Çağdaş Türk Dünyası Edebiyatları

uygun gönderilmiş ve bilim kurulundan geçen bildiriler için online (video konferans sistemi üzerinden) sunum imkanı sağlanmıştır. ✓ Online sunum yapabilmek için https://zoom.us/join sitesi üzerinden giriş yaparak "Meeting ID or Personal Link Name" yerine ID numarasını girerek oturuma katılabilirsiniz. ✓ Zoom uygulaması ücretsizdir ve hesap oluşturmaya gerek yoktur. ✓ Zoom uygulaması kaydolmadan kullanılabilir. ✓ Uygulama tablet, telefon ve PC'lerde çalışıyor. ✓ Her oturumdaki sunucular, sunum saatinden 5 dk öncesinde oturuma bağlanmış olmaları gerekmektedir. ✓ Tüm kongre katılımcıları canlı bağlanarak tüm oturumları dinleyebilir. ✓ Moderatör-oturumdaki sunum ve bilimsel tartışma (soru-cevap) kısmından sorumludur. Dikkat Edilmesi Gerekenler-TEKNİK BİLGİLER ✓ Bilgisayarınızda mikrofon olduğuna ve çalıştığına emin olun. ✓ Zoom'da ekran paylaşma özelliğine kullanabilmelisiniz. ✓ Kabul edilen bildiri sahiplerinin mail adreslerine Zoom uygulamasında oluşturduğumuz oturuma ait ID numarası gönderilecektir. ✓ Katılım belgeleri kongre sonunda tarafınıza pdf olarak gönderilecektir ✓ Kongre programında yer ve saat değişikliği gibi talepler dikkate alınmayacaktır IMPORTANT, PLEASE READ CAREFULLY ✓ To be able to attend a meeting online, login via https://zoom.us/join site, enter ID "Meeting ID or Personal Link Name" and solidify the session. ✓ The Zoom application is free and no need to create an account. ✓ The Zoom application can be used without registration. ✓ The application works on tablets, phones and PCs. ✓ The participant must be connected to the session 5 minutes before the presentation time. ✓ All congress participants can connect live and listen to all sessions. ✓ Moderator is responsible for the presentation and scientific discussion (question-answer) section of the session. Points to Take into Consideration-TECHNICAL INFORMATION ✓ Make sure your computer has a microphone and is working. ✓ You should be able to use screen sharing feature in Zoom. ✓ Attendance certificates will be sent to you as pdf at the end of the congress. HALL-1 / SESSION-2 HÔTEL MERCURE PARIS PORTE d'ORLÉANS

Sovyetler Birligi doneminde Kirgiz Devletinde uc farkli alfabe (Arap, Latin, Kiril)  kullanilmistir. Bu donemde farkli alfabe kullanilmasi, donemin sosyal ve siyasi sartlarindan kaynaklanmis ve sekillenmistir. Bu baglamda Kiril Alfabesine gecisin nedenleri ve amaclari, donemin propaganda araclarindan biri olan gazetelerde nasil yansitildigi ortaya konulmaktadir. Ozellikle Kiril alfabesine gecis sureci basin araciligiyla halka anlatilarak halkin bu duruma adaptasyonu saglanmaya calisilmistir. Gazetelerde Kiril alfabesinin neden gerekli oldugu Komunist Parti tarafindan anlatilmis ve alfabenin tanitimi yapilmistir. Calismada Kiril alfabesine geciscercevesinde gazete haberleri uzerinden degerlendirmeler yapilmistir. Bu baglamda, Kirgizistan’da Kiril alfabesine gecis sureci ile ilgili, Kizil Kirgizstan ve Sovyettik Kirgizstan gazetelerinde 1940 ve 1941 yillari arasinda cikan haberlericerik analizi yontemi ile analiz edilmistir.

Aytul Akal’in ilk genclik grubuna yonelik yazdigi “Super Gazeteciler-1, Super Gazeteciler 2- Parktaki Esrar, Super Gazeteciler 3- Likorlu Cikolata ve Super Gazeteciler 4- Belali Davetiye” den olusan dort roman serisinde, yedinci sinifa giden dort arkadasin kendi cabalariyla hazirladiklari gazeteyi olustururken karsilastiklari maceralar anlatilmaktadir. Roman boyunca dort arkadasin yasantilari birlikte hazirladiklari Super Gazete’ye her zaman ilham kaynagi teskil edecektir. Calismada, Aytul Akal’in cocuk romani serisinde “abartilmis merak” ogesi tarama yontemi kullanilarak incelenmistir. Bu dogrultuda cocuk okurda merak uyandiran noktalar romanda tespit edilerek siralanmis ve bu noktalardan hareketle merak ogesine iliskin alti kod olusturulmustur. Bu kodlar ve kodlardaki merak ogesine iliskin frekans degerlerinin dagilimi dort roman serisinde toplam soyledir: “Kahramanlari Tanima” (f:4), “Kahramanlarin Olayla Baglantisi Kuruluyor” (f:11), Kahramanlarin Olaya Katilmasi (f:14), Kahrama...

АННОТАЦИЯ В статье исследованы причины создания, а затем ликвидации государственности ингушского народа в советский период развития России. Волюнтаризм Сталина и его репрессивная политика стали главной причиной ликвидации ингушской автономной области, а затем и депортации ингушского народа 23 февраля 1944 года в Северный Казахстан. Несмотря на разоблачение культа личности Сталина и принятие Закона «О реабилитации репрессированных народов», земли ингушей до сих пор удерживаются Осетией, а попытки упразднить республику ингушей по сценарию 1934 года, продолжаются. Эти процессы демонстрируют устойчивость тоталитарной политики сталинизма на кавказском направлении.

The development of children's literature, which involves creating literary works appropriate for the cognitive and mental development of children from early childhood to adolescence, began in Kyrgyz literature during the 1920s. These literary works entered Kyrgyz literature mainly through translations from Russian literature. From this period onwards, Kyrgyz authors started to write pedagogically oriented works for children. Despite the negative impact of war on children's literature in the 1940s, writers continued to produce works for children, with the post-1960 era considered the developmental years of Kyrgyz children's literature. Kyrgyz authors, aware of the educational function of children's literature, wrote works in parallel with Soviet literature, and they emphasized ideology in Kyrgyz children's literature. Thus, the mindset of the era shaped the foundation of children's literary works. Poetry, as the first developing area of Kyrgyz children's literature, is one of the literary genres where this reflection is observed. This study investigated the reflections of Soviet ideology in Kyrgyz children's literature from its inception to the present, focusing on the interplay between children, literature, and ideology. It examined how Soviet ideology was depicted in Kyrgyz children's poetry, how the ideology permeated children's thought processes, and how these works conveyed a societal message to children. The study used content analysis, a qualitative research method. The findings indicate that from the earliest works to the period of independence, poetry and children were utilized as ideological tools for fostering the ideal Soviet individual in Kyrgyz children's poetry. These poems aimed to instill an idealized vision of a new world and a new worldview in children, and these poems addressed topics such as the socialist party and party leaders, communism, the October Revolution and its consequences, the abolition of private property and the formation of collective consciousness, kolkhoz/sovkhoz life, labor, and the importance of labor.

