Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi

Bu makalenin yazım sürecinde gerçekleştirdiğimiz tartışmalardaki katkıları ve metnin bütününü okuduktan sonra paylaştığı ufuk açıcı eleştirileri için Çiğdem Vardar'a, toplanma özgürlüğüne dair mevzuatın yorumlanmasına dair çalışmaya derinlik katan görüşleri ve metnin bütününe yönelik saptamaları için Çiğdem Sever'e, İHAM içtihadına dair yönlendirici değerlendirmeleri için Gülay Arslan'a, İHAM'ın kamusal mekânları nitelendirme yöntemine dair yorumları için Prof. David Mead'e, metnin son halini okuyup, eleştirilerini benimle paylaşan Esra Yılmaz Eren'e ve Ömer Egeliği'ye ve son olarak, motive edici desteği ve Almanya'daki hukuki durumu kavrayabilmemi sağlayan yorumları için Prof. Dr. Philip Kunig'e çok teşekkür ederim. darın karar alma süreçlerine etki etmesi ve bu iradenin taleplerinin kamuoyunun ilgisini çekebilmesi açısından önem taşır.

NOT: 7.12.2011 tarihinde Koç Üniversitesi tarafından düzenlenen “Uluslararası İnsan Hakları Hukuku ve Anayasa Mahkemesi” konulu konferansta yapılan sunumun Aralık 2012 itibariyle güncelleştirilmiş versiyonudur

ÖZET: Bu tebliğde, ceza hukuku ve ceza muhakemesi hukuku alanına giren bazı konularda Türkiye'de gündeme gelen insan hakları ihlalleri tartışılacaktır. Bu bağlamda; yaşama hakkı, işkence yasağı, kişi özgürlüğü ve güvenliği hakkı, özel hayatın gizliliği hakkı, düşünce, vicdan ve din özgürlüğü alanına giren bazı uygulamaların Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi (AİHS) ile bağdaşırlığı üzerinde durulacaktır. Bu bağlamda, belirtilen her bir hak kategorisi bakımından, sadece belli başlı bazı ihlal türleri ele alınacaktır.

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM), 2010 yılında vermiş olduğu Gäfgen v. Almanya kararı ile ceza muhakemesi alanında bitmek bilmeyen bir tartışmayı, daha da içinden çıkılmaz hale getirmiştir. On bir yaşındaki bir çocuğun hayatını kurtarmak saikiyle, şüpheli Magnus Gäfgen’den işkence tehdidi ile alınan ikrardan yola çıkılarak elde edilen delillerin, şüphelinin ikrarının doğrulanması için kullanılmasının, yargılamanın adilliğini etkileyip etkilemediği hem Alman Mahkemeleri hem de AİHM tarafından tartışılmıştır. Sonuçta hem ulusal mahkemeler hem de AİHM, şüpheliden işkence tehdidi ile alınan ikrarın hukuka aykırı olduğunun ve bunun yargılamada kullanılmayacağının, şüpheliye yargılama başlamadan önce bildirildiğini; buna rağmen şüphelinin kendi isteğiyle ikrarda bulunduğunu, hukuka aykırı olarak alınan ikrardan yola çıkılarak elde edilen maddi delillerin yalnızca şüphelinin hukuka uygun olarak verdiği ikrarlarının doğruluğunun denetlenmesinde kullanıldığını ve bunun yargılamayı adil olmayan bir hale getirmediğini belirtmişlerdir. Bu kararın hukuka uygun olduğu yönünde görüşler olmakla birlikte; bunun karşısında her durumda hukuka aykırı delil kullanılmasının yargılamayı adil olmayan hale getirdiğini savunan görüşler de bulunmaktadır. Makalemizde kararın detaylı bir analizi yapılmak suretiyle, esas olarak bu iki karşıt görüş inceleme konusu yapılmakta ve sonuç olarak kendi görüşümüz belirtilmektedir.

Öz Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'nin 6. maddesinin 1. fıkrasında maddenin uygulama alanı, medeni hak ve yükümlülükler (civil rights and obligations) ve cezai alan (criminal charge) olmak üzere iki soyut kavram ile ifade edilmektedir. Bu soyut kavramlar Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi kararlarıyla somutlaştırılmaktadır. Ancak Mahkeme kararlarında, söz konusu kavramları otonom bir şekilde ele alın-maktadır. Bu bakımdan söz konusu kavramların kapsamının doğru bir şekilde sap-tanması hem Mahkeme açısından hem de başvuranlar açısından önem arz etmek-tedir. Bu çalışmanın ilk bölümünde bir insan hakkı olarak adil yargılanma hakkının önemi üzerinde durulmuştur. İkinci bölümünde ise adil yargılanma hakkının uygu-lama alanını oluşturan medeni hak ve yükümlülük kavramı kapsamında görülen hak ve yükümlülükler ile cezai alan kapsamında görülen isnatlar Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi kararları esas alınarak incelenmiştir.

Avrupa özelinde insan ticareti yasağı, özellikle 2000’li yıllar ile birlikte bir “temel hak” olarak kabul görmeye başlamıştır. Kronolojik açıdan, öncelikle, Avrupa Birliği bünyesindeki Avrupa Birliği Temel Haklar Şartı (“ABTHŞ”), “kölelik ve zorla çalıştırma yasağı” ile ilgili maddesinde açıkça “insan ticareti yasaktır” şeklinde düzenleme getirmiştir. Bunu takiben, Avrupa Konseyi bünyesindeki Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi (“AİHS”), Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin kararı aracılığıyla “kölelik ve zorla çalıştırma yasağı” ile ilgili maddesinin insan ticareti yasağını içerdiği şeklinde yorumlanmıştır. Böylelikle insan ticareti yasağı, bir temel hak olarak Avrupa özelinde kendisine bir yer edinmiştir. Bu çalışma, AİHS ve ABTHŞ’nin yanı sıra 1982 Anayasası üzerinden özellikle Anayasa Mahkemesi nezdindeki “bireysel başvuru” aracılığıyla bir temel hak olarak insan ticareti yasağının Türkiye’deki olası yansımalarına işaret ederek, bu yasağın kapsamını her bir düzlemde aydınlatmayı amaçlamaktadır.

