Diyarbakir

Türk  El  Sanatları  arasında  önemli  bir  grup  oluşturan  madeni
eserler  malzeme,  form,  kap  türü,  teknik  ve  süsleme  bakımından
çeşitliliğe  sahiptir.  Bu  çeşitlilik  içerisinde  buhurdanlar  önemli  bir  yer
tutmaktadır. Buhurdanın sözlük anlamı ateşe atılmak veya özel bir kap
içinde yakılmak sureti ile güzel kokulu dumanından faydalanılan madde,
tütsü  anlamına  gelir.  İnsanoğlunun  var  olmaya  başladığı  ilk  çağlardan
günümüze  kadar  değişik  milletler,  medeniyetler  ve  dinlerden  olan
insanlar tarafından, yakıldığında güzel koku yayan karışım ve buhurdan
kullanılmıştır.
Bu  makalede,  Diyarbakır  Arkeoloji  ve  Etnografya  Müzesi’nde
deposunda  bulunan,  satın  alma  yoluyla  müzeye  getirilen  4  adet
buhurdan  incelenmiştir.  Kitabesiz  olan  bu  eserler,  form  ve  süsleme
özellikleri  bakımından  değerlendirilmiştir.  3  adet  buhurdan  17.-19.  yy.
Osmanlı dönemine, 1 adet buhurdan ise 19. yy. -  20. yy.’a tarihlenmiştir.
Bu  eserler  bakır  malzemeden  döküm  tekniği  ile  yapılmış  olup  kapak,
ateşlik ve kaide bölümlerinin ayrı ayrı imalatından sonra, bu parçaların
birleştirilmesiyle  meydana  getirilmiştir.  Süsleme  tekniği  olarak  ajur,
kazıma  ve  kabartma  teknikleri  kullanılmıştır.  Süslemede  bitkisel  ve
geometrik motifler işlenmiştir.
Maden  sanatı  içerisinde  önemli  bir  yere  sahip  olan  buhurdanlar
form  ve  üzerindeki  süsleme  elemanları  ikonografik  açıdan
değerlendirilmeye  çalışılarak  Türk  Sanatı  ve  kültürü  içindeki  yerleri
üzerinde  durulmuştur.  Bilimsel  olarak  tanıtılacak  olan  buhurdanlar
Türk  maden  sanatının  gelişim  çizgisine  paralel  üslup  özelliklerini  de
yansıtarak ele alınmıştır.

На новых территориях Халифата в первые же десятилетия после тюркского завоевания развернулось активное строительство необходимых культовых зданий, и новым правителям пришлось решать вопрос выбора образцов для них. Аргументами в этом выборе становились не только (и не столько) имевшиеся типы мечети и признанные шедевры мусульманской архитектуры, но и политические амбиции Великих Сельджуков и их анатолийских вассалов...

Bu araştırma, Diyarbakır koşullarında yetiştirilen Kızılbanki, Genç Mehmet, Vanki, Abderi, Tahannebi, Çirbet, Tilki Kuyruğu ve Şire üzüm çeşitlerinin salkım, tane ve şıra özellikleri ile üzümlerin olgunlaşması için gerekli Etkili Sıcaklık Toplamı (EST) isteklerinin belirlenmesi amacıyla 2010 ve 2011 yıllarında yürütülmüştür. Bu amaçla üzüm çeşitlerinin salkım özelliklerinden; salkım ağırlığı (g), salkım eni (cm) , salkım boyu (cm), salkım büyüklüğü (enxboy) tane özelliklerinden; tane ağırlığı (g), tane boyu (mm), tane eni (mm) , tane hacmi (ml), tane büyüklüğü (enxboy), şıra özelliklerinden; suda çözünebilir kuru madde miktarı SÇKM (%), pH, asitlik (%) ve olgunluk indisi değerleri ile uyanma ve hasat tarihleri arasındaki EST değerleri (gün.derece) hesaplanmıştır. Araştırma sonucunda Diyarbakır ekolojik koşullarında yetiştirilen sofralık üzüm çeşitlerinde en yüksek salkım ağırlığı (160.16 g), salkım eni (12.76 cm), salkım boyu (20.42 cm), salkım büyüklüğü (254.54) değerlerinin Tilki Kuyruğu üzüm çeşidinde olduğu belirlenmiştir. Çeşitlerin tane özellikleri incelendiğinde ise en yüksek tane ağırlığı (7.46 g), tane hacmi (6.45 ml), tane eni (16.24 mm), tane boyu (21.17 mm) ve tane büyüklüğü (343.75) değerlerinin Abderi üzüm çeşidinde olduğu saptanmıştır. Üzüm şırasının suda çözünebilir kuru madde (SÇKM) miktarı (%24.3)Şire, pH(4.27) ve asitlik değeri (%0.594) Abderi, olgunluk indisi (67.03) ise Genç Mehmet üzüm çeşidinde en yüksek değerlere sahip olmuştur. Çeşitlerin ekili sıcaklık toplamı isteklerinin 1247.3 gd (Tahannebi) ile 2577.2gd (Şire) arasında değiştiği tespit edilmiştir.