Kırgız şair Mendi Mamazairova, Sovyet döneminden günümüze kadar verdiği eserlerle Kırgız edebiyatının güçlü kalemlerinden biridir. “Kırgız El Akını” ünvanına sahip Mamazairova, küçük yaşlardan itibaren edebiyat ve şiirle ilgilenmiştir. Eğitim hayatı ve yeteneği yazarın kalemini besleyen unsurların başında gelmekle beraber eşi ünlü yazar Colon Mamıtov’un bu sürece etkisi de mühimdir. Hikâye, şiir ve tiyatro türlerinde eser veren Mamazairova özellikle şiir türünde eserleri ile öne çıkmıştır. 1975’te yayımlamaya başladığı ilk hikâyelerinden itibaren Kırgız toplumunun kültürel, siyasi ve sosyal hadiselerini eserlerinde konu edinen Mamazairova’nın yazarlık anlayışında Kırgız toplumunun özgürlüğüne duyduğu bağlılık ve vatan sevgisi büyük rol oynamaktadır. Bu amaçla yazdığı ve Kırgız kültürü, tarihi ve sosyal yaşantısını öncelediği eserleri çalışmanın ortaya çıkmasında etkili olmuştur. Çalışmada yazarın 2009 yılında Bişkek’te yayımlanan Tur Uluu Curt adlı şiir kitabında yer alan vatan temalı şiirleri irdelenmiştir. Şair, bu kitapta yer alan şiirlerinde vatan kavramını bir bütün olarak değerlendirmiş, vatanın bağımsızlığını koruma ve vatan için mücadele, tarihte yaşanan savaşlar ve kayıplar için üzüntü, kazanılan zaferler çerçevesinde vatan sevgisini ifade eden şiirler kaleme almıştır.

Abstract: Mendi Mamazairova, a prominent figure in Kyrgyz literature, has produced a body of work
spanning from the Soviet era to the contemporary period. Mamazairova, who has the title of “Kyrgyz El
Akhin”, has been interested in literature and poetry from an early age. Her educational background and
talent are among the primary factors that nourished her pen, alongside the significant influence of her
renowned spouse, the writer Colon Mamıtov. Across various literary genres, including stories, poems, and
theatre, Mamazairova has particularly distinguished herself in poetry. Mamazairova's commitment to the
freedom of the Kyrgyz society and her love of homeland play a major role in her understanding of
authorship, which has been the subject of the cultural, political and social events of the Kyrgyz society
since her first stories began to be published in 1975. Her literary perspective is deeply rooted in her
commitment to the freedom of Kyrgyz society and her fervent patriotism. This study focuses on
Mamazairova's collection of patriotic poems from her poetry book titled Tur Uluu Curt, published in
Bishkek in 2009. In this collection, Mamazairova explores the notion of homeland comprehensively,
addressing themes such as safeguarding national independence, the struggle for the homeland, lamentation
for historical wars and losses, and the celebration of patriotism through victorious moments.

Aşk, insanlık tarihi boyunca çeşitli görüşler, inançlar ve kabuller bağlamında farklı bakış açıları kazanmış ve kendisine gerek birbirlerine yakın gerekse tamamen uzak pencereler edinerek anlam dağarcığını genişletmiştir. Bu çalışmada Fransız şair Louis Aragon’un “Dünyanın en güzel aşk hikâyesi” yorumuna layık gördüğü ünlü Kırgız yazar Cengiz Aytmatov’un “Cemile” adlı hikâyesi ve söz konusu âşıkları, Freud’un psikanaliz kuramıyla ele alınmış ve karakterleri aşk olgusuna götüren bilinçaltı sebepler üzerinde durulmuştur. Özellikle 19. yüzyılın sonlarında ortaya çıkan psikolojik gelişmeler insan davranışlarının gözlemlenmesi ve yorumlanması konusunda farklı kapılar aralayarak davranışların kökenine inme fikrini gündeme getirmiştir. Bu bağlamda aşk ve sevgi kavramı da bilim insanları tarafından birçok kez farklı metotlar ve görüşlerle açıklanmaya çalışılmış, böylece aşka ve sevgiye olan bakış açısı kendine yeni ufuklar edinmiştir. 20. yüzyıldan itibaren edebiyat dünyasını da yakından et...

The Enlightenment, which began in France in the 17th century, first affected Russia in the 18th century and then Ottoman in the 19th century. The two mutual effects have determined the direction of the enlightenment movements of the Turks in Russia since the end of the 19th century. The child theme attracts attention, especially prose in all the enlightenment processes. The Works like J. J. Rousseau's Emile (1762) in France, D. İ. Fonvizin's Nedorosl "The Minor" (1782) in Russia, Namik Kemal's Zavalli Chocuk "The Poor Girl" (1873) in Ottoman, Rizaeddyn Fakhreddin's Esme ye ki Amel ve Ceza "Esme or Act and Punishment" (1903) and Mirjakip Duvlatuli's Baqytsiz Camal "Unfortunate Camal" (1910) at Turks in Russia had been written before and after of changings at hard time brought about by enlightenment movements. Rousseau should be the primary motivation for writing these Works. The child theme naturally shows up together with the theme of education. In fact, the fact that young people and children are given as the protagonists of events in the Jadidist propaganda points to this close interest. The examples in our classical literature also support this situation. The authors visualised the change in social structure with the children in their works. The child in the works in the context of modernisation essentially points to a social problem. The symbol of modernism and the future is the child. Of course this child is innocent. This symbol is also used today. Every innovation for the future is metaphorised with the child. However, it should not be forgotten that the child we see in the continuation of the first steps of modernism is the period of late childhood or is defined as a teenager. Since periods such as early childhood or infancy in early works are contrary to the nature of education and modernisation, a symbolism of these stages is not seen in the first works of modernism and its continuation. In the analysed works, it is possible to see features that go beyond symbolic qualities and are specific to a certain field. Another point that draws attention in the works of Fonvizin, Fakhredddin and Duvlatuli is the attraction to the family lineage. This is noticeable in these works in the Russian field. In "Nedorosl / The Minor", Sofya's mother is good, and as she is good, her daughter Sofya is also good. Similarly, Esma's mother Aisha Abıstay is good, and because she is good, her daughter Esma is also good. Of course, Cemile's mother, Sholpan, is portrayed as good, and accordingly, Cemile is also good. Mrs Prostakova is portrayed as bad by Fonvizin and her son Mitrofan is a bad character. Rousseau, Fonvizin, Namik Kemal, Rızaeddin Fakhreddin and Duvlatuli did not only focus on the theme of children in this period of renewal. At the same time, they try to reflect the desired change in language in their works.

Âşık Yâr Muhammed İsabeglu’nun Güney Azerbaycan Türk Halk Bilimindeki Yeri ve Önemi (Aşıq Yar Məhəmməd İsabəglunun Güney Azərbaycan Türk Folklorundaki Yeri və Əhəmiyyəti)”. Foklor və mənəvi bütövlük: Güney Azərbaycan folklor irsi konferansı, AMEA Folklor İnstitusu, “Foklor və mənəvi bütövlük: Bakü/Azerbaycan (Bakı/Azərbaycan), 15 Kasım 2023.

Ḫāverı̇̄ divançesi neşrindeki yanlış okumalar üzerine bir yazı yazılmıştı. Fakat metnin içindeki hataların bir kısmı gözden kaçmıştı. Bunu itmam için yeni bir yazı yazmak icap etti. Ayrıca bir yerde yanlış bir bilgi vermiş, bir yerde yanlış bir tahminde bulunmuş, başka bir yerde ise yanlış bir okuma teklif etmiştim. Bunları düzeltmek adına bu işe mübaderet olundu.

АННОТАЦИЯ В статье исследованы причины создания, а затем ликвидации государственности ингушского народа в советский период развития России. Волюнтаризм Сталина и его репрессивная политика стали главной причиной ликвидации ингушской автономной области, а затем и депортации ингушского народа 23 февраля 1944 года в Северный Казахстан. Несмотря на разоблачение культа личности Сталина и принятие Закона «О реабилитации репрессированных народов», земли ингушей до сих пор удерживаются Осетией, а попытки упразднить республику ингушей по сценарию 1934 года, продолжаются. Эти процессы демонстрируют устойчивость тоталитарной политики сталинизма на кавказском направлении.

Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye, İslâm hukuk tarihinin dönüm noktalarından birini oluşturmaktadır. Mecelle içerisinde ise özellikle ilk yüz madde adeta asırlar boyunca devam edegelen mirasın prensipler halinde aktarımını amaçlamıştır. Yazıldığı günden bugüne kadar haklı bir ilgiye mazhar olan ve Mecelle’nin küllî kaideleri olarak da bilinen mezkûr maddeler pek çok araştırmaya da konu olmuştur. Süleyman Hasbî Efendi’nin Tafsîl isimli bu eseri de yapılan çalışmalar arasındadır. Mecelle’nin ilk yüz maddesinin şerh edildiği eser, Mecelle şerhlerinin yazım tarihleri dikkate alındığında, bu yönde yapılan çalışmaların ilkleri arasındadır.
Müellif, Tafsîl’i kaleme alırken ayet ve hadislerden oldukça istifade etmiş, Hanefî fıkhının muteber kaynaklarını sıkça kullanmış, okuyucuya geniş bir kaynak yelpazesi sunmuş, küllî kaideleri verdikten sonra örnekler vermek suretiyle konunun anlaşılmasını hedeflemiştir. Bu çalışmada metnin tarafımızca Latinize edilmesinin yanı sıra, müellifin referansları gösterilmiş ve eserin baş tarafında küllî kaideler alanında okuma yapacak kimseler için de giriş mahiyetinde görülebilecek bir incelemeye yer verilmiştir.

Sesbirimler parça sesbirimler ve parçalarüstü sesbirimler olmak üzere ikiye ayrılır. Basitçe tanımlarsak çoğunluğu yazıda gösterilebilen ünlü, ünsüz, yarı ünlü, kayan ünlü gibi dil birimlerine parça sesbirimler denir. Konuşmada anlam ayırt edici olarak bulunan fakat yazıda gösterilmeyen vurgu, ton, durak, kavşak, ezgi, süre gibi ses birimlerine ise parçalarüstü sesbirimler (bürünbirimler) denir. Parçalarüstü sesbirimlerin anlam ayırma, iletişimde duyguyu ifade etme, dilde akıcılığı sağlama gibi işlevleri vardır. Konuşma dilinde özellikle vurgu, ton/tonlama, hız, ezgi gibi parçalarüstü sesbirimler ifadenin anlamının değişmesi ya da sınırlanması konusunda büyük rol oynarlar. Bilindiği gibi ağız araştırmaları sözlü metinler üzerinde yapılmaktadır. Sözlü metinlerin ana kaynağı olan konuşma dili ise hem parça hem parçalarüstü ses birimlerden oluşur. Bu sebeple bir dil, lehçe veya ağzın parça ve parçalarüstü sesbirimlerinin tespit edilmesinde ağız araştırmaları büyük önem taşımaktadır. Türkiye'de yapılan ağız araştırmalarında parça sesbirimlerle ilgili sorunlar olduğu gibi parçalarürstü sesbirimlerle ilgili sorunlar da vardır. Bugüne kadar Türkiye Türkçesi ağız araştırmalarıyla ilgili pek çok sorunu dile getiren çalışmalar yapılmış ancak parçalarüstü sesbirimlerle ilgili sorunlara değinilmemiştir. Bu çalışmanın konusu, ağız araştırmalarında parçalarüstü sesbirimlerin gösterilmesi ve incelenmesinde ortaya çıkan sorunların tespit edilmesidir. Özellikle sesin şiddet, perde, frekans, süre gibi akustik özelliklerine bağlı olarak ortaya çıktıkları için vurgu, ton, tonlama, ezgi gibi parçalarüstü sesbirimlerin tespit edilmesi ve bunların yazıda gösterilmesinde birtakım sorunlarla karşılaşılmaktadır. Çalışmanın amacı, ağız araştırmalarında parçalarüstü sesbirimlerin gösterilmesi ve incelenmesiyle ilgili sorunları ortaya koymak ve bunlara birtakım çözüm önerileri sunmaktır. Ağız çalışmalarında parçalarüstü sesbirimler ile ilgili sorunlar, Transkripsiyon Sorunu ve İnceleme Sorunu olmak üzere iki başlıkta ele alınmıştır.

Son yıllarda yazdığı tarihî romanlarla adından sıkça söz ettiren Neriman Abdülrahmanlı, çağdaş Azerbaycan edebiyatının önde gelen isimlerindendir. Yazarlığın yanı sıra çok üretken bir çevirmen, senarist, gazeteci, edebiyat ve folklor araştırmacısıdır. Edebî hayatına hikâyelerle giriş yapan Abdülrahmanlı yedi roman yazarıdır. Çalışmamızda Abdülrahmanlı'nın hikâyeciliği üzerinde durulacaktır. Azerbaycan'da ve Türkiye'de ilk defa incelenecek olan "Harabe Altında Hatıralar" ("Xarabalıq altında xatirələr"), yazarın en son hikâyesidir. Eser, 2020'de yapılan VI. Uluslararası Mahmud Kaşğarlı hikâye yarışmasında birincilik ödülünü kazanmıştır. "Harabe Altında Hatıralar"ın konusu, yazıldığı tarihte baş gösteren en güncel olaylarla ilgilidir. Hikâye kahramanı, 2020'de İkinci Karabağ Savaşı sırasında Gence şehrine atılan füzeler sonucu evi dağılan ve harabeler altında kalan bir kadındır. Eser, kadının enkaz altında kalma sahnesiyle başlar ve oradan çıkarılma sahnesiyle sona erer. Bu süreçte kadının hayatı hakkında bilgiler, duygu ve düşüncelerine ilişkin fikirler yer almaktadır. Kadın, Birinci Karabağ Savaşı'nın acılarını yaşayan, yakınlarını ve evini kaybetmiş olan bir insandır. Enkaz altından çıkarıldığında kendine gelir gelmez savaş cephesinden güzel haberler alınır. Eser, 30 yıl sonra Azerbaycan halkının geleceğe dair umutlarının nihayet çiçek açtığı, 2020'de zafer sevincinin yaşanmasına sayılı günler kalan bir dönemin gelişini müjdeler. Hazırladığımız çalışmanın birinci bölümünde Neriman Abdülrahmanlı'nın hikâyeciliği, ikinci bölümde ise "Harabeler Altında Hatıralar" hikâyesi incelenmiştir.

Edebiyatı'nın Doğu Türkistan sahasındaki en önemli temsilcilerinden biri olan lirik, mutasavvıf şair Nevbetî (1690-1760?) ve divanı ele alınmıştır. Hotenli Nevbetî, Doğu Türkistan tarihinde Hocalar Devri olarak bilinen dönemde yaşamıştır. Klasik Uygur edebiyatı tarihi kaynaklarında, şairin hayatı ve eserleri hakkında maddi bilgilerden ziyade, şiirleri üzerine yapılmış yorumlara yer verilmiştir. Bu nedenle Nevbetî mahlasını kullanan şairin gerçek adı, doğum ve ölüm tarihleri, hayatı ve edebî faaliyetleri hakkında kesin ve yeterli bilgilere sahip değiliz. Nevbetî, temel eğitimini Hoten'de aldıktan sonra 15-16 yaşlarında Kaşgar'a gitmiş ve burada, zamanın ünlü medreselerinde uzun yıllar ilim tahsiliyle meşgul olmuştur. Divanında yer alan şiirlerin muhtevasına, kullandığı mazmunların ve edebî sanatların başarısına bakılacak olursa İslami ilimlerin yanı sıra Karahanlı, Harezm, Çağatay ve Arap-Fars klasik edebiyatlarını da mükemmel derecede öğrenmiş olmalıdır. Şairin günümüze ulaşan tek eseri, 1747'de tamamladığı divanıdır. Eser, halk arasında büyük ilgi görmüş; Hoten, Yarkent ve Kaşgar'daki medreselerde Nevayî'nin eserleriyle birlikte ders kitabı olarak okutulmuştur. Kaynaklar; Nevbetî Divanı'nın nüshaları, manzume sayıları, tertibi ve el yazmalarının korunduğu kurumlarla ilgili farklı bilgiler verir. Tarafımızca ortaya çıkarılan Berlin nüshası ise 22 Mart 1893'te Yarkent'te istinsah edilmiş olup 100 gazel ve 9 rubaiden oluşur. Divan'daki gazeller, aşk ve tasavvuf temaları etrafında yoğunlaşan lirik manzumelerdir. Ahlak, sadakat, dostluk, ululara saygı, ilim, cömertlik konulu didaktik manzumelerde Kutadgu Bilig ve Atebetü'l-Hakayık'ı andıran bir söyleyiş dikkat çeker. Nevbetî; yaşadığı dönemde büyük saygı görmüş, şiirlerine nazireler yapılmış bir şairdir. Klasik Uygur Musikisi bakımından büyük önem taşıyan "On İki Makam Metinleri" arasına Nevbetî'nin çok sayıda şiiri girmiştir.