Ülkemizde  insan hakları her zaman güncelliğini  korumuştur. Ne yazık ki  hukuk fakültelerinde standartlaşmış bir  insan hakları eğitimi  verilememektedir. Bu eserde yirmi  yılı aşkın bir süredir yürüttüğüm  insan hakları dersleri  ve uygulamaya  ilişkin deneyimlerimi özlü bir şekilde bir araya getirdim.
Eser AİHM'e yapılan müracaatlarda bir başvuru kitabı özelliğine sahiptir. Bu nedenle hem hukuk fakültesi  öğrencileri  hem de hâkim, savcı ve avukatlar  için zihinlerinde beliren birçok sorunun açık cevabına buradan ulaşmak mümkündür. Bunun yanı sıra mezun öğrencilerimize yol gösterici  dört ayrı testi  de ekledik. Özellikle A sınıfı kadrolar için sınava girecek olanlar bu sorulardan yararlanabilir. Amacımız ciltler dolusu okumaya vakit bulamayan uygulamacılara katkıda bulunmak ve kuramsal alanda belirsiz soruların özlü cevaplarını vermektir.

Türkiye'nin başlangıçtan günümüze kadar Avrupa Birliği ile yaşadığı süreçler ve gerilimler ustaca kaleme alınmıştır. Yazar ve tecrübeli akademisyen Anıl Çeçen, Türkiye için AB yolunda bir beklentiye artık girilmemesi gerektiği tezini savunmaktadır. Buna göre Türkiye daha gerçekçi politikalara yönelmeli ve yeni ittifklar hakkında düşünmelidir. Hem de hiç gecikmeksizin.

İnsanın Hakkı Tanımlanırken Hak ve Özgürlük Kavramı Sekiz yüz yıl önce, 1215 yılında kaleme alınan Magna Charta"nın ilk maddesinin son kısmında şöyle deniyor: "Ayrıca biz krallığımızın tüm özgür adamlarına bizim ve bizim mirasçılarımız için ebediyete kadar aşağıda belirtilen tüm özgürlükleri verdik; onlar bunları bizden ve bizden sonra gelenlerden ebediyete kadar sahiplenmelidirler ve elde tutmalıdırlar." Bu paragrafta kullanılan dilin ve kavramların erkeklerin hâkim kesimi tarafından belirlendiği görülmektedir. Burada dilin, kendisini, yalnızca kendisini özgür ve insan ("adam") olarak tanımlayan erkeklerin hâkim kesimi tarafından kurulduğu açıktır. Kadın hakları bakımında bu eleştiri neredeyse tüm yazılı tarihin kapsadığı yüzyıllar için yapılabilir ve bu hemen her zaman doğru olacaktır. Fakat bu haklı ilkesel eleştiri bu paragrafta saklı daha ilkesel bir ifadenin olduğunu görmemizi engellememelidir. Burada hemen ilk bakışta dikkat çeken, "krallığın özgür adamlarına" bazı "özgürlükler" veriliyor ve bu özgürlükler kendisi de özgür olan "adamlar" tarafından veriliyor. Demek ki özgürlükler ancak özgür olanlar tarafından verilebilir ve verilen ancak özgür olanlar tarafından alınabiliyor. Aktardığım bu pasajda diğer kilit kavram "sahiplenme" ve "elde tutma" kavramlarıdır. Bu kavramlar bize özgürlük kavramından ne anlaşıldığına işaret ediyor. Sahiplenme ve elde tutma kavramları yapma, etme, tutma, malik olma, sahiplenme anlamında özgürlükleri içermektedir. Bu kavramların hepsi pozitif özgürlük kavramını çağrıştıran, dolayısıyla hak kavramına işaret eden kavramlardır. Öyleyse, Magna Charta"nın ilk paragrafında açıkça adı konmasa da özgürlük kavramı ile hak kavramı arasında bir eşanlamlılık ilişkisi kuruluyor. Burada bir 17. yüzyıl filozofu olan Thomas Hobbes"un hak kavramına bakmak, her iki kavramın anlam bakımından karşılıklı koşutluğunu ve eş anlamlılığını gösterecektir. Hobbes, Leviathan"ın 14. bölümünde hak (right) ile yasa (law) arasında ayrım yapar. Bu iki kavram arasında olan fark, özgürlük ile yükümlülük kavramları arasında olan fark gibidir. Hak özgürlüğe ve yasa yükümlülüğe işaret etmektedir. Dolayısıyla hak kavramının diğer adı özgürlüktür. Jean-Jacques Rousseau Toplum Sözleşmesi"nde "güçlü olanın hakkı" kavramının çelişkili bir kavram olduğuna işaret ediyor. Rousseau"ya göre güç kavramı "fiziksel bir şeydir", fakat hak kavramı irade ve gönüllülük talep eden bir kavramdır. Bu nedenle "hak sözü güç sözüne" içerik bakımından "hiçbir şey eklemez" diyor Rousseau. Dolayısıyla en güçlünün hakkı kavramı Rousseau açısından

"Friendly settlement procedure allows termination of the applications, which are received by supranational human rights monitoring mechanisms without a final decision on alleged violations. In the first chapter, the typology of friendly settlements and the differences from similar procedures will be examined. After analyzing the friendly settlement procedures under various human rights conventions beside ECHR in the second chapter, the friendly settlement procedure and the unilateral declarations under ECHR will be explained in the third chapter. In the final chapter, suggestions will be made through evaluating the opinions regarding friendly settlement and unilateral declarations proposed in the doctrine.
Keywords: Human Rights, European Convention on Human Rights, Friendly Settlement Procedure, Unilateral Declarations."

Dostane çözüm yolu, ulusalüstü insan hakları denetim organlarına yapılan başvuruların ihlal olup olmadığına ilişkin nihai bir karar verilmeksizin sona ermesini sağlamaktadır. Çalışmanın ilk bölümünde dostane çözüm yolunun türleri ve benzer kurumlardan farkları incelenecek, ikinci bölümünde ise AİHS dışındaki ulusalüstü insan hakları belgeleri çerçevesinde dostane çözüm yolunun uygulanması ele alınacaktır. Üçüncü bölümde AİHS’nin yürürlüğe girmesinden bugüne kadar dostane çözüm yolunun uygulanması anlatılarak dostane çözüm girişimlerinin başarısız olması halinde başvurulan tek taraflı bildirim sonucu davaların kayıttan düşürülmesi usulü incelenecektir. Son bölümde ise dostane çözüm ve tek taraflı bildirimlere yönelik doktrinde belirtilen görüşler değerlendirilmek suretiyle önerilerde bulunulacaktır.
Anahtar Kelimeler: İnsan Hakları, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi, Dostane Çözüm Yolu, Tek Taraflı Bildirimler.