Özgün işlevini sürdüremeyen pek çok tarihi yapı, varlığını korumak ve günümüz yaşamında yer bulmak amacıyla farklı kullanım
alanlarıyla değerlendirilmektedir. Özgün işlevin dışında yoğun kullanıcıya açık kullanımlarda çoğunlukla birtakım bozulmalar
oluşmaktadır. Daha geniş insanı kapsayacak mekân yaratma ve tamamlayıcı birim ihtiyaçları, mekanları birleştirme ya da eklenti katlarla
Diyarbakır geleneksel kent dokusunun önemli yapı grubunu oluşturan evler, günümüz konfor ihtiyaçlarına cevap vermemektedir.
Bu bakımdan çevresindeki sosyal doku deformasyonu ve yerleşim değişikliklerinden dolayı ya ekonomik olarak alt grup aileler ya da farklı
ticari amaçlarla kullanılmaktadır. Kafeterya ve benzeri sosyal kullanımlar da bu grupta yer almaktadır. Bu çalışmada, Diyarbakır Sur içinde
yer alan geleneksel evlerin kafeterya olarak kullanımlarına yönelik tespit edilen sorunlar ve nedenleri mevcut sekiz örneklemeyle analiz
edilmektedir. Geleneksel evlerin yapım özelliği, yüzyılımızda özgün işlevinde kullanılamama nedenleri, bunları yeniden farklı işlevlerle
değerlendirme çabası, koruma ve yasal düzenlemeler, kullanımda farklılıklar, ticari işlev içerisinde kafeteryaya dönüşüm ve bunun getirdiği
sorunlar mevcut kullanım örnekleriyle ele alınmaktadır1

"Diyarbakır, Yukarı Mezopotamya bölgesinde kurulan en önemli yerleşim alanlarından biridir.

Tarihi derinliğe ve zenginliğe sahip Diyarbakır, farklı inanç ve kültürlere ev sahipliği yapmış, buram buram tarih kokan güzel bir ilimizidir.

Farklı inanç ve kültürlere sahip olan bu şehrin dini değerlerini anlatan müstakil bir kitabın olmayışı, bizleri bu alanda çalışmaya sevketmiştir. Yaklaşık bir yıllık yoğun bir çalışmanın sonunda eseri tamamlayarak değerli okuyucularla buluşturduk.

“Dini Değerleri İle Diyarbakır” adlı eserimizde, ilimiz genelinde bulunan “Peygamber Makam ve Kabirleri”, “Sahabe Türbe ve Kabirleri”, “Tarihi Cami ve Mescitler”, “Medreseler”, “Türbeler”, “Kiliseler ve “Havralar”, dört bölüm halinde incelenmiştir.

Kitabın “Tarihte Diyarbakır” başlıklı giriş kısmında, tarihte büyük medeniyetlere ev sahipliği yapmış olan ilimizin tarihine kısaca değinilmiştir.

“Diyarbakır’da Bulunan Peygamber Makam ve Kabirleri” kitabın birinci bölümünde ele alınmıştır.

Kitabın ikinci bölümünde “Tarihi Cami ve Medreseler” ele alınmış, Diyarbakır il genelinde bulunan 143 tarihi camii ve mescidin tanıtımı yapılmıştır.

Diyarbakır'da bulunan “Sahabe ve Evliya Türbeleri” kitabın üçüncü bölümünde ele alınmıştır.

Eserin “Evliya Türbeleri” bölümünde Diyarbakır il genelinde bulunan Osmanlı devlet adamları ve evliyanın medfun olduğu 69 türbe ve buralarda medfun kişiler hakkında bilgiler verilmiştir.

Kitabın “Havra ve Kiliseler” başlığı altındaki dördüncü bölümünde ilimiz genelinde bulunan 2 havra ve 8 kiliselerin tarihi ve bugünkü durumu hakkında bilgiler verilmiştir.

Kitabın ekler kısmında ise il genelinde buunan, Peygamber, sahabe ve evliyâya ait türbelerin sıralandığı 4 sayfalık Diyarbakır Salnâmeleri ’nde yer alan cetvel ile Nebî Elyesa’ ve Zülkifl (a.s.)’ın naaşlarının taşınmasına dair resmi tutanak yer almaktadır"

Osmanlı Devleti’nde klasik eğitim sistemi, yükseköğretim düzeyinde
medreseler, ilköğretim seviyesinde ise sıbyan mektepleri temel yapılanmasına  dayanıyordu. Bu durum 19. Yüzyıldan itibaren değişmeye başladı. Bu yüzyılın  önemli eğitim reformları arasında rüşdiye mekteplerinin açılması da bulunuyordu. Rüşdiyeler, ilköğretim ile ortaöğretim arasında bir statüye sahiptii Osmanlı’da 19. yüzyılın modern eğitime geçiş adımları sürecinde ortaya çıkan ve ilköğretim ile ortaöğretim kademelerinde eğitim verilen rüşdiyeler,  İkinci Meşrutiyet sonrasında bağımsız statülerini yitirmiştir. İlk olarak 1847’de  eğitime başlanan ve 1913’de resmi statülerini kaybeden bu mektepler, hemen
hemen imparatorluğun her köşesinde açılmıştır. Rüşdiyeler modern eğitimin yaygınlaşmasında ve eğitimdeki klasik-modern uyumu sorunlarının aşılmasında olumlu yönde işlev görmüştür.
Rüşdiye mekteplerinde sağlanan başarıya Diyarbakır Vilayeti genelini
ve Silvan Kazası’nı örnek göstermek mümkündür. Silvan’da 1895’de eğitime  başlayan rüşdiye mektebi, yaklaşık 18 yıl faal olmuş, okulda zengin bir müfredat uygulanmış ve Müslim-Gayrimüslim mezunlar verilmiştir. Dönemin arşiv  belgelerine de yansıdığı üzere maarife düşkün olan Silvan halkının desteği ile  açılan ilk rüşdiyeye, öğretmen okulu mezunu muallim tayininde zorluk yaşansa  da burada görevli Kürtçe bilen ve ulemadan olan hocaların halkın mektebe olan  desteğini artırdığı anlaşılmaktadır. Silvan kazasında Gayrimüslim mektepler ve  misyoner okulları bulunduğu halde açılışından itibaren rüşdiyeye Gayrimüslim  öğrencilerin ilgi göstermesi, okuldaki eğitim kalitesini yansıtması bakımından  dikkate değer bulunmuştur.