Toplumsal çatışmaların veya toplum yaşamının düzenli işlemesine engel olan durumları içeren romanlar, toplumcu gerçekçilik anlayışını benimseyen Marksçı öğreti ve bu öğretiden çıkmış eleştiri yöntemleri için oldukça uygun birer inceleme alanıdır. Toplumbilimsel eleştiri yöntemlerinden birini oluşturan Lucien Goldmann’ın oluşumsal yapısalcılık yöntemi de anamalcı dizgenin neden olduğu sorunları ve mutsuzlukları ve bunlara karşı önerilen çözüm yollarını anlatan romanların çözümlenmesi veya eleştirisinde verimli sonuçlar ortaya koyar.Romanın içyapılarının yanı sıra oluşum sürecini etkileyen ve tetikleyen metin dışı yapıları da araştırmayı öneren yöntem, toplumun aydın temsilcisi konumundaki yazarın, sorunlar karşısında oluşturduğu dünya görüşünün sorgulamasını yapar. Yöntemin uygulanması aşamasında farklı yapıların derinlemesine araştırılması tutarlı açıklamaları doğurur. Ütopik sosyalizmin savunulmasının yapıldığı Zola’nın Emek adlı yapıtı, işçi emeğinin özgürleşmesine bağlı olarak ya...

Bu kitabın yayın hakları Dicle Üniversitesi Rektörlüğü'ne aittir. Kısmen veya tamamen yeniden basımı ve yeniden yayını için Dicle Üniversitesi Rektörlüğü'nden yazılı izin alınmalıdır. Kitapta yer alan çalışmaların bilimsel sorumluluğu yazar(lar)a aittir.

Yan aradan b r buçuk yıl g b oldukça uzun b r zaman geçm ş bulunuyor. Keza, 2022 lk yarısının sonunda b ten bu yazıları k tap olarak derleme ve nd rmek ç n nternete koyma 2022 yıl sonunu bulmuştu (Tam tar h: 6 Aralık 2022). Yan b r nc k tabı, d j tal k tap olarak yayınlamanın üzer nden de b r yılı aşkın zaman geçm ş. Bu kadar uzun b r zaman sonra elbette b r nc k tapta yazdıklarımız unutulmuş olab l r. Bu nedenle kısa da olsa b r hatırlatma yapmak gerek r elbette. Bunu lerde bu yazının ç nde yaparız. Ama bu uzun aranın nedenler n açıklamak ve b r "hesap vermek" de gerek yor. "Hesabı" verel m. Çünkü b z sadece boş zamanlarını veya yaşamının b r dönem n değ l, tüm zamanımızı ve yaşamımızı devr mc mücadeleye adamış b r nsanız. Sank b r hesap steyen varmış g b , ez lenlere hesap vermem z de gerek r. En azından kend m ze karşı. Zaten hayatımızın her anı aynı zamanda böyle kend m ze karşı da hesap vererek geçer. Tıpkı gerçekten nanmış b r d ndar k ş n n, "Ben bugün ne hayır şled m?" d yerek kend ne hesap sorması ve vermes g b , b z de her an "Ben bugün ez lenler n kurtuluş mücadeles ne, kend koşullarım, gücüm ve olanaklarım ç nde, azam katkıda bulunmak ç n ne yaptım ve neler yapmalıyım?" sorusunun gözaltında yaşarız. * B r nc K tap ve bundan sonra yazmak sted ğ m z İk nc K tap arasında bu kadar uzun b r boşluk olmasının k temel ve farklı neden var. B r nc neden, Türk ye pol t kasında ortaya çıkan kr t k durum ve olanaklar le lg l yd. İk nc neden, tekn ktek gel şmelere bağlı olarak, ortaya çıkan yen olanaklar, bu olanaklara bağlı olarak ortaya çıkan yen alanlar ve kaynaklarda en azından b r f k r sah b olacak okumalar yapma gereğ ve bunların da çalışmanın bundan sonra zleyeceğ yolda yol açtığı değ ş kl klerle lg l d r. Aşağıda b raz uzun da olsa bunları açıklamaya çalışalım. Bu ves leyle de B r nc K tabı b raz hatırlamış oluruz. Zaman ve Enerj y Kullanmada Opt mum Çözüm Arayışları Genç b r nsanın önünde b tmeyecekm ş g b uzun b r hayat vardır. Genç b r nsanın, böyle b tmeyecekm ş g b görünen b r hayat beklent s nden hareketle, zaman ve enerj den tasarruf g b b r problem olmadan planlamasını yapar ve her ş n b teb lmes ç n ona gereken zaman ve enerj y ayırarak plan yapab l r. Ama b z artık genç değ ld k. Bu b z m önümüze ek sorunlar çıkarıyordu. B raz bunun yol açtığı sorunlara ve çözüm bulma çabalarımıza değ nel m. * K tabı hazırlamaya başlarken, yaşımızı, dolayısıyla bu dünyada g derek kısalan zamanımızı ve azalan gücümüzü göz önüne alarak, güncel pol t k gel şmelerle uğraşmayı, o konularda yazmayı tamamen b r yana bırakma kararındaydık. Madd varlıklar (para, mallar, eşyalar) "öbür dünyaya" b rl kte götürülemez, "kefen n ceb yoktur". Ama düşünceler, eğer madd b r varoluşa dönüştürülemem şlerse, yan yazıya geç r lemem şlerse ve Yayınlanamamışlarsa, b z mle b rl kte "öbür tarafa" g derler. Bu nedenle, yen b r şeyler söyled ğ ne ve bunun ez lenler n mücadeles nde b r şe yarayab leceğ ne nanan her nsan g b , söylemek sted kler m z "b rl kte götürmekten" korkuyorduk. Bu dünyada bırakmak sted ğ m z şeyler bırakamamaktan koruyorduk. (Hala da korkuyoruz.) Bu nedenle düşünceler m z adeta "yangında lk kurtarılacaklar" olarak görüyorduk ve görüyoruz. Bu nedenle beyn m zdek ler mümkün olduğunca sağmaya çalışmayı öne almıştık. Bunu yapab lmek ç n de paralel k ş , opt mum b r denge gözeterek, b r arada götürmeye çalışacaktık. B r nc s , henüz hala yazab l r durumdayken, yeterl ve tam olmasına bakmadan, en azından sonradan geleceklere ayak zler bırakmak ve onların ş n kolaylaştırmak ç n, ulaştığımız k m sonuçları, tezler ve/veya varsayımlar olarak, az çok derl toplu sunab lmek. Yan , b r ressamın daha sonra boyalarla doldurup son şekl n vereceğ b r resm önce kara kara kalemle b r taslak, b r esk z olarak ç zmes g b .

Bu araştırma futbol antrenörlerinin girişimcilik eğilimleri ve teknolojik yeteneklerinin incelenmesi amacıyla yapılmıştır. Bu çalışma nicel araştırma modeline göre tasarlamış olup, ilişkisel tarama modeliçerçevesinde yürütülmüştür. Araştırmanın evrenini Akdeniz bölgesi, örneklemini ise Adana, ilinden seçkisiz olmayan örnekleme yöntemlerinden uygun (kazara) örnekleme yöntemiyle seçilmiş 8’i kadın 109’u erkek olmak üzere toplam 117 futbol antrenörü oluşturmaktadır. Araştırmada veri toplama aracı olarak anket kullanılmıştır. Araştırmada kullanılacak olan anket formları araştırmacı tarafından online anket yöntemiyle katılımcılara ulaştırılmıştır. Araştırmada katılımcıların demografik özelliklerini elde etmek için “Kişisel Bilgi Formu” kullanılmıştır. Ayrıca katılımcıların girişimcilik yönelimlerini ölçmek için Deveci ve Çepni (2015) tarafından geliştirilen “Girişimcilik Ölçeği”, katılımcıların teknolojik yeteneklerini ölçmek için ise, Eren ve Çiçeklioğlu (2020) tarafından Türkçeye uyarl...