Kitabın İngilizce özgün baskısı 2007 yılında çıkmıştır. Oxford University Press ile yapılan anlaşma uyarınca çevirisi Hakan GÜR tarafından yapılmış bir eserdir. Kitap fikirlerin insanları adaletsizlik ve küçük düşürme karşısında harekete geçirebilme gücüne odaklanmış, insan haklarına saygıya dayanan bir dünya talep etmenin zorlukları, üzerinde durarak, geçirdiği süreç içerisinde incelenmiştir. Kitap insan hakları kavramının nereden geldiği ve insan hakları hareketinin tüm dünyada geçerli yükümlülüklerini tarihi gelişim süreci içersinde tüm dünya üzerinde oynadığı ve oynayacağı rolün üzerinde durarak, Ulus üstü perspektiften, sözleşmelere kadar yaşanan olaylar, metinler akıcı bir dil ile ele alınıp dokuz başlık altında açıklanmaya çalışıyor. İnsan haklarının sürekli geliştiği, evrim geçirdiği, başlangıç noktasından bugüne kadar gelinen noktada neler yaşandığını okuyucuya aktarmaya çalışmış, insan hakları kavramı ortaya atıldığı ilk günden itibaren adeta militanca destekleyen ve çok kesin bir şekilde karşı çıkanlar arasındaki çatışmayla tarihini bulduğundan bahsedilmiştir. En başından beri onun belirleyiciliğini reddedenler ve kabul edenler ayrımına tabi olduğunu, bu anlamda bazılarına göre insan haklarını talep etmek her türden haksızlık karşısında içten ve ahlaksal açıdan da haklı bir çaba; bazılarına göre de insan hakları kuşkuyla hatta düşmanlıkla yaklaşılması gereken bir slogan olarak görüldüğünden, insan haklarını savunan grupların ona yeri doldurulamazlık payesi atfederken, diğer

Özet
Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinin (AİHS) 34. maddesinde düzenlenmiş olan Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine (AİHM) bireysel başvuru hakkının, aynı sözleşmenin 35. maddesindeki kabul edilebilirlik kriterlerini sağlayacak bir biçimde kullanılması gerekmektedir. Bireysel başvurular, 35. maddedeki kabul edilebilirlik kriterleri bağlamında bir ön incelemeye tabi tutulmaktadır. Bireysel başvuruların kabul edilebilirlik şartlarını taşıyıp taşımadığına ilişkin yapılan ön incelemedeki ana gaye, yargılamanın her safhasında kendiliğinden dikkate alınan ilgili şartların esas incelemeye geçilmeden önce tespitinin sağlanarak yargılamanın gereksiz bir şekilde uzamasına engel olma isteği olarak karşımıza çıkmaktadır. Kabul edilebilirlik kriterleri bu açıdan usul ekonomisi ilkesi adına önemli bir görevi ifa etmektedir. Kabul edilebilirlik kriterlerini sağlamayan bireysel başvurular hakkında kabul edilemezlik kararı verilmektedir. Kabul edilemez bulunan bireysel başvuruların esas incelemeleri gerçekleştirilememektedir. AİHM'ye yapılan bireysel başvuruların büyük çoğunluğunun kabul edilemez bulunduğu hususu göz önüne alındığında, kabul edilebilirlik kriterlerinin doğru bir biçimde değerlendirilmesinin büyük önem arz ettiği görülecektir. Bu çalışmada, AİHS'nin 35. maddesinde düzenlenmiş olan bireysel başvuruların kabul edilebilirlik kriterleri, AİHM kararları çerçevesinde ele alınmaya çalışılmıştır.

Abstract
Article 34 of the European Convention on Human Rights, which is the right of individual application to the European Court of Human Rights, is must be used in accordance with the conditions of admissibility of article 35 of the relevant convention. Individual applications are first examined in the conditions of the admissibility criteria in article 35. The main purpose of individual applications first examination relating to meeting the criteria of admissibility is to prevent unnecessary length of proceeding by examining the conditions considered at all stages of the proceeding before the substantial examination. In this respect, admissibility criteria fulfil an important duty for the principle of procedural economy. For individual applications that do not meet the admissibility criteria, the decision on inadmissibility is taken. If individual applications do not meet the admissibility criteria, the merits of them aren't examined. Considering that a great majority of individual applications made to the ECHR are inadmissible, it will be seen that the accurate evaluation of admissibility criteria has great importance. This study surveys admissibility criteria of individual applications enacted in article 35 of the European Convention on Human Rights within the frame of decisions of the European Court of Human Rights.

Bu çalışmanın birinci bölümünde; Türk Emniyet Teşkilatı mensuplarının, meslekte ve sosyal hayatta karşılaştıkları güçlükler ortaya konmuştur. Polislik mesleği, çeşitli yönleriyle irdelenmiş ve görülen aksaklıklar dile getirilmiştir. İkinci bölümde Emniyet Teşkilatının eğitim kurumları ve polis adaylarına verilmekte olan insan hakları eğitiminin önemi üzerinde durulmuştur. Üçüncü bölümde Emniyet Teşkilatı’nın % 90,4’lük gibi önemli bir kısmını oluşturan polis memurlarının mezun oldukları Polis Meslek Yüksekokullarında verilen “İnsan Hakları Eğitimi” ayrıntısıyla ele alınmıştır.

Elde edilen bulgular ışığında, PMYO’nda polis adaylarına verilen insan hakları eğitiminin yetersiz olduğu görülmüştür. Bununla birlikte ulusal medyada, AB raporlarında ve AHİM kararlarında yer alan ve aynı zamanda Türkiye’de ve dünyada geniş yankı uyandıran, insan haklarını ihlal edici polislik uygulamaları ile ilgili olaylar ve haberler, bu tespitimizi güçlendirmektedir. Ayrıca bu çalışmaya katkı sağlaması için İstanbul Pendik İlçe Emniyet Müdürlüğü Önleyici Hizmetler Büro Amirliğinde görevli 183 personele yapılan anketin sonuçları da bu yöndedir.

Emniyet Teşkilatının plansız ve sistemsiz eğitim politikasına vurgu yapılmış ve önemli etmenler çözüm yollarıyla sunulmuştur. Yapılan anketin sonuçlarının, çalışmada savunulan konuları desteklediğini söylemek mümkündür.

İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi içtihatlarındaki takdir marjı doktrininin Türkiye Anayasa Mahkemesi tarafından da kullanılmaya başlandığı gözlemlenmektedir. Anayasa Mahkemesi, İHAM'ın Sözleşme'ye taraf devletlerin takdir marjı içinde gördüğü konularda aynı takdir marjını yasama organına bırakma eğilimindedir.