Turkish translation of "Confusion in the Cauldron: Some notes in ethno-religious groups, local powers and the Ottoman State in Diyarbekir province, 1800-1870 (in: Joost Jongerden & Jelle Verheij. eds. Social relations in Ottoman Diyarbekir, 1800-1870) (also available on this site

Öz İnsanoğlunun yerleşim yeri olarak seçtiği her bölgedeki malzemenin, mimariyi biçimlendiren en önemli etkenlerden biri olduğu yadsınamaz bir gerçektir. Farklı medeniyetlerin farklı kültür katmanlarıyla yoğrulan Anadolu, hem mimari hem de sosyal açıdan çeşitlilik gösteren bölgesel özelliklere sahiptir. Coğrafik ve iklimsel zenginliği ile de Anadolu, farklı yapı türlerinin oluşumunu sağlayan malzeme ve yapım tekniği konusunda önemli bir yapı sanatı yelpazesi sunmaktadır. Geçmişi yüzlerce yıl öncesine dayanan Diyarbakır'ın surlarının yanında birçok anıtsal yapı ve geleneksel evlerinin yapım tasarımında en belirleyici etkenlerden biri, malzeme ve buna bağlı gelişen yapım tekniği olmuştur. İklimsel sınırlamalar, kültür ve coğrafik koşullara karşı geliştirilen mimari tasarım çözümleri yerel mimari kimliğin oluşumunu beraberinde getirmiştir. Yöresel bazalt taş ile birlikte ahşap ve toprağın da birlikte yığma yapım düzeninde şekillendirdiği geleneksel evlerin yeniden kullanım ve restorasyon çalışmaları doğrultusunda koruma sorunları yaşanmaktadır. Bu çalışmada geleneksel Diyarbakır evlerinin mimari ve yapım özellikleri ile bu oluşumun meydana gelişinde etken öğeler anlatılarak, bu yapıların günümüzdeki restorasyon, yeniden kullanım ve koruma çalışmalarında karşılaşılan yapım tekniği ve malzeme seçimine yönelik problemler tartışılmakta ve buna yönelik öneriler sunulmaktadır. Anahtar Kelimeler: Diyarbakır; geleneksel ev; yapım tekniği; malzeme, koruma sorunları.

Geniş bir coğrafyaya hükmeden Osmanlı Devleti 18. ve 19. yüzyıllardaki savaşlarla giderek küçülmüş ve kaybettiği topraklarda yaşayan Müslümanlar da muhacir olarak başta Anadolu olmak üzere, Osmanlı'nın elinde kalan topraklara sığınmışlardı. Osmanlı topraklarına göçlerin yaşandığı bölgelerden olan Kafkasya'da yaşayan halkların bir kısmı, 19. yüzyılda Rusya'nın yayılmacı faaliyetleri nedeniyle Osmanlı Devleti topraklarına göç etmişlerdir. Osmanlı Devleti gelen Kafkasyalı muhacirleri ülkenin çeşitli bölgelerinde iskân etmişti. Göçlerle Osmanlı topraklarına gelen ve iskânı yapılan Kafkas halklarından biri de Çeçenlerdi. Kendisine sığınan Çeçenleri ülkenin çeşitli bölgelerine yerleştiren Osmanlı Devleti, onların bir kısmını da Diyarbakır Vilayeti'ne göndermişti. Buraya yerleşen Çeçenlere araziler verilmiş, evleri yapılmış ve kendi yaşamlarını devam ettirebilecek hale gelmişlerdi. Osmanlı arşivi belgelerine yansıyan muhacir kayıtlarında görüldüğü üzere Diyarbakır Vilayeti dahilinde yerleşmiş bulunan Çeçen muhacirlerin yerli halkla çeşitli çatışmalar içine girdikleri, yasaları ihlal ve düzeni bozucu bir takım olaylara karıştıkları görülmektedir. Diyarbakır Vilayeti'nde yaşayan Çeçen muhacirlerin karıştıkları asayiş olayları arasında silah kaçakçılığı, asayişi ihlal eden davranışlar, yerli halkın mallarına karşı tecavüz hareketleri ve çeşitli eşkıyalık faaliyetleri bulunmaktadır.

Diyarbakır, İslam hükümranlığı dönemine kadar, sonrasında da kısmî olarak, birçok farklı dinin, inancın merkezi olmuş bir şehir. İzleri bugün bile hâlâ görülebilen pagan inançlardan semavî dinlere her din, bu inanç zenginliğinde önemli bir pay sahibi. “Diyarbakır’da İnanç” konusunu ele aldığımız bu sayımızda, şehrin inanç yelpazesini açıp, farklı renklerini daha iyi görmek, Diyarbakır’ın dününü ve bugününü daha iyi anlamak için İstanbul Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi Dinler Tarihi hocalarından Prof. Dr. Şinasi Gündüz’le konuştuk. Söyleşiyi bizim için, aynı fakültede doktora öğrencisi olan Abdullah Rıdvan Gökbel gerçekleştirdi.