İnternet ve bağlı teknolojilerin hayatımızın son yirmi yılında yarattığı değişimlerin hızına yetişmek neredeyse imkânsızdır. İnternet, sosyal medya ve bağlı teknolojilerle şekillenen iletişim ortamı başta kültürel, ekonomik, siyasal sistemler olmak üzere makrodan mikroya toplumun bütün katmanlarında devrim niteliğinde ve küresel düzeyde etkilere yol açmaktadır. Dünyada en çok tercih edilen sosyal medya ortamı Facebook'un,-mikro düzeyde-bireyler üzerinde ortaya çıkardığı ‚ilişkilere‛ odaklanan bu çalışmada; Medya Bağımlılığı perspektifi ile gerçekleştirilen faktör analizi, mevcut ilişkileri doğrulayan dörtlü bir çözüm sunmuştur. Facebook kullanan 273 denek üzerinde gerçekleştirilen araştırma, özgün form ile tam olarak uyuşan üç türdenbireysel oyun, sosyal anlama, sosyal oyun-bağımlılık ilişkisinin varlığını doğrulamıştır. Ortaya çıkan bir diğer faktör ise Facebook'un, ‚bireysel‛ düzeyde bağımlılık ilişkilerinin-anlama, oryantasyon (uyum), oyun-bütününe kaynaklık ettiğini göstermektedir. Araştırma; gençlerin sosyal medya tercih ve tutumları, kullanım amaçları, geleneksel kitle iletişim aracı ilgileri ile kişisel çevre ilişkileri üzerine de sonuçlar içermektedir.

İnternet ve bağlı teknolojilerin hayatımızın son yirmi yılında yarattığı değişimlerin hızına yetişmek neredeyse imkânsızdır. İnternet, sosyal medya ve bağlı teknolojilerle şekillenen iletişim ortamı başta kültürel, ekonomik, siyasal sistemler olmak üzere makrodan mikroya toplumun bütün katmanlarında devrim niteliğinde ve küresel düzeyde etkilere yol açmaktadır. Dünyada en çok tercih edilen sosyal medya ortamı Facebook'un,-mikro düzeyde-bireyler üzerinde ortaya çıkardığı ‚ilişkilere‛ odaklanan bu çalışmada; Medya Bağımlılığı perspektifi ile gerçekleştirilen faktör analizi, mevcut ilişkileri doğrulayan dörtlü bir çözüm sunmuştur. Facebook kullanan 273 denek üzerinde gerçekleştirilen araştırma, özgün form ile tam olarak uyuşan üç türdenbireysel oyun, sosyal anlama, sosyal oyun-bağımlılık ilişkisinin varlığını doğrulamıştır. Ortaya çıkan bir diğer faktör ise Facebook'un, ‚bireysel‛ düzeyde bağımlılık ilişkilerinin-anlama, oryantasyon (uyum), oyun-bütününe kaynaklık ettiğini göstermektedir. Araştırma; gençlerin sosyal medya tercih ve tutumları, kullanım amaçları, geleneksel kitle iletişim aracı ilgileri ile kişisel çevre ilişkileri üzerine de sonuçlar içermektedir.

Makalelerdeki görüşlerin sorumluluğu yazarlarına aittir. Yazıların yayın hakkı Kurumumuza devredilmiş sayılır. Bu devir sanal ortamda yayımlanmayı da kapsar. Th e views expressed in the articles are the authors' solely. Publishing rights of the articles are assigned to our centre. Th is assignment also covers e-publishing.

Cengiz Dagci, Turk dunyasinin toplumsal gercekci konularini ele alan onde gelen yazarlarindan biridir. Turkiye disinda yasamasina ragmen eserlerini Turkiye Turkcesi ile yazmasi onu daha da degerli kilmaktadir. Milliyetci bir yazar olan Dagci, romanlarinda Kirim Turklerinin hayatlarini okurlarina kendine has akici ve etkili bir dille aktarmistir. Kirim Turklerinin maruz kaldigi Rus zulmunu, savas anindaki yasantilarini ve psikolojik durumlarini gozler onune sermistir. Bir surgun yazari olan Cengiz Dagci kaleme aldigi eserleriyle Ikinci Dunya Savasinda yasanan aci olaylarin unutulmamasini saglamistir. Vatanindan ayri kalmasi uslubuna da yansitan yazar, Ikinci Dunya Savasi esnasinda ayrilmak zorunda kaldigi vatanina duydugu hasreti romanlarinin kahramanlari uzerinden okuyucuya hissettirmektedir. Cengiz Dagci’nin Ikinci Dunya Savasina yer verdigi onemli yapitlarindan biri de Donus romani’dir. Bayirdaki Ev, Donus,  Cenaze,  Anna Arkadiyevna, Yabanci’nin Karisi, O Gunun Aksami, Niyazi Efe...

Edebiyatı'nın Doğu Türkistan sahasındaki en önemli temsilcilerinden biri olan lirik, mutasavvıf şair Nevbetî (1690-1760?) ve divanı ele alınmıştır. Hotenli Nevbetî, Doğu Türkistan tarihinde Hocalar Devri olarak bilinen dönemde yaşamıştır. Klasik Uygur edebiyatı tarihi kaynaklarında, şairin hayatı ve eserleri hakkında maddi bilgilerden ziyade, şiirleri üzerine yapılmış yorumlara yer verilmiştir. Bu nedenle Nevbetî mahlasını kullanan şairin gerçek adı, doğum ve ölüm tarihleri, hayatı ve edebî faaliyetleri hakkında kesin ve yeterli bilgilere sahip değiliz. Nevbetî, temel eğitimini Hoten'de aldıktan sonra 15-16 yaşlarında Kaşgar'a gitmiş ve burada, zamanın ünlü medreselerinde uzun yıllar ilim tahsiliyle meşgul olmuştur. Divanında yer alan şiirlerin muhtevasına, kullandığı mazmunların ve edebî sanatların başarısına bakılacak olursa İslami ilimlerin yanı sıra Karahanlı, Harezm, Çağatay ve Arap-Fars klasik edebiyatlarını da mükemmel derecede öğrenmiş olmalıdır. Şairin günümüze ulaşan tek eseri, 1747'de tamamladığı divanıdır. Eser, halk arasında büyük ilgi görmüş; Hoten, Yarkent ve Kaşgar'daki medreselerde Nevayî'nin eserleriyle birlikte ders kitabı olarak okutulmuştur. Kaynaklar; Nevbetî Divanı'nın nüshaları, manzume sayıları, tertibi ve el yazmalarının korunduğu kurumlarla ilgili farklı bilgiler verir. Tarafımızca ortaya çıkarılan Berlin nüshası ise 22 Mart 1893'te Yarkent'te istinsah edilmiş olup 100 gazel ve 9 rubaiden oluşur. Divan'daki gazeller, aşk ve tasavvuf temaları etrafında yoğunlaşan lirik manzumelerdir. Ahlak, sadakat, dostluk, ululara saygı, ilim, cömertlik konulu didaktik manzumelerde Kutadgu Bilig ve Atebetü'l-Hakayık'ı andıran bir söyleyiş dikkat çeker. Nevbetî; yaşadığı dönemde büyük saygı görmüş, şiirlerine nazireler yapılmış bir şairdir. Klasik Uygur Musikisi bakımından büyük önem taşıyan "On İki Makam Metinleri" arasına Nevbetî'nin çok sayıda şiiri girmiştir.