I. KİTAP: İNSAN HAKLARI HUKUKUNUN TEMEL KAVRAMLARI VE AVRUPA

KONSEYİ

1. Bölüm: İnsan Hakları Hukukunun Temel Özellikleri

Prof. Dr. İlyas DOĞAN

2. Bölüm: Avrupa Konseyi Çerçevesinde İnsan Haklarını Koruma

Sistemi

Prof. Dr. İlyas DOĞAN

II. KİTAP: AVRUPA İNSAN HAKLARI SÖZLEŞMESİNDE GARANTİ EDİLEN

HAK VE ÖZGÜRLÜKLER

1. Bölüm: Yaşam Hakkı

Prof. Dr. İlyas Doğan/Dr. Omca .zdemir

2. Bölüm: İşkence ve Kötü Muamele Yasağı

Prof. Dr. İlyas Doğan/Dr. Gülden Çamurcuoğlu

3. Bölüm: Kölelik ve Kulluk Yasağı

Prof. Dr. İlyas Doğan/Dr. Omca .zdemir

4. Bölüm: Kişi .zgürlüğü ve Güvenliği

Prof. Dr. İlyas Doğan/Dr. Omca Özdemir

5. Bölüm: Adil Yargılanma Hakkı

Prof. Dr. İlyas Doğan/Dr. M. Balkan Demirdal

6. Bölüm: Suç ve Cezaların Kanuniliği ve Geçmişe Yürütülmemesi İlkesi

Prof. Dr. İlyas Doğan/Dr. M. Balkan Demirdal

7. Bölüm: Özel ve Aile Hayatına Saygı Gösterilmesi Hakkı

Prof. Dr. İlyas Doğan

8. Bölüm: Din ve Vicdan Özgürlüğü

Prof. Dr. İlyas Doğan

9. Bölüm: İfade Özgürlüğü

Prof. Dr. İlyas Doğan/Dr. M. Balkan Demirdal

10. Bölüm: Örgütlenme Özgürlüğü

Prof. Dr. İlyas Doğan

11. Bölüm: Evlenme ve Aile Kurma Hakkı

Prof. Dr. İlyas Doğan/Dr. Omca Özdemir

12. Bölüm: Etkili Başvuru Hakkı

Prof. Dr. İlyas Doğan

13. Bölüm: Ayrımcılık Yasağı

Prof. Dr. İlyas Doğan

14. Bölüm: Olağanüstü Halde Yükümlülük Azaltma

Prof. Dr. İlyas Doğan

15. Bölüm: Hakkın Kötüye Kullanılması Yasağı

Prof. Dr. İlyas Doğan

16. B.lüm: Hakkın Sınırlanmasının Sınırı

Prof. Dr. İlyas Doğan

III. KİTAP: AVRUPA İNSAN HAKLARI MAHKEMESİ VE ANAYASA

MAHKEMESİNDE YARGILAMA USULLERİ

1. Bölüm: AİHM’nin Yapısı, Yargılama Usulü ve Kararlarının İnfazı

Prof. Dr. İlyas Doğan

2. Bölüm: Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru

Do.. Dr. Bülent Algan

Eserimiz modüler sistemde yazılmıştır. Her bölüm, kendi içinde yeterli içerikte kurgulanmıştır. Bu nedenle anlatımda kitabın seçilen bölümü bağımsız olarak işlenebilir. Bu durum öğrenme süreçleri bakımından bir kesintiye yol açmaz. Ders anlatımında konuların görsel malzemelerle desteklenmesi öğrencilerin dersleri daha iyi kavraması ve pekiştirmesinde kolaylık sağlayacaktır.
Öz itibariyle öğrencilerin bilmesi gerekenlere ağırlık verdik ve 2019’da çıkan yeni yayınları da kullanma fırsatını bulduk. Eseri kısaltmayı bu defa da başaramadık!
Gözden geçirilmiş 3. baskı birçok yenilik içermektedir: Bu baskıda her bölümün sonunda hem sınavlara hazırlık hem de araştırma amaçlı soruları "tartışma konuları” başlığı altında ekledik. Önceden olduğu gibi önemli gördüğümüz sözleşmelerin öngördüğü insan haklarını koruma mekanizmalarını ilgili bölümünün sonuna çizim olarak ekledik. Bu çizimler tarafımızca gerçekleştirilmiştir. Eserimizle ilgili geri bildirimleri de göz önüne aldık. Bu baskıda ikinci baskıdan daha ayrıntılı bir kavram dizinine yer verilmiştir. Bu defa kişi ve terim dizinini de ayırdık. Böylece konunun meraklıları, öğrenciler ve kamu sektöründe sınavlara hazırlananlar için daha kuşatıcı ve özlü bir bakış açısı sunmayı hedefledik.
Unutmayınız! İnsan haklarına saygı için öncelikle bilgiye ve olumlu bir zihniyete ihtiyaç vardır. Bu zihniyetin, sadece yurttaşlarda olması yetmez. Daha önemlisi devlet yetkisi kullananların, zihin dünyasında insan haklarına yer açmalarıdır. Bu bağlamda yürütmenin yanı sıra yargının bütün aktörlerine büyük bir görev düşmektedir.

İnsan hakları kavramı daha ilk bakışta hiçbir açıklamaya gerek kalmaksızın insanın sahip olduğu haklar kavramını çağrıştırmaktadır. Bu kavram İngilizce'de "human rights", Fransızca'da "droits de l'homme" ve Almanca'da "Menschenrechte" terimleriyle karşılanmaktadır. İnsan hakları, öğretide kişinin sırf insan olduğu için sahip olduğu haklar olarak tanımlanmakla birlikte bunun çok üstü kapalı ve soyut bir açıklama olduğu tartışmasızdır. Bu kelimeler açıldığında, kavramın iki önemli kuramsal soruyu ortaya çıkardığı görülmektedir; bunlar bir hakka sahip olmanın ne anlama geldiği ve sırf insan olmanın nasıl olup da hakların temelini oluşturduğudur 1 . Bunlar insan haklarının kuramsal açıdan ilk ve belki de en önemli sorularıdır.