Zihinsel olanla kültürel olanı, toplumsalla tarihsel olanı birbirine bağlayan Lefebvre'in kuramı ile mekân, geometrik biçimselliğin sınırlarından çıkarak yeni bir perspektif kazanmamızı sağlamıştır. Tarihin çeşitli anlarında politik ve stratejik bir alan olarak mekân üretimin konusunu oluştururken, ulus inşa süreci bu anlamda özellikle kent mekânının üretiminde etkili bir döneme işaret etmektedir. Heterojen bir yapıya sahip, stratejik bir alan olan mekân, uluslaşma sürecinin homojenleştirici politikaları ile zorlayıcı bir üretim alanına dönüşmüştür. Ülkemizde Erken Cumhuriyet döneminin mekân üretimindeki rolünün arka plandaki belirleyicisi de ulus inşa süreci ve bu sürecin politik unsurları olarak öne çıkmıştır. Bu dönemin mekân üretimi yaklaşımı modern kent mekânını üretme hedefiyle hareket etmiştir. Biçimsel hatlarla oynayan ve geometrik unsurların ön plana çıktığı düzenlemeler sadece görsel bir bütünlük oluşturma amacı taşımamıştır. Bu sayede mekândaki kontrol mekanizmasına da işlerlik kazandırılmaya çalışılmış, homojen bir ulus yaratma düşü farklı ölçeklerde, kimi zaman çok simgesel unsurlarla mekân üretimine yön vermiştir. Cumhuriyet öncesinde Osmanlı döneminin eyalet başkenti Diyarbakır kenti, bir idari ve askeri merkez olmanın yanı sıra, tarih boyunca bir ticaret kenti olarak da öne çıkmış; çok kültürlü ve kimlikli bir toplumsal yapıya sahip olarak kent yapısının biçimselliği, bu heterojen yapıyla gelişmiştir. Bu anlamda ulus inşa sürecinin homojenleştirici yaklaşımıyla Diyarbakır kentinin mekân üretimini ele alış biçimi kayda değer şekilde dikkat çekicidir. Bu çalışma, sınırların ve ideolojilerin yeniden şekillendiği, mekânı üreten ilişkilerin ve aktörlerin değişime uğradığı ulus inşa sürecinde Erken Cumhuriyet döneminin Diyarbakır kentindeki mekân üretimini, mekân üretim teorisinin çerçevesinde ele alarak incelemektedir.

Bu çalışmada Diyarbakır tarihi Suriçi bölgesinde bulunan Melik Ahmet Paşa Hamamı ile ilgili tarihi ve güncel bilgiler verilecektir. Çalışma, Suriçi bölgesi ile ilgili bir çok kararın alındığı ve her şeyin hızla değiştiği bir süreçte bu değişimin belgelenmesini ve dolayısıyla kültürel mirası koruma çalışmalarına katkı sağlamayı amaçlamaktadır. Çalışmanın hazırlandığı süreçte Suriçi’nde operasyonlar bitse de güvenlik önlemleri sebebiyle bir çok mahalleye ve sokağa giriş yasağı devam etmektedir. Bu sebeple örnek yapı seçiminde bölgedeki yüzlerce yapı arasından yasakların olmadığı bir caddede ve kolay ulaşılabilen bir konumda olan Melik Ahmet Paşa Hamamı seçilmiştir. Yapı, çatışmalardan maddi zarar görmemiştir ancak bölgenin neredeyse tamamını kapsayan kamulaştırma kararının alınmasından  ve ilgili bakanlıklarca hazırlanan kentsel dönüşüm çalışmalarından anlaşıldığı kadarıyla tüm bölge ile birlikte yakında bir değişim geçirecektir. Bu çalışmada yapının tarihi özellikleriyle ilgili bilgilerin yanı sıra yaşayacağı muhtemel değişim öncesinde yapı ile ilgili güncel bilgiler verilmeye çalışılacaktır. Bu kapsamda yapı ile ilgili materyallerin elde edilmesi için bilimsel yayınlar taranmış, yapı yerinde gezilerek incelenmiş, yapı ve çevresi ile ilgili fotoğraflar çekilmiş, Diyarbakır Kültür Varlıklarını Koruma Kurulu’ndan yapıya ait belgelere ulaşılmış ve sonunda yapı ile ilgili bilgiler derlenmiştir. Yapılan araştırma sonucunda, 16. yy.da inşa edilen Melik Ahmet Paşa Hamamı’nın günümüze sadece soyunmalık bölümünün ulaştığı, bu bölümünün de bir çok mimari elemanını kaybettiği, yapının günümüzde özgün işlevi dışında kullanıldığı, yapıda muhdes ekler ve strüktürel sorunlar olduğu tespit edilmiştir.

E d i t e d b y : Ma r k o Ba n , Ne v e n Du i ć , Ma r i o C o s t a , Da n i e l R o l p h S c h n e i d e r , Z v o n i mi r Gu z o v i ć , V a l e r i e E v e l o y , Ş i i r Ki l k i ş , J i ř í J a r o mí r Kl e me š , T o mi s l a v P u k š e c , P e t a r V a r b a n o v , Mi l a n Vu j a n o v i ć

The region of the Upper Tigris serves as a key case study in understanding the early expansion of the Neo-Assyrian Empire. Nevertheless, various aspects of its incorporation within the Neo-Assyrian pale remain obscure, particularly the date and nature of the establishment of the province of Amēdu or Na’iri, previously the Aramean polity of Bīt-Zamāni. After a summary of prior arguments and an investigation of the polity’s Middle Assyrian past, two overlapping and complimentary histories are written, one of the political interactions between Assyria and Bīt-Zamāni, and another of Assyria’s provincialisation of the Upper Tigris. The former finds that Bīt-Zamāni was remarkably resilient in the face of Assyrian aggression, while the latter argues that an early Assyrian presence at Damdammusa was replaced in 879 BC by the provinces of Sinābu/Na’iri and Tušḫan. These two histories are then supplemented by a prosopographical investigation of the Assyrian eponym of 849 BC, the first attested governor of Na’iri, one Ḫadi-libbušu or Iḫtadi-libbušu. It is demonstrated that the two contemporaneous variants of his name within the Assyrian textual corpus may be explained as an ambiguity in translating the Aramaic personal name *ḥdhlbbh into Akkadian for use as an eponym date. It is hence likely that Ḫadi-/Iḫtadi-libbušu was an indigenous potentate made governor, and thus that the polity of Bīt-Zamāni serves as a previously unrecognised example of the Postgatian ‘transitional case’ within the Early Neo-Assyrian Empire analogously to Bīt-Baḫiāni/Gūzāna. Indeed, it is argued that a similar phenomenon of translating the transitional ruler/governor’s name into Akkadian for limmu dating may here be attested for Gūzāna’s two initial governors. In light of these findings, their broader implications for the use of Aramaic in correspondence or record-keeping within 9th century Assyria are considered, and it is suggested that Ḫadi-/Iḫtadi-libbušu’s correspondence was conducted in Aramaic, whence scribes must have had recourse in spelling this potentate’s name. This would mark the ear-liest use of Aramaic within the Neo-Assyrian bureaucracy presently known. It is then finally concluded that the threat of Urarṭu in the last years of Aššur-nāṣir-apli II’s reign may well have compelled him to enter in a manner of compact with Bīt-Zamāni, and that the indigenous rulers were thereafter made Assyrian governors, only to be unseated in favour of Ninurta-kibsī-uṣur, šāqiu rabiu to Salmānu-ašarēd III just prior to Amēdu’s rebellion in the succession war of 826-820 BC, after which it was conclusively incorporated. Some insufficiencies of present theories of Neo-Assyrian imperialism in explaining this complex historical scenario are finally highlighted.