Rumeli veya Balkan coğrafyası, Türk kültür tarihinin ve edebiyatının ayrılmaz bir parçasıdır. Yaşanan tarihî süreçler bu coğrafyada edebiyatın varlığına engel teşkil etmemiş, bilakis söz konusu bölgeden pek çok önemli şair ve yazar yetişmiştir. Balkan edebiyatlarının temel eğilimi bölgede yaşanan işgal, savaş ve zorunlu göçler; bağımsızlık öncesi ve sonrası rejim olmak üzere çeşitli siyasi değişimlerle şekillenmiştir. Yaşanan bu değişimlerin Balkan Türklerinin zihin dünyasındaki yansımaları edebiyata aksetmiştir. Nitekim söz konusu coğrafyada yaşayan Türkler, siyasi ayrılıklara rağmen kökleri ile bağlarını koparmadan yaşamlarını sürdürmüşlerdir. Dolayısıyla bu ortaklık ve kültürel devamlılık edebî ürünlerde de kendini göstermektedir. Bu bağlamda Türk kültürünün ortak ögelerinden olan çocuk edebiyatı önemli bir örnek teşkil eder. Küçük yaştan itibaren çocuklarda millî bilincin ve kimlik farkındalığının oluşturulmasında aile ve eğitimin yanı sıra edebiyatın da bir payı bulunmaktadır. Bu çalışma, bölgede yaşanan politik, ekonomik, dinî ve kültürel tahakküme karşı kimliği koruma biçimi olarak Balkan Türk çocuk şiirinde yer alan millî bilinç ögelerini irdelemektedir. Çalışmada söz konusu şiirlerden örneklem dâhilinde bir incelemeyapılmıştır. Neticede, Balkan Türk çocuk edebiyatında millî bilinci oluşturmak ve korumak amacıyla ana dil, vatan sevgisi, yurt bilinci ve kültürel süreklilik mekânı olarak dinî günler ve millî bayramlar gibi çeşitli temalarla şiirler ortaya konduğu belirlenmiştir.

Sovyetler Birliği'nin Türk halklarına yönelik sömürü politikası sonucu edebiyatın bir araç olarak kullanılması ile 1934 yılında sosyalist realizm metodu uygulanmaya başlamıştır. Edebiyatın yanı sıra toplumsal düzenin ve millî kimliğin temel ögesi olan din, tarih, dil gibi unsurlar da bu güdümün etkisinde kalmıştır. Bu noktada edebî eserler partinin sözcüsü olarak dine, dile, tarihe ilişkin olumsuz söylemlerle halkı devrime ve partiye davet etmiştir. Bir bakıma Türk halklarının toplumsal yapısını bozarak üst bir kimlik yaratma hedefleri için edebiyat bir araç olmuştur. Bu amaçla toplumun kültürel ve inanç yapısı sosyalist rejimin temeli olan Marksizm'e ve dolayısıyla Marks'ın düşüncelerine bağlı olarak şekillenmiştir. Dolayısıyla Kırgız edebiyatında din, sosyalizmin önünde bir engel görülerek içi boşaltılan ve dönüştürülen bir olgu olarak dikkat çekmektedir. Bazı yazarlar isedinin yozlaştırılmasına ve kimliksizleştirme politikasına karşı eleştirel bir söylem tercih etmiştir. Bu noktada yazar-dönem ve ideolojik bakış arasındaki güçlü ilişki ve farklılıklar devreye girmektedir. Sovyet dönemi ve sonrası Kırgız edebiyatında dinin yansımalarına şiir, hikâye, roman, tiyatro gibi çeşitli edebî türlerde rastlamak mümkündür. Bu makale Kırgız edebiyatındaki din algısına ideolojik bir çerçeveden yaklaşmaktadır. Bu anlamda çalışma, kimlik inşası ve kimliksizleştirme noktasında Marksist ve Leninist ideolojinin izlerini irdelemekle birlikte yok edilmek/tahrip edilmek istenen "Biz" kimliğini koruma biçimlerini ele almaktadır. İlk edebî ürünlerden günümüze kadar yayımlanan eserlere bakıldığında her iki durumun örnekleri ile karşılaşmak mümkündür. Din, Sovyet destekçisi yazarların eserlerinde kimliği tahrip etme yollarından biriyken karşıt fikirdeki isimlerin eserlerinde ise kimliği koruma biçimidir.

The tractor was invented as a result of technological developments and has been the pioneer of many innovations and changes in the field of agriculture. This technological vehicle, enabling transformations leading development and production in the context of economy, has had an impact in many areas in sociological terms and has been the subject of many studies. After Marshall Aids, Turkey met the tractor in the 1950s and observed its effects in the short and long term. In this study, the tractor which is the theme in Fahri Erdinç's Marşal Katırı (eng. Marshall Mule) story reflecting the characteristics of social realism, was examined in terms of social visibility from the story heroes' point of view and this was made using the text-content analysis method. The social realism movement was mentioned with the Marşal Katırı story as an example. After the effects of tractor on the change concept were mentioned, heroes' points of view about it were transferred from a sociological perspective. The characteristics of village society closed to change have been observed in the story. In this context, in addition to the village studies conducted in different social sciences, the same characteristic was found in the Marşal Katırı story. The negative results the tractor revealed in the social layer dealing with agriculture constituted the key finding of the study showing that further social studies are needed.

Klas k dönem Türkmen şa rler nden Abdılla Şabende'n n, bahşılık geleneğ hakkında yazdığı eser. Türkmen destan geleneğ çer s nde m llî b l nç aşılayan ve şenl kler n olmazsa olmazları arasında yer alan destanlardan b r de "Necep Oğlan" destanıdır. Bahşılık destanı olarak da n telend r len bu eserde konu, Necep' bahşı olmaya ten sebepler etrafında şek llen r. Destanı ayrıcalıklı kılan özell ğ , Türkmen bahşılarının eğ t m süreçler n ve cra ortamlarını d ğer destanlara n spetle çok daha ayrıntılı sunması, tamamen sözlü gelenekte oluşmasıdır. Eserde, destan crasının vazgeç lmez unsuru olan bahşıların çıraklıktan ustalığa geç ş evreler ve mt hanları, alınan sembol k hed yeler, sanatlarını cra ett kler alanlar ve b r bütün olarak Türkmen bahşılık geleneğ hakkında öneml b lg ler sunulmaktadır.

Edebiyatı'nın Doğu Türkistan sahasındaki en önemli temsilcilerinden biri olan lirik, mutasavvıf şair Nevbetî (1690-1760?) ve divanı ele alınmıştır. Hotenli Nevbetî, Doğu Türkistan tarihinde Hocalar Devri olarak bilinen dönemde yaşamıştır. Klasik Uygur edebiyatı tarihi kaynaklarında, şairin hayatı ve eserleri hakkında maddi bilgilerden ziyade, şiirleri üzerine yapılmış yorumlara yer verilmiştir. Bu nedenle Nevbetî mahlasını kullanan şairin gerçek adı, doğum ve ölüm tarihleri, hayatı ve edebî faaliyetleri hakkında kesin ve yeterli bilgilere sahip değiliz. Nevbetî, temel eğitimini Hoten'de aldıktan sonra 15-16 yaşlarında Kaşgar'a gitmiş ve burada, zamanın ünlü medreselerinde uzun yıllar ilim tahsiliyle meşgul olmuştur. Divanında yer alan şiirlerin muhtevasına, kullandığı mazmunların ve edebî sanatların başarısına bakılacak olursa İslami ilimlerin yanı sıra Karahanlı, Harezm, Çağatay ve Arap-Fars klasik edebiyatlarını da mükemmel derecede öğrenmiş olmalıdır. Şairin günümüze ulaşan tek eseri, 1747'de tamamladığı divanıdır. Eser, halk arasında büyük ilgi görmüş; Hoten, Yarkent ve Kaşgar'daki medreselerde Nevayî'nin eserleriyle birlikte ders kitabı olarak okutulmuştur. Kaynaklar; Nevbetî Divanı'nın nüshaları, manzume sayıları, tertibi ve el yazmalarının korunduğu kurumlarla ilgili farklı bilgiler verir. Tarafımızca ortaya çıkarılan Berlin nüshası ise 22 Mart 1893'te Yarkent'te istinsah edilmiş olup 100 gazel ve 9 rubaiden oluşur. Divan'daki gazeller, aşk ve tasavvuf temaları etrafında yoğunlaşan lirik manzumelerdir. Ahlak, sadakat, dostluk, ululara saygı, ilim, cömertlik konulu didaktik manzumelerde Kutadgu Bilig ve Atebetü'l-Hakayık'ı andıran bir söyleyiş dikkat çeker. Nevbetî; yaşadığı dönemde büyük saygı görmüş, şiirlerine nazireler yapılmış bir şairdir. Klasik Uygur Musikisi bakımından büyük önem taşıyan "On İki Makam Metinleri" arasına Nevbetî'nin çok sayıda şiiri girmiştir.