Birinci bölümde öncelikle çevre hakkı teriminin anlaşılması amacıyla bu hakkın tanımı, hukuki niteliği ve kapsamı hakkında açıklamalar yapılacak, daha sonra bu hakkın uluslararası ve ulusal düzlemdeki önemli kaynaklarına değinilecektir. Son olarak ise bu hakkın önemli ilkelerinden bahsedilecektir. İkinci bölümde ilk olarak AİHM’nin çevresel davalara koruma sağlarken özellikle dayandığı yorum yöntemleri ve doktrinlere değinilecektir. Üçüncü bölümde kabul edilebilirlik koşulları bakımından çevresel davalarda özellik gösteren birtakım hususlara yer verilecektir. Devamı bölümde ise çevresel davalarda AİHM’nin koruma kapsamını sınırlandıran bir etmen olarak ulusal takdir marjı doktrinine değinilecektir. Beşinci bölüm, AİHM’nin çevresel davalardaki yaklaşımını, çevre hakkına koruma sağlayan Sözleşme veya Ek Protokollerinde düzenlenmiş her bir hak bağlamında ele alacaktır. Son bölümde ise çevresel davalarda söz konusu olan usuli güvenceler, spesifik olarak çevresel davalara ait güvenceler ve genel olarak var olan güvenceler olarak ikili bir ayrımla incelenecektir.

""Suçla ve özellikle organize suçlulukla mücadele amacıyla geliştirilen yöntemlere her geçen gün yenisi eklenmekte, klasik ceza muhakemesi güvencelerine aykırı nitelikte uygulamaların sayısı günbegün artmaktadır. Ajan provokatör kullanılması da söz konusu mücadele kapsamında sıklıkla başvurulan yöntemler arasındadır. Bu bakımdan sorgulanması gereken hususlardan biri söz konusu yöntemin uygulanmasının hangi şartlarda hukuka uygun veya aykırı olacağıdır. Türkiye de dahil olmak üzere Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin yargı yetkisini kabul etmiş devletler bakımından hukuka uygunluğun/aykırılığın belirlenmesinde AİHS ile AİHM içtihadının bağlayıcı olduğu göz önüne alınırsa mevzubahis yöntem bakımından AİHM’nin geliştirmiş olduğu kriterleri belirlemek şüphesiz büyük önem kazanmaktadır.

      Çalışmada ayrıntılı olarak görüleceği üzere suçla mücadele amacıyla ajan provokatör kullanılması AİHS’nin 6. maddesinde düzenlenen  adil yargılanma hakkını yakından ilgilendirmektedir. İnsan hakları ile ilgili diğer birçok uluslararası belge  ve yine birçok anayasada düzenlenen  söz konusu hak genel olarak ceza, idare ve hukuk davalarında yargılamaya ilişkin ilkeleri belirleyerek adil bir karara ulaşmayı güvence altına almayı amaçlamaktadır.  Ceza hukuku yaptırımlarına son çare olarak başvurulduğu göz önüne alındığında,  yaptırımla sonuçlanabilecek bir yargılamada savunmanın haklarını en üst seviyede korumak gerektiğinden adil yargılanma hakkı en önemli etkisini ceza hukuku alanında gösterir. Bu bağlamda ajan provokatör kullanılması sonucunda adil yargılanma hakkının ihlal edildiği iddiasıyla AİHM’ne yapılan başvurular 6. maddenin 1. fıkrası çerçevesinde incelenmektedir.

      Çalışmamızda ilk olarak ajan provokatör kavramı Türk doktrininde ve Avrupa İnsan Hakları Hukukunda kullanıldığı şekliyle tanımlanacaktır. Sonrasında, konu ile ilgili başlıca AİHM kararları incelenecektir. Kararların incelenmesinin ardından ilgili kararlarda ön plana çıkan hususlar değerlendirilmek suretiyle ajan provokatör kullanılmasının AİHS’nde düzenlenen adil yargılanma hakkına aykırı olup olmadığı veya hangi şartlarda uygun olacağı tespit edilmek suretiyle çalışma sonlandırılacaktır.
""

Bu makalenin konusunu insan hakları ve temel hak ve özgürlükler bağlamında kişisel verilerin korunması oluşturmaktadır. Bu amaçla ilk olarak kişisel veriler kavramı ile konuyla ilgili uluslararası ve ulusal düzenlemeler açıklanarak kişisel verilerin korunması hakkının kapsamı belirlenmiştir. Bundan sonra insan hakları ve temel hak ve özgürlüklerin sınırları açıklanarak kişisel verilerin özellikle özel hayatın gizliliği ve korunması ile diğer temel haklar içerisindeki yeri tespit edilmiştir. Böylece kişisel verilerin korunması hakkının tek başına bir hak olup olmadığı sorunu çözülmeye çalışılmıştır. Bu bağlamda Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi ile Anayasa Mahkemesi’nin konuyla ilgili kararları açılanarak konuya olan bakış açıları değerlendirilmiştir. Sonuç olarak kişisel verilerin korunması hakkının, başta özel hayatın gizliliği ve korunması olmak üzere diğer temel hak ve özgürlükler içerisindeki yeri, AİHM ve Anayasa Mahkemesi kararları ışığında, belirlenmeye çalışılmıştır.
The subject of this article is the protection of personal data within the context of human rights and fundamental rights and freedoms. For this purpose, the scope of the right to protection of personal data has been stated by first explaining the notion of personal data and both the international and domestic regulations related to the subject. After that, the boundaries of human rights and fundamental rights and freedoms have been explained, and place of right to protection of personal data especially in right of privacy and other fundamental rights have been determined. Thus, the issue of whether the right to protection of personal data is an independent right have been tried to be resolved. In this context, Constitutional Court's and European Court of Human Rights' points on view on the issue have been evaluated by explaining their decisions about the issue. As a result, the place of the right to protection of personal data especially in the right of privacy and the other fundamental rights and freedoms, has been tried to be determined in the light of European Court of Human Rights and Constitutional Court decisions.

ABSTRACT
This study aims to explore the reasons for the  violations of right to life in Turkey. To this aim, first of all, the concept  of right to life is explained with a special reference to its scope and restrictions. The exceptions of right to life, prescribed in the second paragraph of Article 2 of the European Convention on Human Rights, are explained by focusing on the exceptions concerning the police powers. In the second paragraph of this article, three exceptions related with security forces are being expounded.
In this study, positive and negative obligations of the contracting states arising out of the Article 2 of the Convention have been examined in the light of jurisprudence of the Strasbourg Court. Our study also points out the deficiencies and shortcomings in terms of implementing these obligations.
As a conclusion, the observations we made in this study are subsantiated with a number of  decisions given by the ECHR against Turkey concerning  violations  of Article 2. The study  also includes proposals with an aim of overcoming the practical obstacles to the protection of right to life.