Türk milletinin görkemli tarihinin ve zevk-i seliminin rengin bir nişanesi olan Klasik Türk Edebiyatı, şiir ve inşa cevherleri üzerinde akan
ve gerçekten hayale, basitten ideale doğru ağan bir kültür menbaıdır. Tavsifi, en az tarifi kadar zengin olan bu edebiyat, bir taraftan pek çok
mümessil ile değerlenirken diğer taraftan Klasik Türk Edebiyatı’nı bir ilim olarak değerlendiren ehliyetli ve hikmetli meraklılar yetiştirmiştir. İşte
bu edebiyatın hem meraklısı hem sevdalısı hem de yetkin bir araştırmacısı olarak karşımıza çıkan Alî Emîrî Efendi; eskinin ilme, tahsile, tetkike, okumaya, yazmaya değer veren entelektüel tipleri gibi,
milletinin kültür mirasına -varlığıyla- hizmet eden, mühim bir simadır.
Alî Emîrî Hatırasına düzenlenen VIII. Klasik Türk Edebiyatı Sempozyumu’nun açılış konuşması olarak hazırlanan bu çalışma, Alî Emîrî Efendi’nin hayatı, şahsiyeti, sanatı, eserleri hakkında malumat
vermek ve bazı tespitlerimizi derli toplu zikretmek
lüzumunun bir ürünü olarak ortaya konmuştur.

Öz İranlı seyyah, şair Nasır-ı Hüsrev XI. yüzyılda yaşamıştır. Önceleri Fatımi egemenliğindeki Mısır'da yaşar. Daha sonra buradan kaçarak Bağdat'a gider ve Abbasi halifesinin emrine girer, onun veziri olur. Tam adı Ebû-Muineddin Nâsır-ı Hüsrev-i Kubâdyâniyy-ül Mervzi'dir. 394/1003 yılında doğduğu rivayet edilir. Horasanlıdır, Belh doğumludur. Nâsır-ı Hüsrev seyyahatine 43 yaşında başlamıştır. 437/1045 yılında gördüğü rüyadan etkilenerek hacca gitmeye karar vermiştir. Hicri 437 Cemaziyülâhırında, milladi 1045 yılında Cüzcan'dan hareket ederek Mervê gitmiş oradan memuriyetten ayrılmıştır. Seferi yedi yıl sürmüştür. Kendi hesabına göre iki bin iki yüz yirmi fersahlık yol almıştır. 444/1052 yılında Yemgan'a varınca seferini tamamlamıştır. 481/1088'de öldüğü rivayet edilmektedir. Seferine Merv'den başlamıştır. Bargiri (Muradiye)'den Anadolu topraklarına geçmiştir. Fırat Nehrini aşarak Anadolu topraklarını terk ederek bugün Suriye topraklarında kalan Menbic'e varmıştır. Anahtar Kelimeler: Anadolu, Merv, Nasır-ı Hüsrev, Amid, Mervaniler. Abstract Nasir-i Husrev, an Iranian traveler, a poet, lived in XI. century. He, at first, lived in Egypt under Fatimid rule. He then, escaped to Baghdad and entered the Abbasid caliph's order, becoming his vizier. His full name was Abu-Muineddin Nasir-i Husrev-i Kubadanyany-ul-Mervzi. It is narrated that he was born in Balkh city in Khorasan in 394/1003. Nasir-i Husrev began his journey at the age of 43 after affecting by his dream he had decided to go to pilgrimage. He started his journey in 437 (hijri calendar) on Jumada al-Thani (the sixth month of Islamic calendar) / 1045 from Cuzcan city through Merv city where he resigned from his civil service. His journey lasted seven years. According to his own calculation, he got two thousand two hundred and twenty (2220) parasang (leagues) took his way. When he arrived in Yemgan in 444/1052, he completed his journey. It is rumored that he died in 481/1088. He started his journey from Merv city. He passed from Bargiri city (Muradiye) to Anatolia. Euphrates River, left Anatolia and, he arrived to Menbic city which remains in Syria's present territory.

