično sačuvani zahodi u prizemlju u kojima su bile daske s rupom, a uz njih umivaonik. Također su se rabili prijenosni zahodi u obliku klupice u koju se uglavljivala posuda s poklopcem, a tamnice su imale vlastite zahode (septičke jame). Na više mjesta u Dvoru stajale su staklene ili keremičke posude za mokrenje (orinali). Dvor je već od 1445. bio priključen na novoizgrađeni vodovod, iz kojega je voda tekla u umivaonike i fontanu u atriju. Hladnoća se suzbijala loženjem drva u kaminima, od kojega su u jednoj prostoriji išle šuplje cijevi za zagrijavanje zida, a oko kneževa kreveta se u zimskim mjesecima postavljala “krletka” od drva. Ljetnu žegu blažili su otvoreni prostori trijema i terasa, a također se koristila posuda s ledom i naručivali su se sorbeti u kavani preko puta Dvora.
Protok Dubrovčana kroz Dvor običnim “radnim danom” bio je visok ne samo zato što su morali obaviti neki posao u uredima Dvora, nego i zato što su dolazili posjetiti zatvorenike, uzeti vodu s fontane i zadržavali se u atriju radi druženja i iz dokolice.

Зла та Бо јо вић, Исто ри ја ду бро вач ке књи жев но сти, Срп ска књи жев на за дру га, Бе о град 2014 Зла та Бо јо вић, исто ри чар ка књи жев но сти, спа да у ред нај зна чај ни јих про у ча ва ла ца књи жев но сти ре не сан се и ба ро ка. Иза брав ши ду бро вач ку књи жев ност за сре ди ште ин те ре со ва ња, ау тор ка је ре зул та те сво јих ис тра жи ва ња об ја ви ла у ве ли ком бро ју на уч них ра до ва и књи га, ме ђу ко ји ма су: Дун до Ма ро је Ма ри на Др жи ћа, Осман Џи ва Гун ду ли ћа, Џи во Гун ду лић -"краљ илир ске по е зи је", Ре не сан са и ба рок, Ду бро вачки пи сци, Ба рок ни пе сник Пе тар Ка на ве ло вић. По кре тач је еди ци је "Књи жев на ба шти на ста ро га Ду бров ни ка", у окви ру ко је је при ре ди ла књи ге Ма вра Ве тра но ви ћа, Дин ка Ра њи не, Иг ња та Ђур ђе ви ћа и Џо на Пал мо ти ћа.

With the emergence of the legend of Saint Blaise, who protected the people of Dubrovnik against the Venetian menace, the city of Dubrovnik has been continuously organizing a feast in Saint Blaise's honour on the 3rd of February of each year. In addition to the social importance of this event, it also emphasizes musical activity as the daily Liturgy of the Hour is modified to fit the festivity and enriched with musical instruments which accompany the main services. In this article, we will travel back to the feast of 1588, where Serafi no Razzi, a Dominican friar on a two-year canonical visitation to Dubrovnik, witnessed the festivity. What did Razzi have a possibility of hearing at that time in Dubrovnik, were there performing forces to support the festivity, and what did the liturgy look like on the 2nd and 3rd of February 1588 are the main questions this paper will address through a thorough analysis of Razzi's account, its comparison with other performances in European city-states, and extensive use of available sources.

This work treats an episode from the early relations between the Ottoman Empire and the Bosnian Kingdom through the prism of a joint attack on Bosnia carried out by Ottoman and Serbian soldiers in 1398. Namely, after the initial hostile contacts between Bosnia and the Ottomans in the 1380-ies, during the last decade of the 14th century Bosnia continued to suffer an increasing number of strong attacks which were executed by Ottoman raiding forces based in the marcher region of Skoplje. The last of those harassing incursions occurred in January of 1398 when the sons of Sultan Bayezid, allied with the army of Serbian Prince Stefan Lazarević, attacked the borders of Bosnia. Even though their assault was significant, causing distress and disturbance in Bosnia itself, and in the coastal regions of Zeta as well, the attackers were thwarted by the harsh winter conditions and the terrible cold. Despite the fact that their offensive was unsuccessful, it still brought about almost an immediate change in the political landscape of Bosnia. Soon a new monarch appeared on the Bosnian throne, and with him a completely new attitude towards the Ottomans. Already by 1399 it was well known in the region that “Bosnians are allied with the Turks”.