Daha önce dağınık şekilde blog yazıları yazıyordum. Bunlardan bir akademik metin üretmem istendi. Gündemdeki olan bitene girmek istemiyordum, bu nedenle genel değerlendirme yapmayı düşündüm. Malum, OHAL döneminde temel hakların genel rejimi konusunda çok sayıda eser var. Bu makalede orada yazılanları tekrar ettiğim düşünülmesin. O yazılanlara katılmadığım ve/veya yazılanlarda eksik bulduğum noktalar olduğu için bu konuda yeniden değerlendirme yapma gereği duydum. Bir de bile isteye "sert çekirdek alan" konusunda bazı tartışmalar açtım. Okuyan olursa katkılarını beklerim.

Türkiye’de din özgürlüğünden sıklıkla bahsediliyor olmasına rağmen, İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi’nin (İHAM) din ve vicdan özgürlüğüne (md. 9) ilişkin Türkiye’ye karşı verdiği ihlal kararlarına bakıldığında bu ihlal kararlarının hiçbirinin -kelimenin tam anlamıyla hiçbirini- genel tedbirler yönünden, gerektiği gibi yerine getirilmediği görülüyor.
2016 yılının ilk aylarında yürütme ve yargı alanlarında bu konuda iki ciddi gelişme yaşandı. Dinsel zorlamalarla ilgili bu gelişmelerden birincisi, nüfus cüzdanlarındaki zorunlu din hanesi; ikincisi ise ilköğretimdeki zorunlu “Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi” (DKAB) dersi ile ilgiliydi. Makalede,  ilk bakışta olumlu görünen bu gelişmelere yakından bakılmış, İHAM kararlarının uygulanmasını sağlayıp sağlamadığını sınanmış ve  İHAM’ın “dinde zorlama” içtihadı konusunda atılan adımların, “zorlama” görüntüsünden kurtulamadığı sonucuna ulaşılmıştır.

Hukuka aykırı yöntemler kullanılarak elde edilen ve kişisel veri içeren bilgi ve belgelerin yargı makamları nezdinde kullanılmasının yaygınlaşması ve kişisel veri sahibinin buna karşılık olarak haklarının ihlal edildiğini ileri sürmesi, konunun, mahkemeler önüne gelmesine neden olmuş ve mahkemeler aracılığıyla çözüme kavuşturulmasını gerekli kılmıştır. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (Mahkeme/AİHM) de, bir başvurucunun, polis tarafından yasadışı yollarla kimliğinin ortaya çıkmasına neden olacak şekilde bilgi toplanıldığından bahisle haklarının ihlal edildiği iddiası üzerine tam da bu konuya ilişkin olarak yaptığı inceleme sonucu yakın tarihte “Benedik v. Slovenya”  kararını vermiştir.
Hukuka aykırı yöntemlerle elde edilen ve kişisel veri içeren delillerin veri sahibi aleyhine kullanılıp kullanılamayacağı kuralının istisnaları olup olamayacağını anlayabilmek adına ilk olarak, başvurusu konu olayın Mahkeme önüne geliş sürecini anlattıktan sonra hangi gerekçelerle 8. madde kapsamında değerlendirildiğini açıklayacağım. Bundan sonra başvurucunun hakkına müdahale olup olmadığı; varsa bu müdahalenin meşru olup olmadığını değerlendirerek dava konusu olayın 8. maddeye uygunluğunu tespit etmeye çalışacağım. Bu tespiti yaparken; konuyu, abonelik bilgilerinin elde edilmesinin yasaya uygunluğu, hukuka aykırı yöntemlerle elde ettiği iddia edilen kimlik bilgileri açısından hukuka aykırı delil sorunu ve bilgilerin kişisel veri niteliğinde olması nedeniyle kişisel verilerin korunması olarak üç farklı açıdan ele alacağım. Bu kapsamda Mahkemenin dava konusu olaya ilişkin karar ve gerekçeleri ile benzer konulu kararları ışığında kendi görüşlerimi belirterek kişisel verilerin korunması bağlamında hukuka aykırı delil sorununa ilişkin değerlendirmede bulunacağım.

12 Eylül Anayasası ile Türkiye'nin gündemine giren zorunlu din dersleri, o günden bu yana güncelliğini koruyor. Din kültürü ve ahlak bilgisi adı altında yürütülen ve anayasa gereği zorunlu olan bu dersler, bir görüşe göre dinler ve mezhepler üstü bir içeriğe sahip. Diğer bir görüşe göre ise İslam'ın ve özellikle de onun Sünni mezhebinin yaklaşımı dersin müfredatına tam anlamıyla yan sımış durumda. Bu tartışmalar sürerken, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM/Mahkeme) ve ardından da Danıştay'ın zorunlu din derslerine ilişkin yeni içtihatlarının konuya farklı bir boyut kazandırdığı söylenebilir.

COVID-19 salgını sırasında kaleme alınan bu makale beş başlıktan oluşmaktadır.
Birinci başlıkta, Anayasa’da yer alan “tehlikeli salgın hastalık” çö-zümlenmiştir. Bu bölümde, “tehlikeli” kavramının yaygın ölüm veya ölüm tehdidi bulunan durumlara işaret ettiği; salgın kavramının “epide-mi” anlamına geldiği; hastalık kavramının ise hayvan hastalıklarını kap-samadığı sonucuna ulaşılmıştır. İkinci başlıkta, sağlık hukukunun anayasal tarihi genel hatlarıyla ortaya konmuştur. Bu bölümde Cumhuriyetin ilk yıllarındaki atılım olumlu bulunmuş fakat gerekli hukuki güncellemelerin yapılmadığı so-nucuna varılmıştır.
Üçüncü başlıkta tehlikeli salgın hastalıkların karşılaştırmalı anaya-sa hukukundaki yeri tespit edilmiştir. Başta seyahat özgürlüğü ile serbest seçim hakkı olmak üzere Anayasa’da birçok hak ve özgürlük için genel sağlığın korunması şeklinde sınırlama nedeninin bulunmamasının bir sorun teşkil ettiği sonucuna ulaşılmıştır.
Dördüncü başlıkta, Umumi Hıfzıssıhha Kanunu’nun hükümleri, konuyla ilgili temel haklar yönünden incelenmiş ve boşluklar tespit edilmiştir.
Beşinci başlıkta ise Türkiye’deki OHAL rejimi anlatışmış, bu re-jimde-uygulamanın aksine- kanunilik ilkesinin geçerli olduğu iddia edilmiştir. Temel savım, OHÂL’de dahi OHÂL Kanunu’nun çizdiği sı-nırların dışına çıkılamayacağıdır. Bu bölümde bu sav gerekçelendirilmiş, ayrıca (sokağa çıkma yasağına dahi olanak tanımayan) OHAL Kanu-nu’nun tehlikeli salgın hastalıklara karşı yetersizliği ortaya konulmuştur.