Kur'an-ı Kerim, Klasik Türk edebiyatının kaynakları arasında hiç şüphesiz ilk sırada yer almaktadır. Hadis-i şerifler ise Kur'an-ı Kerim' den sonra ikinci kaynaktır. Klasik Türk edebiyatında hemen hemen her şair, az veya çok ayet ve hadislerden faydalanmıştır. Ancak bunların kullanım biçimleri ve fonksiyonları pek çok şairde, hatta aynı şairin şiirleri arasında bile farklılık arz edebilir. Şairlerin büyük bir kısmı şiirlerinde anlatmak istedikleri duygu ve düşünceleri kuvvetlendirmek için ayet ve hadislerin kutsiyetinden faydalanma yoluna gitmişlerdir. Böylece sözün ve ifadenin etkileyiciliğini ve geçerliliğini artırmaya çalışmışlardır. Diyarbakırlı şair Ahmed Mürşidî ahlakî bir mesnevî olan Pendnâme adlı eserinde sosyal hayata dair hemen hemen her konuyu farklı başlıklar altında ele almıştır. Bu konulara açıklık getirirken ayet ve hadislerle düşüncelerini desteklemiştir. Bunu bazen ayet ve hadisi lafzen iktibas ederek bazen manen iktibas ederek yapmıştır. Ancak tespit ettiğimiz hadislerin çoğu sahih hadis kaynaklarında yer almamaktadır. Buna rağmen eserin tamamına bakıldığında ayet ve hadislerin çokluğu dikkat çekmektedir. Bildiride Pendnâme' de yer alan ayet ve hadis iktibaslarının tasnifi ele alınmıştır.

Short description in Turkish of the main elements of the crisis of November 1895 in Diyarbakır, known as "Armenian massacre" in Armenian and European literature and as "Armenian revolt" in Turkish official historiography.
Summary of presentation on the Conference on Social and Economic History of Diyarbakır and the Region, organized by the International Hrant Dink Foundation, Diyarbakır Metropolitan Municipality, Diyarbakır Chamber of Commerce and Industry and the Diyarbakır Institute for Political and Social Research in November 2011.

Öz: Bu makalede, erken Bizans döneminde Bizans ve Sasani İmparatorlukları arasında sürdürülen sınır savaşları ve Sasanilerin Amida'ya karşı gerçekleştirdikleri 359 ve 503 yılı kuşatmaları incelenerek, İmparatorluğu'nun doğuda takip ettiği sınır politikasının genel esasları tespit edilmektedir. Bizans ve Sasani İmparatorlukları arasındaki mücadelelerde, Mezopotamya'da Nisibis (Nusaybin), Anastasiopolis (Dara), Singara (Sincar), daha kuzeyde Silvan (Meyyafarikin), Theodesiopolis (Erzurum) gibi şehirlerin doğrudan sınır hattında olması hasebiyle imparatorluk için birinci dereceden önem arz ettikleri görülmektedir. Amida (Diyarbakır), Tella (Viranşehir), Resu'l Ayn (Ceylanpınar), Callinicum (Rakka) gibi yerleşim yerleri ise daha geride ikinci dereceden savunma hattı olmuşlardır. Sasani ordularının zaman zaman birinci hattı aşarak ikinci hattın en önemli şehri olan Amida'ya kadar gelmesi imparatorluk için bir alarm durumu olarak telakki edilmiş, sınırda katı önlemler alınmıştır. Roma kaynaklarında 4. yüzyılın ikinci yarısından 7. yüzyılın ortalarına kadar ki dönemde Amida vesilesiyle zikredilen olaylar, bu şehrin özellikle 363'ten sonraki dönemde askeri ve idari açıdan daha stratejik bir konum kazandığını göstermektedir. Abstract: This article examines in general the border wars between the Byzantine and the Sasanid empires in the early Byzantine period and in particular the Sasanid siege of Amida in 359 and 503. By focusing on these wars, the article presents the general principles of Byzantine borderland policy on its eastern borders. In the Byzantine struggle against the Sasanids, border cities in Mesopotamia such as Nisibis(Nusaybin), Anastasiopolis (Dara), Singara (Sincar), and further to the north, Silvan (Meyyafarikin) and Theodosiopolis (Erzurum), had primary importance. Other cities in the hinterland such as Amida (Diyarbakır), Tella (Viranşehir), Resu'l Ayn (Ceylanpınar), Callinicum (Rakka) were of secondary importance. Arrival of the Sasanid army to Amid triggered an alert that required the Byzantines to take drastic measures. The Roman sources indicate that because of intensive military activity around Amid from the second half of fourth century to the middle of seventh century, the city gained a new military and administrative status as well as a new strategic value after 363.

Birinci Dünya Savaşı (1914-1918) ve Kurtuluş Savaşı’nın (1919-
1923) yarattığı şartlar Türkiye’de eşkıyalık faaliyetlerini artırmıştı. Cumhuriyet
ilan edildiği zaman Anadolu’nun çeşitli bölgelerinde üç-beş kişiden
oluşan 80 kadar çete, asayişi bozmaktaydı. Savaş yıllarının yarattığı bu duruma
ilaveten Doğu’da çıkan Şeyh Said isyanı (1925), Hoybun Cemiyetinin
sürdürdüğü ayrılıkçı hareket ve 1930 Ağrı İsyanı Birinci Umûmî Müfettişlik
Bölgesinde bulunan Diyarbekir, Elaziz, Urfa, Bitlis, Van, Hakkâri, Siirt ve
Mardin gibi şehirlerde devlet otoritesine zarar verdi. 1920 ve 1930’lu yıllarda
ülkede gerçekleşen siyasi ve adi şekavet vakalarının tamamına yakını
Birinci Umûmî Müfettişlik bölgesinde gerçekleşmekteydi. Bölgede asayişi
sağlamak için Birinci Umûmî Müfettişlik oluşturularak toplumsal düzen
sağlanmaya çalışıldı. Fransa’nın (Suriye’nin) Türkiye’nin aleyhine gelişen
cereyanları desteklemesi, İran ve İngiltere’nin (Irak’ın) sınır ihlallerini önlemede
etkili önlemler almaması bu ülkelerle sınırı olan Birinci Umumi
Müfettişlik bölgesindeki asayişsizliğin temel sebebi oldu. Ayrılıkçı Kürt hareketinin
bölge halkını silahlandırması, kanun otoritesini tanımayıp hükûmete
karşı gelen grupların oluşmasına sebep oldu. 1925-1935 yılları arasında
müfettişlik bölgesinde yol kesmek, köy basmak, kaçakçılık, soygun
ve gasp gibi asayişi bozucu vakalar oldukça fazladır. Bu vakalardan seçilen
örneklerden yola çıkarak Birinci Umumi Müfettişlik Bölgesinde cereyan
eden asayiş vakaları ve hükûmetlerin asayişi sağlama noktasında izlediği
yol hakkında fikir sahibi olmak mümkündür.