Dalmatinski gradovi, a posebno Dubrovnik imali su u srednjem vijeku vlastitu jurisdikciju, barem djelomično odvojenu od okolnog teritorija. Jednako tako, gradovi su nastojali u najvećoj mogućoj mjeri voditi zasebnu gospodarsku politiku. Samim time, bili su u poziciji da autonomno definiraju i odnose pripadnosti, odnosno stranosti. Dakako, doseg te samostalnosti razlikovao se od grada do grada, a time i definicija stupnjeva pripadnosti. Pitanje što je to građanstvo, tko ga čini i kakvi su odnosi između članova zajednice s onima izvan, koji se s njome dodiruju na različite načine, već je obrađivano u hrvatskoj historiografiji. Kad se radi o dalmatinskim gradovima, upravo je akademik Raukar u nekoliko svojih radova 70-ih i 80-ih godina 20. stoljeća otvorio to pitanje. 1 Čini mi se stoga vrijednim upravo se u ovoj prilici vratiti tom još uvijek pregnantnom pitanju i pridonijeti odgovoru na njega. U fokusu će mi pri tom biti Dubrovnik, budući da je taj grad tijekom čitavog srednjeg vijeka zadržao jurisdikciju nad svojim stanovništvom, što znači da je u najvećoj mjeri sam određivao «pravila igre» prema građanima, stanovnicima i svim pridošlicama. Rekla bih da Dubrovnik može poslužiti kao model koji će pomoći razumijevanju tih odnosa i u drugim gradovima na istočnojadranskoj obali, a i na širem hrvatskom prostoru.

CONTENTS
SOCIOLOGY
IRINA V. TROTSUK
’Texts’ and ’signs’: criteria for choosing an analytical approach

JOVAN R. BAZIĆ, VEROLJUB S. STANKOVIĆ, PETAR D. PAVLOVIĆ
Students about Politics and National Identification in Sports

NADA G. NOVAKOVIĆ
Women, Transition and Strikes in Serbia

ZORAN B. JEVTOVIĆ
The Dream of Objectivity - a Myth of one Profession

OLIVERA S. MARKOVIĆ-SAVIĆ
Entrepreneurial Inclinations of Women from Rural Areas

HISTORY

RADMILO B. PEKIĆ
Monaldo Viganti from Pesaro, Pharmacist in Medieval Dubrovnik
MILAN N. PALEVIĆ, ZORAN B. JEROTIJEVIĆ, ŽAKLINA S. SPALEVIĆ
Milovan Milovanović and Serbian Foreign Policy
from the Congress of Berlin until 1912

DRAGANA J. JANJIĆ
The Causes for the Foundation of the Diocese of Zvečan

MIROSLAV D. PEŠIĆ
The First Legislative Assembly in the Principality of Serbia
and the Issuing of Laws Related to the Governing Bodies in 1870

MIROSLAV D. POPOVIĆ
Basic Norms of Civil Judicial Proceedings
in the Principality of Serbia 1838–1846

PHILOSOPHY

SVETLANA D. ZEČEVIĆ
Logical Empiricism and the Principle of Verifiability

PSYCHOLOGY

VLADIMIR M. JOVIĆ
DSM-5: Overview of Methodological Procedure

BILJANA N. JAREDIĆ, DRAGANA Z. STANOJEVIĆ, OLIVERA B. RADOVIĆ
Socio-Demographic Characteristics as Determinants of Quality
of Life and Depression of Older People in Serbia

PEDAGOGY

BOŠKO LJ. MILOVANOVIĆ
Importance of Readers for Junior Classes
from an Education Aims Standpoint

LANGUAGE

DRAGAN V. LILIĆ
Proper Names in the Satirical Writing
„An Ugly Dream” by D. M. Forski

RADMILA V. ŽUGIĆ
Synonymy in the Lexical and Semantic Group of Pejoratives
for Women in the Vernaculars of Jablanica

ANA. M. JANJUŠEVIĆ OLIVERI
Pragmatic and Semantic Analysis
of Asseverative Particles in Modern Serbian Language

BRANISLAVA M. DILPARIĆ
Criteria Which Determine Meronymy of the Denotatum ‘House’
in the Phase of Selection and Classification
of Research Material: Problems and Dilemmas

LITERATURE

IRINA N. ANTANASIJEVIĆ
Russian Emigration in the Balkans: the Problem
of Understanding and Cultural Interaction

MILENA M. KOSTIĆ
Shakespeare’s History Plays: Glorification
or Subversion of the Dominant Ideology?