Karadağ, Yasemin, Application and Transition of Extraterritorial Jurisdiction Notion in the ECtHR Decisions, Master Thesis, Advisor: Assoc. Prof. Dr. Bilal Erdem Denk, 156 p.

This dissertation aims to identify the inconsistencies of the Strasbourg case law which has arisen from the European Court of Human Rights (ECtHR) decisions related to extraterritorial application of the European Convention on Human Rights (ECHR). Article 1 of the Convention stipulates that the Contracting States secure the rights and freedoms defined in the Convention to “everyone within their jurisdiction”. The early Strasbourg case law shows that in terms of this article, the ECHR applies to the State Parties extraterritoriality. On the other hand, The ECHR’s inadmissibility decision in the case of Bankovic has shown that appliying the ECHR extraterritorality is possible only if a State Party acts in the territory of another Contracting State which is specified “legal space” or “espace juridique” of the Convention by the Grand Chamber. In this regard, the basic arguments of this dissertation are as follows: Firstly, from the beginnig of the decision of Bankovic there has been no consistency in the Strasbourg case law related to application of the Convention extraterritoriality either within itself or earlier case law. Secondly, this situation has led to many criticisms about the reliability of the Convention known as one of the most important arrangements to protect human rights internationally. Finally, even if the ECtHR tries to reach more reasonable and coherent decisions on this issue after its Bankovic judgment, in these cases, the Court never accepts or discusses its inaccurate decision in Bankovic explicitly.

Bu tezin genel amacı, AİHS’e taraf devletlerin ülke dışında yargı yetkilerinin ortaya çıktığı durumları AİHM’in hangi yöntemlere dayanarak saptadığını ve bu doğrultuda içtihatta ortaya çıkan tutarsızlıkları tespit etmektir. Sözleşme’nin 1. maddesine göre, taraf devletler Sözleşme’de tanımlanan hak ve özgürlükleri “yargı yetkilerinde bulunan” herkese tanımak zorundadırlar. Erken dönem Strazburg içtihadı göstermektedir ki, Sözleşme’nin uygulama alanı taraf devletlerin ülke dışında gerçekleştirdikleri eylemlerini de kapsayabilmektedir. Öte yandan, Mahkeme’nin Bankovic kabul edilmezlik kararının gerekçesine göre, taraf devletlerin ülke dışındaki eylemleri Sözleşme’nin “hukuksal alan”ında gerçekleşmişse, bu eylemler Sözleşme’nin uygulama alanına dâhil edilebilir. Bu çerçevede tezin temel argümanları şunlardır: İlk olarak, Bankovic kararından itibaren Sözleşme’nin ülke dışında uygulanmasına ilişkin Strazburg içtihadı ne kendi içinde ne de erken dönem içtihadıyla tutarlılık göstermektedir. İkincisi, bu durum insan haklarının uluslararası alanda korunması hususunda en önemli düzenlemelerden biri olarak kabul edilen Sözleşme’nin güvenilirliğinin sorgulanmasına yol açmaktadır. Son olarak, her ne kadar Mahkeme bu konuya ilişkin önüne gelen sonraki davalarda insan haklarının korunması açısından daha makul ve mantıklı kararlar vermeye çalışsa da bu davalarda hiçbir zaman, açık bir şekilde Bankovic kararının hatalı olduğunu kabul etmemiştir ya da tartışmamıştır.

Ülkemizde, diğer gelişmiş ve liberal ekonomik sistemi benimsemiş ülkelerde olduğu gibi Devlet (bundan sonra konun özelliği nedeniyle “idare” olarak da anılacaktır), kamu hizmeti niteliğindeki görevlerini yerine getirebilmek için birçok alt yapı işlemlerini özel sektörde faaliyet gösteren kişi ya da kurumlara yaptırmaktadır. Bu, liberal ekonominin gereklerinden biri olduğu gibi idarenin kamu hizmetlerini daha iyi yerine getirebilmesi için de bir zorunluluktur, aksi takdirde idarenin kamu hizmetlerini kesintisiz yerine getirmesi mümkün olmayacaktır.
Ancak uygulamada bu alt yapı hizmetlerinin yerine getirilebilmesi için özel sektörle sözleşme yapılıp, sözleşmenin konusu olan iş belirli bir aşamaya getirildikten ya da iş tamamen bitirildikten sonra işi yapan şirketlerin hak edişleri idare tarafından çeşitli bahaneler ileri sürülerek ödenmemekte ya da hak edişlerden önemli ölçüde ve işin niteliğiyle bağdaşmayan şekilde kesintiler yapılmaktadır.
Söz konusu bu kesintilerin yapılması üzerine uyuşmazlık konusu sözleşmede öngörülen yargısal organlara başvurulmakta ancak nedense bu yargısal organlar tarafından sözleşmelerin yorumu hatalı yapılarak, idarenin yaptığı işlem hukuka aykırı olmasına rağmen bu kararlarda idarenin yaptığı işlem hukuka uygun bulunmaktadır. Bu da işi yapan özel sektör şirketleri açısından açık bir hak kaybı, ekonomik açıdan büyük bir zarar ve dolayısıyla hukuka aykırı bir durum yaratmaktadır.
Bu çalışmada, söz konusu hukuka aykırı durumun ülkemizin de tarafı olduğu Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi (AİHS) ve bu sözleşmeye göre kurulan Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) kararları ışığında kısa bir değerlendirilmesi ve olası bir başvuru sonucunda elde edilebilecek karar, bu çalışmanın yazarları tarafından uygulamada karşılaştıkları benzer bir örnek olay üzerinden gidilerek açıklanmaya çalışılacaktır.
Çalışmada konunun daha iyi anlaşılabilmesi ve ülkemizde yeni tanınan bir yargılama sistemi olduğu için öncelikle AİHS’nin ve AİHM’nin doğuşu ve ülkemiz hukuk düzenine girişi aktarılacak, devamında idarenin özel sektörle yaptığı işlerin ve sözleşmelerin hukuki nitelendirilmesi yapılarak uyuşmazlığın alt yapısı açıklanacak, sonrasında ise sırasıyla örnek uyuşmazlık ve uyuşmazlığın iç hukuktaki seyri, söz konusu uyuşmazlığa iç hukukta getirilen çözüm ve bu uyuşmazlıktan hareketle varılan bu çözümün ve genel olarak karşılaşılan bu tür uyuşmazlıkların AİHS ilkelerine uygun olup olmadığı konusu açıklanmaya çalışılacaktır. Böylece iç hukuk yollarının tüketilmesi sonrasındaki durumun hangi hak ihlaline neden olduğunun irdelenmesi ile olası bir bireysel başvurunun da temelini ortaya konulmuş olacaktır.