Seyahatnameler, Osmanlı İmparatorluğu’nun sosyo-kültürel tarihinin yazılı
kaynakları arasında mühim bir konuma sahiptirler. Bu tür eserler, hem ilgili
dönem için birincil kaynak olmaları hem de arşive yansımayan veya arşiv
belgelerinde hakkında detaylı bilgi bulunmayan konularda bilgi vermeleri
bakımından oldukça önemlidirler. Biz de bu noktadan hareketle; Osmanlı
İmparatorluğu döneminde Diyarbakır vilayetinin ve sancağının yönetim merkezi
olan Diyarbakır kazasının 19. yüzyıldaki toplum hayatı, sosyo-kültürel yaşantısı,
etnik-dini gruplar arasındaki münasebetler gibi konularda aydınlatıcı bilgiler
sunan Batılı seyyahlara ait eserleri inceledik. Bu çerçevede 19. yüzyılda
Diyarbakır’ı ziyaret eden Batılı seyyahlardan James Silk Buckingham, H.
Petermann, Alman Doktor Lamec Saad, Amerikalı Misyoner Horatio Southgate,
İngiliz Seyyah Barkley başta olmak üzere değişik vesilelerle söz konusu dönemde
Diyarbakır’da bulunmuş Batılı devlet adamları, misyonerler ve seyyahların
Diyarbakır hakkındaki izlenimlerini ele aldık. İncelemeye esas aldığımız
seyahatnameler; şehrin fiziki ve iktisadi yapısı, nüfusu, şehirde yaşayan etnik ve
dini gruplar, buradaki dini gruplara ait müesseseler, söz konusu etnik ve dini
grupların birbirleri ile olan sosyal, kültürel ve dini münasebetleri gibi konularda önemli bilgiler sunmaktadırlar.
ABSTRACT
Travelogues have been at a significant position among the written sources of the
Ottoman Empire’s socio-cultural history. This kind of pieces is critical because
they are primary resources for the related period, and also provide information
about the issues which were not found either at all or sufficiently in the archive.
Based on this point, this study examines the pieces of western travellers, which
supply illuminating information on the issues such as the social life, socio-cultural
life, relationships between ethno-religious groups in Diyarbakır County that was
the administrative centre of Diyarbakır city and sanjak during the Ottoman period
in the 19th century. In this framework, the impression of western political leaders, missionaries, and travellers on Diyarbakır, notably that of James Silk
Buckingham, H. Petermann, German Doctor Lamec Saad, American Missionary
Horatio Southgate, British Traveller Barkley, who had been to Diyarbakır by
various means in that era, were assessed. The travelogues examined within the
study provide considerable information regarding the issues such as the physical
and economic structure of city, its population, the ethnic and religious groups
living in the city, the institutions belonging to those religious groups, and social,
cultural and religious relationships between those ethnic and religious groups.

Özet:  Güneydoğu Anadolu Bölgesinin en önemli kentlerinden biri olan Diyarbakır, ilk çağlardan günümüze kadar birçok uygarlığa ev sahipliği yapmış zengin Anadolu kültürünün önemli yerleşim yerlerinden biridir. Diyarbakır, Osmanlı’nın en önemli şehirlerindendir. Osmanlı Devleti döneminde Diyarbakır, ticarî ve ekonomik açıdan merkezî konumdadır. Kentler ve günümüzde daha çok metropol olarak adlandırılanlar, birçok toplumsallığın içinde bulunduğu pratiklerden oluşmaktadır. Türkiye'de 1950'li yıllardan başlayan kentleşme hareketi, günümüze kadar sürekli artarak devam etmektedir. Sanayinin gelişmesi ile birlikte özellikle metropol kıvamında olan kentlere ilginin artması, cazibe merkezleri haline gelmesi, iş olanaklarının, hayat şartlarının daha iyi olması gibi etkenlerden dolayı sürekli göç alan mekanlar olmuşlardır. Kentlerin sürekli gelişip büyümesi ve göç alması, beraberinde çeşitli sorunlar da doğurmuştur. Gecekondunun ortaya çıkışı ve sayıca artışı, Türkiye'de kontrolsüz kentsel büyümenin başlıca nedenlerindendir. Merkezi ve yerel yönetimlerin çıkar amaçlı politikaları ile gecekondu, arsa tapulu gecekondu haline getirilmiştir. 1989 yılı itibariyle Türkiye'nin Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesinde ortaya çıkan silahlı çatışmalar sonucunda yaşanan kitlesel göçlerin önemli adreslerinden biri de Diyarbakır'dır. Birçoğu hazırlıksız ve plansız bir şekilde göç eden bu insanlar kentte ekonomik yoksunluk, barınma, iş, eğitim ve sağlık gibi birçok alanda önemli problemlerle karşı karşıya kalmıştır. Büyük zorluklar yaşayan bu insanlar, kentin değişik bölgelerinde birçoğu izinsiz yapılan evlerde yaşama tutunmaya çalışmıştır. Kentin hemen her alanında kendilerine ait küçük yaşam alanları oluşturan göçmenler, kentsel yaşamdan neredeyse tamamen kopuk yaşamaktadır. Şehirleşme, modernleşme, göçler, terör-şiddet hadiseleri, afetler ve iletişim araçlarındaki gelişmeler sosyal değişimin önemli sebepleri arasında sayılabilir. Değişen toplumda örf, adet, gelenek, din, aile yapıları ve ilişki ağlarının etkilenmesi beklenir. Diyarbakır, son 25 yılda burada zikredilen ve değişimi tetikleyen hemen bütün faktörleri beraber yaşamış bir şehirdir. Çalışma kapsamında ortaya çıkan en önemli veri: Göç eden çocukların suça sürüklenme konusunda risk altında olduğudur. Bu bağlamda, her şeyden önce suç ve şiddet işleyen çocuktan öte, çocuğun suç ve şiddet işlemesine neden olan sosyal-psikolojik faktörlerin incelenmesi gerekmektedir. 
Anahtar Kelimeler: Suç, şiddet, göç, kentleşme, Diyarbakır.
Crime and violence cases in the context of migration and urbanization: A general evaluation on Diyarbakır city.
Abstract:  Diyarbakır, which is of the most important cities of south-east Anatolia is the cradle of many civilizations from Antique Ages to the Modern World. Diyarbakır is one of the most important cities of the Ottoman State. In the period of the Ottoman State, Diyarbakır is the central position from the commercial and economic viewpoint. Cities and metropolitan called today more who consist of practice in which many sociality. One of sociality spatial production output is formed by the integration of plurality. The urbanization movement that started in Turkey in the 1950’s has been continuing as everyday as ever. With the development of the industry, it has become a place of permanent migration due to factors such as the increase of interest to the metropolitan cities, becoming centers of attraction, job opportunities and better living conditions. Continuous development and growth of the cities and getting migrations brought about various problems as well. The apperance and increase of unlicensed houses are among the main reasons of the uncontrolled urban growth in Turkey. Due to the self-regarding attitudes of the control and local managements, the owners of these houses have been given title deeds for the land. Diyarbakır is one of the most important adresses of the mass migration which is occured as a result of armed conflict that took place at the eastern and south easthern region of Turkey since 1989. People, many of them being unready and unplanned for had faced with important problems in many areas including poverty, shelter, job, education and healthcare. People who had big difficulties are trying to hold on to the life at different parts of the city in the houses that are made illegally. People, who established themselves small living spaces at almost all parts of the city, live almost fully disconnected from the urban life. Urbanization, modernization, migrations, terrorism-violence, disasters and media can be counted as the most important reasons of the social change. Custom, tradition, religion, family structures and relation networks are expected to be affected in a changing society. Diyarbakır is the city which showed the effect mentioned here and stimulate the change during the last 25 years. The most important data emerging from the study is that migrant children are at risk of criminality. In this context, first of all has to be investigated socio-psychological factors that reasons children to crime and violence rather than “Juvenile Delinquency”.
Key Words: Crime, violence, migration, urbanization, Diyarbakır.