JELENA S. MLADENOVIĆ
Josip Bersa’s Dubrovačke Slike i Prilike (1800. − 1880.) – one Textual Analysis

STEFAN P. PAJOVIĆ
The (Re)shaping of South Park’s Humor through Literary References

SCIENTIFIC REVIEWS, POLEMICS, COMMENTS, VIEWS

UROŠ V. ŠUVAKOVIĆ
Researching New Social (Political) Movements
as Protagonists of Social Engineering

MIKONJA V. KNEŽEVIĆ
The Philosophy of Groundlessness as an Opportunity
to Establish a Philosophy of Religion

RUŽICA Ž. MIRILOV
Sreto Tanasić, Из синтаксе српске реченице

MILENA Ž. ŽIKIĆ
The Results of Dr. Sanja Lazarevic Radak’s scientific research

A Ragusa, oggi Dubrovnik, fra XVI e XVII secolo fu attiva una famiglia di uomini di mare, armatori e mercanti, che in breve riuscì, innalzandosi da umili origini, ad eguagliare in ricchezza e splendore le grandi famiglie del più antico patriziato cittadino 1 . Si tratta di un ramo dei Sagroević-Krivonosević-Stjepović, cognome italianizzato in Sagri-De Stefanis, che si estinse negli anni Quaranta del Seicento confluendo nella famiglia Faccenda (Fačenda), anch'essa di origine popolana, anch'essa dedita al commercio marittimo cui i De Stefanis, del pari, avevano legato strettamente i loro destini.

The confraternity of St Saviour in Mokošica was established in August 1477, in the spirit of lay Christian spirituality and charity characteristic of medieval confraternities which emerged in Dubrovnik in the first decade of the thirteenth century. The confraternity matricula (statute) was approved by the archbishop and also confirmed by the Minor Council. Written on parchment in Latin and Italian, the matricula is bound in hard wooden covers, wrapped in red leather. The last entry in the matricula dates from 1882, and concerns the parish church. The confraternity itself is last mentioned in an entry from 1827. The confraternity of St Saviour played an important role in lay Christian spirituality, best exemplified in the corporal acts of mercy: to feed the hungry, to give water to the thirsty, to clothe the naked, to shelter the homeless, to visit the sick and imprisoned, to ransom the captive, and to bury the dead. Charity care primarily centred on the confraternity members and inner community – the parish and the village, people close and familiar.The most important spiritual help and at the same time the main purpose of the confraternity was the care of the deceased and the salvation of their souls. Yet the matricula also regulated the rules of conduct during lifetime and prescribed punishment for the offenders. Upon the establishment of the parish of St Saviour in 1769, the confraternity supported the church, chaplain and the priest. The activities of the confraternity and parish were closely intertwined. The confraternity provided the inhabitants of Mokošica with a religious and social life framework. The brethren of Mokošica gathered at the chapters held before Easter and the Holy Saints. The highest celebration was organised in honour of its title, the Ascension of Our Lord, Holy Saviour. 103 Zdenka Janeković Römer The chapter was usually followed by a confraternity feast, which was a sign of communal life and solidarity rather than mere festivity and celebration. The confraternity gathered the heads of all the families and households of Mokošica, regardless of age, occupation and property status, while the membership was also known to include the members of the nobility and other notables. Confraternities had a broad meaning for the entire community into which they introduced evangelistic ideals of peace, brotherhood, charity and Christian ethics. Within the social culture of deep religious roots the people were attracted by the idea of flocking together for the purpose of common devotion, mutual protection and help, common discipline and justice. Confraternity membership was a significant element of the community’s identity and contributed to the strengthening of social networks. It helped individuals to integrate socially, to acquire reputation and status, and to be more active in the local community. The confraternities also contributed to the harmonisation of the relations with the Church by reconciling the demands of the clergy with the aspirations of the lay. This is clearly displayed in the matricula of the confraternity of St Saviour in Mokošica, in addition to some specifics arising from the environment in which it originated, rural setting under a strong, centuries-old urban impact. The confraternity had much to offer to the inhabitants of Mokošica – security and help in the times of hardship and pivotal moments, a place of common piety and fraternal congregation. It contributed to a fuller religious and social life of the parish of St Saviour and the whole village of Mokošica, bringing together different social strata to act towards the common good.