Yazar kitapta bulacağımız değerlendirme ve çözümlemelerin belki de sayısız yazar ve araştırmacı tarafından dile getirilmiş olup, üzerinde milyonlarca kitap ve makale yazıldığına dikkat çekmiş ancak bu çalışmada ‘’soru’’ ve ‘’sorunlar’’ bulacağımızı dile getirmiştir. Kitap 3 ana bölümden oluşmaktadır.

Avrupa ülkeleri, siyasi düşünce, etnik, din, milliyet, belirli bir sosyal gruba mensubiyetten kaynaklanan kovuşturmalardan dolayı kendi ülkelerini terk etmek zorunda kalanların durumunu ve uluslararası sözleşmelerin kendilerine tanıdığı hakları göz ardı ederek mülteci ve iltica sorununu bir göçmen sorununa indirgedi. Bunun sonucu olarak da mültecilerin ülkelerini terk etme nedenleri kamusal alanda görünmez hale getirildi.

Çalışmamızda, çocukların aile içi bir ülkeden başka bir ülkeye kaçırılmasından kaynakla-nan hak ihlallerine ilişkin Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin (AİHM) verdiği kararlar incelenecektir. Konuya ilişkin, AİHM'de Türkiye aleyhine açılan davalar neticesinde verilen kararların tamamına yer verilmekle birlikte sözleşmeye taraf diğer devletler aleyhine önem arz eden kararlar da dikkate alınmış ve incelenmiştir. Anahtar Kelimeler: Aile içi uluslararası çocuk kaçırmadan doğan uyuşmazlıklar, Ulusla-rarası Çocuk Kaçırmanın Hukuki Veçheleri Hakkında Lahey Sözleşmesi Madde 7, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi, Özel hayata ve aile hayatına saygı ilkesi (AİHS md.8), Adil yargılanma hakkı (AİHS md.6)

AİHM Büyük Dairesi, davaya konu yasağın Sözleşme'de düzenlenen özel hayata saygı maddesini ihlal etmediğine karar verse de, özellikle Yargıç Sajó'nun karşı görüşü oldukça dikkat çekici. Zira Sajó'yo göre, konu kişinin sahip olduğu self-determinasyon hakkıyla ilişkili ve davacı embriyosunu zaman içinde yok olması yerine yaşam süresini uzatan bilimsel a-raştırmalarda kullanılmak üzere bağışlama hakkına sahip. Ayrıca " ahlaki değerleri koruma " gerekçesi de yersiz. İtalya'da bir çift, 2002 yılında tüp bebek yapmaya karar verirler ve bu amaçla kadından beş adet embriyo alınır ve saklanır. Ne yazık ki, bir yıl sonra, henüz embriyolar üzerinde işleme başlanmamışken, 2003'te kadının partneri ve-fat eder. Hal böyle olunca kadın hamilelik sürecinin hiç başlatılmamasına ve embriyoları da tedavisi zor olan hasta-lıkların araştırılması üzerine bilimsel araştırmalar yapan bir kuruma bağışlamaya karar verir. Gelgelelim, İtalyan iç hukuku 2004'te yürürlüğe soktuğu düzenlemeyle, bilimsel amaçlarla bile olsa in vitro (yapay yollarla üretilen) emb-riyo üzerinde deneyler yapılmasına izin vermemekte ve yapanların da iki ila altı yıl arasında hapis cezasına çarptı-rılmasını öngörmektedir. (devamı 3.sayfada)

"İnsanlar dünyaya geldikten sonra, ellerinden alınamaz, ya da alınmaması gereken bir takım haklara sahip olurlar: Yaşama hakkı, yeme hakkı, doyma hakkı, başını sokacak bir deliği bulma hakkı, işkence edilmeme, tutsak olmama, sömürülmeme hakkı, eğlenme, dinlenme, gülebilme hakkı…Ne bileyim ben, bir sürü hak…Bunların hepsi insanların insanca yaşamasını sağlarlar." Yaşar Kemal (Ağacın Çürüğü) 1 İnsan hakları tüm insanları ve insanlığı ilgilendiren bir kavramdır. Kelime anlamı ile "insanların sahip olduğu haklar" şeklinde ifade edilmektedir 2 . İnsan hakları kavramı hukuk alanının yanı sıra siyaset teorisi, ekonomi, sosyal bilimler ve felsefeyi içine alan geniş bir çalışma alanına sahiptir 3 . İnsan hakları terimi ile anlaşılması gereken insan hürriyetleridir. Hak kavramı; hukuk düzeninin tanıdığı ve koruduğu hürriyetleri ifade etmektedir. İnsan hakları kavramı ise "kişinin insan olması nedeni ile doğuştan sahip olduğu hürriyetleri" ifade etmektedir. İnsan haklarının konusu bireylerdir; insan, sahip olduğu kişilik nedeni ile diğer canlılardan ayrılır 4 . Bireyin kişiliği insani ve hukuki açıdan değer taşımaktadır. Kişilik bu denli önemli olduğuna göre temel mesele kişinin "var olabilmesidir". Var olabilmek, yaşamak anlamında düşünülür ise; yaşam hakkı insan hakları içerisinde yer alan en temel, vazgeçilmez ve dokunulmaz niteliğe sahip bir haktır. İnsana ilişkin diğer haklar, yaşam hakkının varlığından türemiştir 5 . Yaşam hakkı, demokratik toplumun temel değerleri içerisinde yer alan ve insan onuru ile beraber yorumlanması gereken bir kavramdır 6 . Amerikan ve Fransız Devrimleri insan hakları alanında önemli başlangıçların ve dönüşümlerin yaşandığı dönemlerdir. 4 Temmuz 1776 tarihli Amerikan Bağımsızlık Bildirisi ile bireylerin "yaşam, özgürlük ve mutluluğu arama hakkı" olduğu belirtilmiştir 7 .