Teknikle sosyal değişim ve dönüşüm arasındaki ilişki köklü bir tartışmadır. Mary Shelley’nin Frakenstein romanında güzel bir şekilde gösterdiği gibi teknik kimi zaman insan ilişkilerini dönüştürmekle kalmaz bazen ona hükmetmeye onu yönetmeye ve şekillendirmeye başlar. Matbaanın bulunması, teleskopun icadı, barutun kullanılması insanlık tarihine damga vurmuştur. Bu yazıda Van’nın Saray ilçesine bağlı Yeşilalıç mahalle/köyünden hareketle tekniğin insan ilişkileri üzerindeki etkisine ilişkin saha gözlemlerine dayalı olarak analizler yapılacaktır. Nitel bir araştırma olan bu yazıda yaşlılarla yapılan görüşmelerden hareketle köye elektrik ve traktör gelmeden önceki insan ilişkileriyle sonraki ilişkiler karşılaştırılacaktır. Bu açıdan özellikle merkeze uzak, teknolojiyle görece sonradan tanışmış Yeşilialıç Köyü örneklem seçilmiştir. Buradaki temel amaç teknoloji öncesiyle teknik sonrası arasında net bir çıkarsama yapabilmektir. Elbette teknik geniş bir kavramdır. El arabası, kürek, tekerl...

Devletinde üç farklı alfabe (Arap, Latin, Kiril) kullanılmıştır. Bu dönemde farklı alfabe kullanılması, dönemin sosyal ve siyasi şartlarından kaynaklanmış ve şekillenmiştir. Bu bağlamda Kiril Alfabesine geçişin nedenleri ve amaçları, dönemin propaganda araçlarından biri olan gazetelerde nasıl yansıtıldığı ortaya konulmaktadır. Özellikle Kiril alfabesine geçiş süreci basın aracılığıyla halka anlatılarak halkın bu duruma adaptasyonu sağlanmaya çalışılmıştır. Gazetelerde Kiril alfabesinin neden gerekli olduğu Komünist Parti tarafından anlatılmış ve alfabenin tanıtımı yapılmıştır. Çalışmada Kiril alfabesine geçişçerçevesinde gazete haberleri üzerinden değerlendirmeler yapılmıştır. Bu bağlamda, Kırgızistan'da Kiril alfabesine geçiş süreci ile ilgili, Kızıl Kırgızstan ve Sovyettik Kırgızstan gazetelerinde 1940 ve 1941 yılları arasında çıkan haberleriçerik analizi yöntemi ile analiz edilmiştir.

Modern Özbek edebiyatında önemli bir yere sahip olan Rahmet Feyzî, şiir, roman, uzun hikâye, hikâye, deneme ve film senaryosu türlerinde eserler vermiş çok yönlü bir yazardır. Feyzî, aynı zamanda iyi bir gazetecidir. Rahmet Feyzî, 10 Ekim 1918 yılında Taşkent'in Beşağaç bölgesi Karataş mahallesinde dünyaya geldi. Annesi Selamet Hanım dokuma fabrikasında, babası Feyzullah Bey ise Taşkent tramvayında işçi olarak çalıştı. Feyzullah Bey, siyasî, edebî ve sanat hayatına önem veren aydın biriydi. Rahmet Feyzî'nin güçlü bir yazar olmasında babasının etkisi büyüktür. Feyzî, çocukluğunda hem okudu hem de işçi olarak çalıştı. Ortaokulu bitirdikten sonra elektrik ve makina mühendisliği bölümünü okudu. Hayatı boyunca birçok gazetede görev alan Feyzî, 18 Kasım 1988 yılında vefat etti. Feyzî, kırk yıllık edebî hayatı boyunca altmıştan fazla hikâye kaleme almıştır. Ancak bu hikâyelerden sadece on altısı Feyzî'nin üç ciltlik eserleri arasına dâhil edilmiştir. Makalemize kaynaklık eden bu hikâyelerde yazar, toplumsal konular, işçi sınıfının verdiği emek ve vatanperverlik temaları üzerinde durmuştur. Feyzî, bu temalarla bağlantılı olarak idealist, çalışkan ve Sovyet vatanına sadık karakterler kurgulamıştır. Feyzî'nin hikâyelerinde dikkati çeken en önemli nokta ise savaş yıllarında annesini ve babasını kaybeden çocukların durumudur. Birçok hikâyesinde bu durumdaki çocukların ruh hâllerini yansıtmıştır. Yazar ayrıca bu çocuklara milliyet ayrımı yapmadan şefkat gösteren Özbek halkını yüceltmiştir.

Rusya’da 1917 Mart-Ekim Devrimi’yle yüzlerce yıllık çarlık yönetimine son verilmiş, yerine Bolşevik hükümeti geçmiştir. Bu durum Rus egemenliği altında yaşayan Türklerde de birtakım değişiklikler getirmiştir 1920’lerden sonra edebiyat alanında da baskı, sansür, takip, sürgün, ölüm gibi Sovyet idaresinin korku ideaları yayılmaya başlamıştır. Siyasî anlamda Sovyet platformasını kabul etmeyen bir kısım vatansever aydın, çok sevdikleri vatanlarını terk etmek zorunda kalmış bir kısmı da kendi bildiği yoldan devam ederek davasının peşinden gitmiş ve bu uğurda Sovyet idaresince katledilmiştir. Azerbaycan’da da yazarlar, yazma konusunda 1920’den önceki gibi serbest davranamamış, yeni rejimin belirlediği ideolojiye uygun eserler yazmaya zorlanmıştır. Özellikle tiyatronun geliştirici ve öğretici özelliğini bilen aydınlar, onun pratik eğitim tarzından faydalanarak eserlerini bu doğrultuda yazarlar. Fakat bu durum Sovyet ideasını kabul eden yazarlarca Sovyet hayat tarzını yansıtmadığı gerekçesiyle dönemin bazı gazetelerinde ifşa edilir. 1920’lerin başında gazetelerde “edebî mahkemeler” meselesi geniş yer tutar. Bu mahkemelerde tiyatro eserlerinde geçen kahramanların bazıları yargılanır. Tiyatro eserlerin muhakeme edilmesi siyasî bir mahiyet taşır. O dönemde Azerbaycan edebiyatında Hüseyin Cavid’in “Şeyh Senan”, “Şeyda”; Cafer Cabbarlı’nın “Aydın”, Celil M. Kuluzade’nin “Ölüler” eserleri edebî mahkemelerde yargılanmıştır. Bu eserlerin bazıları mahkemeden beraat almış, bir kısmı da burjuvazi ve milliyetçi unsurlar taşıdığı gerekçesiyle sahnelenmesi yasaklanmıştır. Bu durum edebî mahkemelerin önceden planlanarak hayata geçirilen siyasî bir proses olduğunu göstermesi bakımından önemlidir. Çalışmamızda Sovyet dönemi Azerbaycan edebiyatında yaratılan edebî mahkemelerin yukarıda belirtilen eserleri nasıl yargılama yaptıkları açıklanarak dönemin siyasî, içtimaî manzarası yansıtılmaya çalışılacak; böylece Azerbaycan edebiyatının Sovyet döneminde maruz kaldığı konfliktsizlik (Sovyet ideolojisi doğrultusunda yazmak zorunda kalmak) teorisi ortaya konulacaktır.
Anahtar Kelimeler: Edebî mahkemeler, Sovyet ideolojisi, tiyatro, Azerbaycan