La chiesa di San Girolamo degli Illirici (ora dei Croati) a Roma e gli edifici annessi rappresentavano e rappresentano tuttora un polo di riferimento per la relativa comunità nazionale, assumendone anche le funzioni rappresentative. Nell’epoca moderna queste istituzioni giocavano un ruolo importante negli scambi artistici tra l’Urbe e la costa orientale dell’Adriatico: tra gli anni sessanta e settanta del Seicento, le scelte architettoniche promosse dai membri della Confraternita degli Illirici determinarono non solo la tipologia del palazzo polifunzionale adiacente alla chiesa, edificio purtroppo scomparso nelle demolizioni mussoliniane degli anni trenta del Novecento, ma anche il progetto e la riedificazione della nuova cattedrale di Dubrovnik, avvenuta dopo il terremoto del 1667.
Il saggio individua i protagonisti comuni del rinnovamento materiale e stilistico della sede della Confraternita illirica a Roma e della chiesa arcivescovile di Dubrovnik: il dotto abate raguseo Stefano Gradi (guardiano della Biblioteca vaticana) e l’architetto, finora poco noto, Pier Andrea Bufalini da Urbino. In base ad un approfondito studio delle reti dei loro contatti personali, viene delineato il contesto sociale e artistico del committente e dell’architetto, individuabile nella cerchia della regina Cristina di Svezia e del suo consigliere artistico, Giovanni Pietro Bellori, nonché di monsignor Virgilio Spada, già consigliere papale nelle questioni architettoniche, e l’architetto padre Giuseppe Paglia.
Il progetto per il nuovo casamento “con qualche eleganza” per la comunità illirica a Roma, affacciato sul porto di Ripetta, prevedeva così di dare un nuovo volto alla nazione. Prendendo parte alla fervida attività edilizia che abbellì e rettificò il centro di Roma sotto Alessandro VII, gli Illirici proposero degli edifici intorno ai quali si modellò una nuova tipologia edilizia, quella del casamento d’affitto ad appartamenti, sviluppata nel corso del Seicento soprattutto dalle istituzioni pie e dalle confraternite. L’abate Gradi e l’architetto Bufalini nel corso dell’elaborazione del progetto contemplarono varie proposte per le procedure economiche ed edilizie, partecipando con il loro cantiere al processo di riqualificazione che interessò tutta l’area di Ripetta nel corso del Sei- e soprattutto del Settecento e giungendo a formare una nuova identità visiva della nazione.
Il programma architettonico della nuova cattedrale di Dubrovnik, stilato a Roma da Stefano Gradi e da Pier Andrea Bufalini, a seguito del terremoto del 1667, importò di fatto il valore simbolico dell’architettura “alla romana” in un paese al confine orientale dell’Europa cattolica. Bufalini sviluppò, insieme al suo committente, un sistema di lavoro a distanza, creando una rete che vedeva viaggiare modelli, piante, indicazioni e calcoli, preludendo una prassi che diverrà sistematica nello studio di Carlo Fontana. E’ grazie all’analisi dei documenti conservati presso l’Archivio di stato di Dubrovnik e all’analisi stilistica dell’edificio, che possiamo annoverare la cattedrale come un esempio importante, fuori da Roma, per i postulati belloriani in chiave architettonica.
L’analisi delle architetture, infine, ha consentito una ricostruzione dell’opera del loro autore, Pier Andrea Bufalini, mentre la ricostruzione dei suoi legami con Gradi e con gli Illirici nell’Urbe hanno permesso di esemplificare il ruolo di una comunità nazionale a Roma nella trasmigrazione verso altre sponde del “more romano”, inteso in termini identitari. Il caso qui analizzato, arricchisce il panorama degli scambi artistici tra Roma e l’Europa sudorientale, permettendo di individuare i meccanismi e le strategie usate, le quali rientrano a pieno titolo nella cosiddetta diplomazia artistica.