Diyarbakır şehri Mezopotamya'nın en kuzeyinde yer alır. Dicle Nehri'nin sağ kıyısında, 650 metre yükseklikte, bir ucu Karaca Dağ'a ulaşan bazalt bir platoda kurulmuştur. Şehrin ismi tarihi kaynaklarda Amida olarak geçmektedir. Bölgedeki ilk yerleşimlerin M.Ö. 4.-3. Bin yıl arasında olduğu bilinmektedir. 1 Şehir Hurri, Akad, Asur, Urartu, İskit, Med, Pers, Roma, Bizans, Abbasi, Selçuklu, Artuklu, Eyyubi, Akkoyunlu ve Osmanlı dönemleri geçirmiştir. 2 M.S. 230 yılından itibaren bir Roma kolonisi olan Amida'nın, İskenderiyeli astronom ve matematikçi Ptolemaus'un "Ammala" olarak bahsettiği şehir olduğu düşünülmektedir. 3 Mezopotamya eyaletinin başkenti olan Amida, 359 yılında Perslerin eline geçmiş fakat 363'te Iulianus tarafından tekrar Romalılara dönmüştü. 502'de tekrar Persler tarafından ele geçirilen şehir, 504 yılında Bizanslıların hakimiyetine döner ve bir asır sonra 602'de Pers hükümdarı II.Hüsrev tarafından tekrar kuşatılıp 628'de Herakleios tarafından geri alındıysa da 640 yılından itibaren Arapların hakimiyetine girmiştir. 4

"Hafıza ve Gençlik projemiz katılımcılarından Medzan Nakçi ve Xemgîn (Yusuf) Görücü, akademisyen Adnan Çelik ile 90’ların Kürt kolektif hafızası üzerindeki etkisini, Kürtler arası çatışmaların “devletin gölgesindeki” dinamiklerini, mağduriyete dayalı hatırlama gramerini, bellek yitimini ve devletin Kürtlere yönelik mülksüzleştirme politikasını konuştu."

İnsanoğlunun barınma amaçlı mekân inşa etmesi başta fizyolojik temelli bir eğilim olsa da, zamanla mekâna farklı kazanımlar katarak, mekânı barınma ihtiyacının dışına taşan çok yönlü bir yapıya dönüştürmüştür. Bu dönüşüm sonucunda çok geniş mekânlar olarak kabul edebileceğimiz şehirler ortaya çıkmıştır. Öte yandan, toplumların kendilerini bir mekân üzerinden var edip gerçekleştirdikleri düşünülecek olduğunda, insanlığın kendi arasındaki mücadelelerinin büyük bir kısmının bir mekâna egemen olma mücadelesi olduğu görülür; bu yüzden, tarih, iktidarların olduğu kadar, mekânların da hikâyesi olarak tanımlanır. ve daha pek çok eser veya mekân, Diyarbakır'ın tarihteki serüveninin birer hikâyesi sayılır. isb n : 978-605-2174-85-2 www.ensarnesriyat.com.tr siparisH&ensarnesriyat.com.tr 786 0 5 2 74852 Mekân, Toplum, Ekonom i E d itö rle r İb ra h im Özcoşar A li Karakeş M u s ta fa Ö z tü rk Z y a Polaf