“Türklüğün medar-ı şerefi, ulûm-ı diniyyede mütebahhir ve müçtehit; tarih, hukuk ve içtimaiyatta mâlik; emsali nadir bulunan Türklerden biri”1 olarak belirtilen Rusya Türklerinin mühim isimlerinden olan Rızaeddin Bin Fahreddin, 31 Aralık 1858 tarihinde ailenin beşinci çocuğu olarak Tataristan’ın Bügülme vilayetine bağlı Yoldaş (Kiçüçat) köyünde doğdu.2 Annesi Mevhübe Hanım (1821-
1873) okumaya ve öğretmeye meraklı biri olduğundan köyün çocuklarına okuma yazma öğretmeye başlamış ve Rızaeddin Fahreddin’in ilk öğretmeni olmuştur. Bu durum onun dünya görüşünün şekillenmesinde büyük önem arz eder. Babasından da bir kış ders alan Rızaedddin Fahreddin, anne ve babasının yanında üstat olarak gördüğü Gılman Kerimi, Hüseyin Efendi Muhittin, Abdülkayyum Nasiri, Muhammet Bin Ubeydullah, Saitali ez-Zahir el-Veteri’den de çok önemli bilgiler öğrendiğini kendi tercüme-i halinde belirtir.3 Köyündeki medreseyi ailesi pek tasvip etmediğinden Rızaeddin’i, eniştesi Gılman Kerimi yanına alarak görev yaptığı Çistay’a götürmüş ve oradaki medresede eğitimine başlamıştır. Burada bir yıl okuduktan sonra köyüne dönmüş, diğer kış onu Çistay’a götürecek kişi olmadığından eğitimine eski usülde eğitim veren Aşağı Şelçeli medresesinde devam etmiştir. Rızaeedin Fahreddin’le ilgili olarak İsmail Türkoğlu, “eğer Çistay medresesinde devam edip tahsilini tamamlasaydı daha sonra Rus okullarına devam etme hakkı doğacaktı. Rızaeddin Fahreddin bütün bir ömür, Rus mekteplerine gidememenin ve iyi Rusça öğrenememenin acısını çekmiş olmalı ki bütün çocuklarını Rus mekteplerinde okuttu” (Türkoğlu, 2000: 26) diyerek onun kadim usül eğitim sistemine bakış açısını ortaya koyar.

1747’de İran hükümdarı Nadir Şah’ın ölümünden sonra yaşanan taht kavgaları sonucunda Azerbaycan; Derbend, Guba, Bakü, Şamahı, Gence, Karabağ, Talış, Şeki, Nahçivan, Tebriz gibi küçük
feodal hanlıklara ve sultanlıklara ayrılmıştır. Bu süre zarfında ülke büyük bir siyasȋ bir parçalanma
yaşamıştır. Birbirlerine hâkim olma mücadelesi yürüten bu hanlıklar zamanla zayıfladı. XIX asrın
başından itibaren de siyasî kargaşadan yararlanan Rusya’nın egemenliği altına girmeye başlamıştır.
1804’te Gence’de yapılan büyük katliam ve Gence’nin Rusların eline geçmesi, Azerbaycan’da büyük
bir infial yarattı. Askeri bakımdan güçlü olan Rusya, yirmi yıl sonra Azerbaycan’ın tamamını ele
geçirerek İran topraklarına girdi. 18 Şubat 1828’de Rusya ve İran arasında yapılan Türkmençayı
antlaşması gereği Aras nehrinin kuzeyinde kalan Azerbaycan toprakları Hazar da dâhil olmak üzere
Rus kontrolüne geçmiştir. Böylece Rus işgaliyle Kafkasya ve Azerbaycan’da birtakım yenileşme hareketleri görülmeye başladı. Bu yenilikler kültürel sahada da kendini göstermiştir. Fikirlerin özgürce
ifade edilmeye başlaması bazı sorgulamaları da beraberinde getirdi. Rus edebiyatında Azerbaycan ve
Kafkasya’yla ilgili eserlerin yazılmaya başlaması, yerli ahalinin çocuklarının Rus mekteplerinde okumaya başlaması, Rusça öğrenmenin artması kültürel yenileşmeyi hızlandırmıştır. Diğer taraftan
dini eğitim de medreselerde devam etmektedir. Çalışmamız Çarlık Rusya’nın Azerbaycan’a hâkim
olduğu 1804-1920 yıllarını esas almaktadır. Bu kapsamda Azerbaycan edebiyatı tarih kaynaklarından-ansiklopedilerden, eserlerden gazetelerden faydalanılmış; çalışmada derleme yöntemi
kullanılmıştır. Bu çalışmanın amacı belirtilen dönemde Azerbaycan’daki eğitim anlayışlarını ele
almak ve Azerbaycan modernleşmesinde eğitimin önemini ortaya koymaktır.

Günümüzde bilgi teknolojileri (BT) çok hızlı bir şekilde gelişmekte ve hayatın her alanına etki etmektedir. Eğitim alanı bu etkinin en fazla hissedildiği alanlardan birisidir. Bu çalışmada fen bilimleri ve sosyal bilimler alanında farklı bölümlerde okuyan öğrencilerin eğitimde BT'ye bakış açılarının araştırılması, aralarındaki benzerlik ve farklılıkların ortaya çıkarılması hedefl enmiştir. Araştırma örneklemi İstanbul Üniversitesi öğrencileri arasından rastgele seçilmiştir. Katılımcıların geneline bakıldığında öğrencilerin yaklaşık %88'i BT eğitimlerinin meslek hayatlarında gerekli olacağını düşünmekteyken, %75'i de bu eğitimleri yetersiz bulduğunu belirtmiştir. Elde edilen sonuçlar, öğrencilerin BT ile ilgili görüşleri ve genel kullanımları, eğitim hayatlarında BT ile ilgili görüşleri ve beklentileri konularında bilgi vermektedir. Bu çalışmanın, eğitimde BT alanında geliştirilebilecek ya da iyileştirilebilecek konulara yol göstereceğine inanılmaktadır.

Bir zamanlar evliyalar diyarı olarak anılan ve İslam medeniyetinin gelişimi sürecinde önemli rol oynayan Azerbaycan'da XIX-XX. yüzyıllar boyunca önce Çarlık ve ardından da Sovyet rejimleri tarafından Ruslaştırma siyaseti, milli ve dini gelenek ve göreneklerin ortadan kaldırılması politikası izlenmiştir. İnsanların kendi kimliklerini ve inançlarını gizlice korudukları Sovyet döneminde yürütülen ateizm propagandası sonucunda toplu dini ibadet ve ritüeller büyük ölçüde yasaklandı. 1991 yılında bağımsızlığını ilan eden Azerbaycan Devleti, halkın milli ve manevi değerlerini yeniden tesis etmek için birtakım tedbirler almaya başladı. İslam kültürünün değerli anıtları olan Bibi Heybet Külliyesi, Pir Hüseyin Hanegâhı, Gence İmamzade külliyatı vd. gibi ziyaretgâhlar restore edildi. Bağımsızlık kazandıktan sonra, insanların dini-ahlaki değerlerinin objektif olarak incelenmesi, kutsal anıtların geçmiş ve şimdiki durumu hakkında araştırmalar da yoğunlaşmaya başladı. Son yıllarda "ihtiyaca" dayanarak çok sayıda kitap yazılmıştır.