The article examines the Venetian-Ragusan relations during one of the most dramatic moments in Dubrovnik’s history―the first few weeks after the Great Earthquake of 1667. This large-scale crisis which not only destroyed the city physically, but also its socio-political order, had a profound impact on the relations between the two Adriatic republics. Starting from the assumption that the situations of crisis allow a privileged insight into the nature of historical phenomena, this text centres on the microfactography of this dramatic period. On the one hand, it reconstructs various diplomatic contacts, speculations and plans in Venice itself, among which the most intriguing was the initiative for the union between the two republics and their patriciates. On the other hand, the article traces the situation in the surroundings of Dubrovnik, where general governor Cornaro made recurrent attempts at pressuring the remaining nobility into aggregation with the Most Serene Republic.

"About the archbishop Rinaldo Graziani OFM and the iconography of the Immaculate Conception in Romagna. A patron for the two Zaganelli, between disputes and reforms of his time".

The contribute delineates the figure of the franciscan theologian Rinaldo Graziani (Archbishop of Ragusa, now Dubrovnik) as the promoter of heated debate regarding Immaculate Conception in Romagna, widespread through many altarpieces. Infact the most ancient altarpiece, painted by Francesco and Bernardino Zaganelli, shows the high mystical content within the pages of the first books printed dear to the order. Graziani was elected general minister under Pope Julius II, a spiritual reformer close to the well-known Cardinal Grimani. This can justify the preference of Order for Cotignola' s artists as well as certain  nordic peculiarities of theirs.

Il contributo delinea la figura del teologo francescano Rinaldo Graziani (Arcivescovo di Ragusa, l'attuale Dubrovnik) quale promotore dell'acceso dibattito immacolista in Romagna, diffuso attraverso le pale d'altare. Ne emerge che la più antica pala, di Francesco e Bernardino Zaganelli, trova spiegazione dell'alto contenuto mistico fra le pagine dei primi libri a stampa cari all'Ordine. Il Graziani, eletto ministro generale sotto il pontificato di Giulio II, riformista spiritualmente vicino al noto cardinale veneziano Domenico Grimani, può giustificare anche la preferenza dell'Ordine per i pittori di Cotignola e certe loro peculiarità di matrice nordica.

Architects Mladen Kauzlarić and Stjepan Gomboš in Dubrovnik (1930 -1940) Summary
While they were employed in Hugo Erlich’s office in Zagreb, architects Mladen Kauzlarić (Gospić, 1896 - Zagreb, 1971) and Stjepan Gomboš (Sombor, 1895 - Zagreb, 1975) worked together for the first time when they did a tender project for the Jewish hospital in Zagreb in the year 1930. Soon after, they founded a studio and worked together for the entire fourth decade of the 20th century, until WW2 drew them apart and made them go their separate ways. The work they did in Zagreb, which is highly esteemed in the context of Croatian modern architecture, went parallel with the work they almost continually did in Dubrovnik. The article offers a chronological overview of both realized and unrealized projects of the two architects in Dubrovnik with the attempt of assessing Croatian architecture between the two wars. Thanks to the enterprising activities of art historian and art critic Kosta Strajnić (1887 - 1977), who criticized the architectural practice employed in Dubrovnik of the time and promoted modern architecture, the local government decided to open a tender for the
construction of the City Cafe. Around ten projects got applied, none of them got the first prize, and the no less praiseworthy second prize went to Nikola Dobrović as well as to Kauzlarić and Gomboš, whose project was immediately chosen as the one to be realized. The City Cafe, which was up until then situated in a part of the ground-floor of the town hall, was now meant to encompass the ground-floor of the adjacent building where the military bakery used to be. The Austro-Hungarian government built it at the beginning of the nineteenth century on the ruins of the Great Arsenal of the Republic of Ragusa. Whilst the cafe was being reconstructed and enlarged (1931 - 1934), the architects also decorated the Ton-Cinema (1931-1932). The project, which was executed on the first floor of what used to be the military bakery, was financed by private investors. Even though the reconstruction of the City Cafe in Dubrovnik has been regularly mentioned as one of the key moments in the affirmation of modern architecture on the Croatian coast, the project itself has never been fully elaborated. The importance of its realization does not lie so much in the reconstruction of the
layered arches of the former Arsenal, whose clearly visible contours were later repeated by the architects, but rather in the inventively implemented reorganization of a disorganized agglomerate. The architects managed to create a unity of exceptional spatial value and enable a high level of functionality for the existing content. Spatial and airy, decorated with contemporary furnishings, the interior of the cafe functioned as a key platform for the acceptance of a new concept of architecture in the Dubrovnik area. This paved the way for other architects with more modern inclinations such as Nikola Dobrović and Drago Galić, and promoted Mladen Kauzlarić and Stjepan Gomboš into local authorities. The City continued consulting the architects in more complex architectural and micro-urbanism issues, and private investors, often
from the highest class, continued asking for their services. However, there are many reasons for a relatively small number of projects they managed to realize. When it comes to projects for public purposes, their non-realization is often connected to complex social circumstances, determined by the relation between private and public ownership and the emotional attitude of the public towards the old city centre, which more than once managed to affect the intentions of the local government and entrepreneurs. When it comes to the construction of private buildings, the key factor for the non-realization of projects is the discrepancy between the wishes of investors and a consistency of the authors who did not want to give up on their architectural principles and artistic style. Rich clients in Dubrovnik, which is after all a provincial town, sought for their status to be confirmed by the existing elite and therefore wanted that their houses be built in an eloquent dialogue with historical continuity, a demand that minimalism prone and somewhat restrained style of the architects could not meet. This is why many exceptional projects by Kauzlarić and Gomboš, like the 1935 project for the Hedvig Zimdin Regenhart villa in St. Jacob, as well as that for Karlo Banco (1936/7) and Mihajlo Gluščević (1937) on the island of Lapad, remain unrealized; yet, they would probably gain canonical status within the realized projects of Croatian modern architecture. Among the projects that were realized, we wish to accentuate the Rusko villa on the island of Koločep (1939). If we compare it to the
earlier projects for the Zimdin Regenhart, Banac and Gluščević villas, we can clearly see that the architects now lingered more on the local tradition, especially the architecture of Dubrovnik’s Renaissance summer houses. However, this does not diminish the exceptionality of the project. When it comes to the unrealized projects for public spaces, as well as to unrealized urban operations, – the City Market in the City
Port (1931), Lazareti Hotel (1936), coastal path in the City Port (1937) and the regulation of the Pile plateau (1937 and 1940), the complexity of project tasks, as conditioned by the significance of the historical environment, makes it difficult to estimate the value of offered solutions one-sidedly, but they can certainly be praised for their consistency in the appliance of modernist principles and a high degree of creativity in the approach to the problem. The features of Kauzlarić’s and Gomboš’s architecture for apartment buildings in Zagreb can also be noticed in Dubrovnik. Forming clear, well proportioned volumes, attentively located in a conditioned environment, is in accordance with local peculiarities, as seen in the usage of stone as the building material and the appliance of traditional construction elements faithfully transported in the language of modern architecture. The functionality of the freely organized interior isn’t just a dogmatic condition for the two architects, but it is
the potential that can give birth to the creativity that will result in a new artistic and life quality. The opening up and intertwining of individual spaces was devised with the aim of achieving a free-flowing, dynamic whole with an abundance of carefully planned vistas. Such a concept of space is inseparable from the interaction of the exterior and the interior, as achieved by wide windows, and a refined creation of semi-closed spaces like porches, balconies and verandas, always envisaged as areas of transition between the visual and the physical perception of space, and not as architectural elements that would contribute to their work being a showcase. As a whole, and this is something that hasn’t been recognized as such thus far, the architectural activities of Mladen Kauzlarić and Stjepan Gomboš in Dubrovnik take up a significant amount of their work and at the same time surpass the local contexts in terms of their quality, and therefore represent an important element for knowing Croatian architecture in between the two wars.

In the Early Modern Era Ragusa was a mercantile port city, fruit of the influence of Renaissance thought on forma urbis. Nicolò Vito de’ Gozze, humanist and Rector of the Republic, was the Ragusa thinker who most questioned the structure of the ideal Republic. The real estate units consisted of a ground floor used as a shop and an upper floor for housing; as suggested by Benedetto Cotrugli, economist and diplomat, who gave a precise description of the organization of the spaces of the dwelling oriented to austerity and rationalism.

The value of Dubrovnik reports about the fall of the Bosnian Kingdom and the death of King Stjepan Tomašević in 1463 for the most part lies in the fact that they respond to it from the immediate vicinity. Records of Dubrovnik councils and especially of the Senate (Consilium Rogatorum) focus, for the most part, on preparations for defence, lively diplomatic activity and aspiration to maintain a neutral position. To a smaller extent these records contain information on circumstances in Bosnia, response of the Bosnian nobility, attempts of the King Stjepan Tomašević to organize defence and his quest to gain support of the Hungarian king, the Venetians, Skanderbeg and the Pope. While Dubrovnik archival documents comprise no direct information on the fall of Bosnia, they provide rich data about the rescuing of the queens Katarina and Mara as well as Bosnian nobles in the Dubrovnik region. In addition to that, Dubrovnik Chronicles (Anonymous, Nicola Ragnina, Ludovicus Crieva Tubero, Serafino Razzi, Mauro Orbini, Jacomo Luccari, and Johannes Gondola) contain commentaries that justify the position of Dubrovnik at the moment of the abrupt change in the long-standing relationship with Bosnia. The chroniclers’ opinions diverge but some of their conclusions are shared: they see the cause of the fall of Bosnia in the disproportionate size of the opposing sides, the failure of the Hungarian king Matthias Corvinus and other Christian rulers to provide assistance and the discordance among the Bosnian nobles, arising, for the most part, from the religious disagreements. Turkish conquest of Bosnia radically changed the relationship between the Ottoman Empire and the Republic of Dubrovnik. Yet, tensions, conflict and crises notwithstanding, a mode of coexistence was established. Dubrovnik was directly exposed to danger, situated at the very border of the Ottoman Empire, lacking military and naval force to resist Ottoman power and dependent on the freedom of trade. In such a situation it had to lead conciliatory policy. By recognizing the new rule, Dubrovnik retained a continuity of contact with the Bosnia. Old economic and human relations lived on in the new political framework.

Davno uočena ovisnost dubrovačke međuratne arhitekture o graditeljskom nasljeđu razmatra se u svjetlu recentnijih znanstvenih nastojanja dekonstrukcije ustaljenih narativa o genezi moderne arhitekture koji su uglavnom zaobilazili ili umanjivali značaj pokušaja prilagodbe pokreta regionalnim posebnostima. Brojna teorijska promišljanja i rasprave o odnosu moderne arhitekture prema tradiciji vođene u međuratnoj Italiji nužno nameću usporedbu sa situacijom na istočnoj obali Jadrana. Naposljetku, na nekoliko primjera nastoji se upozoriti na različite pristupe i razine na kojima su arhitekti djelatni u Dubrovniku tijekom međuraća pokušali ostvariti vezu između suvremenih arhitektonskih tendencija i graditeljskog nasljeđa te upozoriti na važnost dubljeg istraživanja spomenutog odnosa.
/
L’ARCHITETTURA A DUBROVNIK TRA LE DUE GUERRE E LA TRADIZIONE MEDITERRANEA
La maggioranza delle architetture importanti costruite tra le due guerre a Dubrovnik sono caratterizzate dai riferimenti alla tradizione. Anche se questo fenomeno  stato individuato da tempo, mancano ancora le indagini approfondite e una sua contestualizzazione a livello europeo. La ragione di questa mancanza sta soprattutto negli assiomi generalmente accettati sulla genesi dell’architettura moderna che, accentuando il suo carattere internazionale, evitano o diminuiscono l’importanza degli sforzi di avvicinare i principi del movimento moderno alle specificita` regionali.
I tentativi della decostruzione di tali narrazioni storiografiche affermate, con una visione che comprende una situazione molto piu` complessa ed eterogenea, caratterizzano gli ultimi decenni della storiografia europea. In particolare, si propone di comparare la situazione artistica tra le due guerre in Italia nel complesso delle controversie e dei disaccordi intellettuali, finalmente liberati dalle qualifiche ideologiche superficiali, con la situazione ragusea contemporanea

Cilj članka je ispitati način na koji su predmoderni Dubrovčani
razumjeli odnos svog političkog identiteta, tj. pripadnosti gradu-državi, i svog etničkog identiteta, tj. pripadnosti zajednicama poput “Ilira”, “Slovinaca”, “Dalmatinaca” ili “Hrvata.” Prvi dio teksta upozorava na dva temeljna načina na koje su Dubrovčani razlikovali ove “zamišljene zajednice”, a to su drugačiji kriteriji pripadnosti svakoj od njih, te različite normativne implikacije ovih kolektiviteta. Drugi i zaključni dio teksta posvećen je međuodnosu političke i etničke pripadnosti, pokazujući da su te dvije vrste identiteta funkcionirale komplementarno i bez konflikta.